21. Απορία στο δοξαστικό των αποστίχων των αγίων Κωνσταντίνου και Ελένης

μάρκελλος

Μάρκελλος Πιράρ, Γενικός συντονιστής
Σ' ένα κείμενο που δημοσιεύθηκε στην Επετηρίδα του Συλλόγου Φίλων της Βυζαντινής Μουσικής το 1970, ο Σερβίων καὶ Κοζάνης μακαριστός Διονύσιος τόνισε πως ''ἐξ ἐπόψεως μουσικολογικῆς ὅ,τι κατὰ πρῶτον ἐπιβάλλεται καὶ θὰ ἀποτελέσῃ τὸ πρῶτον βῆμα πρὸς ἐπιστημονικὴν ἔρευναν ἐπὶ τοῦ θέματος τῆς Βυζαντινῆς Μουσικῆς, εἶναι ὁ καταρτισμὸς ἑνὸς πλήρους καὶ ἀκριβοῦς καταλόγου τῶν ὁπουδήποτε ὑπαρχόντων μουσικῶν χειρογράφων καὶ ἡ φωτογράφησίς των εἰς μικροταινίας'' (σ. 8). Δόξα τω Θεώ ηκούσθη η φωνή του λαμπρού ιεράρχη και ήδη διαθέτουμε διάφορους καταλόγους χάρη στους ακούραστους εργάτες, των οποίων πρωτοστάτης είναι ο Γρηγόριος Στάθης. (Αλλοι κατάλογοι δεν προωθούνται στο τυπογραφείο ελλείψει χρημάτων. Ντροπή και σκάνδαλο).

Τα λειτουργικά κείμενα βρίθουν σφαλμάτων. Η νόσος είναι ιάσιμη, η οδός σημαίνεται στο άνω απόσπασμα, και η μέθοδος γνωστή: μια κριτική έκδοση που να λαμβάνει υπόψιν όλες τις πηγές. Απαιτείται έργον συλλογικόν, επιστημονικόν, στα πλαίσια ενός και μοναδικού κέντρου. Εργάτες καλοπροαίρετοι αλλά και με τα απαραίτητα ποικίλα προσόντα υπάρχουν. Απελπισμένοι, περιμένουν έναν υποθετικό διορισμό στην μέση εκπαίδευση στην Ελλάδα ή σαπίζουν στην ξενιτειά. Ντροπή και σκάνδαλο.
 

stapaman

Εφησυχάζων & ενίοτε προξενών αλγεινάς εντυπώσεις δ
Εργάτες καλοπροαίρετοι αλλά και με τα απαραίτητα ποικίλα προσόντα υπάρχουν. Απελπισμένοι, περιμένουν έναν υποθετικό διορισμό στην μέση εκπαίδευση στην Ελλάδα ή σαπίζουν στην ξενιτειά. Ντροπή και σκάνδαλο.




Μάλλον προοδεύουν στην ξενιτειά θέλεις να πεις Μάρκελλε, διότι όπως έχει διδάξει η πικρή εμπειρία, όλα τα καλά μυαλά του τόπου που έχουνε πιάσει σκόνη εδώ, τα αξιοποιεί δεόντως το ξένο πνευματικό κεφάλαιο...
Συγχαρητήρια και ευχαριστούμε για τη δημοσίευσή σου!
 

μάρκελλος

Μάρκελλος Πιράρ, Γενικός συντονιστής
Μάλλον προοδεύουν στην ξενιτειά θέλεις να πεις Μάρκελλε

Κοίτα Αδελφέ, έγραψα ''σαπίζουν'' επειδή ζουν μακριά από την αγαπημένη πατρίδα. Η αξιοποίηση των προσόντων τους και η τυχόν ένδοξος καριέρα τους στο εξωτερικό δεν πιστεύω ότι απαλείφει, στο βάθος, την πικρία τους.
 

stapaman

Εφησυχάζων & ενίοτε προξενών αλγεινάς εντυπώσεις δ
Κοίτα Αδελφέ, έγραψα ''σαπίζουν'' επειδή ζουν μακριά από την αγαπημένη πατρίδα. Η αξιοποίηση των προσόντων τους και η τυχόν ένδοξος καριέρα τους στο εξωτερικό δεν πιστεύω ότι απαλείφει, στο βάθος, την πικρία τους.

Εννοείται....!
 

