Κάθισμα ψαλτηρίου στον Εσπερινό των μεγάλων Δεσποτικών εορτών.

ΕΡΩΤΗΣΗ

Με αφορμή τη Δεσποτική εορτή της Θείας Αναλήψεως θα ήθελα να θέσω προς τους ειδήμονες επί των τυπικών διατάξεων το εξής ερώτημα: Για ποιο λόγο εις τον Εσπερινό των Δεσποτικών εορτών καταλιμπάνεται (πρόβλεψη όλων των υπ’ όψιν μου Τυπικών) το ενόρδινο κάθισμα του ψαλτηρίου (πλήν Κυριακών), ενώ εις τον όρθρο διατηρούνται τα δύο καθίσματα του ψαλτηρίου;

Άλλως έχει το θέμα εις τις Θεομητορικές εορτές και μνήμες αγίων διότι εκεί το ενδιάτακτον κάθισμα του ψαλτηρίου αντικαθίσταται από την α΄στάση του «Μακάριος ανήρ…».

Υ.Γ Σαν να θυμάμαι ότι το θέμα μας απασχόλησε στο Ψαλτολόγιο αλλά δεν μπόρεσα να το εντοπίσω ούτε θυμάμαι τι ελέχθη.
 

π. Μάξιμος

Γενικός Συντονιστής
Υ.Γ Σαν να θυμάμαι ότι το θέμα μας απασχόλησε στο Ψαλτολόγιο αλλά δεν μπόρεσα να το εντοπίσω ούτε θυμάμαι τι ελέχθη.
Γιατί τό κατάλληλο ὑποφόρουμ εἶναι τοῦ Ἑσπερινοῦ, ὅπου μετέφερα (μέ ἀνακατεύθυνση), καί ἐπειδή δέν ἔχω χρόνο τώρα, ἴσως ἔνα θέμα εἶναι: Σε ποιές περιπτώσεις ψάλλεται το "Μακάριος Ανήρ" στον εσπερινό;
Ἄς ἀπαντηθεῖ ἡ ἐρώτηση ἐδῶ μέ στοιχεῖα ἐνδεχομένως καί ἀπό ἄλλα θέματα.
 

π. Μάξιμος

Γενικός Συντονιστής
Άλλως έχει το θέμα εις τις Θεομητορικές εορτές και μνήμες αγίων διότι εκεί το ενδιάτακτον κάθισμα του ψαλτηρίου αντικαθίσταται από την α΄στάση του «Μακάριος ανήρ…».
Γιά ὄλες τίς ἑορτές προβλέφθηκε ἡ ἀντικατάσταση τοῦ ἐνορδίνου καθίσματος από την α΄στάση του «Μακάριος ανήρ…», ὅπως ἀναλύθηκε στό θέμα τοῦ παρέπεμψα.
Στό τέλος τοῦ θέματος ὁ κ. Θεοδωράκης ἔχει παραπομπή στή Συμβολή, ὅπου γράφει: «Ἡ ἐπιλογὴ τῆς α' στάσεως γιὰ τὶς μνῆμες τῶν εὐαρεστησάντων Θεῷ πρέπει νὰ ἀποδοθεῖ στὸ ἠθοπλαστικὸ περιεχόμενο τοῦ α' ψαλμοῦ. Ἀπεναντίας ὁ δεσπότης ὑποτιμᾶται ὡς «μακάριος ἀνήρ». Ἡ στιχολογία τοῦ α' καθίσματος τῷ Σαββάτῳ ἑσπέρας κατανοεῖται ὡς ἔναρξις τοῦ κύκλου τῆς στιχολογίας ὁλοκλήρου τοῦ ψαλτηρίου κατὰ νύκτα».
Βλ. καί Ἀρχέτυπες διατάξεις.
 
Πάτερ, ευχαριστώ για τον κόπο.

Αν κατάλαβα καλά , ειδάλλως διορθώστε με .
Αρχικά: Γιά ὄλες τίς ἑορτές προβλέφθηκε ἡ ἀντικατάσταση τοῦ ἐνορδίνου καθίσματος από την α΄στάση του «Μακάριος ανήρ…»
Κατόπιν, όμως, κατά τις Δεσποτικές εορτές καταλιμπάνεται η α΄στάση του «Μακάριος ανήρ…», χωρίς να επανερχόμεθα στο κάθισμα της ημέρας (συντρεχόντων και άλλων επιρροών από τα εκτός του ΤΑΣ τυπικά), διότι θεωρήθηκε ότι: ὁ δεσπότης ὑποτιμᾶται ὡς «μακάριος ἀνήρ».

