«κατεπόθησαν ἐχόμενα πέτρας οἱ κριταὶ αὐτῶν»: η επιρρηματική χρήση της λέξης «ἐχόμενα» στην ΠΔ.

Γιώργος Μ.

Γιώργος Μπάτζιος
Στον Ψαλμό 140,6 διαβάζουμε τον κάπως δυσνόητο στίχο: «κατεπόθησαν ἐχόμενα πέτρας οἱ κριταὶ αὐτῶν». Σύμφωνα με τους ερμηνευτές ο στίχος σημαίνει «οι κριτές τους καταποντίσθηκαν κοντά στις πέτρες» (Ο άγιος Αθανάσιος στην ερμηνεία των Ψαλμών γράφει: « Ἐγγὺς͵ φησὶ͵ πέτρας γενόμενοι καταποντισθήσονται» PG 27, 537).
Με ποιο τρόπο η λέξη εχόμενα σημαίνει «κοντά, πλησίον»;

1. Στην αρχαία ελληνική το ρ. ἒχομαι ξεκινώντας από την κυριολεκτική σημασία «στηρίζομαι, βασίζομαι κάπου» φτάνει στη μεταφορική «ακολουθώ» (πβ. Ξενοφ. «πρόξενος δὲ ἐχόμενος, οἱ δὲ ἄλλοι μετὰ τοῡτον») και εν τέλει «βρίσκομαι κοντά σε κάτι ή σε κάποιον» (και σε χρονικό επίπεδο «έπομαι»). Ο άξονας σε όλες αυτές τις σημασίες είναι η έννοια «εγγύς, πλησίον».
Φαίνεται λοιπόν πως οι μεταφραστές της ΠΔ αξιοποιούν τη γνώση τους για αυτή τη σημασία του ρ. ἒχομαι για να δημιουργήσουν ένα επίρρημα (σε ουδέτερο πληθυντικού) που θα αποδίδει τη σημασία «εγγύς, πλησίον» (κυριολεκτικά: «αυτό που κρατιέται από κάπου, άρα είναι δίπλα του»).
Ανατρέχοντας σε εβραϊκό λεξικό διαπιστώνω ότι η λέξη που μεταφράζεται, τουλάχιστον στον συζητούμενο στίχο, στα εβραϊκά σημαίνει «χέρι». Δηλαδή η κυριολεκτική μετάφραση του εβραϊκού πρωτοτύπου θα ήταν: «κατεπόθησαν στο χέρι της πέτρας». (Είναι γνωστή, άλλωστε, η εβραϊκή τάση για σωματοποιημένη απόδοση ιδιοτήτων και καταστάσεων, πβ. βραχίων, κέρας, κρόταφος, χειρ, πους κ.λπ.). (Πιο «απεικονιστική» στην περίπτωση αυτή είναι η αγγλική μετάφραση: by the hand «στο πλάι». Σημειωτέον ότι στα Αγγλικά (όχι στα Ελληνικά) χρησιμοποιούνται οι φράσεις On the one hand / On the other hand με τη σημασία «από τη μία / από την άλλη πλευρά»).
Η τοπική σημασία «στο πλάι» είναι εμφανής στο ακόλουθο χωρίο του Ἐσδρα (Β 8.4):
καὶ ἔστη Ἒσδρας ὁ γραμματεὺς ἐπὶ βήματος ξυλίνου͵ καὶ ἔστησαν ἐχόμενα αὐτοῦ Ματταθίας καὶ Σαμαίας καὶ Ἀνανίας καὶ Ουρίας καὶ Χελκία καὶ Μαασία ἐκ δεξιῶν αὐτοῦ͵ καὶ ἐξ ἀριστερῶν Φαδαίας καὶ Μισαήλ καὶ Μελχίας καὶ Ἀσώμ καὶ Ἀσαβαδμά καὶ Ζαχαρίας καὶ Μεσολλάμ.​
2. Ανέτρεξα σε ελληνικά κείμενα προ των Εβδομήκοντα (πιστεύω σε όλες τις εμφανίσεις του ἐχόμενα) μήπως και βρω κάποια παρόμοια επιρρηματική χρήση της λέξης που θα μπορούσαν να έχουν υπ’ όψη τους οι μεταφραστές, αλλά δεν βρήκα. (Υπάρχουν βέβαια κάποιες χρήσεις όπου το ἐχόμενα έχει την ίδια περίπου σημασία, αλλά ως συνημμένη μετοχή, όχι απολύτως -όπως όταν ο Γαληνός γράφει: «ἐχόμενα δὲ τούτων ὁ Ποσειδώνιος καὶ τάδε γράφει »).
Φαίνεται λοιπόν πως η χρήση αυτή είναι αποκλειστικό δημιούργημα των Εβδομήκοντα. Πρόκειται δηλαδή για ένα επίρρημα που μάλλον αντλώντας από τη χρήση του ἔχομαι με τη σημασία «ακολουθώ, είμαι πλησίον» το έχουν δημιουργήσει επί τούτω οι μεταφραστές και το χρησιμοποιούν συστηματικά σε πολλά σημεία της Παλαιάς Διαθήκης. (Όχι όμως και σε αρκετά βιβλία, για κάποιο λόγο: απαντά κατ’ εξοχήν και συστηματικά στα βιβλία των Βασιλειών, του Έσδρα και στους Κριτές. Όχι φερειπείν στην Πεντάτευχο).

