Κ
Κωσταντής1
Guest
Ἀνοίγω αὐτὸ τὸ θέμα ἀπὸ μεγαλο ἐνδιαφέρον, ἂν καὶ δὲν ἔχω τὶς γνώσεις νὰ τὸ καλύψω. Ποιὰ εἶναι, ἦταν, καὶ ποιὰ πρέπει νὰ εἶναι ἡ θέση τῆς ἑλληνικῆς μουσικῆς ἔναντι τῆς δυτικῆς ἁρμονίας-ἁρμονικῆς; Λέω ἑλληνικῆς μουσικῆς θεωρῶντας τὴν ψαλτικὴ σὰν ζωντανὸ μουσεῖο τῆς ἑλληνικῆς μουσικῆς, ἑλληνικῆς μὲ τὸ σημερινὸ νεοελληνικὸ περιεχόμενο. Διαχωρίζω τὴν μουσικὴ ἀπὸ τὴν λατρεία: μέσα στὸν ναὸ καὶ στὶς καρδιὲς ἡ μουσικὴ εἶναι ὄχημα, φτερὰ τῆς ψυχῆς στὸ ταξίδι της πρὸς τὸν Θεό. Κρατάω μόνο τὰ ἐξωτερικά της γνωρίσματα. Καὶ ῥωτάω: τί κάνουμε μὲ τὴν δυτικὴ ἁρμονία; Παραθέτω (γιατὶ τὸ θέμα εἶναι τεράστιο) κατὰ καιροὺς ἐκπεφρασμένες ἀπόψεις, πρῶτα ὅμως θὰ πῶ τὴν δική μου ἐντύπωση. Καὶ τὴν ἀριθμῶ:
1) Τὸ ἐρώτημα δὲν τίθεται σωστά. Δὲν ὑπάρχει δομικὴ διαφορὰ μεταξὺ δυτικῆς καὶ ἑλληνικῆς μουσικῆς, ἴσως οὔτε μεταξὺ δυτικῆς καὶ ἀνατολικῆς. Ἡ ἐναρμόνιση στὴν Δύση εῑναι τέκνο τῆς ὀργανωμένης πολυφωνίας, ἡ ὁποία ἀναπτύχθηκε κατὰ βάσιν ὑπὸ κοινωνικὲς συνθῆκες ποὺ τὴν ἐπέτρεψαν ἢ τὴν ἐπέβαλαν. Ἡ βασικὴ διαφορὰ μεταξὺ Ἀνατολῆς καὶ Δυσης ἀπὸ καθαρὰ ἡχητικῆς πλευρᾶς εἶναι ἁπλῶς διαφορὰ κουρδισμάτων. Συμπέρασμα: πρέπει νὰ ἀκοῦμε τὴν κλασσικὴ μουσικὴ σὰν δική μας, μὲ ἐπιφύλαξη ὡς πρὸς τὸ κούρδισμα. Ἁντίστροφα: μπορεῖ νὰ προσαρμοστῇ ἡ (δυτικὴ
?) ἁρμονία στὴν ἑλληνικὴ μουσικὴ ΑΛΛΑ ὄχι α) τὸ ἀνάποδο, διότι ἡ μελῳδία εἶναι ΠΑΝΤΑ σημαντικότερη τῆς ἁρμονίας (ἀφοῦ αὐτὴ εἶναι κάθετη ἐπεκταση τῆς μελῳδίας, καὶ τὴν ὁρίζει(*)) β) στὴν λατρεία πρέπει νὰ τηροῦνται ἀπαρεγκλίτως τὰ ὅσα ὑποδεικνύει ἡ θεολογία.
* ἡ ἁρμονία εἶναι κάθετη μελῳδία. Ἕνας φθόγγος στὴν ἁρμονία προσμετρᾶται στὴν μελῳδία.
