5 Αυγούστου (προεόρτια Μεταμορφώσεως): Ειρμοί αˊ κανόνα - στιχηρά αίνων

[Εμμανουήλ Αβραμίδης]

Οι ειρμοί του αˊ κανόνα θα πρέπει να ψαλούν ως έχουν (περιεχόμενο σχετικό με τη Θεοτόκο) ή υπάρχουν πρόσειρμα που δεν σώζονται στο μηναίο;

 

[MTheodorakis]

Προτιμητέα τὰ πρόσειρμα. Ὑπάρχουν τὰ περισσότερα ἐδῶ.

 

[π. Μάξιμος]

Οι ειρμοί του αˊ κανόνα θα πρέπει να ψαλούν ως έχουν (περιεχόμενο σχετικό με τη Θεοτόκο) ή υπάρχουν πρόσειρμα που δεν σώζονται στο μηναίο;

Κατ᾿ ἀρχάς εὐχαριστοῦμε γιά τήν ἐπισήμανση καί τό θέμα.
Τόν ποιητή τοῦ προεόρτιου αὐτοῦ κανόνα δέν τόν ἐνδιαφέρουν οἱ εἱρμοί (ἁπλᾶ συνθέτει τά τροπάρια πρός τό μέλος αὐτῶν τῶν θεομητορικῶν εἱρμῶν), γιατί γνωρίζει ὅτι αὐτός ὀ κανόνας θά ψαλεῖ δεύτερος (ἤ τρίτος). Σ᾿ αὐτή τήν σκέψη μᾶς δικαιώνει τό ΤΑΣ πού θέτει προηγούμενο κανόνα τῆς Ὀκτωήχου. Ἡ διάταξη τοῦ ΤΑΣ ὡς ξεπερασθεῖσα στά προεόρτια, ἀπαλείφθηκε καί ἀπό τά μηναῖα. Ἐνδιαφέρον, ἄν βρεῖς σέ παλαιά μηναῖα τήν διάταξη τοῦ ΤΑΣ.
Ὁ προβληματισμός ὅμως δέν τελειώνει ἐδῶ, γιατί στίς α΄, η΄ καί θ΄ ᾠδές ἔχουμε τόν τριῴδιο κανόνα, πού σύμφωνα μέ τό ΤΑΣ, στίς ᾠδές πού ὑπάρχει, παραλείπεται ὁ τῆς Ὀκτωήχου. Ὁπότε, σ᾿ αὐτές τίς ᾠδές, πάλι ἔρχεται πρῶτος ὁ προέορτιος καί ὡς ἐκ τούτου πρέπει νά ψαλεῖ ὁ (θεομητορικός) εἱρμός.
Ἀλλά τί συμβαίνει μέ τόν τριῴδιο κανόνα; Εἶναι ἀρχαιότερος; Μπορεῖ νά προηγηθεῖ στίς α΄, η΄ καί θ΄ ᾠδές;
Τό ΤΕ δέν γνωρίζει τόν προεόρτιο κανόνα, ἀλλά μόνον τόν τριῴδιο. Προβλέπει δύο κανόνες Ὀκτωήχου καί τόν τοῦ ἁγίου. Στίς ᾠδές πού ὑπάρχει τριῴδιο, καταλιμπάνονται τῆς Ὀκτωήχου καί ἀντικαθιστῶνται ἀπό τόν τριῴδιο, πού προηγεῖται.
Αὐτά γιά τήν ἱστορία καί γιά τήν ἐρώτησή σου ἄν διασῴζονται πρόσειρμα ἤ ἄλλοι εἱρμοί. Δέν χρειάζονταν εἱρμοί στόν ποιητή. Ὅπως ἐξελίχθηκε ὅμως τό τυπικό (μέ τήν πλήρη παράλειψη Παρακλητικῆς) μποροῦν νά χρησιμοποιηθοῦν οἱ εἱρμοί, πού φάνηκε καί στό θέμα τοῦ β΄ κανόνος τῆς Ἀναλήψεως (βλ. ἐδῶ).
Ἀλλά, ὅπως εἶδα καί στό ΤΔ, στό ΣΤ, στά Δίπτυχα καί σέ κάποια τεύχη τῆς «Συμβολῆς» (πού ἀντιμετωπίζει θέματα τυπικοῦ τῆς 5ης Αὐγούστου) δέν τίθεται τέτοιο θέμα. Ὁρίζεται ἡ ψαλμωδία τοῦ προεορτίου «μετά τῶν εἱρμῶν». Ποιῶν εἱρμῶν; Τῶν θεομητορικῶν.
Οἱ εἱρμοί τῆς θ΄ πάντα εἶναι θεομητορικοί, ἀλλά μετά ἀκολουθοῦν τροπάρια δεσποτικά στίς δεσποτικές ἑορτές. Ἄς εἶναι καί γιά ὅλες τίς ᾠδές αὐτή τήν ἡμέρα, ὅπως ἐξελίχθηκε ἡ τάξη, πού ἐπιπλέον πρόσθεσε καθίσματα στιχολογιῶν ὄρθρου (ἀντί τῆς Παρακλητικῆς).
Ἕνα θέμα εἶναι καί ἡ διάταξη τοῦ ΤΜΕ σχετικά μέ τά στιχηρά αἴνων, πού ἀλλάζει τήν διάταξη τοῦ μηναίου. Γιατί συμβαίνει αὐτό; Ἄς ἀπαντηθεῖ κι αὐτό (γι᾿ αὐτό συμπλήρωσα καί τόν τίτλο).