π. Μάξιμος

Γενικός Συντονιστής

Θέλησα μέ ἀφορμή τόν χθεσινό ἑσπερινό ν᾿ ἀνοίξω ἕνα θέμα ἐπί τοῦ δοξαστικοῦ τῶν ἀποστίχων τῆς μνήμης τῶν ἁγίων ἐνδόξων θεοστέπτων Βασιλέων καὶ Ἰσαποστόλων Κωνσταντίνου καὶ Ἑλένης, καί πρῶτα κοίταξα ἄν ὑπάρχει κάτι ἤδη στό φόρουμ.
Πώ, πώ, τί γράφαμε πρό 7ετίας! Οὔτε μπόρεσα νά τά διαβάσω...

Λοιπόν, εἶδα χθές στόν Καραμάνη, τό ρῆμα ἐστήριξας νά τό ἔχει μετατρέψει σέ μετοχή στηρίξας. Ρώτησα φίλο πού ἔχει πλούσια βιβλιοθήκη μουσικῶν βιβλίων, μήπως τό βλέπει σέ κάποιον παλαιότερο, καί δέν διαπιστώθηκε κάτι τέτοιο. Δέν ξέρω πῶς τό ἐξέλαβε. Αἰωνία ἡ μνήμη τοῦ μεγάλου αὐτοῦ ἀνδρός!

Πάντως θά παρακαλοῦσα καί γιά ἕνα γενικότερο σχόλιο, μᾶλλον μιά ἑρμηνεία ἀπό τούς εἰδικούς, καί μιά συντακτική ἀνάλυση τῆς δευτερεύουσας πρότασης οὗ καὶ ἡ λάρναξ ἰάσεις βρύει. Ὁ ὕμνος συνταγμένος ὅλος σέ β΄ πρόσωπο, ἀπευθύνεται καί ἐγκωμιάζει τόν ἅγιο Κωνσταντῖνο.

Σέλας φαεινότατον, κομήτης ἑσπερώτατος,
ἐξ ἀπιστίας εἰς πίστιν Θεότητος μετοχετευθείς, ἤχθης ἁγιάσαι λαὸν καὶ πόλιν·
καὶ τύπον Σταυροῦ ἐν οὐρανῷ κατοπτεύσας, ἤκουσας ἐκεῖθεν·
Ἐν τούτῳ νίκα τοὺς ἐχθρούς σου.
Ὅθεν δεξάμενος τὴν γνῶσιν τοῦ Πνεύματος,
Ἱερεύς τε χρισθεὶς καὶ βασιλεύς ἐλαίῳ,
ἐστήριξας τὴν Ἐκκλησίαν τοῦ Θεοῦ,
ὀρθοδόξων βασιλέων πατήρ,
οὗ καὶ ἡ λάρναξ ἰάσεις βρύει.
Κωνσταντῖνε Ἰσαπόστολε, πρέσβευε ὑπὲρ τῶν ψυχῶν ἡμῶν.

 

neoklis

Νεοκλής Λευκόπουλος, Γενικός Συντονιστής

.....Λοιπόν, εἶδα χθές στόν Καραμάνη, τό ρῆμα ἐστήριξας νά τό ἔχει μετατρέψει σέ μετοχή στηρίξας. Ρώτησα φίλο πού ἔχει πλούσια βιβλιοθήκη μουσικῶν βιβλίων, μήπως τό βλέπει σέ κάποιον παλαιότερο, καί δέν διαπιστώθηκε κάτι τέτοιο. ...

Δεν είναι ο Καραμάνης ο πρώτος. Ήδη το λάθος υπάρχει στο Δοξαστάριο του Πέτρου "εξηγηθέν παρά Γρηγορίου πρωτοψάλτου (...) εκδοθέν παρά Θεοδώρου Φωκαέως" (Εν κωνσταντινουπόλει 1849). Πρόκειται πιθανότατα για λάθος τυπογραφικό, μια που το μουσικό κείμενο είναι ακριβώς το ίδιο, λείπει μόνον το γράμμα "ε" και οι επόμενες συλλαβές έχουν μετακινηθεί προς τα μπρος. Το ίδιο λάθος έχει και η Μουσική Κυψέλη του Στεφάνου (1857 και 1898), που έχει όμως διορθωθεί στην νέα έκδοση της Ι.Μ. Γρηγορίου. Από τα βιβλία του 19ου αι. σωστά είναι γραμμένο τόσο στο δοξαστάριο του Κωνσταντίνου (1841), του Χουρμουζίου (1859) όσο και σ' αυτό του Νικολάου Σμύρνης (1879).
 