2) Παράθεμα ἀπὸ ἕνα κείμενο ποὺ δείχνει κεφαλαιῶδες ἀπὸ ἱστορικῆς πλευρᾶς. Τὰ μεγαλωμένα γράμματα, δική μου ἡ μεγέθυνση.
[...] Ἀφοῦ συντελεσθῇ ἡ τοιαύτη ἐργασία, τότε εὔκολος θὰ ἀποβῇ καὶ ἡ ἀπαλλαγὴ τῆς ἐθνικῆς ἡμῶν μουσικῆς ἀπὸ παντὸς ξενισμοῦ καὶ νεωτερισμοῦ. Τότε θ’ ἀποκαλυφθῇ αὕτη ἐν ὅλῳ τῷ ἀρχαιοπρεπεῖ αὑτῆς κάλλει καὶ θὰ καταστῇ ἐμφανὴς τοῖς πᾶσιν ἡ συγγένειά της πρὸς τὴν μουσικὴν τῶν πάλαι ἡμῶν προγόνων καὶ θὰ σαφηνισθῶσι, κατὰ τὸν σοφὸν Κοραῆν, πολλὰ μέρη αὐτῆς διατελοῦντα νῦν αἰνιγματώδη. Τότε ὑπάρχει ἐλπὶς νὰ λυθῇ ὁριστικῶς διὰ τὴν ἡμετέραν μουσικὴν καὶ τὸ ζήτημα τῆς πολυφωνικῆς συμφωνίας, ἥτις εἶνε ὁμολογουμένως ἔργον τῶν νεωτέρων χρόνων.
Οἱ ἀρχαῖοι Ἕλληνες δὲν εἶχον βεβαίως τὴν ἁρμονίαν ὡς σύστημα, ἀλλὰ δὲν ἐστεροῦντο παντάπασι καὶ τῆς βάσεως αὐτῆς. Τοῦτο τοὐλάχιστον μαρτυροῦσιν αἱ παρ’ αὐτοῖς ἀπαντῶσαι διὰ τεσσάρων καὶ διὰ πέντε συμφωνίαι, αἵτινες οὐδὲν ἄλλο ἦσαν ἢ τὰ σημερινὰ accords. Ἡ ἐθνικὴ ἄρα μουσική μας εἶνε, ὡς πρὸς τὸ διατονικὸν καὶ ἁρμονικὸν ἰδίᾳ γένος της, ἐπιδεκτικὴ συστηματικῆς ἁρμονίας, ὡς ἡ Εὐρωπαϊκή. Ὅταν δὲ οὕτως εἰς τὸν μελῳδικὸν αὐτῆς πλοῦτον προστεθῇ καὶ ἡ νεωτέρα πολυφωνικὴ συμφωνία, ἥ τε φωνητικὴ καὶ ἡ ἐνόργανος, τότε οὐδεμία ἀμφιβολία δύναται νὰ ὑπάρξῃ, ὅτι ἡ ἐθνικὴ ἡμῶν μουσικὴ θ’ ἀποβῇ καὶ δι’ ἡμᾶς τοὺς Ἕλληνας καὶ δι’ ὁλόκληρον τὸν πεπολιτισμένον κόσμον πάγκαλόν τι χρῆμα.
Τὶ δὲ εἶνε ἀπέναντι τῶν ἡμετέρων μελῳδιῶν τὰ Οὑγγρικά, Πολωνικὰ καὶ Ρωσσικὰ ἐκεῖνα μελίσματα, ἅτινα συνεξυφάναντες εἰς τὰ συμφωνικά των ἔργα, ὡς motifs dominants, ὁ Lizst, ὁ Chopin καὶ ὁ Rubinstein ἐκίνησαν δι’ αὐτῶν τὸν θαυμασμὸν τῆς ἑσπερίας Εὐρώπης; Ἀποκαθάρατε καὶ ἀποκαταστήσατε εἰς τὸ ἀρχαῖον αὐτῶν κάλλος τὰς ἐθνικάς μας μελῳδίας καὶ παράδοτε εἶτα αὐτὰς εἰς μουσουργοὺς δοκίμους, ὅπως τὰς χρησιμοποιήσωσιν εἰς συμφωνικά των ἔργα, καὶ τότε θὰ ἴδητε, ὁποῖα καλλιτεχνήματα θὰ παραχθῶσιν οὕτω, καλλιτεχνήματα διανοίγοντα νέους μουσικοὺς ὁρίζοντας πρὸς δόξαν καὶ τιμὴν οὐ μόνον τῶν μουσουργῶν των, ἀλλὰ καὶ τοῦ ἔθνους ἡμῶν ὁλοκλήρου. [... Διάλεξις Ἀθ. Εὐταξίου, γενομένη τῇ 6 Μαΐου 1907 ἐν τῇ μεγάλῃ αἰθούσῃ τοῦ Φ. Σ. Παρνασσοῦ].
