Περί της παράδοσης του «Φώς Ιλαρόν»

Dimitri

Δημήτρης Κουμπαρούλης, Administrator
Staff member
Μια ενδιαφέρουσα συζήτηση περί της παράδοσης του "Φώς Ιλαρόν" είχε γίνει παλαιότερα στο παλαιό Ψαλτολόγιον. Τη μεταφέρω εδώ. Λόγω τεχνικών περιορισμών του παλαιού φόρουμ η συζήτηση εκεί είναι αναμεμιγμένη με άσχετα μηνύματα, αν μπορεί κάποιος να κάνει μία περίληψη των θέσεων και πληροφοριών εδώ θα ήταν ευχής έργον.
 

π. Μάξιμος

Γενικός Συντονιστής
Ἀφοῦ πρῶτα διαβάσουμε οἱ νεώτεροι τήν παλαιά συζήτηση στό παλαιό Ψαλτολόγιο, θά κάνω κατ᾿ ἀρχήν μιά περίληψη τῶν θέσεων καί πληροφοριῶν πού ὑπάρχουν ἐκεῖ καί θέλω νά γράψω κάποια νεώτερα μέ ἔναυσμα γιά ἀναζήτηση καί συζήτηση ὑπό τῶν νεωτέρων ἀπό τότε καί πολυμαθῶν μελῶν.

Ἀπό τήν παλαιά συζήτηση ὑπάρχουν:
1) Ἡ σύντομη ἐξήγηση τοῦ ἀρχαίου Φῶς ἱλαρόν ὑπό τοῦ ἀειμνήστου Σίμωνος Καρρᾶ τήν ὁποίαν κάποιος πρόθυμος ἀπό τούς πολλούς θά πρέπει νά τήν μεταφέρει ἐδῶ.
2) Μία ἠχογράφηση ἀπό τούς Ἁγιοκυπριανῖτες τοῦ Φῶς ἱλαρόν σέ β΄ ἦχο, πού πρέπει νά πεῖτε ποιανοῦ σύνθεση εἶναι.
3) Μία ἐπισύναψη από το βιβλίο "ο Βυζαντινός Μουσικός Πλούτος" του Θεοδοσίου Β. Γεωργιάδου (έκδοση 1959) τοῦ Φῶς ἱλαρόν σέ πλ. α΄ ἦχο.
4) Μία πληροφορία πού τώρα μποροῦμε νά διασταυρώσουμε ὅτι «Ο Άγγελος Βουδούρης αναφέρει περίπτωση Πατριάρχη που έψαλλε το αρχαίο Φώς Ιλαρόν (μετρώντας ανά τέσσερις χρόνους). Και επίσης αναφέρει τη γνωστή ιστορία μελοποίησης του Φώς Ιλαρόν στους 8 ήχους από τον Κωνσταντίνο πρωτοψάλτη ο οποίος έπειτα επανέφερε το αρχαίο
5) Ἔχει ἐκφρασθεῖ ἡ ἀπορία ἄν ὁ Σακελλαρίδης τό βρῆκε ἀπό ἀλλοῦ, γιατί βέβαια δέν μπορεῖ νά τό ὀνειρεύτηκε ξαφνικά. Ἐγώ ἐπ᾿ αὐτοῦ ἔχω διαβάσει στό βιβλίο τοῦ καθηγητοῦ Καλοκύρη (πού ἔχω ξανααναφέρει) ὅτι «λέγεται ὅτι ὁ Σακελλαρίδης τό βρῆκε στή Ζάκυνθο στά ἔργα τοῦ ἀξιόλογου μουσικοῦ Γκριντζάνη» ὅπου κατά μίαν παραπομπήν ἀπό ἕνα ἔργο ἑνός παλαιοῦ Μητροπολίτου Ζακύνθου ὁ Σακελλαρίδης τό «ἐτροποποίησεν ἐπί τό βυζαντινώτερον, πολλάς ἐν αὐτῷ ἐπενεγκών μεταλλαγάς».

Θέλω νά παρακαλέσω, μήν ἀρχίσουμε τώρα «τί βγῆκε τελικά» καί τέτοια. Τό θέμα δέν εἶναι ὁ Σακελλαρίδης, ἔχω ἄλλα στοιχεῖα νά καταθέσω καί νά προτείνω. Τό θέμα μπορεῖ νά εἶναι ὁ Σακελλαρίδης ὡς πρός τήν ἐπικράτηση αὐτοῦ τοῦ μέλους, ὅπως ἔχει ἐπισημανθεῖ καί στήν παλαιά συζήτηση πού θά διαβάσετε.
Ἐγώ τό μόνο πού θέλω νά πῶ προκαταβολικῶς, γιατί θά ἔχει σχέση μέ τά παρακάτω, εἶναι ὅτι αὐτή ἡ σύνθεση τοῦ Σακελλαρίδη, ἀπό τό δικό του βιβλίο ἐννοεῖται, ἐνῶ τήν χαρακτηρίζει β΄ ἦχο ἔχει πολλά στοιχεῖα τοῦ δ΄ λέγετου. Ἄν κανείς τό ἀποδώσει ἀκριβῶς ὅπως τό ἔχει γράψει —καί ὄχι ὅπως ἔχει ἐξηγηθεῖ ἀπό ἄλλους μεταγενεστέρους— εἶναι συντομώτερο. Ἄν δέ τό ψάλει κανείς στό μυαλό του συντομώτερα καί ἀπλούστερα, πηγαίνοντας στίς καταλήξεις τοῦ βου —καί στό «σὲ δοξάζει»— μπορεῖ νά βγεῖ κάτι σέ λέγετο.