 

[dkalpakidis]

Και εδώ σε παλαιό θέμα: http://analogion.com/forum/showpost.php?p=37905&postcount=4

Σύμφωνα με το ΤΜΕ και την ισχύουσα πράξη πρέπει να προψαλλούν οι ειρμοί πριν από τον α' κανόνα. Το ερώτημα είναι γιατί δεν εμπεριέχει το Μηναίο τους ειρμούς του α' κανόνα. Η εξήγηση είναι απλή: Τα Μηναία ακολουθούν την διάταξη του ΤΑΣ που προβλέπει κανόνα της Παρακλητικής εκτός από την α', η' και θ' ωδή όπου υπάρχουν Τριώδια. Σε τέτοιες περιπτώσεις η προετοιμασία πρίν από την ακολουθία είναι απαραίτητη.

Υ.Γ.
Με πρόλαβε ο π. Μάξιμος.

 

[dkalpakidis]

Ἕνα θέμα εἶναι καί ἡ διάταξη τοῦ ΤΜΕ σχετικά μέ τά στιχηρά αἴνων, πού ἀλλάζει τήν διάταξη τοῦ μηναίου. Γιατί συμβαίνει αὐτό; Ἄς ἀπαντηθεῖ κι αὐτό (γι᾿ αὐτό συμπλήρωσα καί τόν τίτλο).

Μια πρόχειρη σκέψη είναι ότι επηρεάζεται ο συντάκτης του Τυπικού από τις διατάξεις του Σαββάτου ("Αλληλούια") που έχουν Αίνους. Το πράττει το Τυπικό Κων/νου αρχικά για το Σάββατο και μεταφέρεται στο ΤΜΕ για όλες τις ημέρες. Δεν το έχω ψάξει το θέμα περισσότερο.
Να σημειώσουμε ότι το ΤΑΣ δεν προβλέπει ούτε αίνους, ούτε Στιχηρά των Αίνων αλλά προβλέπει τα Στιχηρά της Παρακλητικής. Αυτό με βάζει ακόμα περισσότερο σε υποψία "συμπληρώσεως" των ακολουθιών από τα πατριαρχικά τυπικά με εόρτιο υμνολογικό υλικό.
Προτιμώ πάντως τις διατάξεις του Μηναίου ως συντομότερες και πρακτικότερες. Κατά την διάταξη του Μηναίου προβλέπουν τα ΔΙΠΤΥΧΑ 2009, 2010, 2011 και το ΣΥΣΤΗΜΑ ΤΥΠΙΚΟΥ την προεόρτιο ακολουθία.