1) Τὸ ἐρώτημα δὲν τίθεται σωστά. Δὲν ὑπάρχει δομικὴ διαφορὰ μεταξὺ δυτικῆς καὶ ἑλληνικῆς μουσικῆς, ἴσως οὔτε μεταξὺ δυτικῆς καὶ ἀνατολικῆς. Ἡ ἐναρμόνιση στὴν Δύση εῑναι τέκνο τῆς ὀργανωμένης πολυφωνίας, ἡ ὁποία ἀναπτύχθηκε κατὰ βάσιν ὑπὸ κοινωνικὲς συνθῆκες ποὺ τὴν ἐπέτρεψαν ἢ τὴν ἐπέβαλαν. Ἡ βασικὴ διαφορὰ μεταξὺ Ἀνατολῆς καὶ Δυσης ἀπὸ καθαρὰ ἡχητικῆς πλευρᾶς εἶναι ἁπλῶς διαφορὰ κουρδισμάτων. Συμπέρασμα: πρέπει νὰ ἀκοῦμε τὴν κλασσικὴ μουσικὴ σὰν δική μας, μὲ ἐπιφύλαξη ὡς πρὸς τὸ κούρδισμα. Ἁντίστροφα: μπορεῖ νὰ προσαρμοστῇ ἡ (δυτικὴ
?) ἁρμονία στὴν ἑλληνικὴ μουσικὴ ΑΛΛΑ ὄχι α) τὸ ἀνάποδο, διότι ἡ μελῳδία εἶναι ΠΑΝΤΑ σημαντικότερη τῆς ἁρμονίας (ἀφοῦ αὐτὴ εἶναι κάθετη ἐπεκταση τῆς μελῳδίας, καὶ τὴν ὁρίζει(*)) β) στὴν λατρεία πρέπει νὰ τηροῦνται ἀπαρεγκλίτως τὰ ὅσα ὑποδεικνύει ἡ θεολογία.* ἡ ἁρμονία εἶναι κάθετη μελῳδία. Ἕνας φθόγγος στὴν ἁρμονία προσμετρᾶται στὴν μελῳδία.
2) Παράθεμα ἀπὸ ἕνα κείμενο ποὺ δείχνει κεφαλαιῶδες ἀπὸ ἱστορικῆς πλευρᾶς. Τὰ μεγαλωμένα γράμματα, δική μου ἡ μεγέθυνση.
[...] Ἀφοῦ συντελεσθῇ ἡ τοιαύτη ἐργασία, τότε εὔκολος θὰ ἀποβῇ καὶ ἡ ἀπαλλαγὴ τῆς ἐθνικῆς ἡμῶν μουσικῆς ἀπὸ παντὸς ξενισμοῦ καὶ νεωτερισμοῦ. Τότε θ’ ἀποκαλυφθῇ αὕτη ἐν ὅλῳ τῷ ἀρχαιοπρεπεῖ αὑτῆς κάλλει καὶ θὰ καταστῇ ἐμφανὴς τοῖς πᾶσιν ἡ συγγένειά της πρὸς τὴν μουσικὴν τῶν πάλαι ἡμῶν προγόνων καὶ θὰ σαφηνισθῶσι, κατὰ τὸν σοφὸν Κοραῆν, πολλὰ μέρη αὐτῆς διατελοῦντα νῦν αἰνιγματώδη. Τότε ὑπάρχει ἐλπὶς νὰ λυθῇ ὁριστικῶς διὰ τὴν ἡμετέραν μουσικὴν καὶ τὸ ζήτημα τῆς πολυφωνικῆς συμφωνίας, ἥτις εἶνε ὁμολογουμένως ἔργον τῶν νεωτέρων χρόνων.
