Εἱρμολόγιον σὲ ἐξήγηση Γρηγορίου.

tsak77

Χρῆστος Τσακίρογλου
Πέραν τῆς ἐξηγήσεως τοῦ Εἱρμολογίου ἀπὸ τὸν Χουρμούζιο ποὺ ἔχει ἐκδοθεῖ, μαρτυρεῖται ὅτι ὑπάρχει ἀντίστοιχη καὶ ἀπὸ τὸν Γρηγόριο. Ἔχουμε κάποιο χειρόγραφο;

Εὐχαριστῶ ἐκ τῶν προτέρων.
 

Deacon

Παλαιό Μέλος
Όχι ακριβώς. Ο Γρηγόριος φαίνεται ότι εξήγησε πρώτος και οι χειρόγραφες εξηγήσεις του ήταν οι διαδεδομένες προ της εντύπου εκδόσεως. Στην έντυπη έκδοση όμως ο Χουρμούζιος φαίνεται ότι επεμβαίνει σε αρκετά σημεία, ειδικά στην ορθογραφία των καταληκτικών θέσεων. Οι διαφορές με τον Γρηγόριο δεν θα μπορούσαν παρά να είναι ελάχιστες, λόγω της μεγάλης προσδιοριστικότητας της γραφής του Πέτρου. Πάντως, αυτές οι διαφορές μπορούν να θεωρηθούν, κατά την γνώμη μου, ως εξηγητική προσπάθεια του Χουρμουζίου. Αυτό έχω συμπεράνει μετά από χρόνια μελέτης στο Ειρμολογιο ΠΛ στην πρωτότυπη γραφή. Να πω μάλιστα ότι υπάρχουν σημεία του Ειρμολογίου που δεν μεταφέρθηκαν ακριβώς στην νέα γραφή (και από τους δύο εξηγητές), και φαίνεται ότι έγινε σκοπίμως αυτό (λόγοι τονισμού και ρυθμικοί επίσης).
 

Emmanouil Giannopoulos

Emmanouil Giannopoulos
Το Αναστασιματάριο Πέτρου Πελοποννησίου, το Ειρμολόγιο των δύο Πέτρων και το Δοξαστάριο του Πέτρου εξηγήθηκαν από τον Γρηγόριο. Το πρώτο εκδόθηκε σε εξήγηση "των μουσικολογιωτάτων διδασκάλων..." και με προσθήκες "των εξηγητών" στα 1820, και το τρίτο την ίδια χρονιά σε εξήγηση "των μουσικολογιωτάτων διδασκάλων...". Ο Γρηγόριος πέθανε το 1821. Κατόπιν τούτου στην σ. τίτλου του Ειρμολογίου στα 1825 ο Χουρμούζιος αποφεύγει επιμελώς να δηλώσει τον εξηγητή, δηλώνει δε τον εαυτό του με μεγάλα γράμματα ως επιθεωρητή και διορθωτή της εξήγησης και επιστάτη της έκδοσης. Μετά το 1821 ο ίδιος προχωρά σε "λεπτότερες" και "σαφέστερες" εξηγήσεις πολλών μελών της Παπαδικής (με βάση τις προγενέστερες εξηγήσεις των ίδιων μελών από τον Γρηγόριο),΄τις οποίες εκδίδει στο Ταμείον Ανθολογίας του στα 1824. Το ίδιο κάνει για πολλά άλλα μέλη, όπως κάποια του Μαθηματαρίου, όπου επιφέρει μικρομεταβολές στην εξήγηση του Γρηγορίου. Αυτά έχουν γραφτεί και δημοσιευτεί. Αυτό που δεν είναι καθόλου γνωστό και πρέπει να προστεθεί τώρα, και ήδη παρουσιάστηκε σε σχετικό συνέδριο και θα δημοσιευτεί σε λίγες ημέρες, είναι ότι και το Καλοφωνικό Ειρμολόγιο που είναι επίσης εξήγηση του Γρηγορίου, εκδόθηκε στα 1835, αλλά "επιδιορθωθέν κατά γραμμή" από τον Χουρμούζιο.
 