 

[Εμμανουήλ Αβραμίδης]

Μια πρόχειρη σκέψη είναι ότι επηρεάζεται ο συντάκτης του Τυπικού από τις διατάξεις του Σαββάτου ("Αλληλούια") που έχουν Αίνους. Το πράττει το Τυπικό Κων/νου αρχικά για το Σάββατο και μεταφέρεται στο ΤΜΕ για όλες τις ημέρες. Δεν το έχω ψάξει το θέμα περισσότερο.
Να σημειώσουμε ότι το ΤΑΣ δεν προβλέπει ούτε αίνους, ούτε Στιχηρά των Αίνων αλλά προβλέπει τα Στιχηρά της Παρακλητικής. Αυτό με βάζει ακόμα περισσότερο σε υποψία "συμπληρώσεως" των ακολουθιών από τα πατριαρχικά τυπικά με εόρτιο υμνολογικό υλικό.

Το ΤΜΕ προβλέπει στιχηρά στους αίνους του Σαββάτου (εκτός προεορτίων - μεθεόρτων) ανεξάρτητα αν είναι Ἀλληλούϊα ή Θεὸς Κύριος (ΤΜΕ, πατριαρχική έκδοση 1888, σ. 46). Σε αυτό το κλίμα, να ψάλλονται δηλαδή «πάντοτε» αίνοι το Σάββατο, κινείται η παραπάνω διάταξη στο τυπικό Κωνσταντίνου Πρωτοψάλτου (η οποία κακώς γενικεύτηκε σε όλες τις ημέρες), αλλά και παρόμοιες διατάξεις (π.χ. Σάββατο μετά την Ύψωση: Στους αίνους ψάλλονται στιχηρά από τον μικρό εσπερινό της εορτής)... και φυσικά σχετίζεται με την τάση που έχει η Μεγάλη Εκκλησία να βιώνει τις ακολουθίες πιο πανηγυρικά (εκεί μου πάει και μένα η υποψία).

Ευχαριστώ όλους για τις απαντήσεις. Φέτος χρησιμοποίησα τους θεομητορικούς ειρμούς... του χρόνου δεν ξέρω.

 

[dkalpakidis]

Το ΤΜΕ προβλέπει στιχηρά στους αίνους του Σαββάτου (εκτός προεορτίων - μεθεόρτων) ανεξάρτητα αν είναι Ἀλληλούϊα ή Θεὸς Κύριος (ΤΜΕ, πατριαρχική έκδοση 1888, σ. 46). Σε αυτό το κλίμα, να ψάλλονται δηλαδή «πάντοτε» αίνοι το Σάββατο, κινείται η παραπάνω διάταξη στο τυπικό Κωνσταντίνου Πρωτοψάλτου (η οποία κακώς γενικεύτηκε σε όλες τις ημέρες), αλλά και παρόμοιες διατάξεις (π.χ. Σάββατο μετά την Ύψωση: Στους αίνους ψάλλονται στιχηρά από τον μικρό εσπερινό της εορτής)... και φυσικά σχετίζεται με την τάση που έχει η Μεγάλη Εκκλησία να βιώνει τις ακολουθίες πιο πανηγυρικά (εκεί μου πάει και μένα η υποψία).

Ευχαριστώ όλους για τις απαντήσεις. Φέτος χρησιμοποίησα τους θεομητορικούς ειρμούς... του χρόνου δεν ξέρω.

Είμαι επιφυλακτικός για κάποια από τα παραπάνω. Δεν έχω πρόχειρο το ΤΜΕ εδώ που βρίσκομαι. Θα απαντήσω μόλις δώ λίγο το ΤΜΕ και το Τυπικό Κωνσταντίνου. Ιδίως για το "προβλέπει στιχηρά στους αίνους του Σαββάτου...ανεξάρτητα αν είναι Ἀλληλούϊα ή Θεὸς Κύριος" έχω την εντύπωση - ίσως να κάνω λάθος- ότι είναι πολύ γενικευμένο.

