π. Μάξιμος
Γενικός Συντονιστής
Ἀνοίγω τό θέμα αὐτό μετά ἀπό ἀναφορά περί τοῦ γνωστοῦ ἐξαποστειλαρίου,
«Χρυσοπλοκώτατε πύργε, καὶ δωδεκάτειχε πόλις, ἡλιοστάλακτε θρόνε, καθέδρα τοῦ βασιλέως, ἀκατανόητον θαῦμα, πῶς γαλουχεῖς τὸν δεσπότην.»
πού ψάλλουμε (ὡς δ΄ μετά ἄλλων γ΄ προηγουμένων) στό τέλος τῶν Παρακλήσεων τήν περίοδο τοῦ Δεκαπενταυγούστου, πού ἔγινε σέ ἄλλο θέμα ἀπό τόν κ. Κων/νο Λάμπρου.
Ὄντως στό περισπούδαστο ἔργο τοῦ π. Κωνσταντίνου Καλλινίκου, Ὁ Χριστιανικός Ναός καί τά τελούμενα ἐν αὐτῷ, σελ. 546, 547 (ἀπό τήν ε΄ ἔκδοση τῶν ἐκδόσεων Γρηγόρη, Ἀθῆναι) γίνεται ἀναφορά καί στό τελευταῖο (δ΄) αὐτό ἐξαποστειλάριο.
Κατ᾿ ἀρχήν ὁ π. Κωνσταντῖνος Καλλίνικος γεννήθηκε στά Ἀλάτσατα (πόλη τῆς Μ. Ἀσίας κοντά στήν Σμύρνη) τῷ 1870 καί ἐκοιμήθη στό Μάντσεστερ τῆς Ἀγγλίας, ὅπου ὑπηρέτησε ὡς ἐφημέριος, τῷ 1940.
Γράφει λοιπόν τά ἑξῆς:
«Κατά τινα συμπαθῆ παράδοσιν, τὰ ἐξαποστειλάρια τοῦ μεγ. παρακλητικοῦ κανόνος ἦσαν κατ᾿ ἀρχάς τρία· ἀλλ᾿ εἰς ταῦτα ἀκολούθως προσετέθη ἐπὶ Τουρκοκρατίας καὶ τὸ δ΄ ἐξ ἀφορμῆς τοιᾶςδε. Ἀρχιερεὺς ἐκ τῶν πολλῶν ἐκείνων ἀνωνύμων μαρτύρων, ὧν βρίθουσι τὰ μαρτυρολόγια τῶν νεωτέρων μας χρόνων, συνελήφθη τῇ κελεύσει τοῦ τυρράνου καὶ ἀπήγετο εἰς θάνατον. Φθάσας δὲ εἰς τὴν κορυφὴν τοῦ λόφου, ἐφ᾿ οὗ εἶχε στηθῇ τὸ ἰκρίωμά του καὶ ἀτενίσας ἐκεῖθεν τήν ποτε χριστιανικωτάτην πόλιν τῶν Κωνσταντίνων καὶ Ἰουστινιανῶν δορυάλωτον ὑπὸ τὴν σκοτομήνην τῆς ἀνομίας ἁπλουμένην, βαθὺν ἀφῆκε στεναγμόν· καὶ ὑψώσας πρὸς οὐρανοὺς τὰ κάθυγρα βλέμματα, μεγαλοπρεπῶς καὶ ἐν ἐμπνεύσει ἀπήγγειλε:
Χρυσοπλοκώτατε πύργε, καὶ δωδεκάτειχε πόλις, ἡλιοστάλακτε θρόνε, καθέδρα τοῦ βασιλέως, ἀκατανόητον θαῦμα, πῶς φέρεις νῦν τὸν δεσπότην ! ! . . .