Τά νεώτερα ἀπό τήν παρουσία μας στό φόρουμ εἶναι:
Ὁ Μανόλης Θεοδωράκης στήν ΣΥΜΒΟΛΗ, τεῦχος 13, σελ. 45, ἔχει πολλές παραπομπές πού ὑποστηρίζουν τήν πάντοτε ψαλμωδία τοῦ Φῶς ἱλαρόν, κάτι πού ξέρουμε ὅτι ἔχει διασωθεῖ στίς σλαβικές χῶρες, σέ σύντομο μέλος βέβαια. Ἔτσι θά ἦταν τά πράγματα παλιά, ἀκόμη καί γιά τό Καταξίωσον, τό Ἀνάστασιν Χριστοῦ θεασάμενοι, καί ὅλα ὅσα πλέον ἔχουν ἐπικρατήσει νά διαβάζωνται.
Ἐκεῖ ὁ Μανόλης Θεοδωράκης ὑποστηρίζει ὅτι μπορεῖ νά ψάλλεται —ὅπως τό προτρέπει καί τό ἴδιο τό ἀρχαῖο κείμενο «ὑμνοῦμεν» (ἤ αἰνοῦμεν) «ὑμνεῖσθαι φωναῖς αἰσίαις»—, σέ ἦχο δ΄ λέγετο. Αὐτό τό στηρίζει σέ παραπομπή πού ὑπάρχει στό βιβλίο τοῦ Κορακίδη Ἀ., Ἡ ἐπιλύχνιος εὐχαριστία, Ἀθῆναι 1979, σελ. 123, ὑποσημ. 46 σέ συνδυασμό μέ τήν πρώτη μεταγραφή τοῦ ἀρχαίου μέλους σέ ἦχο δ΄ Δι ἀπό τόν Χουρμούζιο Χαρτοφύλακα τό 1815 στό χφ. ΕΒΕ/ΜΠΤ 703, φ. 409r. (τά ἀντιγράφω ὅπως τά γράφει).

Λοιπόν, μπορεῖτε νά ψάξετε αὐτά, νά τά συζητήσουμε, νά πεῖτε τίς γνῶμες σας, τί προτείνετε καί ἄν γιά τίς ἀπλούστερες μέρες μποροῦμε νά συνθέσουμε κάτι σέ λέγετο;

Ἄλλωστε τό Ψαλτολόγιον ἔχει ἀποδειχθεῖ ὅτι θέλει καί μπορεῖ νά εἶναι πρωτοποριακό.


Υ.Γ. Συγγνώμη Μανόλη πού σέ ἀντέγραψα, αὐτά ἔχουν δημοσιευθεῖ, κι ἐσύ θέλεις τί συζήτηση καί τό ἔχεις ψάξει καί μπορεῖς νά πεῖς, ἀλλά ἐπιπλέον ἔκανα καί παλιά ὑπακοή στόν διαχειριστή σ᾿ ἕνα θέμα πού ἐκκρεμοῦσε καιρό καί θά ἔχει ἐνδιαφέρον καί ἀπό πλευρᾶς ἰδίως ἔρευνας, ὅπου πολλά ἀξιόλογα καί εἰδικευμένα νεώτερα μέλη μποροῦν νά μᾶς δώσουν τά «φῶτα» τους.

 
Last edited:

μάρκελλος

Μάρκελλος Πιράρ, Γενικός συντονιστής
Ἂν καὶ τὸ θέμα ἀφορᾶ κυρίως τὴν ἑνότητα Τυπικὸν/Ὑμνολογία, θὰ ἤθελα νὰ σημειώσω ἐδῶ ὅτι στὶς ἀρχαῖες σλαβικὲς καὶ ἀραβικὲς μεταφράσεις ἀπαντᾶται τὸ ἀντίστοιχο τοῦ ἐπιθέτου ''ὁσίαις'' ἀντὶ ''αἰσίαις'' (Σλαβ. prepodobnymi - Ἀρ. baarra).
 

μάρκελλος

Μάρκελλος Πιράρ, Γενικός συντονιστής
Ἂν καὶ τὸ θέμα ἀφορᾶ κυρίως τὴν ἑνότητα Τυπικὸν/Ὑμνολογία, θὰ ἤθελα νὰ σημειώσω ἐδῶ ὅτι στὶς ἀρχαῖες σλαβικὲς καὶ ἀραβικὲς μεταφράσεις ἀπαντᾶται τὸ ἀντίστοιχο τοῦ ἐπιθέτου ''ὁσίαις'' ἀντὶ ''αἰσίαις'' (Σλαβ. prepodobnymi - Ἀρ. baarra).

Προσθέτω τὸ ἑξῆς: στὴν Γεωργιανὴ μετάφρασι τὴν ἐκπονηθεῖσα ὑπὸ τοῦ ἁγίου Γεωργίου τοῦ Ἁγιορείτου (9-10 αἰ.), ἀπαντᾶται τὸ ἀντίστοιχο τῶν ἐπιθέτων ἡδεῖαις/γλυκεῖαις. Αὐτὸ ἔχει καὶ τὸ ἐκδοθὲν γεωργιανὸ Ὡρολόγιον. Ὑπάρχουν ὅμως πολὺ ἀρχαιότερες μεταφράσεις, καὶ μιὰ κριτικὴ ἔκδοσι μονάχα μπορεῖ νὰ ρίξη ἄπλετο φῶς στὴν ὑπόθεσι.
 

MTheodorakis

Παλαιό Μέλος


Κατὰ τὸν Ἰ. Φουντούλη «αἰσίαις» (Ἀπαντήσεις τ. Ε' σ. 246).
 

Dimitri

Δημήτρης Κουμπαρούλης, Administrator
Staff member
Ευχαριστώ τον π. Μάξιμο για το μήνυμα #2 που ομολογώ ότι τώρα είδα μετά από τόσο καιρό.

Από άλλο θέμα μετέφερα σε νέο θέμα, σχετικό με αυτό εδώ κάποια μηνύματα. Δείτε (Φῶς ἱλαρὸν) ... φωναῖς αἰσίαις/ὁσίαις;.

Ήρθα σε αυτό το θέμα για να δώσω σύνδεσμο εκτέλεσης του «Φώς ιλαρόν» από μικτή χορωδία με διφωνία (; ακούγεται κάτι σαν δεύτερη φωνή) και οπτικά εφέ.

http://www.youtube.com/watch?v=pFJQNQ83s78

Πέρα από την αναπόφευκτη σύγκριση με παραδοσιακά ακούσματα, δεν απέχει και πολύ από αυτό που ακούγεται στις μέρες μας σε πολλές ενορίες (με τις κυρίες να σιγοντάρουν ή και να ... προσπερνούν). Ας μην βγεί παρακαλώ εκτός θέματος αυτή η συζήτηση με σχολιασμό του συγκεκριμένου βίντεο. Το έβαλα εδώ σαν σχετικό με το θέμα του «Φώς ιλαρόν» και μόνο.
 

