Η πολιτιστική σύνδεση μας με την Ανατολή

https://www.pemptousia.gr/video/i-politistiki-sindesi-mas-me-tin-anatoli/
Μερικές πολύ ενδιαφέρουσες και ίσως οδυνηρές διαπιστώσεις για την πορεία και εξέλιξη της σύγχρονης ελληνικής μουσικής από τον καθηγητή εθνομουσικολογίας του Τμήματος Μουσικών Σπουδών του Πανεπιστημίου Αθηνών Λάμπρου Λιάβα.
 

emakris

Μέλος
https://www.pemptousia.gr/video/i-politistiki-sindesi-mas-me-tin-anatoli/
Μερικές πολύ ενδιαφέρουσες και ίσως οδυνηρές διαπιστώσεις για την πορεία και εξέλιξη της σύγχρονης ελληνικής μουσικής...
Καθόλου οδυνηρές και, προπάντων, καθόλου καινούργιες. Η μονομερής επιμονή στην ανατολική διάσταση του Ελληνισμού και η αντιμετώπιση της ελληνικής (μουσικής, εν προκειμένω) ιστορίας ως μιας αέναης πάλης μεταξύ Ανατολής ("καλού") και Δύσης ("κακού"), στην οποία τελικά (ωιμέ!) επικρατεί το "κακό", με την επικράτηση αυτή μάλιστα να παραλληλίζεται με την καταστροφή της Σμύρνης (!!!) και της ελληνικής πολιτισμικής ταυτότητας, είναι πολυδιατυπωμένες και πολυκαιρισμένες απόψεις της λεγόμενης νεορθόδοξης διανόησης.
Το ίδιο και η αναμάσηση δοξασιών, όπως ότι η αρχαία ελληνική γραμματεία έφτασε σε εμάς μέσω των αραβικών μεταφράσεων, τη στιγμή που είναι παγκοίνως γνωστό, ότι αυτό αφορά μόνο σε ορισμένα συγγράμματα των θετικών επιστημών.
Θα στενοχωρήσω τον κ. Καθηγητή, αλλά Ελλάδα δεν είναι μόνο η Μικρασία. Είναι και η Κρήτη, είναι και τα Επτάνησα, είναι και η Μακεδονία, είναι και η Πάτρα, είναι (μετά το 1830) και η Αθήνα κ.λπ. Ας δει λίγο τι ακούσματα επικρατούσαν εκεί και, γενικότερα, γιατί το έργο των "δυτικότροπων" (κατά τον ίδιο) λαϊκών συνθετών, όπως ο Τσιτσάνης, ο Μπαγιαντέρας, ο Παπαϊωάννου, ο Περιστέρης και άλλοι (δεν καταλαβαίνω γιατί εντοπίζει το θέμα μόνο στον Τσιτσάνη) έτυχε ευρείας λαϊκής αποδοχής.
Και κάτι ακόμα: οι δύο διαδικασίες μετάβασης που περιγράφονται, ήτοι α) από το ανατολίτικο στο δυτικό ("συγκερασμένο", κατά το κοινώς λεγόμενο) κούρδισμα και β) από την ανώνυμη λαϊκή δημιουργία στην ”έντεχνη" μουσική και το φολκλόρ, είναι άραγε ελληνικές ιδιαιτερότητες; Ας κοιτάξουμε λίγο στα Βαλκάνια και πέραν αυτών και αυτόματα θα πάψουμε να θρηνούμε για την... καταστροφή της Σμύρνης, νομίζοντας ότι είμαστε ο ομφαλός της γης. Και ας μην ψάχνουμε να βρούμε συγγένειες μόνο κατά Ιράν μεριά...
Στην ελληνική μουσική παράδοση συνυπάρχουν η Ανατολή και η Δύση. Και αυτό δεν είναι... σχιζοφρένεια (!!!), αλλά ΠΛΟΥΤΟΣ και ΜΕΓΑΛΕΙΟ. Σημαντικότατος ο Βαμβακάρης, αλλά σημαντικότατος π.χ. στα λαϊκά του τραγούδια και ο Μούτσης, για τον οποίο ο Βαμβακάρης υπήρξε πηγή έμπνευσης. Όλα είναι μια συνέχεια, με αλλαγές, ανατροπές, διαφοροποιήσεις, κάποτε και παρακμή, αναβιώσεις, αλλά το ποτάμι δεν σταματά, όσο μίζερα και εάν παρελθοντολογεί κανείς.
Θα μου πείτε τώρα: θα έλεγες το ίδιο και για τα πολύ νεώτερα χρόνια, π.χ. από το 1980-90 και μετά; Απαντώ ευθέως: Όσοι έχουμε περάσει τα 50, δεν μπορούμε να είμαστε αντικειμενικοί σε αυτό το θέμα. Άλλος θα σου πει ότι το καλό τραγούδι τελειώνει την τάδε εποχή, άλλος την τάδε (σάμπως τα ίδια δεν λέμε και για την ψαλτική; ). Αυτό θα το κρίνουν οι ερευνητές του μέλλοντος. Σημασία έχει, τα νέα παιδιά να έχουν ανοιχτό μυαλό και ανοιχτά αυτιά. Και να μην κληρονομούν τις δικές μας εμμονές.
 
Θα με βρείτε σύμφωνο στα περισσότερα απ' όσα εκθέτετε πιο πάνω, και τούτες οι γραμμές δεν γράφονται προς υπεράσπιση των απόψεων του κ. Λιάβα (κανείς ακαδημαϊκός δεν έχει ανάγκη απολογητών), αλλά θα ήθελα να σταθώ σε μερικά σημεία που ευθυγραμμίζονται με τις δικές μου απόψεις:

Ο Ελληνικός πολιτισμός υπήρξε ανέκαθεν χωνευτήρι και γέφυρα ανάμεσα στην Ανατολή και στη Δύση.
Ουδέποτε απέδωσε ιδιότητες Καλού ή Κακού στη μία ή στην άλλη πλευρά, αντίθετα απάνθισε ό,τι ουσιωδέστερο προέρχονταν από κάθε αφετηρία και δημιούργησε ένα αμάλγαμα γεμάτο από την ισορροπία που συνάδει με την πεμπτουσία του ελληνικού πνεύματος, που θα μπορούσε ίσως να συνοψιστεί στο ρητό "παντός μέτρον άνθρωπος".

Το "οδυνηρό" κάποιων διαπιστώσεων είναι ότι σήμερα αυτή η ισορροπία τείνει να ατονήσει, αφαιρώντας διαρκώς από τη ζυγαριά τα Ανατολικά υπέρ των Δυτικών στοιχείων της μουσικής μας.
Είναι σχεδόν αδύνατο να παραθέσει κανείς παραδείγματα σύγχρονων πραγματώσεων ασυγκέραστης μουσικής στην πατρίδα μας.
Για παράδειγμα, δεν είναι τυχαίο ότι οι ζυγοί των ασυγκέραστων ταμπουράδων μόλις διάβηκαν το Αιγαίο, μετατράπηκαν στους 12 συγκερασμένους δεσμούς ανά διαπασών του τρίχορδου μπουζουκιού.

Αλλά και η διαπάλη ανάμεσα στην τροπικότητα και την νεώτερη τονική μουσική αντίληψη δεν αποτελεί διαμάχη ανάμεσα σε Ανατολή και Δύση, αλλά εκτυλίχθηκε σχεδόν αποκλειστικά μέσα στο χώρο της Ευρωπαϊκής Δύσης από το Μεσαίωνα ωσημέραι.

Εξάλλου η συζήτηση για το συγκερασμό ή μη της μουσικής κλίμακας δεν είναι καθόλου νέα, αφού ξεκινά ήδη από την αρχαιότητα με τον Αριστόξενο τον Ταραντίνο και τους αρμονικούς απέναντι στον Πυθαγόρα και τους επιγόνους.

Και ούτε η Ιωνία σημαίνει οπωσδήποτε τροπικότητα και ασυγκέραστη κλίμακα.
Ας μην λησμονούμε ότι στη Σμύρνη, παράλληλα με τα μακάμια των χανεντέδων, υπήρχε όπερα που φιλοξένησε τα μεγαλύτερα ονόματα της εποχής σε παραστάσεις που άφησαν εποχή (Καμπαγιέ κλπ) την ίδια στιγμή που στη Δυτική πλευρά του Αιγαίου υπήρχε υστέρηση και μαρασμός.

Επιπρόσθετα, δεν είναι εμμονή και μιζέρια η αναφορά στον ελληνισμό της Ανατολής, καθώς δεν πρέπει να ξεχνούμε, διατηρώντας ίσες αποστάσεις, ότι εκεί δεν ήταν μόνον Σμύρνη κι Έφεσος.
Υπήρχαν και οι Κλαζομενές και οι Σόλοι!

Τέλος η "υψηλή τέχνη" δεν είναι κτήμα μιας μονάχα εποχής αλλά κοινωνείται από όλες τις γενιές, καθώς καταφέρνει με τον τρόπο της να "τρυπώνει" στις καρδιές μεγάλων και μικρότερων χρωστώντας την ευστοχία της στις αιώνιες ανθρώπινες αλήθειες από τις οποίες είναι ζυμωμένη και στο βαθύ συναισθηματικό της περιεχόμενο.
Η "ευρεία λαϊκή αποδοχή" δεν είναι απαραίτητα τεκμήριο για την αξία ενός έργου τέχνης. Μπορεί κάλλιστα να αποτελεί απόρροια της μόδας των καιρών μέσα στο ρου της ιστορίας και να εξαρτάται τόσο από το πολιτισμικό επίπεδο όσο κι από την αυτοπεποίθηση ενός έθνους.

Είναι πάντως γεγονός ότι η "βιομηχανοποίηση" κάθε μορφής τέχνης (σύγχρονο ίσως φαινόμενο) τη στερεί όλο και περισσότερο από τα πιο πάνω δομικά στοιχεία της.

Φιλικά
ΑΚ
 
Last edited:

evangelos

Ευάγγελος Σολδάτος
Όλες οι παραδόσεις, ανατολικές ή δυτικές συνθέτουν τον Ελληνισμό-την Ρωμιοσύνη όπως πολύ γλαφυρά μας απαγγέλει κι ο ποιητής.
Από την μία ή άποψη ότι η ελληνική μουσική, κυρίως η αρμονική, αλλοιώθηκε και πήρε ξένα, αραβικά, τουρκικά ή φραγκικα στοιχεία. Από την άλλη η κάθαρση και ο διαχωρισμός ή συζευξη των άνω στοιχείων με βάση τις θεωρίες του 19ου και 20ου αιώνα.
Κανένας δεν έχει υποψιαστεί το ενδεχόμενο η αρχαία μουσική να έχει παραμείνει αναλοίωτη στον Θεωρητικό πυρήνα της. Η αναισθησία των θεωρητικών του 19ου και 20ου αιώνα οδήγησαν στην διαστρέβλωση της αρμονικής μας. Η ίδια κατάσταση που περιγράφει ο Πλούταρχος ισχύει και σήμερα,. Αν δεν ξυπνησουμε και καταλάβουμε ότι η προφορική παράδοση έχει σώσει τα πάντα η μουσική μας θα χαθεί για πάντα. Επί αιώνες ως αρμονική ήταν αυτονόητη αυτή των αρχαίων.
Η διαφορά με την δύση είναι ότι αυτοί κράτησαν μόνο το συντονο διατονο και το τονιαιο χρώμα, τα ζυγά δηλαδή πολαπλασια της δίεσης όπως λέει ο Πλούταρχος και εκεί ανέπτυξαν ένα συμφωνικο σύστημα, την αντιστιξη, την φουγκα κλπ. Η βάση είναι ίδια ας το καταλάβουμε όσο είναι νωρίς.
 
Last edited:

emakris

Μέλος
Ο Ελληνικός πολιτισμός υπήρξε ανέκαθεν χωνευτήρι και γέφυρα ανάμεσα στην Ανατολή και στη Δύση.Ουδέποτε απέδωσε ιδιότητες Καλού ή Κακού στη μία ή στην άλλη πλευρά, αντίθετα απάνθισε ό,τι ουσιωδέστερο προέρχονταν από κάθε αφετηρία και δημιούργησε ένα αμάλγαμα γεμάτο από την ισορροπία που συνάδει με την πεμπτουσία του ελληνικού πνεύματος, που θα μπορούσε ίσως να συνοψιστεί στο ρητό "παντός μέτρον άνθρωπος".
Ακριβώς. Και τη ρήση "το φως έρχεται από την Ανατολή" (ex oriente lux) που επικαλείται ο κ. Λιάβας, την ενστερνίζομαι όταν αναφέρεται στον Κύριό μας, την Ορθοδοξία, τους Πατέρες της Εκκλησίας, το Οικουμενικό μας Πατριαρχείο, τους Αγίους Τόπους. Όχι στη μουσική παράδοση του... Ιράν και της Ινδίας. Σε λίγο θα φτάσουμε και στην Κίνα, για να βρούμε τις ρίζες μας...
Το "οδυνηρό" κάποιων διαπιστώσεων είναι ότι σήμερα αυτή η ισορροπία τείνει να ατονήσει, αφαιρώντας διαρκώς από τη ζυγαριά τα Ανατολικά υπέρ των Δυτικών στοιχείων της μουσικής μας. Είναι σχεδόν αδύνατο να παραθέσει κανείς παραδείγματα σύγχρονων πραγματώσεων ασυγκέραστης μουσικής στην πατρίδα μας.
Αυτό θα μπορούσε να το πει κανείς π.χ. για τη δεκαετία του '60 ή του '70. Σήμερα υπάρχουν αναβιώσεις ανατολίτικων ακουσμάτων από σημαντικούς μουσικούς, όπως ο Σινόπουλος, ο Daly και άλλοι, όπου μπορείς να... χορτάσεις μικροδιαστήματα. Μακάρι αυτό το είδος να κερδίσει μια μόνιμη θέση στην ελληνική μουσική πραγματικότητα. Μην περιμένετε, βέβαια, να γίνει ποτέ mainstream.
Για παράδειγμα, δεν είναι τυχαίο ότι οι ζυγοί των ασυγκέραστων ταμπουράδων μόλις διάβηκαν το Αιγαίο, μετατράπηκαν στους 12 συγκερασμένους δεσμούς ανά διαπασών του τρίχορδου μπουζουκιού.
Εάν δεν γινόταν αυτό, δεν θα είχε αναπτυχθεί η ιδιαίτερη αρμονική γλώσσα του λαϊκού τραγουδιού, που αποτελεί εξαίρετο παράδειγμα όσμωσης μεταξύ μουσικών πολιτισμών. Για να χρησιμοποιήσω και εγώ λίγο... λογοτεχνική γλώσσα: Όταν το χιτζάζ συνάντησε τα τάστα της κιθάρας, γεννήθηκε το "Νύχτωσε χωρίς φεγγάρι". Και όταν το χουσεϊνί μπερδεύτηκε με τη δυτική αρμονία, γεννήθηκε το "Βρέχει φωτιά στη στράτα μου". Έτσι είναι η ελληνική μουσική.
Η "ευρεία λαϊκή αποδοχή" δεν είναι απαραίτητα τεκμήριο για την αξία ενός έργου τέχνης. Μπορεί κάλλιστα να αποτελεί απόρροια της μόδας των καιρών μέσα στο ρου της ιστορίας και να εξαρτάται τόσο από το πολιτισμικό επίπεδο όσο κι από την αυτοπεποίθηση ενός έθνους.
Οι μόδες έρχονται και παρέχονται. Μόδα ήταν π.χ. στην Ελλάδα τα τραγούδια του ινδικού κινηματογράφου, από τα οποία πολύ λίγα πράγματα έμειναν. Ενώ τα κλασικά τραγούδια των δημιουργών που ανέφερα παραπάνω και πολλών ακόμη, τραγουδιούνται μέχρι σήμερα. Παίζει άραγε ρόλο και το τι προβάλλεται από τα μέσα; Σαφέστατα! Προσέξτε όμως το εξής: Όσο επιθετικό marketing και να έκανε κανείς, δεν θα μπορούσε να επιβάλει στην Ελλάδα μια τραγουδίστρια του ύφους της Umm Kulthum, η οποία λατρεύεται στον αραβικό κόσμο. Διότι είναι διαφορετικό το μουσικό αισθητήριο. Αυτό εννοώ όταν μιλάω για λαϊκή αποδοχή. Τουλάχιστον όσον αφορά το πρόσφατο παρελθόν. Διότι σήμερα τα πράγματα είναι λίγο μπερδεμένα και δυσκολεύομαι να βγάλω συμπεράσματα.
 
Σήμερα υπάρχουν αναβιώσεις ανατολίτικων ακουσμάτων από σημαντικούς μουσικούς, όπως ο Σινόπουλος, ο Daly και άλλοι, όπου μπορείς να... χορτάσεις μικροδιαστήματα. Μακάρι αυτό το είδος να κερδίσει μια μόνιμη θέση στην ελληνική μουσική πραγματικότητα. Μην περιμένετε, βέβαια, να γίνει ποτέ mainstream.
Η "αναβίωση" είναι μια καλή αρχή που θα ξαναδώσει τις αναγκαίες προσλαμβάνουσες στο νεοελληνικό μουσικό αισθητήριο. Εννοούσα όμως νέες, πρωτότυπες πραγματώσεις και όχι αναβιώσεις.

Όταν το χιτζάζ συνάντησε τα τάστα της κιθάρας, γεννήθηκε το "Νύχτωσε χωρίς φεγγάρι".
Ειρήσθω εν παρόδω ότι το πιο πάνω πραγματικά υπέροχο τραγούδι είναι γραμμένο σε Χουμαγιούν και όχι σε Χιτζάζ. Η διαφορά τους έγκειται στη μόνιμη ύφεση στον άνω ζω του Χουμαγιούν (σε άνοδο και κάθοδο) έναντι του φυσικού ζω του Χιτζάζ.

Μόδα ήταν π.χ. στην Ελλάδα τα τραγούδια του ινδικού κινηματογράφου, από τα οποία πολύ λίγα πράγματα έμειναν.
Έθρεψαν ωστόσο το μουσικό αισθητήριο με τις προσλαμβάνουσες που γέννησαν τραγούδια σαν το "Τί θέλεις από μένανε", "Μαντουβάλα" κοκ.

Όσο επιθετικό marketing και να έκανε κανείς, δεν θα μπορούσε να επιβάλει στην Ελλάδα μια τραγουδίστρια του ύφους της Umm Kulthum, η οποία λατρεύεται στον αραβικό κόσμο. Διότι είναι διαφορετικό το μουσικό αισθητήριο.
Στο χώρο του τραγουδιού της εξωτερικής μουσικής συμφωνούμε. Όμως πόσο διαφορετικό μπορεί να είναι το κριτήριο, όταν δέχεται δίχως τον παραμικρό δισταγμό τα μικροδιαστήματα στο χώρο της ψαλτικής;
Και μάλιστα όχι σαν κάτι που προέρχεται "από ξένο τόπο κι απ' αλαργινό" αλλά από το ίδιο μας τον τόπο και τις ρίζες μας;
 
Η διαφορά με την δύση είναι ότι αυτοί κράτησαν μόνο το συντονο διατονο και το τονιαιο χρώμα, τα ζυγά δηλαδή πολαπλασια της δίεσης όπως λέει ο Πλούταρχος και εκεί ανέπτυξαν ένα συμφωνικο σύστημα, την αντιστιξη, την φουγκα κλπ. Η βάση είναι ίδια ας το καταλάβουμε όσο είναι νωρίς.
Με την πιο πάνω διαπίστωση συμφωνώ και συντάσσομαι, διατηρώντας τις επιφυλάξεις μου για τη χρήση του Μαλακού Διατόνου με τον αρχαίο τρόπο, όπως τα έχουμε ξαναπεί, άλλωστε.

Για την τροπική φούγκα ναι, η τονική όμως ακολούθησε διαφορετικούς δρόμους.
 

emakris

Μέλος
Ειρήσθω εν παρόδω ότι το πιο πάνω πραγματικά υπέροχο τραγούδι είναι γραμμένο σε Χουμαγιούν και όχι σε Χιτζάζ. Η διαφορά τους έγκειται στη μόνιμη ύφεση στον άνω ζω του Χουμαγιούν (σε άνοδο και κάθοδο) έναντι του φυσικού ζω του Χιτζάζ.
Όπως και τα τραγούδια σε "ουσάκ", που στην πραγματικότητα είναι πιο κοντά στο κιουρντί. Η ορολογία των λαϊκών μουσικών δεν ταιριάζει πάντα με αυτό που θα θεωρούσαμε ως "σωστή" ορολογία των μακαμιών. Και αυτό που ονόμασα εγώ ανωτέρω ως "χουσεϊνί", είναι απλώς ένας παραλληλισμός. Σίγουρα δεν αντιστοιχεί ακριβώς στο μακάμι.
Έθρεψαν ωστόσο το μουσικό αισθητήριο με τις προσλαμβάνουσες που γέννησαν τραγούδια σαν το "Τί θέλεις από μένανε", "Μαντουβάλα" κοκ.
Αυτό δεν είναι απαραίτητα κακό. Όλες οι μόδες κάτι αφήνουν πίσω τους. Είναι και αυτό μέσα στις διαδικασίες που διαμορφώνουν τις μουσικές παραδόσεις ανά τον κόσμο. Άλλα στοιχεία απορρίπτονται, άλλα αφομοιώνονται, άλλα παραμένουν ως γραφικά απολιθώματα. Έτσι γράφεται η ιστορία της μουσικής.
Στο χώρο του τραγουδιού της εξωτερικής μουσικής συμφωνούμε. Όμως πόσο διαφορετικό μπορεί να είναι το κριτήριο, όταν δέχεται δίχως τον παραμικρό δισταγμό τα μικροδιαστήματα στο χώρο της ψαλτικής; Και μάλιστα όχι σαν κάτι που προέρχεται "από ξένο τόπο κι απ' αλαργινό" αλλά από το ίδιο μας τον τόπο και τις ρίζες μας;
Χμ... Έχετε δίκαιο εν μέρει, αλλά σκεφτείτε το και από την άλλη πλευρά: Διακρινόταν π.χ. ο Σπυρίδων Περιστέρης για τη χρήση μικροδιαστημάτων στο ψάλσιμό του; Μάλλον όχι. Και όμως, αγαπήθηκε όσο λίγοι ψάλτες ανά το πανελλήνιο. Θα μου πείτε, έπαιξαν ρόλο οι ραδιοφωνικές μεταδόσεις. Σύμφωνοι. Θα μπορούσε όμως να ακουστεί κάτι αντίστοιχο π.χ. στις μεταδόσεις εμμελούς απαγγελίας του Κορανίου από έναν αραβικό ραδιοφωνικό σταθμό; Το πιο πιθανό θα ήταν να απολυθεί (ή κάτι ακόμη χειρότερο...) ο διευθυντής του σταθμού! Βλέπετε τη διαφορά;
Φρονώ, συνεπώς, ότι η Ελλάδα, όπως διαμορφώθηκε ως πολιτισμικός χώρος τον 19ο και 20ό αιώνα, συνορεύει μεν με το "βασίλειο" των μικροδιαστημάτων και επηρεάζεται από αυτό, αλλά δεν βρίσκεται στην καρδιά του. Άσχετα με τις όποιες απώτερες ιστορικές καταβολές, αυτή είναι η πραγματικότητα.
 
Η ορολογία των λαϊκών μουσικών δεν ταιριάζει πάντα με αυτό που θα θεωρούσαμε ως "σωστή" ορολογία των μακαμιών. Και αυτό που ονόμασα εγώ ανωτέρω ως "χουσεϊνί", είναι απλώς ένας παραλληλισμός. Σίγουρα δεν αντιστοιχεί ακριβώς στο μακάμι.
Πόσο δίκιο έχετε στη διαπίστωση αυτή!
Πραγματικά βλέπει κανείς ότι η ιστορία επαναλαμβάνεται σε ό,τι αφορά τη σύγχιση στην ορολογία του τροπικού συστήματος.
Όντως αυτό που οι λαϊκοί μουσικοί μας ονομάζουν Ουσσάκ δεν είναι παρά Ατζέμ-Κιουρντί,
το Νιαβέντ έχει γίνει χρωματικό Νικρίζ (Έμαθα πως είσαι μάγκας)
Το παρ' ημίν Κιουρντί είναι κατά μέγα μέρος Καρτσιγιάρ κλπ.

Το βλέπουμε εξάλλου και σε ολόκληρο τον χώρο της Μέσης Ανατολής να συμβαίνει με τις διαφορετικές ονομασίες των μακαμιών στην Τουρκία και τον Αραβικό κόσμο, αλλά ακόμη και στη διαφορετική ανάγνωσή τους σε ό,τι αφορά τη διαδοχή των μικρότερων της διαπασών συμφώνων (διοξεία-συλλαβά).
Μιλώ για επανάληψη της ιστορίας, καθώς φέρνω στο νου μου τη σύγχιση των αρχαίων τρόπων με τους τόνους, μια παρανόηση που ακόμη διαιωνίζεται στο χώρο της Δύσης αυτή τη φορά, και μπερδεύει τον Αρχαίο Δώριο αποκαλώντας τον Φρύγιο κοκ.

Κατά την ταπεινή μου γνώμη, αυτό οφείλεται κύρια στην άγνοια της αρχαίας αρμονικής (Τελείου Αμεταβόλου Συστήματος) καθώς και του μηχανισμού "αναστροφής" της τροπικής υπέρ της τονικής ορολογίας των ειδών της διαπασών, μη κατανοώντας ότι αυτή η αναστροφή έγινε για λόγους μετατονισμού προκειμένου να "χωρέσει" το σύστημα στην περιορισμένη έκταση των αρχαίων μουσικών οργάνων και συνάμα να καταστήσει δυνατή την αοιδή τους από τη μέση ανθρώπινη φωνή, που εκτείνεται σε μιάμιση περίπου διαπασών.

Επί παραδείγματι, οι αρχαίοι τρόποι 4χόρδου κατά το σύντονο διάτονο ήταν:

Δώριος= [6-12-12] (στη Δύση αποκαλείται Φρύγιος)
Φρύγιος= [12-6-12] (στη Δύση αποκαλείται Δώριος)
Λύδιος= [12-12-6] (στη Δύση αποκαλείται Ιωνικός)

(Χρησιμοποιώ τη διαπασών των 72 μορίων για λόγους ευρύτερης κατανόησης, λόγω της εξοικείωσης του ψαλτικού κόσμου σ' αυτήν, μολονότι δεν είναι η ακριβέστερη αφού συγκεράζει το πυθαγόρειο κόμμα, όπως έχω διευκρινήσει σε άλλη ανάρτησή μου)

Το σύντονο διάτονο χρησιμοποιεί διαστήματα των 4 διέσεων (μείζων τόνος) και των δύο διέσεων (ημιτόνιο)

Τί συμβαίνει όμως όταν η εναρμόνια δίεση των 3 μορίων (2,7 για την ακρίβεια) παύει να αποτελεί αυτοτελώς μελωδούμενο διάστημα και συνάπτεται με τον μείζονα τόνο, δίνοντάς μας τον μαλακό τόνο των 5 διέσεων (προτιμητέος όρος από τον "υπερμείζονα" που μου φαίνεται σόλοικος)
ή όταν σε κατοπινούς χρόνους συνάπτεται με την αποτομή δίνοντάς μας τον ελάσσονα τόνο των 3 διέσεων συν το πυθ. κόμμα
και με το λείμμα δίνοντάς μας τον ελάχιστο τόνο των 3 επίσης διέσεων χωρίς όμως το πυθ. κόμμα;

Τότε έχουμε:
Δώριος= [9'-9-12]
Φρύγιος= [12-9'-9]
Λύδιος= [9-12-9']

Εάν κανείς αντιπαραβάλλει τις δύο δομές
Δώριος [6-12-12] και [9'-9-12]
Φρύγιος [12-6-12] και [12-9'-9]
Λύδιος [12-12-6] και [9-12-9']

θα διαπιστώσει ότι ότι ψυχοακουστικά ο αρχαίος Δώριος έχει "αποκτήσει" φρύγιο άκουσμα, ο Φρύγιος λύδιο άκουσμα και ο Λύδιος ... δώριο άκουσμα!

Είναι λοιπόν πολύ φυσική η σύγχιση που επικράτησε σε όλο το χώρο της Μεσογείου, Ανατολικής και Δυτικής σε ό,τι αφορά στην ονομασία των αρχαίων τρόπων.

Εάν κανείς θελήσει να αποδεχθεί τα πράγματα "ως έχουν", θα βρίσκεται διαρκώς μπροστά σε μια "Βαβέλ" έχοντας τη διαρκή ανάγκη ερμηνείας και προσδιορισμού της μουσικής ορολογίας.

Εάν όμως συνταχθεί την αρχή prior in tempore potior in jure, οφείλει αποδίδοντας τα πρωτεία στους πρώτους διδάξαντες, να αποκαταστήσει μία και καλή την "ορθή" ονομασία τόσο των ειδών 4χόρδου και 5χόρδου (προς Ανατολάς) όσο και των ειδών της διαπασών (προς Δυσμάς) με μια λογική εντελώς επιστημονική κι απαλλαγμένη από τις όποιες τοπικές ή εθνοτικές προκαταλήψεις.

Ένα τέτοιο καθήκον μάλλον πέφτει στη δική μας ράχη πρώτιστα, καθώς οφείλουμε να ερευνούμε τα "ημέτερα" βαθύτερα από οποιονδήποτε ξένο, επωφελούμενοι από την ενόραση που μας παρέχει η διαχρονική εποπτεία της πολιτιστικής μας κληρονομιάς.

Αυτό δεν είναι απαραίτητα κακό. Όλες οι μόδες κάτι αφήνουν πίσω τους. Είναι και αυτό μέσα στις διαδικασίες που διαμορφώνουν τις μουσικές παραδόσεις ανά τον κόσμο. Άλλα στοιχεία απορρίπτονται, άλλα αφομοιώνονται, άλλα παραμένουν ως γραφικά απολιθώματα. Έτσι γράφεται η ιστορία της μουσικής.
Δεν θα με βρείτε πιο σύμφωνο!

Φρονώ, συνεπώς, ότι η Ελλάδα, όπως διαμορφώθηκε ως πολιτισμικός χώρος τον 19ο και 20ό αιώνα, συνορεύει μεν με το "βασίλειο" των μικροδιαστημάτων και επηρεάζεται από αυτό, αλλά δεν βρίσκεται στην καρδιά του. Άσχετα με τις όποιες απώτερες ιστορικές καταβολές, αυτή είναι η πραγματικότητα.
Αυτό συμβαίνει ίσως γιατί η δυτικοτραφής άρχουσα τάξη στην Ελλάδα αποστρέφονταν τα μικροδιαστήματα ως δήθεν Αραβοτουρκικά. Ας μη λησμονούμε ότι και το "παλάτιον" απεχθάνονταν την καθ' ημάς εκκλησιαστική μουσική και προσπάθησε να εισάγει τη δυτικού τύπου τετραφωνία στη θεία λειτουργία.
Αυτός είναι και ο λόγος που το τροπικό ρεμπέτικο συνάντησε τόσα και τόσα προσκόμματα μέχρι να βρει το δρόμο που του άξιζε στην ευρεία λαϊκή αποδοχή που σήμερα απολαμβάνει.
Δεν είναι καθόλου τυχαίο το ότι σπουδαίοι δημιουργοί, με μάλλον Δυτική τεχνοτροπία, όπως ο Μάνος Χατζηδάκις συνέβαλαν τα μέγιστα σ' αυτή την αναγνώριση.

Σε κάθε περίπτωση πάντως η Ελλάδα είναι ο άξονας του διαβήτη, που δίχως να ταυτίζεται μονομερώς με οποιοδήποτε από τα σκέλη του, (Ανατολικό ή Δυτικό) αποτελεί τον αρμό μεταξύ τους, κι αργά ή γρήγορα βρίσκει με ιδιαίτερο τρόπο την ισορροπία που της ταιριάζει ανάμεσα στους δύο κόσμους..

Φιλικά
ΑΚ
 
Last edited:

emakris

Μέλος
Τί συμβαίνει όμως όταν η εναρμόνια δίεση των 3 μορίων (2,7 για την ακρίβεια) παύει να αποτελεί αυτοτελώς μελωδούμενο διάστημα και συνάπτεται με τον μείζονα τόνο, δίνοντάς μας τον μαλακό τόνο των 5 διέσεων (προτιμητέος όρος από τον "υπερμείζονα" που μου φαίνεται σόλοικος) ή όταν σε κατοπινούς χρόνους συνάπτεται με την αποτομή δίνοντάς μας τον ελάσσονα τόνο των 3 διέσεων συν το πυθ. κόμμα
και με το λείμμα δίνοντάς μας τον ελάχιστο τόνο των 3 επίσης διέσεων χωρίς όμως το πυθ. κόμμα;
Τότε έχουμε:
Δώριος= [9'-9-12]
Φρύγιος= [12-9'-9]
Λύδιος= [9-12-9']
Ποιες ακριβώς είναι οι πηγές σας για αυτές τις παρατηρήσεις; (Θα εκτιμούσα μια σχετικά σύντομη απάντηση).

Αυτό συμβαίνει ίσως γιατί η δυτικοτραφής άρχουσα τάξη στην Ελλάδα αποστρέφονταν τα μικροδιαστήματα ως δήθεν Αραβοτουρκικά. Ας μη λησμονούμε ότι και το "παλάτιον" απεχθάνονταν την καθ' ημάς εκκλησιαστική μουσική και προσπάθησε να εισάγει τη δυτικού τύπου τετραφωνία στη θεία λειτουργία.
Αυτός είναι και ο λόγος που το τροπικό ρεμπέτικο συνάντησε τόσα και τόσα προσκόμματα μέχρι να βρει το δρόμο που του άξιζε στην ευρεία λαϊκή αποδοχή που σήμερα απολαμβάνει.
Η ισχύς των ανωτέρω είναι περιορισμένη. Και ο Κεμάλ προσπάθησε να εξοβελίσει την οθωμανική μουσική, αλλά δεν τα κατάφερε, παρά για περιορισμένο χρονικό διάστημα. Ενώ σε εμάς, το "τροπικό" λαϊκό τραγούδι, όπως το λέτε (π.χ. Βαμβακάρης), υποχώρησε με φυσικό τρόπο έναντι του "τονικού" (π.χ. Τσιτσάνης), επειδή αυτό άρεσε στον κόσμο και όχι επειδή το επέβαλε οποιαδήποτε "δυτικοτραφής άρχουσα τάξη". Απλώς, η τελευταία βαρέθηκε κάποια στιγμή το "ελαφρό" τραγούδι, το οποίο αποτελούσε την κατεξοχήν μουσική της έκφραση, και ενστερνίστηκε το δυτικότροπο πλέον λαϊκό τραγούδι (π.χ. Χιώτης), το οποίο μετεξελίχθηκε κάποια στιγμή σε "ελαφρολαϊκό". Όλα αυτά στη φοβερή δεκαετία του '60. Συνεπώς θα επιμείνω στη βασική μου τοποθέτηση, ότι ο Έλληνας από πλευράς μουσικού αισθητηρίου είναι μόνο εν μέρει Ανατολίτης.
 

antonios

Αετόπουλος Αντώνιος
Η αστικοποίηση, και η συνακόλουθη απώλεια της λαϊκότητας της μουσικής πράξης, δεν είναι ούτε ελληνικό ούτε βαλκανικό μόνο φαινόμενο. Είναι παγκόσμιο. Με λίγα χρόνια διαφορά, και με τις όποιες ιδιαιτερότητες μπορούν να εμφανίζονται σε κάθε κοινωνικό και πολιτισμικό περιβάλλον, στον 20ο αιώνα ολοκληρώνεται μια διαδικασία που άρχισε, χοντρικά, τον 19ο σε όλο τον κόσμο. Οι μεταβολές στις μεθόδους παραγωγής και κατανάλωσης επιφέρουν αλλαγές στον τρόπο ζωής, αλλαγές στις κοινωνικές δομές οι οποίες δεν είναι δυνατόν να αφήσουν ανεπηρέαστες τις τέχνες. Και θα πρόσθετα πως δεν πρέπει να τις αφήσουν ανεπηρέαστες. Αφού δεχόμαστε την κοινωνική λειτουργία της μουσικής δεν θα πρέπει να ακολουθήσει τις μεταβολές; Πως αλλιώς θα εκφράσει τις κοινωνίες; Δεν θα αγγίξω καθόλου το κομμάτι της κατανάλωσης (το οποίο ωστόσο είναι κομβικό), και το πως επηρεάζει το μουσικό περιβάλλον.
Ο Τσιτσάνης δεν είναι ένας δημιουργός διορισμένος από τα ανάκτορα να κάνει κάτι συγκεκριμένο. Είναι παιδί μιας εποχής. Και η αποδοχή του δεν επιβάλλεται εκ των άνω. Είτε μας αρέσει είτε όχι. Ο εκδυτικισμός είναι πολύ πιο μακρά διαδικασία με περισσότερες παραμέτρους και βαθύτερες ρίζες. Η εμμονή των εθνομουσικολόγων, παλαιότερα περισσότερο, για τη σχέση μας με την Ανατολή, ήταν η αντίδραση στην εμμονή ενός πολιτικού συστήματος, με συνέπειες στον πολιτισμό, για τη σχέση μας προς τη Δύση. Όσο μοιάζουν τα λαϊκά μας όργανα με αυτά των ανατολικών χωρών μοιάζουν και με τα παραδοσιακά, άσχετα αν τείνουν να χαθούν, των δυτικών. Η μακρινή Ιρλανδία έχει κάτι λύρες, η Σκωτία κάτι γκάϊντες, και οι διάφορες μορφές του λαούτου ήταν παρούσες σε όλη την Ευρώπη. Τα τεκμήρια για τις σχέσεις της Ελλάδας με τη Δύση είναι πολλά για όλες τις περιόδους, τόσο πριν την Άλωση όσο και μετά. Ιδίως η σχέση της Βενετοκρατούμενης Κρήτης με τη Δύση και την Ιταλία έχει μεγάλη σημασία ακόμα και για το σήμερα. Δεν θα πρέπει να αγνοείται ούτε η μία ούτε η άλλη πολιτισμική σύνδεση. Ο κος Λιάβας, βέβαια, δεν λέει πως δεν υπάρχει η σχέση με τη Δύση. Απλώς επισημαίνει την βίαιη διακοπή της σχέσης με την Ανατολή, και σε αυτό δεν είναι λάθος, αν και εκφραστικά πληθωρικός.
Αυτά όπως είπε και ο κος Μακρής είναι λίγο πολύ γνωστά. Θα ήθελα όμως να πω και κάτι ακόμα για τις κατηγοριοποιήσεις. Τα σχήματα τροπικότητα = Ανατολή, τροπικότητα = μικροδιαστήματα δεν ανταποκρίνονται στην πραγματικότητα και αν απολυτοποιηθούν δημιουργούν προβλήματα. Ισχύουν, σε μεγάλο βαθμό, αλλά υπό προϋποθέσεις και σε πλαίσια. Μπορείς κάλλιστα να έχεις τροπική μουσική χωρίς μικροδιαστήματα, ή μικροδιαστήματα σε μη τροπική μουσική. Συγκερασμένα ή μη τα παραδοσιακά αλλά και αστικολαϊκά μας τραγούδια ανήκουν στο χώρο της τροπικής μουσικής, ενώ μία σύνθεση σύγχρονης μουσικής μπορεί να έχει ένα σκασμό μικροδιαστήματα χωρίς να είναι καθόλου τροπική.
Το ωραίο είναι πως υπάρχει εδώ μια συζήτηση με ανταλλαγή απόψεων που φαίνονται διαφορετικές και νομίζω πως συμφωνώ σχεδόν με όλα. Αρκεί να μπαίνουν στο σωστό πλαίσιο. Και οι διαπιστώσεις του κου Λιάβα με βρίσκουν σύμφωνο, σε μεγάλο βαθμό, και οι παρατηρήσεις των αγαπητών κυρίων Καλογιάννη και Μακρή.
Εν τέλει η μουσική βρίσκει τον δρόμο της υπό προϋποθέσεις. Η συζήτηση των προϋποθέσεων, όμως είναι πολιτική…
 
Last edited:
Ενώ σε εμάς, το "τροπικό" λαϊκό τραγούδι, όπως το λέτε (π.χ. Βαμβακάρης), υποχώρησε με φυσικό τρόπο έναντι του "τονικού"
Δεν θα μπορούσα να συμφωνήσω ότι το τροπικό λαϊκό τραγούδι υποχώρησε υπέρ του τονικού.
Ακόμη και στον 21ο αιώνα, ο κύριος κορμός του λαϊκού μας τραγουδιού είναι τροπικός.
Αν πάρουμε λαϊκούς δημιουργούς σαν τον Άκη Πάνου ας πούμε, θα δούμε ότι η τροπικότητα υπερτερεί κατά κράτος έναντι της τονικότητας. Το ίδιο συμβαίνει και με το ρεπερτόριο που πολλοί σύγχρονοι δημιουργοί του λαϊκού τραγουδιού εμπιστεύθηκαν σε φωνές σαν του πολυαγαπημένου Στέλιου Καζαντζίδη.
Ακόμη και πολυσχιδείς δημιουργοί όπως ο αγαπημένος όλων μας Μάνος Λοΐζος, δεν παραμέλησαν καθόλου την τροπικότητα, δίνοντας διαμάντια σαν το "Ήλιε μου σε παρακαλώ" και τόσα άλλα.
Κι ο ίδιος όμως ο Τσιτσάνης, τον οποίο επικαλείσθε, έγραψε πλείστα όσα τροπικά τραγούδια και απλά εμπλούτισε το λαϊκό τραγούδι με μείζονες και ελάσσονες κλίμακες δυτικού τύπου, οι οποίες έγιναν δεκτές σαν δύο ακόμη νέοι τρόποι ανάμεσα στους ήδη υπάρχοντες.
Αν μάλιστα δεν λησμονεί κανείς ότι το τραγούδι είναι πάντρεμα λόγου και μέλους, τότε η αποδοχή έχει να κάνει και με τη θεματολογία των στίχων και όχι μόνον με την ποιότητα της μελωδίας.
Εκείνο πάντως που θα μπορούσε να επισημανθεί ως ζήτημα ιδιαίτερης αξίας είναι η εναρμόνιση των τρόπων με τη δυτική αρμονική λογική, αφού είχε ήδη προηγηθεί ο συγκερασμός τους και η ανάπτυξη μιας "λαϊκής αρμονικής γλώσσας" που συνοδεύει τις τροπικές λαϊκές μελωδίες.

Συνεπώς θα επιμείνω στη βασική μου τοποθέτηση, ότι ο Έλληνας από πλευράς μουσικού αισθητηρίου είναι μόνο εν μέρει Ανατολίτης.
Εδώ συμφωνούμε από την αρχή της συζήτησης.
 

Harry Vassilakis

New member
Γνωστά και σωστά, αλλά νομίζω πως πλέον χρειάζεται να γίνει μια περαιτέρω συζήτηση, προπάντων, πάνω στο "πώς διατηρείται υγειώς μια παράλληλη σχέση με τη δύση και την ανατολή;". Πώς θα αποδεχθούν οι μεν την αξία -ακόμα και την ύπαρξη- των δε;
Αυτό είναι πιο χρήσιμο ως γνώση στις μέρες μας.
 

emakris

Μέλος
Γνωστά και σωστά, αλλά νομίζω πως πλέον χρειάζεται να γίνει μια περαιτέρω συζήτηση, προπάντων, πάνω στο "πώς διατηρείται υγειώς μια παράλληλη σχέση με τη δύση και την ανατολή;". Πώς θα αποδεχθούν οι μεν την αξία -ακόμα και την ύπαρξη- των δε;
Αυτό είναι πιο χρήσιμο ως γνώση στις μέρες μας.
Δεν τίθεται τέτοιο θέμα, παρά μόνο σε ακαδημαϊκό επίπεδο. Εκείνο που έχει σημασία είναι να διατηρούμε τα καλύτερα στοιχεία από τις παραδόσεις που κληρονομήσαμε, εφόσον μας εκφράζουν (εάν δεν μας εκφράζουν πια, δεν έχει νόημα). Από το καλό ελληνικό τραγούδι, από την καλή και συνετή ψαλτική, από τη μουσική παράδοση της ιδιαίτερης πατρίδας μας ή όποιας ελληνικής πατρίδας μας συγκινεί. Με κρίση και διάκριση, χωρίς κολλήματα και οπαδισμούς. Αυτό είναι το ζητούμενο, προκειμένου να μην αλλοτριωθούμε πλήρως.
 

evangelos

Ευάγγελος Σολδάτος
Ο μόνος τρόπος να σωθεί η ρωμαίικη παράδοση είναι να καταλάβουμε ότι δεν είναι μόνο δική μας παράδοση αλλά όλου του πλανήτη. Η Ελλάδα δεν ανήκει μόνο στην Δύση ή στην Ανατολή ούτε μόνο στους Έλληνες΄ η Ελλάδα ανήκει σε όλο τον κόσμο. Ο Ελληνικός πολιτισμός είναι ένα μεγάλο μερίδιο του παγκοσμίου πολιτισμού όπως ο Ινδικός, ο Κινέζικος, ο Αραβικός.
Η διαφορά μέχρι τώρα είναι ότι οι Ινδοί και οι Κινέζοι κατάφεραν να πείσουν τον κυρίαρχο αυτήν την στιγμή αγγλοσαξονικό κυρίως δυτικό πολιτισμό να ασπαστεί πρακτικές και παραδόσεις δικές τους και να τις κάνει οικουμενικές (βλ γιόγκα, βουδισμός, καράτε κλπ). Εμείς αντί να λειτουργούμε οικουμενικά κρατάμε μια προστατευτική πολιτική, μη τυχόν και αλλοτριωθούμε. Η Ελλάδα ήταν μεγάλη τους αιώνες που λειτουργούσε οικουμενικά, με αποδοχή και συμμετοχή σε όλες τις παραδόσεις του τότε γνωστού κόσμου, στο πνεύμα του Μεγάλου Αλεξάνδρου που επέτρεπε μεικτούς γάμους, που συνέχισε τις παραδόσεις των λαών και μετείχε κι αυτός σε αυτές κι αργότερα του Μεγάλου Κωνσταντίνου με το διάταγμα των Μεδιολάνων για ανεξιθρησκία κλπ. Σήμερα όποιος κινείται έτσι τον βρίζουν και τον λένε οικουμενιστή. Τι φοβάσαι το σκοτάδι αν έχεις το φώς;!
Κάποια ταξίδια αν κάνει κανείς στο εξωτερικό θα διαπιστώσει ότι ο ξένος παράγοντας δεν αποτελεί φόβο αλλοίωσης. Οι Έλληνες του εξωτερικού διαπρέπουν και επί το πλείστον κρατάνε το παλιό παραδοσιακό ήθος των Ελλήνων του πριν την δεκαετία του '80. Ο εύκολος πλουτισμός της δεκαετίας του '80 μας αλλοίωσε και μας έκανε αλαζόνες και κακομαθημένους με προϊόν τον σύγχρονο νεοέλληνα και την σημερινή κρίση. Όσο αγαπάμε και γνωρίζουμε την αξία των δικών μας πολιτισμικών ταλάντων και την διαδίδουμε θα είμαστε κι εμείς πλούσιοι.
 
Last edited:

Harry Vassilakis

New member
Δεν τίθεται τέτοιο θέμα, παρά μόνο σε ακαδημαϊκό επίπεδο. Εκείνο που έχει σημασία είναι να διατηρούμε τα καλύτερα στοιχεία από τις παραδόσεις που κληρονομήσαμε, εφόσον μας εκφράζουν (εάν δεν μας εκφράζουν πια, δεν έχει νόημα). Από το καλό ελληνικό τραγούδι, από την καλή και συνετή ψαλτική, από τη μουσική παράδοση της ιδιαίτερης πατρίδας μας ή όποιας ελληνικής πατρίδας μας συγκινεί. Με κρίση και διάκριση, χωρίς κολλήματα και οπαδισμούς. Αυτό είναι το ζητούμενο, προκειμένου να μην αλλοτριωθούμε πλήρως.
Τώρα μπαίνουμε σε άλλη συζήτηση. Το πώς μπορούμε να δράσουμε επί της πορείας της παράδοσης και το κατά πόσο αυτό είναι δόκιμο είναι κάτι στο οποίο πολλοί θα διαφωνούσουν. Καθώς θα πουν πως δεν κρίνουμε εμείς τι θα κρατήσουμε αλλά ο χρόνος, που ίσως και να έχουν δίκιο.
Δεν ξέρω φυσικά, δεν έχω εμβαθύνει στο θέμα ούτε ερασιτεχνικά ούτε ακαδημαϊκά, απλώς λέω σκέψεις μου.
 