 

[π. Μάξιμος]

Το ΤΜΕ προβλέπει στιχηρά στους αίνους του Σαββάτου (εκτός προεορτίων - μεθεόρτων) ανεξάρτητα αν είναι Ἀλληλούϊα ή Θεὸς Κύριος (ΤΜΕ, πατριαρχική έκδοση 1888, σ. 46).

Δέν νομίζω. Ὑπάρχει ἕνα «ἐάν» πού παραπέμπει στή διάταξη μέ Ἀλληλούια (ΤΜΕ, πατριαρχική έκδοση 1888, σ. 16).

... αλλά και παρόμοιες διατάξεις (π.χ. Σάββατο μετά την Ύψωση: Στους αίνους ψάλλονται στιχηρά από τον μικρό εσπερινό της εορτής)...

Δέν εἶναι ξεκάθαρο ἐδῶ, γιατί ἄν εἶναι ἔτσι στίς 15 Σεπ (ὅπως πέφτει φέτος τό Σάββατο μετά την Ύψωση) ταυτίζονται αἶνοι καί ἀπόστιχα. Μήπως θέλει νά πεῖ «ἀπόστιχα αἴνων»; Πάντως, ἄν ἑρμηνεύεται ἔτσι, δέν τό τηροῦμε (πρβλ. ἐδῶ).

... και φυσικά σχετίζεται με την τάση που έχει η Μεγάλη Εκκλησία να βιώνει τις ακολουθίες πιο πανηγυρικά (εκεί μου πάει και μένα η υποψία).

Δέν ξέρω ἄν συμφωνήσω μ᾿ αὐτή τήν ἐκτίμηση, ἀλλά ὑπάρχει πρόβλημα καί στά Σάββατα πρό Χριστουγέννων καί Θεοφανείων, ὅταν Χριστούγεννα καί Θεοφάνεια πέφτουν Κυριακή, ὅπου καταλιμπάνει τά ἀπόστιχα καί βάζει Μ. Δοξολογία.

Βέβαια αὐτά εἶναι γενικότεροι καί ἐξειδικευμένοι προβληματισμοί γιά τό ΤΜΕ, πού ὅμως δέν μειώνουν τήν σπουδαιότητα του, ἀρκεῖ νά μποροῦμε πίσω ἀπό αὐτά νά βλέπουμε καί ἄλλες παραμέτρους, συνθηκῶν, παρεμβάσεων, ἄλλου ὑμνολογικοῦ ὐλικοῦ ἀπό αὐτό πού βλέπουμε ἐμεῖς σήμερα κ.ἄ., πού πολλάκις ἔχουν ἐπισημανθεῖ.

Καί πάλι εὐχαριστοῦμε γιά τό θέμα.

 

[Π. Δαβίδ]

Στο Σλαβονικό μηναίο δεν υπάρχουν ειδικά πρόσειρμα για τον εν λόγω κανόνα.
Υπάρχει σημείωση ότι εάν τα προεόρτια τύχουν Κυριακή το τριώδιο ψάλλεται στο απόδειπνο.
Εάν τα προεόρτια τύχουν Σάββατο (όπως φέτος) και νυν στο Κύριε εκέκραξα ψάλλεται το α΄ θεοτοκίον του αποδιδομένου ήχου. Και φυσικά δεν υπάρχει πρόβλεψη περί μεγάλης δοξολογίας κλπ. του ΤΜΕ.
Υπάρχουν προεόρτια καθίσματα, δύο προεόρτια εξαποστειλάρια, προεόρτιος οίκος μετά το προεόρτιον κοντάκιον. Αντιθέτως δεν υπάρχουν κοντάκιον, οίκος και εξαποστειλάριον του Αγίου. Το μεσώδιο κάθισμα του αγίου είναι επίσης διαφορετικό.