π. Μάξιμος

Γενικός Συντονιστής
[..] εκτέλεσης του «Φώς ιλαρόν» από μικτή χορωδία με διφωνία (; ακούγεται κάτι σαν δεύτερη φωνή) [...]
Αὐτό τό λένε τώρα «ἁρμονικά συνηχούμενα ἰσοκρατήματα».

Σέ συμπλήρωση τῶν προηγουμένων μου
1) Ἐπαναλαμβάνω τήν παράκληση ὅπως τήν σύντομη ἐξήγηση τοῦ ἀρχαίου Φῶς ἱλαρόν ὑπό τοῦ ἀειμνήστου Σίμωνος Καρρᾶ κάποιος πρόθυμος ἀπό τούς πολλούς τήν μεταφέρει κι ἐδῶ.
2) Ἐδῶ καί λίγες μέρες εἶχα τή χαρά καί τήν τιμή, ἐκλεκτότατο μέλος ἐκ Βορείου Ἑλλάδος νά μοῦ ἀποστείλει τό βιβλίο τοῦ Καθηγητοῦ κ. Ἀντωνίου Ἀλυγιζάκη «Μελωδήματα Ἀσκήσεων Λειτουργικῆς» (μετά ἀπό ἀναζήτησή μου ἐδῶ στό φόρουμ σέ ἄλλο θέμα). Ἐκεῖ (σελ. 205) ὑπάρχει ἀργοσύντομη σύνθεση σέ ἦχο β΄, τήν ὁποία (ἄν ἐπιτρέπεται) κάποιος πού ἔχει τό βιβλίο θά μποροῦσε νά τήν ἀνεβάσει ἐδῶ γιά τήν συμπλήρωση τῶν συνθέσεων.


 

Π. Δαβίδ

Γενικός συντονιστής
Kαι ένα σύντομο στη Σλαβονική. Σύνθεσις του εκ Σερρών εξαρχικού μουσικοδιδασκάλου Μανασσή Παπαθεοδώρου (+1938).

Κάτι αντίστοιχο υπάρχει στις Πατριαρχικές μουσικές εκδόσεις του Ρουμανικού Πατριαρχείου (μαζί με μια σύνθεση σε πλ.δ΄ στιχηραρικό).

O Πρωτοψάλτης Αργύριος Μάλτσεφ (μαθητής του αειμνήστου Ευ. Τζελά και επί πολλά έτη καθηγητής στο εκκλ. λύκειο Φιλιππουπόλεως) έχει διασκευάσει στη Σλαβονική και το "Φως ιλαρόν" του Ι. Σακελλαρίδη.
 

Attachments

  • Document2.pdf
    209.2 KB · Views: 168
Last edited:

Dimitri

Δημήτρης Κουμπαρούλης, Administrator
Staff member
Ἐπαναλαμβάνω τήν παράκληση ὅπως τήν σύντομη ἐξήγηση τοῦ ἀρχαίου Φῶς ἱλαρόν ὑπό τοῦ ἀειμνήστου Σίμωνος Καρρᾶ κάποιος πρόθυμος ἀπό τούς πολλούς τήν μεταφέρει κι ἐδῶ.

Υπήρχε από παλιά στο «Αναλόγιον» εδώ [pdf].
 

Attachments

  • Fos_Ilaron_Karas.pdf
    72.6 KB · Views: 178
Last edited by a moderator:

tsak77

Χρῆστος Τσακίρογλου
Αν και προσωπικά είχα σχολιάσει αρνητικά την αρχαία σύνθεση του ύμνου αυτού, λόγω της μονοτονίας που την περιβάλλει, ο Φώτης Κόντογλου με τα γραφόμενά του, έρχεται να αναιρέσει την άποψη αυτή, κάνοντας παράλληλα μία σφοδρή επίθεση στην σύνθεση αυτή που επικράτησε στις μέρες μας.

Φώτης Κόντογλου
Μυστικὰ Ἄνθη
Ἡ μεγάλη μονοτονία τῆς φύσης καὶ τῶν μεγάλων ἔργων (απόσπασμα)​
Πόσα ἔχει ἀκούσει τούτη ἡ τέχνη ἀπὸ τὴν ἀμάθεια κι ἀπὸ τὴν ἐπιπολαιότητα, ποὺ αὐτά, ἴσια-ἴσια, εἶναι ἡ τρανώτερη ἀπόδειξη τῆς ἀξίας της!

Γιὰ τὴ μονοτονία κατηγοροῦνε καὶ τὴν ὑμνῳδία μας, ἰδίως τὴν ἐκκλησιαστικὴ μουσική μας, ποὺ χρειάζουνται πνευματικὰ αὐτιὰ γιὰ νὰ τὴ νοιώσει κανένας, ὅπως χρειάζονται πνευματικὰ μάτια γιὰ νὰ νοιώσει τὴν ἐκκλησιαστικὴ εἰκονογραφία μας. Εἶναι ἀπίστευτες οἱ ἀνοησίες κι οἱ ἐλαφρότητες ποὺ λένε οἱ ἐπικριτές τους γιὰ νὰ τὶς κατακεραυνώσουνε, μὲ μιὰ κωμικὴ αὐταρέσκεια.

