Αν και έχω αναφερθεί επανειλημμένα στο θέμα, ας το κάνω ακόμα μία φορά, για να μη μένει αναπάντητο εδώ.
Ηλίας Παπαδόπουλος;124706 said:
Το εναρμόνιο γένος, όπως ορίζεται στην βυζαντινή μουσική, σαφώς δεν αντιστοιχεί στο εναρμόνιο γένος της Αρχαίας Ελληνικής Μουσικής.
Προφανώς, όπως και πολλά άλλα πράγματα δεν αντιστοιχούν. Η ίδια η Επιτροπή άλλωστε λέει ότι το βυζαντινό εναρμόνιο γένος είναι το διατονικό των αρχαίων και μάλιστα το πρωτότυπο "πυθαγόρειο άκρατο" (αποτελούμενο από τόνους και λείμματα δηλαδή). Στο σημείο αυτό θα πρέπει να αναρωτηθούμε εάν υπάρχει κάποιου είδους "αναγκαιότητα" να αντιστοιχούν πλήρως όλοι οι όροι της μουσικής μας με τους αντίστοιχους αρχαιοελληνικούς.
Ηλίας Παπαδόπουλος;124706 said:
Μήπως χρησιμοποιούμε τον όρο "Εναρμόνιο" καταχρηστικά ή τουλάχιστον κατά συνθήκη;
Εφόσον αναφερόμαστε στην αρχαιοελληνική έννοια, η χρήση του όρου σήμερα είναι όντως καταχρηστική, όπως και η χρήση άλλων όρων (π.χ. του μαλακού διατόνου, που ούτε κι αυτό έχει καμία σχέση με το αρχαιοελληνικό), όπως επίσης καταχρηστική είναι και η χρήση του όρου "εναρμόνιο διάστημα" που κάνει και η ευρωπαϊκή μουσική.
Ηλίας Παπαδόπουλος;124706 said:
Γιατί φοβόμαστε να χρησιμοποιήσουμε τον όρο "σκληρό διάτονο" όπως κάνουμε με το μαλακό και σκληρό χρώμα;
Δεν φοβόμαστε. Αυτή ήταν η λογική του Καρά, που έσπευσε να αντικαταστήσει τον όρο, μη αναλογιζόμενος ότι η χρήση του όρου έγινε ΕΝ ΓΝΩΣΕΙ της διαφοράς του από τον αντίστοιχο αρχαιοελληνικό και για λόγους τήρησης κάποιας παράδοσης στην ονομασία αυτή, την οποία παράδοση αγνόησε ο Καράς. Έχω αναφερθεί αναλυτικά στο θέμα στο μήνυμα
αυτό, αλλά και γενικότερα στη συζήτηση αυτή, καθώς και σε άλλες. Αντιγράφω:
Το θέμα είναι απλό: από την αρχή -ας το πούμε έτσι- των θεωρητικών πραγματειών του 19ου αιώνα, δηλ. από το θεωρητικό του Χρυσάνθου, η κλίμακα του Γ' ήχου αναφέρεται ως περιέχουσα τεταρτημόριο του μείζονος τόνου στο διάστημα ΒΟΥ-ΓΑ. Έτσι διαχωρίστηκε από το (μαλακό) διατονικό γένος και ονομάστηκε (αρκετά λογικά) “εναρμόνια”: μπορεί το τετράχορδό της να μην περιείχε τα διαστήματα του τετραχόρδου που ξέρουμε από τους αρχαίους, δηλ. δύο εναρμόνιες διέσεις και ένα δίτονο (διαστήματα 3-3-24), περιείχε όμως διάστημα που δεν ανήκε στη διατονική κλίμακα (το τεταρτημόριο, δηλ. 3άρι), αλλά στην εναρμόνια των αρχαίων. Τα τεταρτημόρια τώρα του Χρυσάνθου, του Χουρμουζίου και του Φωκαέα έγιναν τριτημόρια στον Φιλοξένη κι αυτά με τη σειρά τους ημίτονα στη Πατριαρχική Επιτροπή. Τα άκουσμα όμως του ήχου παρέμεινε το ίδιο (η Επιτροπή π.χ. δέχεται στην άνοδο διάστημα ΒΟΥ-ΓΑ τριτημόριο). Γι' αυτό λοιπόν το λόγο εκ παραδόσεως επικράτησε να ονομάζουμε τον Γ' ήχο ως “εναρμόνιο”.