Last edited:
Τὸ χειρόγραφο ἀπὸ τὸ ὁποῖο πιστεύεται ὅτι ἐξέδωσε ὁ Χουρμούζιος εἶναι αὐτό.
Παρατηροῦμε εὔκολα 4 φάσεις:
1) Ἀρχικὴ ἐξήγηση (ἡ πιὸ λιτή) ἀπὸ τὸ χέρι τοῦ Γρηγορίου. Ἡ ἐξήγηση αὐτὴ διαδόθηκε καὶ σὲ ἄλλα χειρόγραφα τῆς ἐποχῆς περὶ τὸ 1817.
2) Ἐπεμβάσεις μὲ ἀπαλοιφὴ κάποιων σημείων καὶ ἀναλυτικότερη (συνήθως) καταγραφή των. Αὐτὲς φαίνεται πὼς εἶναι ἐπίσης ἀπὸ τὸ χέρι τοῦ Γρηγορίου.
3) Ἐπεμβάσεις μὲ διακριτὴ διαγραφὴ κάποιων ἄλλων σημείων καὶ ἀναλυτικότερη ἐπίσης ἐπαναγραφή των. Αὐτὲς εἶναι σαφῶς λιγότερες καὶ φαίνεται νὰ προέρχονται ἀπὸ τὸ χέρι τοῦ Χουρμουζίου.
4) Ἐπεμβάσεις (ἀκόμη λιγότερες) ἐπὶ τοῦ πιεστηρίου, ἀπὸ τὸν Χουρμούζιο, χωρὶς νὰ καταγράφονται στὸ χειρόγραφο.
 
Να πω μάλιστα ότι υπάρχουν σημεία του Ειρμολογίου που δεν μεταφέρθηκαν ακριβώς στην νέα γραφή (και από τους δύο εξηγητές), και φαίνεται ότι έγινε σκοπίμως αυτό (λόγοι τονισμού και ρυθμικοί επίσης).
Μπορείτε να μας φέρετε κάποια παραδείγματα;
 

Deacon

Παλαιό Μέλος
Μπορείτε να μας φέρετε κάποια παραδείγματα;
"ἐπὶ δὲ τῷ ρήματί σου χαλάσω τὸ δίκτυον..."
Θα κάνετε λίγη υπομονή μόνο, πάτερ. Έχω εγκαταλείψει την έρευνα εδώ και καιρό, και έχει αμβλυνθεί λίγο η μνήμη μου. Θα κοιτάξω τα κιτάπια μου και ό,τι βρω θα το ανεβάσω. Την ευχή.
 

Deacon

Παλαιό Μέλος
Μπορείτε να μας φέρετε κάποια παραδείγματα;
Ένα από τα πολλά παραδείγματα μη ακριβούς μεταφοράς στη Νέα Γραφή που βρήκα, και φαίνεται ότι το συγκεκριμένο έχει σχέση με τον ρυθμό (γίνεται μια μικρή σύντμηση, μπορούμε να πούμε) είναι από τον Κανόνα της Μ. Πέμπτης, η΄ ωδή, Από βλεφάρων:
Από βλεφάρων 1.jpgΑπό βλεφάρων 2.jpg
Στη Ν. Γραφή φτάνει έτσι:
Από βλεφάρων εξήγηση.jpg
Εκεί που στη νέα γραφή είναι η συλλαβή "πει" θα έπρεπε να είναι η τελευταία συλλαβή "τε" από το "γρηγορείτε", να υπάρχει μικρή στάση δύο χρόνων με μαρτυρία ενδιάμεσα, όπως ακριβώς στο ακριβώς προηγούμενο τροπάριο "Στήλην κακίας" στην θέση "φρυαττόμενον".
[Edit: Είναι εσφαλμένο το παράδειγμα. Βλ. μήνυμα 11]
Στήλην εξήγηση.jpg
Έχω βρεί αρκετά άλλα σημεία, που δεν έχουν ρυθμική σημασία βέβαια, αλλά είναι οπωσδήποτε διαφορετικά από ό,τι θα περιμέναμε. Να αναφέρω 1-2 απλά ως παραδείγματα.