Ἀπὸ τὴν ὑμνῳδία τῆς Ἐκκλησίας μας ἂς πάρουμε τὸν «Ἐπιλύχνιον Ὕμνον», δηλαδὴ τὸ «Φῶς ἱλαρόν», ποὺ τὸ ψέλνουνε οἱ ἱερεῖς στὸν Ἑσπερινὸ κάθε μεγάλης γιορτῆς, μετὰ τὴν Εἴσοδο. Αὐτὸς ὁ ὕμνος εἶναι, ὅπως γράφουνε τὰ ἐκκλησιαστικὰ βιβλία, ποίημα Ἀθηνογένους τοῦ Μάρτυρος, ποὺ μαρτύρησε κατὰ τοὺς ρωμαϊκοὺς διωγμούς. Ἀλλά, ὅπως λέγει ἡ παράδοση, συμπληρώθηκε ἀπὸ τὸν Μέγα Βασίλειο καὶ πολὺ ἀργότερα, ἀπὸ τὸν Σωφρόνιο, Πατριάρχη Ἱεροσολύμων. Ὁ Μέγας Βασίλειος ἔχει γράψει γι᾿ αὐτὸν τὸν ἐξαίσιον ὕμνο τὰ παρακάτω λόγια: «Οἱ πατέρες μας δὲν θελήσανε νὰ δέχουνται σιωπηλὰ τὴ χάρη τοῦ ἑσπερινοῦ φωτός, ἀλλὰ μόλις φανεῖ (τὸ χρυσὸ φῶς τοῦ ἥλιου ποὺ βασιλεύει), θέλουνε νὰ εὐχαριστοῦνε τὸν θεὸ (ποὺ ζήσανε κι αὐτὴ τὴν ἡμέρα, γιὰ νὰ τὸ δοῦνε)». Καὶ παρακάτω λέγει πὼς εἶναι ὕμνος ποιημένος ἀπὸ τὸν ἅγιο Ἀθηνογένη, ποὺ τὸν ἔψελνε τὴν ὥρα ποὺ τὸν ρίξανε οἱ δήμιοι στὴ φωτιά.

Τὰ ἱερὰ λόγια αὐτοῦ τοῦ ὕμνου εἶναι τοῦτα: «Φῶς ἱλαρὸν ἁγίας δόξης ἀθανάτου Πατρός, οὐρανίου, ἁγίου, μάκαρος, Ἰησοῦ Χριστέ, ἐλθόντες ἐπὶ τὴν ἡλίου δύσιν, ἰδόντες φῶς ἑσπερινόν, ὑμνοῦμεν Πατέρα, Υἱόν, καὶ ἅγιον Πνεῦμα, θεόν. Ἄξιόν Σε ἐν πᾶσι καιροῖς ὑμνεῖσθαι φωναὶς αἰσίαις, Υἱὲ θεοῦ, ζωὴν ὁ διδούς. Διὸ ὁ κόσμος Σὲ δοξάζει».

Ὅπως βλέπει κανένας, ἡ γλῶσσα αὐτοῦ τοῦ ὕμνου εἶναι βιβλική, Ἱερατική, μυστική, λιτή, αὐστηρή, δογματική. Τοῦτος ὁ ὕμνος εἶναι σὰν ἕνας μέγας ποταμός, ποὺ ἔρχεται μέσα ἀπὸ τὰ βάθη τῆς μυστηριώδους Ἀσίας, ποὺ κυλᾷ τὰ νερά του μὲ μονότονη μεγαλοπρέπεια, καὶ ποὺ τὸ μονότονο βούϊσμά του εἶναι «ἡ φωνὴ ὑδάτων πολλῶν», ποὺ λέγει ἡ Γραφή. Κι ἡ μουσικὴ μὲ τὴν ὁποία ψελνότανε, φαίνεται πὼς ἤτανε καὶ κείνη ἀρχαία, σὰν τὸ κείμενο, κι ἔφταξε ἴσαμέ μας, ἱερατική, ἀργή, ἀποκαλυπτική, μονότονη, αὐστηρή.

Ἀλλά, οἱ κούφιοι ἄνθρωποι ποὺ εἶπα, δὲν ἀφήσανε ἀπείραχτο μήτε αὐτὸ τὸ ἀρχαῖο κι ἱερὸ κειμήλιο, καὶ θελήσανε νὰ τὸ «τελειοποιήσουνε», οἱ κουτσοὶ καὶ στραβοί, καὶ βάλανε βέβηλο χέρι καὶ σ᾿ αὐτό, ἀνύποπτοι γιὰ τὸ τί πρᾶγμα πηγαίνανε νὰ χαλάσουνε. Στὸ κείμενο, ποὺ εἶναι ἀκατάλυτο σὰν κάστρο, δὲ μπορέσανε νὰ βροῦνε κανέναν ἁρμὸ γιὰ νὰ χώσουνε καμμιὰ ἀπὸ κεῖνες τὶς βλακώδεις «τελειοποιήσεις» καὶ τὸ μόνο ποὺ ἐπιχειρήσανε ἤτανε νὰ ἀλλάξουνε τὸ «φωναῖς αἰσίαις» μὲ τὸ «φωναῖς ὁσίαις», γιατὶ δὲν ἤτανε σὲ θέση νὰ νοιώσουνε τὴν ἐκφαντορικὴ ὡραιότητα καὶ πρωτοτυπία ποὺ ἔχει ἡ φράση «φωναῖς αἰσίαις», κι ἀκόμα, γιατὶ δὲν ἤτανε σὲ θέση, τουλάχιστον, νὰ προσέξουνε πὼς τὸ «φωναῖς αἰσίαις», ποὺ θὰ πεῖ «μὲ φωνὲς χαρούμενες, εὐχαριστήριες», ἔχει ἀντιστοιχία μὲ τὸ «φῶς ἱλαρόν» ποὺ θὰ πεῖ «φῶς χαροποιό, φῶς ἐλπιδοφόρο, φῶς κατανυκτικό». Ἐνῷ τὸ «ὁσίαις» εἶναι σὰν ξεχρωματισμένο, κοινὸ καὶ ἄτονο, ὅπως εἶναι οἱ λογιώτατοι νεωτεριστές, τὰ πνευματικὰ ξερίχια ποὺ δὲν χωνεύουνε τὴν παράδοση. Λοιπόν, μικρὴ ἡ ζημιὰ γιὰ τὸ κείμενο.

Ἀλλὰ ἡ καταστροφὴ ἔγινε στὴ μουσική, ἀπὸ τὸν νεωτεριστὴ καὶ ἐραστὴ τοῦ «φιλοπαίγμονος» ὕφους καὶ ἐχθρό της αὐστηρῆς μονοτονίας Ἰωάννη Σακελλαρίδη, ποὺ ἐπιχείρησε νὰ «συγχρονίσει» τὴ μουσικὴ τοῦ ὕμνου, μὴ σκαμπάζων ἀπὸ τὰ μυστήρια ποὺ εἴπαμε, κι ἔτσι, ἀντὶ τῆς μεγαλόπρεπης καὶ ἀποκαλυπτικῆς παλαιᾶς μουσικῆς, ἕντυσε τὰ βαθειὰ λόγια τοῦ ὕμνου μὲ μία χορευτικὴ καὶ «γλυκείαν» εὐρωπαϊκὴν μουσικήν, σχεδὸν βαρκαρόλας ἢ παστοράλε, ποὺ μ᾿ αὐτὴ θὰ μποροῦσε νὰ μελοποιήσει κάποιο ποίημα τοῦ μακαρίτη Ἰωάννη Πολέμη ἢ τοῦ Δροσίνη. Καμαρῶστε τὰ χάλια τῶν μοντερνιστῶν στὰ τῆς Ἐκκλησίας μας.