[...]
Ο Χατζηαθανασίου λοιπόν -έστω και για λόγους παραδόσεως- δε φαίνεται να έχει αντίρρηση στο να χαρακτηρίζονται στη Βυζαντινή ως “εναρμόνιοι” ήχοι που η κλίμακά τους περιέχει τόνους και λείμματα, παρά το ότι δέχεται ότι ανήκουν στο “δεύτερο διατονικό γένος”. Ούτε αρνείται τον όρο “εναρμόνια φθορά” για τη φθορά του ΖΩ (όπως και ο Οικονόμος). Αυτός που αρνείται τελείως τον χαρακτηρισμό αυτό είναι ο Καράς.
ΠΡΟΣΟΧΗ:
Η άρνηση αυτή του Καρά κάθε άλλο παρά αβάσιμη είναι, καθώς συνηγορεί υπέρ της το γεγονός ότι το εναρμόνιο γένος των αρχαίων Ελλήνων ήταν όντως διαφορετικό από το ονομαζόμενο εναρμόνιο της βυζαντινής. Όμως διαφορετικό από αυτό των αρχαίων είναι και το γένος το οποίο δέχεται ο Καράς ως εναρμόνιο (δηλ. αυτό που αποτελείται από κλίμακες με τριτημόρια, δηλ. 4άρια), ενώ απορρίπτει τον όρο “εναρμόνια” και για τη φθορά του ΖΩ, πράγμα που δεν το κάνουν οι Χατζηαθανασίου και Οικονόμου[...] Την -έστω και κατά συνθήκη- άρνηση ονομασίας των ήχων Γ' και βαρέως εκ του ΖΩ ως εναρμονίων, όπως και της ανάλογης φθοράς, μόνο στη θεωρητικό του Καρά την συναντάμε, τη στιγμή που όλα τα προγενέστερα θεωρητικά δέχονται αυτή την πρακτική.
Ηλίας Παπαδόπουλος;124706 said:
Εξάλλου οι μαρτυρίες του σύγχρονου εναρμονίου γένους είναι οι διατονικές.
Όμως, όπως λέω και παραπάνω, στην πρώτη τους μορφή τα διαστήματα δεν ήταν διατονικά, αλλά περιείχαν τεταρτημόριο (στην έστω ελαττωματική μουσικά χρυσανθινή κλίμακα των 68 τμημάτων) και εκεί στηρίχθηκε ο χαρακτηρισμός ως "εναρμόνιο", που συνδέθηκε πλέον και με συγκεκριμένο άκουσμα και εκ παραδόσεως έμεινε η ονομασία.
Ηλίας Παπαδόπουλος;124706 said:
Υπάρχει εν χρήση σήμερα το εναρμόνιο γένος (με την πρωτογενή του σημασία);
Υπάρχει μόνο σε πολύ μικρό βαθμό και μόνο παροδικά σε ορισμένες φράσεις. Πολύ σωστά είχε γράψει κάπου ο Δημήτρης ο Καλπακίδης, αν θυμάμαι καλά, ότι αυτό συμβαίνει όταν εκτελούμε κλιτό και κατεβαίνουμε ΔΙ-ΓΑ-ΒΟΥ-ΠΑ, με τα ΔΙ-ΓΑ και ΓΑ-ΒΟΥ πολύ κοντινά διαστήματα, ώστε η εκτέλεση να είναι περίπου με τέταρτο του τόνου - τέταρτο του τόνου - δίτονο, δηλ. κάπου στο 3-3-24, θυμίζοντας έτσι το αρχαιοελληνικό σχήμα του εναρμονίου γένους.
Δεν ξέρω τι ακριβώς από τις διάφορες "μελωδικές συμπεριφορές" στην εκκλησιαστική μουσική που περιέχουν διαστήματα μικρότερα του ημιτονίου, μπορούμε να τα δούμε ως "εναρμόνιο γένος". (Ενδεχομένως και να μπορούμε).
Είναι το παράδειγμα που μόλις ανέφερα.