Από τον κανόνα της Μ. Δευτέρας, από το τροπάριο "Τάξεως έμπαλιν" της η' ωδής:
Τάξεως έμπαλιν.jpg
Η εξήγηση στο σημείο "ομογενών"είναι:
Τάξεως έμπαλιν εξήγηση.jpg
ενώ θα έπρεπε να είναι όπως πιό κάτω, στο "Ρύπον" στο σημείο "αναλάβωμεν έμφρονα"
Ρύπον πάντα.jpg
Ρύπον εξήγηση.jpg

Υπάρχουν και άλλα παραδείγματα, αλλά νομίζω ότι αυτά είναι αρκετά για να φανεί ότι έγιναν παρεμβάσεις. Αν βρώ κάτι ακόμα πιό τρανταχτό, θα το ανεβάσω.
 
Last edited:

Deacon

Παλαιό Μέλος
Να συμπληρώσω (αν και πιστεύω ότι θα έχει επισημανθεί ήδη, απλά έχω καιρό να παρακολουθήσω τα μουσικά πράγματα) ότι οι Καταβασίες της Υπαπαντής και του Ευαγγελισμού έχουν στην γ' και στ' ωδή καταλήξεις (προ αιτήσεως), όπως αυτές της η' ή της θ' ωδής, που δεν μεταφέρθηκαν στην νέα γραφή. Ίσως να έχει κάποια σημασία για όσους ασχολούνται με το τυπικό.
 

Deacon

Παλαιό Μέλος
Μιας και το θυμήθηκα και αυτό, ας το αφήσω εδώ να υπάρχει, να μη το ξεχάσω πάλι.
Πάντα μου έκανε εντύπωση ο περίεργος ρυθμός στην καταβασία "Τους σους υμνολόγους", στο σημείο "πνευματικόν στερέωσον"
Τους σους υμνολόγους.jpg
Τους σους υμνολόγους εξήγηση.jpg
Νομίζω τελικά ότι είναι ένα λάθος που πέρασε από τα χφφ στο έντυπο Ειρμολόγιο. Η σωστή εκδοχή ρυθμικά (κατά την γνώμη μου), βρίσκεται λίγο πιό κάτω, στο "Ώφθησαν":
Ωφθησαν.jpg
Ωφθησαν εξήγηση.jpg
Η άποψή μου είναι ότι στην συλλαβή "πνευ-μα-τι-κόν" πρέπει να μπεί κλάσμα για να έχουμε σωστή ρυθμικά μουσική φράση.
Δεν αναφέρω το παραπάνω ως εσκεμμένη εξήγηση, αλλά περισσότερο ως λάθος που πέρασε στο έντυπο. Δεν μπορώ να φανταστώ ότι είναι εσκεμμένη, για αυτό το λέω, αν και δεν μπορώ να το αποκλείσω. Ο Ιωάννης διορθώνει ρυθμικά το σημείο αυτό, αν και αλλάζει την μουσική θέση με άλλη που ξεκινάει από το Νη, βοηθώντας τον τονισμό (έτσι υποθέτω, τουλάχιστον).
 

Deacon

Παλαιό Μέλος
Ένα από τα πολλά παραδείγματα μη ακριβούς μεταφοράς στη Νέα Γραφή που βρήκα, και φαίνεται ότι το συγκεκριμένο έχει σχέση με τον ρυθμό (γίνεται μια μικρή σύντμηση, μπορούμε να πούμε) είναι από τον Κανόνα της Μ. Πέμπτης, η΄ ωδή, Από βλεφάρων:
Μετά από ορθή παρατήρηση του π. Συμεών (που τον συγχαίρω για την παρατηρητικότητά του) το παράδειγμα που έφερα φαίνεται ότι δεν είναι εσκεμμένα διαφορετική εξήγηση. Πράγματι, έτσι θα εξηγείτο από το 1ο χφ. Έλεγξα και άλλα 2-3 χφ και είδα και τα επόμενα τροπάρια, όπου γίνεται ακριβώς το ίδιο. Είναι σωστή η εξήγηση, λοιπόν, στο σημείο αυτό.

Αν υπάρχει ενδιαφέρον (για να μη γεμίζω άσκοπα το thread), μπορώ να συμπληρώνω κατά καιρούς τις "επεμβάσεις" που εντοπίζω κατά την μεταφορά στην Νέα Γραφή.
 

domesticus

Lupus non curat numerum ovium
"ἐπὶ δὲ τῷ ρήματί σου χαλάσω τὸ δίκτυον..."
Θα κάνετε λίγη υπομονή μόνο, πάτερ.