Ολόκληρο το κεφάλαιο, καθώς και άλλα του βιβλίου, υπάρχουν εδώ.
Ευχαριστώ τον Χαράλαμπο για την γνωστοποίηση του κειμένου αυτού.
 
Last edited:

dkalpakidis

Dimitrios Kalpakidis
π. Μάξιμος;39707 said:

2) Ἐδῶ καί λίγες μέρες εἶχα τή χαρά καί τήν τιμή, ἐκλεκτότατο μέλος ἐκ Βορείου Ἑλλάδος νά μοῦ ἀποστείλει τό βιβλίο τοῦ Καθηγητοῦ κ. Ἀντωνίου Ἀλυγιζάκη «Μελωδήματα Ἀσκήσεων Λειτουργικῆς» (μετά ἀπό ἀναζήτησή μου ἐδῶ στό φόρουμ σέ ἄλλο θέμα). Ἐκεῖ (σελ. 205) ὑπάρχει ἀργοσύντομη σύνθεση σέ ἦχο β΄, τήν ὁποία (ἄν ἐπιτρέπεται) κάποιος πού ἔχει τό βιβλίο θά μποροῦσε νά τήν ἀνεβάσει ἐδῶ γιά τήν συμπλήρωση τῶν συνθέσεων.

Εκτός από την μελοποίηση του κ. Αντωνίου Αλυγιζάκη, υπάρχει ωραία μελοποίηση από τον π. Κωνσταντίνο Παπαγιάννη που βρήκα στο ΜΟΥΣΙΚΟΝ ΠΕΝΤΗΚΟΣΤΑΡΙΟΝ
 

π. Μάξιμος

Γενικός Συντονιστής
Αν και προσωπικά είχα σχολιάσει αρνητικά την αρχαία σύνθεση του ύμνου αυτού, λόγω της μονοτονίας που την περιβάλλει, ο Φώτης Κόντογλου με τα γραφόμενά του, έρχεται να αναιρέσει την άποψη αυτή, κάνοντας παράλληλα μία σφοδρή επίθεση στην σύνθεση αυτή που επικράτησε στις μέρες μας.
Ἀγαπητέ Χρῆστο,
Ἐγώ πού «συμμάζεψα» αὐτό τό θέμα κατά παράκλησιν τοῦ Διαχειριστοῦ, παρεκάλεσα νά μήν πάει τό θέμα στόν Σακελλαρίδη, γιατί δέν εἶναι αὐτό τό θέμα. Ἄλλωστε μπορεῖς νά διαβάσεις καλά τά προηγούμενα καί θά δεῖς ὄτι ἀμφισβητεῖται τό ἄν εἶναι καί δική του σύνθεση. Τό ἴδιο παρεκάλεσε καί ὁ Δημήτρης στό #6. Δέν τό τήρησες αὐτό καί ἔρχεσαι νά μᾶς δώσεις ἔνα παθιασμένο, ὡς «σφοδρή επίθεση» κείμενο μέ πολλές ἀνακρίβεις (πού μᾶς τό ἔχουν ξαναδώσει), ἀπό ἕναν καλλιτέχνη, πού σάν καλλιτέχνης ἔχει καί τίς ἰδιοτροπίες του. Ὁ μακαριστός Κόντογλου ἦταν ἁγιογράφος, καί γνωρίζω καλά ἀπό τά ἀρχεῖα τῆς Συνόδου τί πόλεμο ἔκανε στό Ναό μας (Ἅγιο Λουκᾶ Πατησίων Ἀθηνῶν), ἐπειδή προπολεμικά δέν προκρίθηκε γιά νά ἁγιογραφήσει τήν Πλατυτέρα καί προτιμήθηκε ὁ Ἀρτέμης, σέ ἀναγεννησιακό στύλ βέβαια, κατά τά κρατοῦντα τῆς ἐποχῆς. Πῆρε βέβαια ἄλλο Ναό κοντά μας (Ἅγιο Νικόλαο, ὁδ. Ἀχαρνῶν) καί ἁγιογράφησε. Στό Ναό μας ἔχει ἁγιογραφήσει μόνον τούς τέσσερεις εὐαγγελιστές στόν ἄμβωνα, ἀπό τά ἀρχικά ἔργα του. Ἐπαναλαμβάνω ὅτι γράφει ἀνακρίβειες. Καί στό ἄκουσμα πού μᾶς ἔδωσε ὁ Δημήτρης στό #6, δέν ἔχουν τά πράγματα ἔτσι. Ἀναφέρεται σέ πρόσωπο πού δέν εἶχε γνωρίσει, ἀφοῦ ἦρθε τό ᾿22 ἀπό τίς Κυδωνίες. Ἄς μᾶς ἔλεγε καί τί ἄκουγε στίς Κυδωνίες. Ἀλλά τί νά μᾶς πεῖ. Ὁ Θεός νά συγχωρέσει κι ἐκεῖνον καί ὅλους τούς μεγάλους προαπελθόντες, στήν χορεία τῶν ὁποίων ἀναμφισβήτητα συγκαταλέγεται.

Καί ἀφοῦ τό θέλεις ἔτσι θά σοῦ δώσω κι ἐγώ μιά μαρτυρία, πολύ παλαιότερη ἀπό τόν Κόντογλου. Ὁ Ἀλέξανδρος Παπαδιαμάντης, ὁ μεγάλος μας λογοτέχνης καί διηγηματογράφος, ἦταν ὡς γνωστόν ψάλτης καί μύστης τῆς βυζαντινῆς μουσικῆς. Ὅταν τόν ρωτοῦσαν γιά διάφορα μουσικά ζητήματα καί κάποιες φορές βρισκόταν σέ ἀδυναμία νά ἀπαντήσει ἔλεγε: «Ἐγώ, ὅ,τι εἶχα νά σᾶς πῶ, σᾶς τὤπα. Ἄν θέλετε περισσότερα πηγαίνετε στόν Σακελλαρίδη. Μόνο αὐτός τά ξέρει ὅλα».