Οἱ δήμιοι ἐξέλαβον τὰ λεγόμενα ὡς ὑστάτην προσευχὴν τοῦ θύματός των. Ἀλλ᾿ οἱ εἰς τὸ ἀνώνυμον μαρτύριον παραστάντες Χριστιανοὶ ἀπεταμίευσαν εὐλαβῶς ἐν τῇ μνήμῃ τὰ ρήματα ἐκεῖνα καὶ προσεκόλλησαν μετέπειτα εἰς τόν παρακλητικὸν τοῦ ἐστεμμένου μελῳδοῦ[1] κανόνα, ἐλαφρότατα τὸ τέλος παραλλάξαντες, διὰ νὰ πορίζωνται ἑκάστοτε ὠφέλειαν διπλῆν: νὰ ὑμνῶσι τὴν πολιοῦχον τῆς Ἑπταλόφου καὶ νὰ ἀναζωπυρῶσιν ὑπὸ τὸ θ. θυσιαστήριον ἐγκρύπτους καὶ ἀκαταδαμάστους τοὺς πόθους των πρὸς ὅ,τι ἀποτελεῖ τὴν ἱερὰν Σιὼν τῆς βαβυλωνίου αἰχμαλωσίας των».
Ὁ Φώτης Κόντογλου στό βιβλίο του «Η Πονεμένη Ρωμιοσύνη» γράφει:
«Όπως οι άγιοι βασανίζουνται, και στο τέλος τελειώνουνε το μαρτύριό τους με τον θάνατο, και παίρνουνε το στεφάνι της αφθαρσίας, έτσι κ' η αγιασμένη Πόλη, η νέα Σιών της χριστιανωσύνης, αφού βασανίστηκε, έκλαψε, πόνεσε από κάθε λογής τυράννισμα, ήρθε η μέρα που παράδωσε το πνεύμα της. Η Ιερά Κιβωτός, η Δωδεκάτειχος Πόλις, έπεσε ματοβαμμένη στις 29 Μαΐου 1453, σά την σεβάσμια μητέρα των Μακκαβαίων».
Ἐπίσης ὁ Φώτης Κόντογλου στό βιβλίο του «Επί σοι Χαίρει, Κεχαριτωμένη. Πάσα η κτίσις» γράφει:
«Η Παναγία είναι η πικραμένη χαρά της Ορθοδοξίας, "το χαροποιόν πένθος", "η χαρμολύπη" μας, "ο ποταμός ο γλυκερός του ελέους", "ο χρυσοπλοκώτατος πύργος και η δωδεκάτειχος πόλις"».
Κι ὁ ἀείμνηστος Γιῶργος Σουρέλης σέ ἄρθρο του «Η Παναγία, το γλυκοχάραμα της ζωής μας» μνημονεύει λόγου τοῦ ἁγ. Γρηγορίου τοῦ Παλαμᾶ :
«Στο βιβλίο για τον Άγιο Ανδρέα τον δια χριστόν σαλόν γράφει ότι όταν βρέθηκε στους ουρανούς, παραμέρισε το παραπέτασμα και είδε στο αχανές αυτό ύψος που "καταπλήσσει κάθε νου και κάθε διάνοια, θρόνο φοβερό και υπερυψομένο". Κανείς δεν τον κρατούσε, κρεμόταν μετέωρος. Από μέσα έβγαιναν φλόγες πιο λευκές και από το χιόνι. Και πάνω στον θρόνο άστραφτε ο Κύριός μας Ιησούς Χριστός. Αυτός ο πύρινος θρόνος ήταν η Θεοτόκος. Τι είναι η Παναγία για μας τώρα που η γέννηση είναι πλέον γεγονός; Είναι πύργος προστασίας, είναι κάστρο, προπύργιο, χώρος προστασίας όσων βρίσκονται κοντά της. Η Παναγία είναι χρυσοπλακώτατος πύργος, υποδηλώνει ότι η Παναγιά είναι το ανεκτίμητης αξίας υλικό που αποτελεί την πολύτιμη πρώτη ύλη με την οποία χτίζεται το κάστρο της προστασίας των ανθρώπων. Είναι και ασφάλεια, δωδεκάτειχος πόλις, πόλη με δώδεκα τείχη. Καταλαβαίνουμε πόσο μεγάλη είναι η απόσταση από εκεί που είναι το σκοτάδι, ο διάβολος, από εκεί που είναι η Παναγία. Είναι χώρος υψίστης προστασίας».