emakris

Μέλος
Δεν θα μπορούσα να συμφωνήσω ότι το τροπικό λαϊκό τραγούδι υποχώρησε υπέρ του τονικού.
Ακόμη και στον 21ο αιώνα, ο κύριος κορμός του λαϊκού μας τραγουδιού είναι τροπικός.
Και η δική μου διατύπωση (στην οποία ακολούθησα, είναι αλήθεια, την υπεραπλουστευτική γραμμή σκέψης του κ. Λιάβα) και η δική σας, είναι σχηματοποιήσεις που δεν μπορούν να έχουν καθολική ισχύ.
Από τη μια μεριά, και ο ίδιος ο Βαμβακάρης έγραψε τραγούδια σε μινόρε/ματζόρε (τι καλύτερο παράδειγμα από την εμβληματική "Φραγκοσυριανή"?), ενώ και οι μεταγενέστεροι έγραψαν, όπως σωστά αναφέρετε, πλήθος τραγουδιών σε λαϊκούς "δρόμους". Γενικά υπάρχει η αίσθηση ότι μεταπολεμικά κυριαρχεί το μινόρε/ματζόρε. Αυτή η αίσθηση μπορεί όντως να μην είναι ακριβής, αλλά να σχηματίζεται λόγω της επικράτησης κάποιων άλλων "δυτικότροπων" στιλιστικών στοιχείων, όπως "τα μελίρρυτα πρίμο-σεκόντο", κατά την απαξιωτική έκφραση του Φοίβου Ανωγειανάκη.
Από την άλλη μεριά, στον "κύριο κορμό του λαϊκού μας τραγουδιού" μετράτε και το ελαφρολαϊκό τραγούδι από τη δεκαετία του '60 και μετά; Εάν όχι, πού ακριβώς σταματά το λαϊκό και πού αρχίζει το ελαφρολαϊκό; Θέλω να πω ότι, μη υπαρχουσών σαφών οριοθετήσεων και στατιστικών αναλύσεων, είναι δύσκολο να γίνουν γενικεύσεις σε αυτά τα θέματα.
Εκείνο πάντως που θα μπορούσε να επισημανθεί ως ζήτημα ιδιαίτερης αξίας είναι η εναρμόνιση των τρόπων με τη δυτική αρμονική λογική, αφού είχε ήδη προηγηθεί ο συγκερασμός τους και η ανάπτυξη μιας "λαϊκής αρμονικής γλώσσας" που συνοδεύει τις τροπικές λαϊκές μελωδίες.
Εκεί είναι η ουσία. Εκεί ακριβώς. Και, για να έλθουμε λίγο στα "καθ' ημάς", αντίστοιχη περίπτωση είναι και η κρητοεπτανησιακή μας ψαλτική. Οι αδαείς αποφαίνονται εύκολα ότι εκεί "δεν υπάρχουν ήχοι", "είναι όλα ίδια" κ.τ.ό. (ακούω και εδώ, στην Κέρκυρα, κάτι τέτοια, από δήθεν γνώστες της βυζαντινής μουσικής). Ενώ, στην πραγματικότητα, οι ήχοι έχουν απλώς προσαρμοστεί στη λαϊκή αρμονική γλώσσα των Επτανήσων. Εάν κοιτάξεις προσεκτικά τη μελωδία, θα τους δεις, αρκεί να κατανοείς τη μουσική μας παράδοση στο ιστορικό της βάθος και όχι με βάση αυτά που "σου είπε ο δάσκαλός σου".
 

emakris

Μέλος
Ιδού και μια ηχητική "εικονογράφηση" όσων συζητούμε εδώ, από εκπομπή του Μάνου Χατζιδάκι με τον Γιώργο Ζαμπέτα στο Γ΄ Πρόγραμμα το 1979 (υπάρχει ολόκληρη στο διαδίκτυο, εδώ μόνο ένα απόσπασμα).
Στο πρώτο μέρος της εκπομπής, ο Χατζιδάκις προσπαθεί συνεχώς να ωθήσει τον Ζαμπέτα να παίξει σε "παλιό" ρεμπέτικο ύφος και ο Ζαμπέτας... αντιστέκεται. Κάποια στιγμή, του κάνει τη χάρη (ο Χατζιδάκις) να παίξουν μαζί το "Πάμε μια βόλτα στο φεγγάρι". Ο Ζαμπέτας σπεύδει κατόπιν να συνεχίσει με το "Είμαι αητός χωρίς φτερά" (σε αυτό το σημείο αρχίζει το παρατιθέμενο απόσπασμα), αλλά ο Χατζιδάκις τον κόβει. Και εκεί ο Ζαμπέτας αναγκάζεται να... ομολογήσει. Απολαύστε!
 

Attachments

  • Χατζιδάκις-Ζαμπέτας.mp3
    1.6 MB · Views: 26
Αυτή η αίσθηση μπορεί όντως να μην είναι ακριβής, αλλά να σχηματίζεται λόγω της επικράτησης κάποιων άλλων "δυτικότροπων" στιλιστικών στοιχείων, όπως "τα μελίρρυτα πρίμο-σεκόντο", κατά την απαξιωτική έκφραση του Φοίβου Ανωγειανάκη.
Από την άλλη μεριά, στον "κύριο κορμό του λαϊκού μας τραγουδιού" μετράτε και το ελαφρολαϊκό τραγούδι από τη δεκαετία του '60 και μετά; Εάν όχι, πού ακριβώς σταματά το λαϊκό και πού αρχίζει το ελαφρολαϊκό; Θέλω να πω ότι, μη υπαρχουσών σαφών οριοθετήσεων και στατιστικών αναλύσεων, είναι δύσκολο να γίνουν γενικεύσεις σε αυτά τα θέματα.
Όντως δεν υπάρχουν επίσημες ακαδημαϊκές στατιστικές (πράγμα λυπηρό), αλλά εάν αναδιφήσει κανείς στο λαϊκό, ελαφρολαϊκό, ακόμη και το "φθηνό" εμπορικό τραγούδι, που ακούγεται στις αίθουσες των νυχτερινών κέντρων διασκέδασης θα παρατηρήσει ότι ο επικρατέστερος τρόπος είναι το "Ουσσάκ", που δεν είναι άλλος από τον πανάρχαιο πατρώο Δώριο του συντόνου διατόνου της μορφής [λείμμα-τόνος-τόνος] σε διαζευγμένα 4χορδα.
Το ίδιο ακριβώς ισχύει και στην ανημίτονη 5τονη δομή του [ημιδίτονο-τόνος] της Ηπείρου. (Πα-Γα-δι=κε-νη-πα)
Αυτή η μουσική κλίμακα (τόσο στην 5τονη όσο και στην 7τονη δομή της) αποτελεί μια αναλλοίωτη "σταθερά" για το Ελληνικό μουσικό αισθητήριο που κρατά χιλιετίες και έχει αντέξει σε κάθε είδους ξενική επιρροή.

Σε ό,τι αφορά τώρα τις "διφωνίες" (primo-secondo), μόνο κατά συνήχηση είναι "ξένες" στο Ελληνικό παραδοσιακό μουσικό αισθητήριο, καθώς η σπουδαιότητά τους έχει κερδίσει την αναγνώρισή της στα θεωρητικά της μουσικής μας, όπου περιγράφονται βάσεις ήχων κείμενες εν μέσω κυρίου και πλαγίου όπως ο λέγετος, αλλά και οι "δεσπόζοντες φθόγγοι" 5χόρδων δεν αφίστανται σε αναλογία από τη λογική της Δυτικής συγχορδίας. (πχ Νη-Βου-δι).
Εξάλλου, με την επιφύλαξη του καθ' ημάς σταθερού ίσου, τέτοιες διφωνίες (μείζονες και ελάσσονες, τόσο πυθαγόρειες όσο και πιο "μαλακές"), ακούγονται πχ στον τρίτο και βαρύ εκ του Γα όταν το μέλος "αναπαύεται" στον κε, στον πρώτο και πλάγιό του όταν το μέλος κάνει στάση στον Γα ή στους τετάρτους (δι-ζω, Νη-Βου, Βου-δι).
Δηλαδή το άκουσμα δεν είναι νέο, η λογική του κινουμένου βασίμου παράλληλα με τη μελωδία είναι καρπός της Δυτικής αρμονικής λογικής.
 
Last edited:
Top