Οἱ ἀρχαῖοι Ἕλληνες δὲν εἶχον βεβαίως τὴν ἁρμονίαν ὡς σύστημα, ἀλλὰ δὲν ἐστεροῦντο παντάπασι καὶ τῆς βάσεως αὐτῆς. Τοῦτο τοὐλάχιστον μαρτυροῦσιν αἱ παρ’ αὐτοῖς ἀπαντῶσαι διὰ τεσσάρων καὶ διὰ πέντε συμφωνίαι, αἵτινες οὐδὲν ἄλλο ἦσαν ἢ τὰ σημερινὰ accords. Ἡ ἐθνικὴ ἄρα μουσική μας εἶνε, ὡς πρὸς τὸ διατονικὸν καὶ ἁρμονικὸν ἰδίᾳ γένος της, ἐπιδεκτικὴ συστηματικῆς ἁρμονίας, ὡς ἡ Εὐρωπαϊκή. Ὅταν δὲ οὕτως εἰς τὸν μελῳδικὸν αὐτῆς πλοῦτον προστεθῇ καὶ ἡ νεωτέρα πολυφωνικὴ συμφωνία, ἥ τε φωνητικὴ καὶ ἡ ἐνόργανος, τότε οὐδεμία ἀμφιβολία δύναται νὰ ὑπάρξῃ, ὅτι ἡ ἐθνικὴ ἡμῶν μουσικὴ θ’ ἀποβῇ καὶ δι’ ἡμᾶς τοὺς Ἕλληνας καὶ δι’ ὁλόκληρον τὸν πεπολιτισμένον κόσμον πάγκαλόν τι χρῆμα.
Τὶ δὲ εἶνε ἀπέναντι τῶν ἡμετέρων μελῳδιῶν τὰ Οὑγγρικά, Πολωνικὰ καὶ Ρωσσικὰ ἐκεῖνα μελίσματα, ἅτινα συνεξυφάναντες εἰς τὰ συμφωνικά των ἔργα, ὡς motifs dominants, ὁ Lizst, ὁ Chopin καὶ ὁ Rubinstein ἐκίνησαν δι’ αὐτῶν τὸν θαυμασμὸν τῆς ἑσπερίας Εὐρώπης; Ἀποκαθάρατε καὶ ἀποκαταστήσατε εἰς τὸ ἀρχαῖον αὐτῶν κάλλος τὰς ἐθνικάς μας μελῳδίας καὶ παράδοτε εἶτα αὐτὰς εἰς μουσουργοὺς δοκίμους, ὅπως τὰς χρησιμοποιήσωσιν εἰς συμφωνικά των ἔργα, καὶ τότε θὰ ἴδητε, ὁποῖα καλλιτεχνήματα θὰ παραχθῶσιν οὕτω, καλλιτεχνήματα διανοίγοντα νέους μουσικοὺς ὁρίζοντας πρὸς δόξαν καὶ τιμὴν οὐ μόνον τῶν μουσουργῶν των, ἀλλὰ καὶ τοῦ ἔθνους ἡμῶν ὁλοκλήρου. [... Διάλεξις Ἀθ. Εὐταξίου, γενομένη τῇ 6 Μαΐου 1907 ἐν τῇ μεγάλῃ αἰθούσῃ τοῦ Φ. Σ. Παρνασσοῦ].
Last edited by a moderator:
