Δεν είναι τόσο νεότερες ονομασίες, ο Λυκούρας είναι εγνωσμένος μελετητής (να αναφέρουμε, μεταξύ άλλων, και το σχετικό πόνημά του "Ο Φιλόλαος και η διχοτόμηση του τόνου") και ξέρει πολύ καλά τι γράφει: η ονομασία "αποτομή" καταρχήν είναι σύγχρονη της ονομασίας "δίεσις", καθώς αναφέρονται αμφότερα από το Φιλόλαο. Επομένως υπάρχει γεωμετρική αντίληψη των μεγεθών ήδη από εκείνον τον Πυθαγόρειο που γνωρίζουμε να αναφέρει για πρώτη φορά τον όρο "δίεσις" (και μάλιστα εσφαλμένη γεωμετρική αντίληψη, καθώς είναι γνωστές οι αλχημείες του Φιλόλαου με τις αριθμητικές διαφορές μεταξύ τόνου και δίεσης). Ο δε Πλούταρχος αποδίδει την ονομασία "λείμμα" στους Πυθαγόρειους, αφού λέει καθαρά ότι οι Πυθαγόρειοι κατά την κατατομή του τόνου "των δε τμημάτων ανίσων όντων λείμμα το έλαττον ονομάζουσιν". Η πρώτη ονομασία ήταν μεν "δίεσις", αλλά με το πέρασμα των χρόνων εγκαταλείφθηκε και κατέληξε να σημαίνει το τέταρτο του τόνου. Οι δε νεότεροι πυθαγόρειοι χρησιμοποιούσαν και αυτοί στις περιγραφές τους την τρέχουσα αριστοξενική ορολογία "ημιτόνιο" (με ενδιάμεση την ονομασία "έλασσον ημιτόνιο"). Ο Νικόμαχος λ.χ. στην περιγραφή των σχέσεων των φθόγγων μεταξύ τους στα διάφορα συστήματα λέει: "είτα μετά απόστασιν τόνου... είτα μεθ' ημιτόνιον" κλπ. Ο Θέων ο Σμυρναίος, κάνοντας μια αποτίμηση γράφει: "δίεσιν δε καλούσιν ελαχίστην οι περί Αριστόξενον το τεταρτημόριον του τόνου, ήμισυ του ημιτονίου, ως ελάχιστον μελωδητόν διάστημα, των Πυθαγορείων δίεσιν καλούντων το νυν λεγόμενον ημιτόνιον". Οι άνθρωποι δεν ήταν κολλημένοι, όπως σήμερα πολλοί που λένε "όχι ημιτόνιο, αυτά είναι ευρωπαϊκά, η σωστή ορολογία είναι λείμμα!". Αυτά είναι φανατισμοί άνευ ουσίας: από τη στιγμή που χρησιμοποιούμε τον όρο "ημιτόνιο", ο οποίος καθιερώθηκε (ήδη... από την αρχαία Ελλάδα!) και ξέρουμε τι εννοούμε μ' αυτόν και γνωρίζουμε τη συμβατικότητα του όρου, δεν υπάρχει κανένα πρόβλημα να τον χρησιμοποιούμε! Εδώ πέρα ολόκληρος Νικόμαχος το κάνει και μετά από 2000τόσα χρόνια κάποιοι θέλουν να είναι βασιλικώτεροι του βασιλέως... Η μουσική μας έχει τόσα πολλά θέματα για έρευνα που είναι μεγάλη επιπολαιότητα να επιμένει κανείς σε τέτοιες τυπολατρείες.
ΥΓ Τα τελευταία σχόλια ήταν "από σπόντα", δεν αναφέρονται στο αγαπητό μέλος που έκανε την παρατήρηση.
Αγαπητέ κ. Νίκο, μάλλον δεν καταλάβατε το πνεύμα μου ή εγώ το δικό σας, να με συμπαθάτε.
Κάνοντας παρατήρηση στο ρητό: "ακόμα και οι ακραιφνείς Πυθαγόρειοι είχαν γεωμετρικό τρόπο σκέψης" λέγοντας "μου φαίνεται τελείως υποκειμενικό και αστήρικτο", δεν εννοούσα τον ίδιο τον Πυθαγόρα ή τον Φιλόλαο ή τον Αρχύτα, αλλά το πλήθος των Πυθαγορείων ανά τους αιώνας, που όπως καταλαβαίνεται, δεν είναι δυνατόν να έχουν όλοι τους γεωμετρική σκέψη.
Ακόμα και σήμερα, κάποιος που διαβάσει 2-3 βιβλία για τον Πυθαγόρα, αυτοαποκαλείται Πυθαγόρειος. Είναι σίγουρο ότι θα έχει ή θα αποκτήσει γεωμετρικό τρόπο σκέψης;
Οι Πυθαγόρειοι και δη οι
Μαθηματικοί, είχαν σίγουρα γεωμετρικό τρόπο σκέψης, αφού εκτός της Γεωμετρίας που πραγματεύονταν, μεταχειρίζονταν άμεσα τα μουσικά διαστήματα με λόγους και όχι κάποια κόμματα συγκερασμού, αφού τα διαστήματα αποτελούν όρους γεωμετρικής σειράς, ενώ τα κόμματα συγκερασμού, αριθμητικής.
Όπως και να έχει πάντως, είμαι σίγουρος ότι όταν το μυαλό κάποιου δεν μπορεί να σκεφτεί γεωμετρικά, αυτό δεν μπορεί να αλλάξει, ακόμα και τον Πυθαγόρα να έχει δάσκαλο.
Έτσι και στο
Ομακοείον, έχω τη γνώμη ότι όσοι δεν μπορούσαν να σκεφτούν γεωμετρικά, παρέμεναν "συνόντες", ενώ όσοι τα κατάφερναν, τότε είχαν την πιθανότητα να γίνουν και "εταίροι", να γνωρίσουν τον ίδιον τον Πυθαγόρα από κοντά.
Όπως είπατε, στην αρχή με τη λέξη δίεσις, εννοούσαν το λείμμα, αλλά αργότερα η λέξη άλλαξε σημασία, με αποτέλεσμα όλα αυτά που περιγράφετε με τόσο ένθερμο τόπο.
Ο όρος ημιτόνιο είτε το θέλετε είτε όχι, είναι συνυφασμένος με το Ευρωπαϊκό μισό του τόνου του σύγχρονου κλειδοκύμβαλου (πιάνο).
Ο σωστός όρος καθ' ημάς είναι
ημίτονο, όπου δηλώνει χωρισμό ενός διαστήματος σε δύο μικρότερα τμήματα, όχι απαραίτητα ίσα.
Τα ημίτονα του διαπασών για παράδειγμα, είναι το πεντάχορδο και το τετράχορδο. Στο συγκεκριμένο μπορείτε να με πείτε και κολλημένο (κατά την έκφρασή σας), αλλά δεν νομίζω ότι αρμόζει με τίποτα η έκφραση "Τα ημιτόνια του διαπασών...", αλλά "Τα ημίτονα του διαπασών...", είναι η πλέον ορθή.
Υ.Γ.1: Να με συμπαθάτε επίσης που δεν γνωρίζω τον εν λόγο κ. Λυκούρα που αναφέρετε.
Υ.Γ.2: Από σπόντα γράφω κι εγώ, αφού το όφελος βρίσκεται στας θύρας των σοφών, ουχί των πλουσίων.