Την ευχή σας.
 

π. Μάξιμος

Γενικός Συντονιστής
Αὐτά κατάλαβα κι ἐγώ ἀπό τόν Θεοδωράκη.
Ἀλλ᾿ ἴσως, ὅπως φάνηκε στό θέμα τοῦ παρέπεμψα καί στά κατά Συμεών Θεσσαλονίκης καί ΤΕ, ὑπῆρχε κωνσταντινουπολίτικη παράδοση νά καταλιμπάνεται γενικῶς ἡ στιχολογία ψαλτηρίου στούς ἑσπερινούς τῶν ἑορτῶν «εἰ μή μόνον τό «Μακάριος ἀνήρ», εἰ ἡ ἑορτή τύχῃ ἐν κυριακῇ … αὐτή τήν κωνσταντινουπολίτικη τάξη περί τοῦ «Μακάριος ἀνήρ» μόνον τό ἑσπέρας τοῦ Σαββάτου, τό Τυπικό τοῦ Ἁγίου Σάββα (ΤΑΣ) τήν ἐπεξέτεινε στίς Θεομητορικές ἑορτές καί μνῆμες ἁγίων, καί μετά τό Τυπικό Κωνσταντίνου (ΤΚΠ) καί Βιολάκη (ΤΜΕ)».
Ὁποτε οἱ Δεσποτικές παρέμειναν ἄνευ στιχολογίας ψαλτηρίου στούς ἑσπερινούς (κατά τό ΤΜΕ καί ὅταν συμπέσουν σέ Κυριακή).
 

MTheodorakis

Παλαιό Μέλος
Τὸ Μακάριος ἀνήρ, τὸ Ἐξομολογήσομαί σοι, τὸ Ἀγαπήσω σε κ.ἄ. εἶναι ὁλόκληρα καθίσματα στὴν φρασεολογία τῶν παλαιῶν τυπικῶν. Διαφορετικὰ ἀναφέρουν «Ἡ α' στάση τοῦ Μακἀριος ἀνήρ» γιὰ τὶς ἑορτὲς τῆς Θεοτόκου καὶ τῶν μεγάλων ἁγίων.
 
Τὸ Μακάριος ἀνήρ, τὸ Ἐξομολογήσομαί σοι, τὸ Ἀγαπήσω σε κ.ἄ. εἶναι ὁλόκληρα καθίσματα στὴν φρασεολογία τῶν παλαιῶν τυπικῶν. Διαφορετικὰ ἀναφέρουν «Ἡ α' στάση τοῦ Μακἀριος ἀνήρ» γιὰ τὶς ἑορτὲς τῆς Θεοτόκου καὶ τῶν μεγάλων ἁγίων.

Αυτό αποτελεί γενικού τύπου διευκρίνηση ή συνδέεται με το κάθισμα του Εσπερινού των Δεσποτικών εορτών; Μήπως ,δηλαδή, εννοείτε ότι αρχικώς από επίδραση της Κυριακής και στις Δεσποτικές εορτές εστιχολογείτο ολόκληρο το α΄ κάθισμα του ψαλτηρίου αντί του της ημέρας ;
Σας παρακαλώ , αν είναι εύκολο, διευκρινίστε το.
 
Σὲ Δεσποτικὲς ἑορτές δὲν γίνεται κατανυκτική στιχολογία τοῦ τυχόντος καθίσματος ἅμα τῇ ἐνάρξει τῆς ἑορταστικῆς ἀγρυπνίας.
Και γιατί δεν συνεχίζει να γίνεται το ίδιο και με τα καθίσματα του Όρθρου;
 