Πάντως μελωδικά εναρμόνια διαστήματα μπορούμε να ακούσουμε σε όλους τους ήχους. Πρώτος : Γα-Βου-Γα με σημειωμένη ή όχι έλξη. Δεύτερος : μία θέση που τριφωνεί στον άνω Νη. Κ.ο.κ. Εναρμόνιοι ήχοι;
Όχι, αυτά που λες δεν ανήκουν στον εναρμόνιο γένος με την αρχαιοελληνική έννοια, παρότι μπορεί να περιέχουν εναρμόνια διαστήματα, με την έννοια του τεταρτημορίου. Το αρχαίο εναρμόνιο γένος χώριζε το λείμμα σε δύο μέρη, με αποτέλεσμα το υπολειπόμενο διάστημα για τη συμπλήρωση του τετραχόρδου να είναι ένα δίτονο. Αυτά που λες είναι διαστήματα με τη μεταγενέστερη έννοια του εναρμονίου γένους που έδωσε ο Χρύσανθος (που δέχτηκε για το χαρακτηρισμό έστω και ένα τεταρτημόριο στο τετράχορδο, συνοδευόμενο πάντα από μείζονες τόνους -γιατί και το χρωματικό του Χρυσάνθου περιέχει τεταρτημόριο, δεν χαρακτηρίζεται όμως εναρμόνιο-), αλλά και ο Καράς, που, όπως έγραψα, αν και κατακρίνει τη χρήση του όρου επειδή δεν συμβαδίζει με την πρωτότυπη αρχαιοελληνική, τελικά ούτε και το γένος που ονομάζει αυτός εναρμόνιο συμβαδίζει με την αρχαιοελληνική έννοια, αφού ούτε αυτό περιέχει χωρισμό του λείμματος, δηλ. δύο τεταρτημόρια στο τετράχορδο!
Εάν τώρα η ερώτηση σημαίνει "Γιατί να μη χαρακτηρίζουμε τον πρώτο και το δεύτερο εναρμόνιους ήχους, όταν περιέχουν τέτοια διαστήματα;", η απάντηση είναι ότι τα διαστήματα αυτά είναι δυναμικά (του μέλους, λόγω έλξεων, αν προτιμάς) και όχι στατικά της κλίμακας. Ενώ το εναρμόνιο του Χρυσάνθου έχει διάστημα 3άρι στην κλίμακα (και του Καρά 4άρι).
Όμως σίγουρα μια κλίμακα που περιλαμβάνει δύο τόνους και ένα λείμμα, δεν είναι εναρμόνια.
Αυτό το έχει πει η Επιτροπή από το 1883. Στην παράδοση της ψαλτικής όμως το άκουσμα αυτό έμεινε ως "εναρμόνιο", ακόμα και στη μελοποίηση (βλέπε: "μέλος εναρμόνιον θεολογίας", με τη γνωστή εναρμόνια φθορά στη γνωστή μελοποίηση του δοξαστικού). Από τη στιγμή λοιπόν που ο όρος έχει πλέον συνδεθεί και με συγκεκριμένο άκουσμα και καθιερώθηκε, προερχόμενος μάλιστα από τη χρυσανθινή κλίμακα που περιείχε εναρμόνιο διάστημα (άλλο αν η κλίμακα είναι ελαττωματική και διορθώθηκε), και από τη στιγμή που τον χρησιμοποιούμε με επίγνωση ότι είναι διάφορος του αρχαιοελληνικού (όπως κάνουν το ίδιο και στη δυτική μουσική) δεν βλέπω το λόγο να τον αλλάξουμε, μόνο και μόνο για να το παίξουμε "τηρητές της αρχαιοελληνικής παράδοσης", τη στιγμή που δεν είμαστε τηρητές και σε πολλά άλλα κραυγαλέα θέματα, όπως στους όρους μαλακό και σύντονο (σκληρό) διάτονο, που τους χρησιμοποιούμε τελείως διαφορετικά. Αν έλεγες σε καναν αρχαίο το 12-10-8 μαλακό διάτονο, θα σε έπαιρνε με τις πέτρες της... Ακρόπολης!
Ο Χρύσανθος άλλωστε λέει καθαρά ότι η μουσική μας δεν είναι ούτε ευρωπαϊκή, ούτε αρχαιοελληνική, αλλά βυζαντινή. Έχει δική της μουσική ταυτότητα και οι όροι που χρησιμοποιεί αναφέρονται στη δική της λογική και παράδοση και μόνο. Το να επιδιώκουμε με το ζόρι να δείξουμε την τέλεια διαφορά από την ευρωπαϊκή και την τέλεια ομοιότητα με την αρχαιοελληνική, αποτελεί μάλλον στρουθοκαμηλισμό.