[1]Βασιλέως Θεοδώρου Δούκα τοῦ Λασκάρεως.
«Χρυσοπλοκώτατε πύργε, καὶ δωδεκάτειχε πόλις, ἡλιοστάλακτε θρόνε, καθέδρα τοῦ βασιλέως, ἀκατανόητον θαῦμα, πῶς γαλουχεῖς τὸν δεσπότην.»
πού ψάλλουμε (ὡς δ΄ μετά ἄλλων γ΄ προηγουμένων) στό τέλος τῶν Παρακλήσεων τήν περίοδο τοῦ Δεκαπενταυγούστου, πού ἔγινε σέ ἄλλο θέμα ἀπό τόν κ. Κων/νο Λάμπρου.
Εὐχαριστοῦμε τόν κ. Λάμπρου γιά τήν παραπομπή.
Ὄντως στό περισπούδαστο ἔργο τοῦ π. Κωνσταντίνου Καλλινίκου, Ὁ Χριστιανικός Ναός καί τά τελούμενα ἐν αὐτῷ, σελ. 546, 547 (ἀπό τήν ε΄ ἔκδοση τῶν ἐκδόσεων Γρηγόρη, Ἀθῆναι) γίνεται ἀναφορά καί στό τελευταῖο (δ΄) αὐτό ἐξαποστειλάριο.
Κατ᾿ ἀρχήν ὁ π. Κωνσταντῖνος Καλλίνικος γεννήθηκε στά Ἀλάτσατα (πόλη τῆς Μ. Ἀσίας κοντά στήν Σμύρνη) τῷ 1870 καί ἐκοιμήθη στό Μάντσεστερ τῆς Ἀγγλίας, ὅπου ὑπηρέτησε ὡς ἐφημέριος, τῷ 1940.
Γράφει λοιπόν τά ἑξῆς:
«Κατά τινα συμπαθῆ παράδοσιν, τὰ ἐξαποστειλάρια τοῦ μεγ. παρακλητικοῦ κανόνος ἦσαν κατ᾿ ἀρχάς τρία· ἀλλ᾿ εἰς ταῦτα ἀκολούθως προσετέθη ἐπὶ Τουρκοκρατίας καὶ τὸ δ΄ ἐξ ἀφορμῆς τοιᾶςδε. Ἀρχιερεὺς ἐκ τῶν πολλῶν ἐκείνων ἀνωνύμων μαρτύρων, ὧν βρίθουσι τὰ μαρτυρολόγια τῶν νεωτέρων μας χρόνων, συνελήφθη τῇ κελεύσει τοῦ τυρράνου καὶ ἀπήγετο εἰς θάνατον. Φθάσας δὲ εἰς τὴν κορυφὴν τοῦ λόφου, ἐφ᾿ οὗ εἶχε στηθῇ τὸ ἰκρίωμά του καὶ ἀτενίσας ἐκεῖθεν τήν ποτε χριστιανικωτάτην πόλιν τῶν Κωνσταντίνων καὶ Ἰουστινιανῶν δορυάλωτον ὑπὸ τὴν σκοτομήνην τῆς ἀνομίας ἁπλουμένην, βαθὺν ἀφῆκε στεναγμόν· καὶ ὑψώσας πρὸς οὐρανοὺς τὰ κάθυγρα βλέμματα, μεγαλοπρεπῶς καὶ ἐν ἐμπνεύσει ἀπήγγειλε:
Χρυσοπλοκώτατε πύργε, καὶ δωδεκάτειχε πόλις, ἡλιοστάλακτε θρόνε, καθέδρα τοῦ βασιλέως, ἀκατανόητον θαῦμα, πῶς φέρεις νῦν τὸν δεσπότην ! ! . . .