3. Τα πιο γνωστά σχετικά χωρία είναι βεβαίως οι δύο ψαλμικοί στίχοι:
Ψαλμ. 139.6 ἔκρυψαν ὑπερήφανοι παγίδα μοι καὶ σχοινία διέτειναν͵ παγίδας τοῖς ποσίν μου,͵ ἐχόμενα τρίβου σκάνδαλα ἔθεντό μοι.
Ψαλμ. 140.6 ἔλαιον δὲ ἁμαρτωλοῦ μὴ λιπανάτω τὴν κεφαλήν μου͵ ὅτι ἔτι καὶ ἡ προσευχή μου ἐν ταῖς εὐδοκίαις αὐτῶν. κατεπόθησαν ἐχόμενα πέτρας οἱ κριταὶ αὐτῶν·


Το επιρρηματικό ἐχόμενα όμως απαντά και σε πλήθος άλλων χωρίων, από τα οποία θα παραθέσω τα πιο χαρακτηριστικά (τα υπόλοιπα υπάρχουν στο συνημμένο έγγραφο για όποιον ενδιαφέρεται. ΣΗΜ: χρησιμοποιώ για λόγους τεχνικούς το κείμενο της έκδοσης του TLG. Συγγνώμη, αν υπάρχει διαφορά σε κάποια σημεία από το κείμενο «εγκρίσει της ΜτΧΕ»).

Βασιλ. Γ 13.25 καὶ ὁ λέων εἱστήκει ἐχόμενα τοῦ θνησιμαίου·
Ἔσδρας Β 2.6 καὶ εἶπέν μοι ὁ βασιλεὺς καὶ ἡ παλλακὴ ἡ καθημένη ἐχόμενα αὐτοῦ Ἕως πότε ἔσται ἡ πορεία σου καὶ πότε ἐπιστρέψεις;
Ἂσμα 2.14 ἀνάστα ἐλθέ͵ ἡ πλησίον μου͵ καλή μου͵ περιστερά μου͵ καὶ ἐλθὲ σύ͵ περιστερά μου ἐν σκέπῃ τῆς πέτρας ἐχόμενα τοῦ προτειχίσματος͵ δεῖξόν μοι τὴν ὄψιν σου καὶ ἀκούτισόν με τὴν φωνήν σου͵
Δανιήλ 10.4 καὶ ἐγὼ ἤμην ἐχόμενα τοῦ ποταμοῦ τοῦ μεγάλου͵ αὐτός ἐστιν Έδδεκέλ
Κριταί 6.20 καὶ εἶπεν πρὸς αὐτὸν ὁ ἄγγελος τοῦ Θεοῦ• Λαβὲ τὰ κρέα καὶ τὰ ἄζυμα καὶ θὲς πρὸς τὴν πέτραν ἐκείνην καὶ τὸν ζωμὸν ἐχόμενα ἔκχεε· καὶ ἐποίησεν οὕτως.



4. Και μια τελευταία λέξη για την υμνογραφία. Στην υμνογραφία φαίνεται πως δεν ήταν (πλέον) αισθητή (ή και κατανοητή) η χρήση αυτή, διότι το ἐχόμενα, οσάκις απαντά, είναι μια απλή μετοχή συνημμένη σε κάποιο ουδέτερο ουσιαστικό. Μόνο στον κανόνα του Κοσμά στην Κυριακή των Βαΐων απαντά (στην θ΄ ωδή) ως σχόλιο στο ψαλμικό « ἐχόμενα τρίβου σκάνδαλα ἔθεντό μοι», αλλά με την εξής μορφή:.

Σκάνδαλα τρίβου, τί ἐχόμενα ἡμῖν, τιθέατε ἀπειθεῖς;

Το ότι εδώ ο Κοσμάς σπάει την ενότητα «ἐχόμενα τρίβου» δείχνει ότι κατανοεί το ἐχόμενα ως μετοχή συνημμένη στη λέξη σκάνδαλα, και όχι απολύτως.
 

Attachments

  • exomena (xwria).docx
    13.8 KB · Views: 11

dimskrekas

Δημήτρης Σκρέκας
Κάτι καταλάβαινε ο συνθέτης...
 

Attachments

  • Oti.jpg
    Oti.jpg
    105.9 KB · Views: 18
  • Oti legetos.jpg
    Oti legetos.jpg
    203 KB · Views: 14
Last edited:
Το ίδιο έχω προσέξει και στο Βουδούρη (θυμάμαι χαρακτηριστικά τη στιχολογία του πρώτου ήχου, που συμπτωματικά χρησιμοποιώ αρκετά συχνά), πιθανόν λοιπόν να το άκουσε έτσι και από το Ναυπλιώτη. Ίσως να συνηθιζόταν στην Κωνσταντινούπολη. Κρίμα που μετά σταμάτησε η καλή συνήθεια της ψαλμώδησης της στιχολογίας.

Ευχαριστούμε πολύ και για την ερμηνευτική ανάλυση του στίχου!
 

ybulbu

Μπουλμπουτζής Ιωάννης
Και άλλη μαρτυρία της εν προκειμένω ορθής παραδόσεως του Ναυπλιώτου εδώ.
 

antonios

Αετόπουλος Αντώνιος
Παρομοίως και η ερμηνεία του μακαρίτη διακο Διονύση Φιρφιρή στις αγιορείτικες στιχολογίες.
 
Top