 
Last edited:

tsak77

Χρῆστος Τσακίρογλου
Γέροντα, προσωπικά δεν ονομάτησα ούτε στόχευσα στον Σακελλαρίδη, ο Κόντογλου το κάνει αυτό. Εγώ δεν κρίνω ποτέ συνθέτες αλλά συνθέσεις, από την μεριά του ψάλτη. Διαβάζοντας το κείμενο, έκρινα ότι ο Κόντογλου (και όχι εγώ, επαναλαμβάνω) κάνει κατά την γνώμη μου σφοδρή επίθεση στον Σακελλαρίδη. Διαφωνούμε επ' αυτού; Εγώ απλά την κατέθεσα ως μαρτυρία, όπως και σεις, αυτήν του Παπαδιαμάντη. Απόψεις είναι αυτές, είναι ανάγκη να σπιλώνουν πρόσωπα; Προσωπικά, ουδέ έναν λόγο έχω να κατηγορήσω τον Σακελλαρίδη ή οποιονδήποτε άλλο. Υπενθυμίζω ότι το θέμα μας εδώ είναι ο ύμνος και όχι ο/οι πιθανοί ή όχι συνθέτες του.
Χαίρομαι που με στοιχεία αντικρούετε τα όποια επιχειρήματά του, αλλά ας μην τα φορτώνουμε στον ταχυδρόμο (εμένα δηλαδή). Στο μήνυμά μου, δεν αναφέρω ότι ο Κόντογλου με έπεισε ότι η σύνθεση του Σακελλαρίδη είναι κακή, ούτε επιθυμώ να μείνει αυτό ως συμπέρασμα, αλλά το ότι με έκανε να αναιρέσω την αρνητική άποψη που είχα για την αρχαία σύνθεση του ύμνου. Νομίζω ότι διαφέρει...

Την ευχή σας.
 

Κων/νος Βαγενάς

Κωνσταντίνος
Σαν πληροφορία:

"...γιὰ τὸν περίφημο λυχνικὸ ὕμνο "Φῶς ἱλαρὸν" δὲν ὑπάρχει καὶ ἡ παραμικρὴ ἀμφιβολία ὅτι μᾶς ὁδηγεῖ πολὺ πίσω, ἴσως σ' αὐτοὺς τοὺς πρώτους αποστολικοὺς χρόνους, σίγουρα ὅμως στοὺς χρόνους τῶν μαρτύρων καὶ τῶν ὁμολογητῶν.[...] Πάντως τὸ ἀναφέρει ο Μ. Βασίλειος στὴ διατριβή του γιὰ τὸ Ἅγιο Πνεῦμα, ὅπου μάλιστα ἐντελῶς χαρακτηριστικὰ τ' ὀνομάζει "ἐπιλύχνιο εὐχαριστία", καὶ τὸ ἀναφέρει ρητὰ κατόπιν ὡς "Φῶς ἱλαρὸν" ὁ Ἰωάννης Μόσχος στὸ Λειμωνάριό του.
[...]
Τὸ μόνο βέβαιο ὡστόσο γιὰ τὸν ὕμνο αὐτό, ποὺ μᾶς ἔχει σωθεῖ ἀποσπασματικὰ καὶ στὸν πάπυρο 224 τοῦ Βρεττανικοῦ Μουσείου (στ΄-ζ΄ αι.)

]. σησαν τοῦ πατρὸς οὐρανίου ἁγι.[
]σιν ἰδόντες φῶς ἑσπερινὸν ὑ. [​

εἶναι ὅτι ἀνήκει σὲ πολὺ πρώιμη ἐποχὴ μὲ terminus ante quem τὴ βασιλεία τοῦ Μ. Κωνσταντίνου.

Ἀναφέρεται συχνὰ ὅτι τὸ "Φῶς ἱλαρὸν" ἦταν ἀρχικὰ ὕμνος χριστολογικὸς καὶ ἀποτελοῦνταν ἀπὸ δύο μόνο στροφὲς στὶς ὁποῖες προστέθηκε ἀργότερα καὶ τὸ τριαδικὸ ἐφύμνιο:

1. Φῶς ἱλαρόν...Ἰησοῦ Χριστέ.
2. Ἄξιος εἶ... σὲ δοξάζει.

Μιὰ τέτοια ἐξέλιξη τοῦ ὕμνου δὲν μπορεῖ βέβαια νὰ ἀποκλεισθῆ ἐντελῶς, ἀλλὰ, ἐπειδὴ εἶναι δύσκολο ν' ἀποδειχθῆ, παραμένει καθαρὰ ὑποθετική".


Κ. Μητσάκη, Βυζαντινὴ Ὑμνογραφία, εκδ. Γρηγόρη, Αθήνα 1986, σελ. 60-61 (η υπογράμμιση δική μου).
 

Dimitri

Δημήτρης Κουμπαρούλης, Administrator
Staff member
π. Μάξιμος;21124 said:
5) Ἔχει ἐκφρασθεῖ ἡ ἀπορία ἄν ὁ Σακελλαρίδης τό βρῆκε ἀπό ἀλλοῦ, γιατί βέβαια δέν μπορεῖ νά τό ὀνειρεύτηκε ξαφνικά. Ἐγώ ἐπ᾿ αὐτοῦ ἔχω διαβάσει στό βιβλίο τοῦ καθηγητοῦ Καλοκύρη (πού ἔχω ξανααναφέρει) ὅτι «λέγεται ὅτι ὁ Σακελλαρίδης τό βρῆκε στή Ζάκυνθο στά ἔργα τοῦ ἀξιόλογου μουσικοῦ Γκριντζάκη» ὅπου κατά μίαν παραπομπήν ἀπό ἕνα ἔργο ἑνός παλαιοῦ Μητροπολίτου Ζακύνθου ὁ Σακελλαρίδης τό «ἐτροποποίησεν ἐπί τό βυζαντινώτερον, πολλάς ἐν αὐτῷ ἐπενεγκών μεταλλαγάς».