Οἱ δήμιοι ἐξέλαβον τὰ λεγόμενα ὡς ὑστάτην προσευχὴν τοῦ θύματός των. Ἀλλ᾿ οἱ εἰς τὸ ἀνώνυμον μαρτύριον παραστάντες Χριστιανοὶ ἀπεταμίευσαν εὐλαβῶς ἐν τῇ μνήμῃ τὰ ρήματα ἐκεῖνα καὶ προσεκόλλησαν μετέπειτα εἰς τόν παρακλητικὸν τοῦ ἐστεμμένου μελῳδοῦ[1] κανόνα, ἐλαφρότατα τὸ τέλος παραλλάξαντες, διὰ νὰ πορίζωνται ἑκάστοτε ὠφέλειαν διπλῆν: νὰ ὑμνῶσι τὴν πολιοῦχον τῆς Ἑπταλόφου καὶ νὰ ἀναζωπυρῶσιν ὑπὸ τὸ θ. θυσιαστήριον ἐγκρύπτους καὶ ἀκαταδαμάστους τοὺς πόθους των πρὸς ὅ,τι ἀποτελεῖ τὴν ἱερὰν Σιὼν τῆς βαβυλωνίου αἰχμαλωσίας των».
Ὁ Φώτης Κόντογλου στό βιβλίο του «Η Πονεμένη Ρωμιοσύνη» γράφει:
«Όπως οι άγιοι βασανίζουνται, και στο τέλος τελειώνουνε το μαρτύριό τους με τον θάνατο, και παίρνουνε το στεφάνι της αφθαρσίας, έτσι κ' η αγιασμένη Πόλη, η νέα Σιών της χριστιανωσύνης, αφού βασανίστηκε, έκλαψε, πόνεσε από κάθε λογής τυράννισμα, ήρθε η μέρα που παράδωσε το πνεύμα της. Η Ιερά Κιβωτός, η Δωδεκάτειχος Πόλις, έπεσε ματοβαμμένη στις 29 Μαΐου 1453, σά την σεβάσμια μητέρα των Μακκαβαίων».
Ἐπίσης ὁ Φώτης Κόντογλου στό βιβλίο του «Επί σοι Χαίρει, Κεχαριτωμένη. Πάσα η κτίσις» γράφει:
«Η Παναγία είναι η πικραμένη χαρά της Ορθοδοξίας, "το χαροποιόν πένθος", "η χαρμολύπη" μας, "ο ποταμός ο γλυκερός του ελέους", "ο χρυσοπλοκώτατος πύργος και η δωδεκάτειχος πόλις"».
Κι ὁ ἀείμνηστος Γιῶργος Σουρέλης σέ ἄρθρο του «Η Παναγία, το γλυκοχάραμα της ζωής μας» μνημονεύει λόγου τοῦ ἁγ. Γρηγορίου τοῦ Παλαμᾶ :
«Στο βιβλίο για τον Άγιο Ανδρέα τον δια χριστόν σαλόν γράφει ότι όταν βρέθηκε στους ουρανούς, παραμέρισε το παραπέτασμα και είδε στο αχανές αυτό ύψος που "καταπλήσσει κάθε νου και κάθε διάνοια, θρόνο φοβερό και υπερυψομένο". Κανείς δεν τον κρατούσε, κρεμόταν μετέωρος. Από μέσα έβγαιναν φλόγες πιο λευκές και από το χιόνι. Και πάνω στον θρόνο άστραφτε ο Κύριός μας Ιησούς Χριστός. Αυτός ο πύρινος θρόνος ήταν η Θεοτόκος. Τι είναι η Παναγία για μας τώρα που η γέννηση είναι πλέον γεγονός; Είναι πύργος προστασίας, είναι κάστρο, προπύργιο, χώρος προστασίας όσων βρίσκονται κοντά της. Η Παναγία είναι χρυσοπλακώτατος πύργος, υποδηλώνει ότι η Παναγιά είναι το ανεκτίμητης αξίας υλικό που αποτελεί την πολύτιμη πρώτη ύλη με την οποία χτίζεται το κάστρο της προστασίας των ανθρώπων. Είναι και ασφάλεια, δωδεκάτειχος πόλις, πόλη με δώδεκα τείχη. Καταλαβαίνουμε πόσο μεγάλη είναι η απόσταση από εκεί που είναι το σκοτάδι, ο διάβολος, από εκεί που είναι η Παναγία. Είναι χώρος υψίστης προστασίας».
[1]Βασιλέως Θεοδώρου Δούκα τοῦ Λασκάρεως.