Έχω εγκαταλείψει την έρευνα εδώ και καιρό,

και έχει αμβλυνθεί λίγο η μνήμη μου. Θα κοιτάξω τα κιτάπια μου και ό,τι βρω θα το ανεβάσω. Την ευχή.

Κακῶς, πολὺ κακῶς. Ἄν μπορεῖτε νὰ τὸ συνεχίσετε. Κάνετε καλὴ δουλειὰ καὶ σᾶς παρακολουθῶ.
 

Deacon

Παλαιό Μέλος
Ανεβάζω άλλο ένα χαρακτηριστικό σημείο, όπου φαίνεται ότι έχει γίνει επέμβαση και για λόγους ρυθμικούς.
Ευλογητός.jpg
Το σημείο "δίδαξόν με" εξηγήθηκε έτσι:
Ευλογητός εξήγηση.jpg
ενώ κατά την γνώμη μου θα έπρεπε να είναι:
διδαξόν με.jpeg
Κακῶς, πολὺ κακῶς. Ἄν μπορεῖτε νὰ τὸ συνεχίσετε. Κάνετε καλὴ δουλειὰ καὶ σᾶς παρακολουθῶ.
Σας ευχαριστώ. Δυστυχώς, δεν εξαρτάται μόνο από μένα. Είναι πολλές οι υποχρεώσεις πλέον για να υπάρξει χρόνος για ξενύχτια μελέτης... :)
 

neoklis

Νεοκλής Λευκόπουλος, Γενικός Συντονιστής
....Αν υπάρχει ενδιαφέρον (για να μη γεμίζω άσκοπα το thread), μπορώ να συμπληρώνω κατά καιρούς τις "επεμβάσεις" που εντοπίζω κατά την μεταφορά στην Νέα Γραφή.

Θα ήταν ενδιαφέρον όχι μόνον από πλευράς μουσικολογικής/ερευνητικής (που προφανώς έχει κι αυτό ενδιαφέρον) αλλά και από πλευράς καθαρά πρακτικής/ψαλτικής, να δημοσιευθεί/εκδοθεί/κυκλοφορήσει κάποια στιγμή, με οποιοδήποτε τρόπο, ένα βιβλίο, μια συλλογή από μουσικές συνθέσεις που έχουν συμπεριληφθεί στα εκδοθέντα μουσικά βιβλία και που κατά τα ανωτέρω θα έπρεπε να έχουν κάποια εναλλακτική καταγραφή/απόδοση.
Θα μπορούσε να γίνει και τμηματικά, ανά τροπάριο, (π.χ. εδώ στο φόρουμ, σε ειδικό θέμα) μόνο να είναι το καθένα ολοκληρωμένο.
 

Deacon

Παλαιό Μέλος
Κάνοντας μια επανάληψη αυτές τις μέρες πάνω στο Ειρμολόγιο Πέτρου (ήταν καλό ζέσταμα μετά από καιρό) βρήκα κάμποσα σημεία με ανακολουθία πρωτοτύπου και εξηγήσεως. Ανεβάζω δύο τώρα, που μου έκαναν εντύπωση:

Στο "Όλην αποθέμενοι" ο μεν ΠΛ έχει "δωρεάν δίδωσι", σύνταξη που ακολουθεί ο Γρηγόριος στο χφ που παρέθεσε με link ο π. Συμεών (από Βιβλιοθήκη Ψάχου), ο δε ΧΧ (Χουρμούζιος Χαρτοφύλαξ) αλλάζει το "δίδωσι" (που είναι 3ο πρόσωπο ενικού) στην μετοχή "διδούσι", που καταλαβαίνω ότι επικρατεί πλέον και στα έντυπα μηναία (αν κάποιος μπορεί, ας παραθέσει εδώ λεπτομέρειες, αν και φαντάζομαι ότι μπορεί να έχει συζητηθεί και αλλού εδώ στο Ψ, απλά δεν μπόρεσα με μια γρήγορη αναζήτηση να το βρώ σε κάποιο θέμα). Να σημειώσω ότι και στο Ειρμολόγιο Μπαλασίου που κοίταξα "δίδωσιν" έχει, που ρυθμικά τουλάχιστον στέκει καλύτερα, δεν ξέρω όμως αν δικαιολογείται γραμματικά*.
Όλην αποθέμενοι.jpg
Όλην αποθέμενοι Α.jpg
Όλην αποθέμενοι εξήγηση.jpg
115288.WEB.jpg