π. Μάξιμος

Γενικός Συντονιστής
Τὸ Μακάριος ἀνήρ, τὸ Ἐξομολογήσομαί σοι, τὸ Ἀγαπήσω σε κ.ἄ. εἶναι ὁλόκληρα καθίσματα στὴν φρασεολογία τῶν παλαιῶν τυπικῶν. Διαφορετικὰ ἀναφέρουν «Ἡ α' στάση τοῦ Μακἀριος ἀνήρ» γιὰ τὶς ἑορτὲς τῆς Θεοτόκου καὶ τῶν μεγάλων ἁγίων.
Αὐτό ἰσχυρίζεται καί ὁ Δημ. Καλπακίδης στό ἄλλο θέμα.
Φαίνεται, λοιπόν, ὅτι κάποια παράδοση πού ἤθελε νά μήν γίνεται στιχολογία ψαλτηρίου στούς ἑσπερινούς τῶν ἑορτῶν, κάποια στιγμή κρίθηκε ὅτι γιὰ τὶς ἑορτὲς τῆς Θεοτόκου καὶ τῶν μεγάλων ἁγίων θά ἔπρεπε νά γίνεται, ὄχι ὅμως μέ τό ἐνδιάτακτο ιη΄ κάθισμα τῶν ἀναβαθμῶν (Πρὸς Κύριον ἐν τῷ θλίβεσθαί με ἐκέκραξα) —ἀρχαία συνήθεια [πρβλ. Ι. Μ. Φουντούλη, Λειτουργική (Σημειώσεις πρός χρῆσιν τῶν φοιτητῶν), Τεῦχος Ε΄. Ἀκολουθίαι τοῦ νυχθημέρου» σελ. 31]— ἀλλά μέ τήν ἐπιλογή τῆς α' στάσης τοῦ Μακἀριος ἀνήρ, πού γιά τίς Δεσποτικές κρίθηκε ἀκατάλληλη καί αὐτή γιά τούς λόγους πού ἐξηγεῖς στίς Ἀρχέτυπες διατάξεις καθώς καί προηγουμένως.
Πάντως ἄν ὐπάρχει βιβλιογραφία ἐπ᾿ αὐτοῦ καί κάποιος τήν γνωρίζει ἄς μᾶς πεῖ.
Ἐγώ τότε διάβασα ΣΘ καί ΤΕ (πού οὔτε τά θυμώμουν) καί αὐτά εἶναι προσωπικά συμπεράσματα καί ὐποθέσεις.
Δέν μποροῦμε νά ποῦμε ὄτι δέν εἶναι εὔλογες οἱ ἀπορίες τοῦ Καραογλάν Βασιλείου.
 

MTheodorakis

Παλαιό Μέλος
Και γιατί δεν συνεχίζει να γίνεται το ίδιο και με τα καθίσματα του Όρθρου;
Στὴν παλαιὰ νυκτερινὴ μοναχικὴ ἀκολουθία παραμένει ἡ στιχολογία τοῦ ψαλτηρίου.

(Ἰ. Φουντούλη Λειτουργικὴ τεῦχος ε’ Ἀκολουθίαι τοῦ νυχθημέρου (σημειώσεις πρὸς χρήσιν τῶν φοιτητῶν) Θεσσαλονίκη 1969 σ. 83-84 καὶ Ἰ. Φουντούλη Κείμενα λειτουργικῆς 10 Μοναχικὸς ὄρθρος 1972 σ. 5, βλ. κανόνα ὁσίου Νείλου τοῦ Σιναΐτου, κατὰ τὴν περίοδο 584-594 ἔκδ. Γεροντικὸ τοῦ Σινὰ σ. 290).

Εἶναι ἡ βασικὴ δομὴ τοῦ ἀρχαίου μοναχικοῦ κανόνα.
 
Μετά παρέλευση ικανού χρόνου έρχομαι να κάνω κάποιες σκέψεις για το ίδιο θέμα καθώς και μία επέκταση:

Όταν διετύπωσα το αρχικό ερώτημα είχα κατά νουν το σύστημα ανακύκλησης του ψαλτηρίου που προβλέπει την στιχολογία ενός καθίσματος εις τον Εσπερινό και δύο καθισμάτων εις τον Όρθρο. Το αρχικό , όμως, σύστημα ανακύκλησης , ως είναι γνωστό, είναι αυτό που (θεωρητικά τουλάχιστον) ισχύει για τη χειμερινή περίοδο, δηλαδή η στιχολογία εντός πενθημέρου τριών καθισμάτων εις το αρχικό -προ του Ν΄ψαλμού- τμήμα του Όρθρου (παλαιό Μεσονυκτικό) και η επανάληψη του κατανυκτικού ιη΄(«Πρός Κύριον…»)καθίσματος εις τον Εσπερινό. Η εβδομαδιαία, δηλαδή, ανακύκληση του ψαλτηρίου πραγματοποιείται κυρίως μέσα στην εωθινή ακολουθία πλην του α΄καθίσματος, το οποίο στιχολογείται στον Εσπερινό του Σαββάτου.