Εντελώς τυχαία, διάβαζα σήμερα το βιβλίο «Κεφαλονίτικη Λατρεία» (1946) του Δημητρίου Λουκάτου που μου έστειλαν του Αγ. Δημητρίου για δώρο και αναφέρει διάφορα ενδιαφέροντα (και ψαλτικά). Ανάμεσα στα άλλα αναφέρει (σελ. 91) για τον διάκονο Γεράσιμο Μαντζαβίνο (1805-1892) μαθητή του Δαφαράνα, «μα και θιασώτης του Χαβιαρά , με πλούσια γνώση της.ευρωπαϊκής μουσικής». Στην υποσημείωση της ίδιας σελίδας αναφέρει τα εξής (συγνώμη για το μονοτονικό):

«[2] Από τα πιό γνώριμα στο κοινό έργα του Μαντζαβίνου είναι: το Διεμερίσαντο, το Ελέησόν με ο Θεός, το Χαίρε η γη της επαγγελίας, καί το Φως Ιλαρόν του β' ήχου. (Ασφαλώς από τον ύμνο αυτό έχει εμπνευστή στη μελοποίηση του δικού του Φως Ιλαρόν ο Σακελλαρίδης, γιατί γνώρισε το Μαντζαβίνο καί την ψαλτική του στην Αθήνα, όταν εκείνος ήρθε στα 1861, παπάς καί καθηγητής στη Ριζάρειο).»

Ελπίζω στο μέλλον να μπορέσω να μεταφέρω και άλλα ενδιαφέροντα από αυτό το βιβλίο.
 

petrosgrc

Πέτρος Γαλάνης
π. Μάξιμε, ο Θεος να συγχωρήσει αυτούς οι οποίοι ενσυνείδητα και ιδεολογικά αυτούςπ ου προσπαθούσαν και προσπαθούν μέχρι σήμερα να αλλοιώσουν την παράδοσή μας σε όλα τα επίπεδα. Ευτυχώς στον 20ο αιώνα που είχαμε κι ένα Φώτη Κόντογλου και ξύπνησε λίγο τους Έλληνες οι οποίοι νόμιζαν ότι θα έβρισκαν τα φώτα από τη Δύση. Όσον αφορά στις ανακρίβειες που αναφέρει, εγώ από αυτά που αναφέρατε, δεν πείστηκα, καθ' ότι το γεγονός ότι ο ίδιος δεν είχε ακούσει κάποιον, δε σημαίνει ότι δε μπορεί να γνωρίζει ποιό ήταν το έργο του και η εν γένει δράση του. Μου φαίνεται πολύ διάτρητο ένα τέτοιο επιχείρημα. Με συγχωρείτε.
 
Last edited:

Emmanouil Giannopoulos

Emmanouil Giannopoulos
Εντελώς τυχαία, διάβαζα σήμερα το βιβλίο «Κεφαλονίτικη Λατρεία» (1946) του Δημητρίου Λουκάτου που μου έστειλαν του Αγ. Δημητρίου για δώρο και αναφέρει διάφορα ενδιαφέροντα (και ψαλτικά). Ανάμεσα στα άλλα αναφέρει (σελ. 91) για τον διάκονο Γεράσιμο Μαντζαβίνο (1805-1892) μαθητή του Δαφαράνα, «μα και θιασώτης του Χαβιαρά , με πλούσια γνώση της.ευρωπαϊκής μουσικής». Στην υποσημείωση της ίδιας σελίδας αναφέρει τα εξής (συγνώμη για το μονοτονικό):

«[2] Από τα πιό γνώριμα στο κοινό έργα του Μαντζαβίνου είναι: το Διεμερίσαντο, το Ελέησόν με ο Θεός, το Χαίρε η γη της επαγγελίας, καί το Φως Ιλαρόν του β' ήχου. (Ασφαλώς από τον ύμνο αυτό έχει εμπνευστή στη μελοποίηση του δικού του Φως Ιλαρόν ο Σακελλαρίδης, γιατί γνώρισε το Μαντζαβίνο καί την ψαλτική του στην Αθήνα, όταν εκείνος ήρθε στα 1861, παπάς καί καθηγητής στη Ριζάρειο).»

Ελπίζω στο μέλλον να μπορέσω να μεταφέρω και άλλα ενδιαφέροντα από αυτό το βιβλίο.

Εάν θα μπορούσε κάποιος να σκανάρει και να ανεβάσει όλο αυτό το απολαυστικό βιβλίο του μεγάλου λαογράφου μας, το οποίο, όπως ακριβώς έγραψε και ο κ. Διαχειριστής, έχει και πολλές πληροφορίες αλλά και πολλά χαρακτηριστικά περιστατικά με τους ψάλτες του νησιού, εν οις περίφημος ήταν και ο πατέρας του αείμνηστου Λουκάτου, ο Σωτήριος.
Το διάβασα πριν χρόνια και πιστεύω ότι αξίζει πράγματι να το γνωρίζει κάποιος. Εκεί θα βρείτε και τους συναγωνισμούς μεταξύ των ψαλτών, τα σκόπιμα σταδιακά ανεβάσματα της βάσης μέχρι εξάντλησης για να "ξετινάξουν" τους απέναντι, το σούσουρο και την μουσική αγωνία του κόσμου όταν ένας γνωστός περίφημος ψάλτης ετοιμαζόταν να πει τον Απόστολο και άλλα πολλά. Μη δεκτά κάποια από αυτά στον χώρο της εν κατανύξει και εν ταπεινώσει λατρείας του Θεού, υπαρκτά όμως τότε, φευ, και χαρακτηριστικά της βαθιάς μουσικής φύσης των ψαλτών και των κατοίκων εν γένει της Κεφαλλονιάς.
 

Γιώργος Μ.