Last edited:

neoklis

Νεοκλής Λευκόπουλος, Γενικός Συντονιστής
...Πρόκειται πιθανότατα για λάθος τυπογραφικό, μια που το μουσικό κείμενο είναι ακριβώς το ίδιο, λείπει μόνον το γράμμα "ε" και οι επόμενες συλλαβές έχουν μετακινηθεί προς τα μπρος. ....

Για του λόγου το αληθές ....


ΥΓ. Σωστά τυπωμένο είναι επίσης το Δοξαστάριο του Πέτρου στις εκδόσεις των Π. Κηλτζανίδη (1882) και Γ. Βιολάκη (1899).
 

Attachments

  • Δοξαστάριον ΠΕΤΡΟΥ Πελοποννησίου (Γρηγορίου, 1849)1.jpg
    49.7 KB · Views: 3
  • Δοξαστάριον ΠΕΤΡΟΥ Πελοποννησίου (Εφεσίου, 1820)1.jpg
    30.9 KB · Views: 1

π. Μάξιμος

Γενικός Συντονιστής
Δεν είναι ο Καραμάνης ο πρώτος. Ήδη το λάθος υπάρχει στο Δοξαστάριο του Πέτρου "εξηγηθέν παρά Γρηγορίου πρωτοψάλτου (...) εκδοθέν παρά Θεοδώρου Φωκαέως" (Εν κωνσταντινουπόλει 1849). Πρόκειται πιθανότατα για λάθος τυπογραφικό, μια που το μουσικό κείμενο είναι ακριβώς το ίδιο, λείπει μόνον το γράμμα "ε" και οι επόμενες συλλαβές έχουν μετακινηθεί προς τα μπρος. Το ίδιο λάθος έχει και η Μουσική Κυψέλη του Στεφάνου (1857 και 1898), που έχει όμως διορθωθεί στην νέα έκδοση της Ι.Μ. Γρηγορίου. Από τα βιβλία του 19ου αι. σωστά είναι γραμμένο τόσο στο δοξαστάριο του Κωνσταντίνου (1841), του Χουρμουζίου (1859) όσο και σ' αυτό του Νικολάου Σμύρνης (1879).
Εὐχαριστῶ. Ναί ἀλλά ἔτσι τονίζεται στό «ρί» καί γίνεται μετοχή. Ἄς τό ἔχουμε ὑπόψη πρός διόρθωση ἤ μετακίνηση συλλαβῶν.

Τό ἄλλο πού βλέπω σέ παλαιότερα μουσικά (καί στίξη σέ μηναῖα) εἶναι ὅτι ἔχουν κόμμα καί μουσική κατάληξη στό «βασιλεύς», καί τό «ἐλαίῳ» τό συνδέουν μέ τό «ἐστήριξας», δηλ. «Ἱερεύς τε χρισθεὶς καὶ βασιλεύς, ἐλαίῳ ἐστήριξας τὴν Ἐκκλησίαν τοῦ Θεοῦ».:confused:


 

neoklis

Νεοκλής Λευκόπουλος, Γενικός Συντονιστής
Εὐχαριστῶ. Ναί ἀλλά ἔτσι τονίζεται στό «ρί» καί γίνεται μετοχή. Ἄς τό ἔχουμε ὑπόψη πρός διόρθωση ἤ μετακίνηση συλλαβῶν.
Τό ἄλλο πού βλέπω σέ παλαιότερα μουσικά (καί στίξη σέ μηναῖα) εἶναι ὅτι ἔχουν κόμμα καί μουσική κατάληξη στό «βασιλεύς», καί τό «ἐλαίῳ» τό συνδέουν μέ τό «ἐστήριξας», δηλ. «Ἱερεύς τε χρισθεὶς καὶ βασιλεύς, ἐλαίῳ ἐστήριξας τὴν Ἐκκλησίαν τοῦ Θεοῦ».