Έτσι καθίσταται – για μένα τουλάχιστον -σαφέστερο για ποιο λόγο το κατανυκτικό κάθισμα-αντίφωνο του Εσπερινού των καθημερινών θεωρείται ακατάλληλο για τον Εσπερινό των Εορτών, Δεσποτικών ,Θεομητορικών, και Πανηγύρεων Αγίων και καταλιμπάνεται, αντικαθιστάμενο από το κατάλληλο αντίφωνο, ήτοι την α΄στάση του «Μακάριος ανήρ…», για Θεομητορικές εορτές και μνήμες Αγίων («Ἡ ἐπιλογὴ τῆς α' στάσεως γιὰ τὶς μνῆμες τῶν εὐαρεστησάντων Θεῷ πρέπει νὰ ἀποδοθεῖ στὸ ἠθοπλαστικὸ περιεχόμενο τοῦ α' ψαλμοῦ»), το οποίο δεν έχει θέση στις Δεσποτικές εορτές , καθ’ ότι « ὁ δεσπότης ὑποτιμᾶται ὡς «μακάριος ἀνήρ». Δεν καταλιμπάνεται , όμως, το α΄κάθισμα του ψαλτηρίου τω Σαββάτω Εσπέρας, διότι δεν έχει κατανυκτικό χαρακτήρα, όπως τα «Πρός Κύριον…», αλλά και αποτελεί τον πρώτο κρίκο της αλυσίδας στην εβδομαδιαία ανακύκληση του ψαλτηρίου.
Αυτά νομίζω ότι προκύπτουν και από τα μηνύματα-εάν κάνω λάθος , παρακαλώ, διορθώστε με- των π. Μαξίμου, κ. Θεοδωράκη και άλλων.

Το νέο σχετικό ερώτημα που θα ήθελα να υποβάλω είναι:

Μήπως η ίδια λογική ( το κατανυκτικό του ιη΄ καθίσματος) και το ασύμβατο με τον εορταστικό χαρακτήρα των ημερών οδήγησε και κατά την μεθέορτο έως της αποδόσεως περίοδο των Δεσποτικών και Θεομητορικών Εορτών στο να καταλιμπάνεται και πάλι το ιη΄κάθισμα του ψαλτηρίου στον Εσπερινό αντικαθιστάμενο από το γ΄ κάθισμα της εωθινής ακολουθίας , προς μικράν εξ άλλου ανάπαυσιν και των πατέρων;

Μήπως έτσι ,χωρίς δηλαδή να δημιουργούνται κενά στην εβδομαδιαία ανακύκληση του ψαλτηρίου, δημιουργείται ένας συντομότερος κύκλος ανακύκλησης, ο οποίος επεκτάθηκε βαθμηδόν από τις μεθεόρτους περιόδους στην θερινή περίοδο «δια το βραχύ της νυκτός» και κατόπιν σ’ όλο το έτος;
 

MTheodorakis

Παλαιό Μέλος
Δὲν ὑπάρχει ἐπίδραση τῆς Κυριακῆς.
Σὲ Δεσποτικὲς ἑορτές δὲν γίνεται κατανυκτική στιχολογία τοῦ τυχόντος καθίσματος ἅμα τῇ ἐνάρξῃ τῆς ἑορταστικῆς ἀγρυπνίας.
Στὸν ἑσπερινὸ τῆς Ὕψωσης τοῦ τιμίου Σταυροῦ, τῶν Χριστουγέννων, Θεοφανείων, τοῦ Πάσχα, τῆς διακαινησίμου, τῆς Ἀνάληψης, τῆς Μεταμόρφωσης καὶ τοῦ Εὐαγγελισμοῦ παραλείπεται ἡ στιχολογία τοῦ ψαλτηρίου, διότι περιλαμβάνει ψαλμοὺς μετανοίας (6, 38, 50, 101), πόνου (3, 12, 16, 37, 54, 55, 69, 87, 139, 142), θρήνου (59, 79), κατάρας (30, 35, 51, 52, 58, 69, 108, 109).
 
Top