Γιώργος Μπάτζιος
π. Μάξιμε, ο Θεος να συγχωρήσει αυτούς οι οποίοι ενσυνείδητα και ιδεολογικά αυτούςπ ου προσπαθούσαν και προσπαθούν μέχρι σήμερα να αλλοιώσουν την παράδοσή μας σε όλα τα επίπεδα. Ευτυχώς στον 20ο αιώνα που είχαμε κι ένα Φώτη Κόντογλου και ξύπνησε λίγο τους Έλληνες οι οποίοι νόμιζαν ότι θα έβρισκαν τα φώτα από τη Δύση. Όσον αφορά στις ανακρίβειες που αναφέρει, εγώ από αυτά που αναφέρατε, δεν πείστηκα, καθ' ότι το γεγονός ότι ο ίδιος δεν είχε ακούσει κάποιον, δε σημαίνει ότι δε μπορεί να γνωρίζει ποιό ήταν το έργο του και η εν γένει δράση του.
Το παρακάτω σχόλιό μου αναφέρεται στο επίμαχο χωρίο για το Φώς ιλαρόν:
Ἀλλὰ ἡ καταστροφὴ ἔγινε στὴ μουσική, ἀπὸ τὸν νεωτεριστὴ καὶ ἐραστὴ τοῦ «φιλοπαίγμονος» ὕφους καὶ ἐχθρό της αὐστηρῆς μονοτονίας Ἰωάννη Σακελλαρίδη, ποὺ ἐπιχείρησε νὰ «συγχρονίσει» τὴ μουσικὴ τοῦ ὕμνου, μὴ σκαμπάζων ἀπὸ τὰ μυστήρια ποὺ εἴπαμε, κι ἔτσι, ἀντὶ τῆς μεγαλόπρεπης καὶ ἀποκαλυπτικῆς παλαιᾶς μουσικῆς, ἕντυσε τὰ βαθειὰ λόγια τοῦ ὕμνου μὲ μία χορευτικὴ καὶ «γλυκείαν» εὐρωπαϊκὴν μουσικήν, σχεδὸν βαρκαρόλας ἢ παστοράλε, ποὺ μ᾿ αὐτὴ θὰ μποροῦσε νὰ μελοποιήσει κάποιο ποίημα τοῦ μακαρίτη Ἰωάννη Πολέμη ἢ τοῦ Δροσίνη. Καμαρῶστε τὰ χάλια τῶν μοντερνιστῶν στὰ τῆς Ἐκκλησίας μας.

Πέτρο (χωρίς βέβαια να απαντώ εξ ονόματος του π. Μαξίμου, αλλά εν μέρει μάλλον έμμεσα σχολιάζοντας και τη δική του άποψη) το χωρίο αυτό, περισσότερο ίσως ως ύφος και νοοτροπία και λιγότερο ως περιεχόμενο, θα συμφωνήσεις ότι λογικό είναι να εγείρει αντιδράσεις. Κάποιοι θα συμφωνήσουν με αυτά, κάποιοι θα διαφωνήσουν, κάποιοι θα το δουν υπερβολικό. Κι εγώ, προσωπικά, ζώντας μετά από τόσες δεκαετίες και σε εποχές πιο εξασφαλισμένες, υπερβολικό το κρίνω ως προς το ύφος του. Νομίζω όμως ότι μόνο η ιστορική-κριτική προσέγγιση είναι δίκαιη στην περίπτωσή μας, καμία άλλη. Ένα άτυπο δόγμα στην κριτική και την ιστορία είναι ότι δεν μπορείς να συμφωνείς ή να διαφωνείς με μαχητικές απόψεις που εκφράστηκαν σε ιδεολογικά φορτισμένες εποχές και περιοχές.
Ο Κόντογλου ήταν μια εντελώς ιδιαίτερη, αλλά και ιδιότυπη μορφή στην πορεία του πνευματικού μας πολιτισμού. Ήλθε από περιοχές που αποτελούσαν κάποτε λίκνο του πολιτισμού έχοντας την ευθύνη να συναποτελεί θεματοφύλακα βαριάς πολιτιστικής κληρονομιάς και εισήλθε σε έναν χώρο όπου συντελούνταν ασαφείς ζυμώσεις γύρω από τον πνευματικό προσανατολισμό του ελληνικού έθνους και ειδικότερα την ιδεολογία της τέχνης. Η απάντησή του στις ζυμώσεις αυτές, την οποία υποστήριξε ως το τέλος με πάθος, ήταν η απόλυτη αλλά και ταυτόχρονα δημιουργική στροφή στις πηγές της ελληνορθόδοξης παράδοσης αφενός και του λαϊκού πολιτισμού αφετέρου. Η αγιογραφία του που ανέστησε και εν πολλοίς τυποποίησε τα παλαιά εικονογραφικά θέματα και πρότυπα, αλλά και η λογοτεχνία του με τη νευρώδη, λαϊκότροπη γλώσσα, αυτό καταδεικνύουν σε όλες τους τις εκφάνσεις.
Νομίζω ότι στο ιστορικό κλίμα μιας τέτοιας "μαχητικής" και "απολογητικής" είναι απόλυτα συνεπές και δικαιολογημένο ένα τέτοιο κείμενο (όπως και άλλα συναφή που έγραψε) και νομίζω επίσης ότι χρέος μας δεν είναι να διαφωνήσουμε ή να συμφωνήσουμε, ταυτιζόμενοι εκ των υστέρων με τη μία ή την άλλη μουσική σχολή, αλλά να το κατανοήσουμε και να το ερμηνεύσουμε.
Αυτά για το ιστορικό-κριτικό κομμάτι. Τα περί της παραδόσεως του ύμνου τα αφήνω στους ειδικούς.
 

petrosgrc

Πέτρος Γαλάνης
Ο Φώτιος Κόντογλου ήταν από τους λίγους ανθρώπους εκείνης της εποχής που είπε τα πράγματα με το όνομά τους. Το ύφος του μπορεί να φαίνεται καυστικό και καταπελτικό, αλλά δεν παύει να έχει στέρεα επιχειρήματα για να στηρίξει αυτά που λέει. Απλώς δυστυχώς μέχρι και σήμερα υπάρχουν τα απομεινάρια των πάλαι ποτέ κραταιών οργανώσεων της δεκαετίας του '60 τα οποία προσπαθούν να μειώσουν τη σημασία του έργου του Φώτη Κόντογλου γιατί προφανώς δε συμφωνεί με τη δική τους αντίληψη για το Χριστιανισμό και για τη βυζ. μουσική κατ' επέκτασιν. Σιγά-σιγά βέβαια η δική τους αντίληψη αποκτά όλο και λιγότερα ερείσματα στο λαό και η άποψη του Κόντογλου γίνεται όλο και πιο επίκαιρη.
 
Top