Στα παραπάνω δύο παραδείγματα, η μουσική κατάληξη είναι πάντοτε ατο βασιλεύς, άσχετα με το λάθος που ακολουθεί. Κι επειδή μουαικά η τονιζόμενη συλλαβή βρίσκεται στο ολίγον με τα κεντήματα, και οι δυο λέξεις (εστήριξας-στηρίξας) έχουν την τονιζόμενη συλλαβή τους σ' αυτούς τους φθόγγους. Λάθος νοηματικά, σωστό όμως μουσικά.
 

π. Μάξιμος

Γενικός Συντονιστής
Στα παραπάνω δύο παραδείγματα, η μουσική κατάληξη είναι πάντοτε στο βασιλεύς,
Ναί, «κι ἀλήθεια λέω», ἀλλά εἴχαμε ταυτόχρονη ἀποστολή.

... με το λάθος που ακολουθεί. Κι επειδή μουαικά η τονιζόμενη συλλαβή βρίσκεται στο ολίγον με τα κεντήματα, και οι δυο λέξεις (εστήριξας-στηρίξας) έχουν την τονιζόμενη συλλαβή τους σ' αυτούς τους φθόγγους. Λάθος νοηματικά, σωστό όμως μουσικά.
Ἀκριβῶς, τό καταλάβαμε, γι᾿ αὐτό ἔγραψα γιά μετακίνηση μόνον συλλαβῶν ὑμνολογικοῦ κειμένου καί προσθήκη τοῦ «ε».

Στα παραπάνω δύο παραδείγματα, η μουσική κατάληξη είναι πάντοτε στο βασιλεύς,
Σέ νεώτερους ἔχει διορθωθεῖ (ὅπως καί στό μηναῖο Ἀ. Δ.).


 

Γιώργος Μ.

Γιώργος Μπάτζιος
Να πω κι εγώ μια άποψη πάνω σε αυτά.

  • Σχετικά με το ἐλαίῳ. Είναι προφανές ότι συνδέεται με το χρισθείς. Είναι άλλη μια περίπτωση όπου το κόμμα αναφέρεται στη μελοποίηση μάλλον (σε κάποια μελοποίηση), αλλά κατ' εσφαλμένη κατανόηση του κειμένου.

  • Σχετικά με την αναφορική πρόταση. Σίγουρα ξενίζει η περίπτωση αυτή και καλώς την αναδεικνύει οι π. Μάξιμος. Αμέσως μόλις το είδα θυμήθηκα ένα άλλο δοξαστικό, αλλά δεν μπορούσα να θυμηθώ ποιο ακριβώς.
Προσωπικά δεν θα το έβαζα στις περιπτώσεις όπου πρέπει να αναζητηθεί κάποια άλλη γραφή επειδή οπωσδήποτε κάποιος παρεισέφρησε και άλλαξε την «χείρα του γραφέως». Θα έλεγα ότι έχουμε απλώς μια περίπτωση συντακτικής χαλαρότητας –και είναι αλήθεια ότι αυτές οι περιπτώσεις μάς ξενίζουν, επειδή στους ύμνους δεν συνηθίζεται καμία τέτοια χαλαρότητα. Εδώ το πρόβλημα είναι η αίσθηση απώλειας του όρου αναφοράς. Συγκεκριμένα:

Ο όρος αναφοράς της αναφορικής προτάσεως είναι ένα εννοούμενο ΣΥ, που διατρέχει όλο το δοξαστικό.
κάτι σαν:

ΣΥ εἰ ὀρθοδόξων Βασιλέων πατήρ, οὗ καί ἡ λάρναξ ἰάσεις βρύει,

το οποίο θα ήταν πιο φυσικό ως εξής:

ΣΥ εἰ ὀρθοδόξων Βασιλέων πατήρ, ΚΑΙ Η ΣΗ λάρναξ ἰάσεις βρύει,

Αλλά όπως ξέρετε ένα χαρακτηριστικό της κλασικής γλώσσας και σύνταξης, (το οποίο κληρονόμησε σε πολύ μεγάλο βαθμό η βυζαντινή ρητορική και υμνογραφία), είναι η αποφυγή του ΠΑΡΑΤΑΚΤΙΚΟΥ λόγου, κυρίως όταν υπάρχει επιδίωξη υψηλού ύφους. Ασφαλώς μια τέτοια τάση πολλές φορές καταστρατηγεί τη φυσικότητα και πιθανόν αυτό είναι που (σωστά) μας ξενίζει εδώ πέρα.
 
Top