Άλλο ένα σημείο πιό χοντρής παρέμβασης, όπου μάλιστα ο ΧΧ διαφοροποιείται πάλι από τον Γρηγόριο (ο οποίος ακολουθεί πιστά τον ΠΛ στο σημείο αυτό) είναι στο αργό προσόμοιο "Ώ του παραδόξου θαύματος" του πλ δ', στο σημείο "βλέπουσα κρεμάμενον". Ο ΧΧ αλλάζει και την εξήγηση, αλλά παρεμβαίνει και ρυθμικά, μειώνοντας τους χρόνους ανά συλλαβή:
Ω του παραδόξου πλ δ.jpg
Ω του παραδόξου πλ δ εξήγηση.jpg
115292.WEB.jpg

Κάποια στιγμή που θα μπορέσω να τελειώσω την γρήγορη επανάληψη, θα ανεβάσω εδώ και τα υπόλοιπα σημεία, όπου παρατηρούμε διαφοροποιήσεις στην εξήγηση, τα περισσότερα ήσσονος σημασίας βέβαια, αλλά χρήσιμα (πιθανόν) στην έρευνα.

* Νομίζω ότι γραμματικά ταιριάζει καλύτερα ρήμα στο σημείο αυτό, παρά μετοχή. Σε 3ο πληθυντικό όμως θα έπρεπε να μπεί "διδόασι" που πάλι δεν κολλάει ρυθμικά (όπως και το διδούσι). Ο ενικός μπορεί να είναι μια ιδιότυπη σύνταξη (π.χ. Αττική); Δεν γνωρίζω τα φιλολογικά τόσο καλά για να πώ. Πάντως, με το "δίδωσι" υπάρχει επανάληψη μέτρου, που είναι απαραίτητο σχεδόν στοιχείο στα προσόμοια μέλη (παρατηρούμε επαναλήψεις μέτρων, δηλαδή ισοσυλλαβία και ομοτονία, μία και δύο φορές μέσα στα προσόμοια, κάτι που κάνει σίγουρα τα μέλη αυτά πιό "εύρυθμα και ευκολότερα στην αποστήθιση).
 
Last edited:

Deacon

Παλαιό Μέλος
Σε χφφ [μη μουσικά μηναία, 15ου αι και πρίν, αλλά και μουσικά, 14ου-15ου αι] έχω δεί τη γραφή "δωρεάν νέμουσι" που ταιριάζει ρυθμικά και γραμματικά.
Σημαντική λεπτομέρεια (δείχνει το σωστό ρυθμικό υπόβαθρο τουλάχιστον), απλά υποπτεύομαι ότι η αλλαγή σε "δίδωσι" έγινε για να ακολουθηθεί πιό πιστά το ευαγγελικό "δωρεάν δότε" (Ματθ. 10, 8).
 

MTheodorakis

Παλαιό Μέλος
«Θεοφάνους. Ὅλην ἀποθέμενοι...δωρεὰν δίδωσιν»

(χφ. Σινὰ 555 μηναῖα ια’-ιβ’ αἰ. φ. 136r).



«δωρεὰν δίδωσιν»

(χφφ. μηναῖα Σινὰ 570 ι’-ια’ αἰ. φ. 1r, 624 ι’-ια’ αἰ. φ. 3v, 566 ια’ αἰ. φ. 3r, 569 ια’ αἰ. φ. 1r, Μ. Λαύρας Δ-45 ια’ αἰ. φ. 122v, Σινὰ 572 ια’-ιβ’ αἰ. φ. 3v, 568 ια’-ιβ’ αἰ. φ. 6v).
 

polykarpos

Polykarpos Polykarpidis
Γνωρίζουμε αν η εξήγηση του Γρηγορίου προήλθε από το χφ ΒΚΨ 80; ή από κάποιο άλλο; Αν ναι, υπάρχει κάποια αναφορά;

Ευχαριστώ πολύ!
 
Last edited:
Top