Θα έπρεπε να είναι αυτονόητο βέβαια, και να μην αποτελεί θέμα συζήτησης, πως αυτός που ενδιαφέρεται πριν από οποιονδήποτε άλλο για την καλλιέργεια της ψαλτικής, είναι η εκκλησία. Δεν εννοώ την "θεσμική" -αυτή θα έπρεπε να έπεται υποχρεωτικά- αλλά όλους μας ως σώμα Χριστού. Η ψαλτική ως αναπόσπαστο και σημαντικό κομμάτι του εκκλησιαστικού γεγονότος, μαζί με τις υπόλοιπες "εκκλησιαστικές" τέχνες μας αφορά όλους.
Είναι λοιπόν, κατ' αρχάς, προς έπαινο της διοικούσας εκκλησίας που επιδεικνύει ενδιαφέρον, στον βαθμό που αυτό δεν είναι επιφανειακό. Και είναι λογικό αυτό να γίνει σε συνεργασία με τους καθ' ύλην αρμοδίους, τους ψάλτες. Άποψή μου είναι πως θα έπρεπε εδώ και πολύ καιρό να υπάρχουν σχολές (ονομάστε τα όπως αγαπάτε: κολλέγια, ακαδημίες, σπουδαστήρια, διδασκαλία κ.τ.λ.) για να καλλιεργούνται σε όσο το δυνατόν πιο υψηλό επίπεδο όλες οι τέχνες (ζωγραφική (αγιογραφία), αρχιτεκτονική (ναοδομία), μουσική (ψαλτική), γλυπτική, μικροτεχνία, κέντημα κ.τ.λ.) υπό την αιγίδα και με την ευθύνη της Εκκλησίας της Ελλάδος. Με στόχο το εκκλησιαστικό γεγονός!
Και εκεί αρχίζουν τα προβλήματα. Το τί εκπαίδευση θα παρέχεται εξαρτάται άμεσα από το ποιό είναι το ζητούμενο. Έτσι μπορεί μια ψαλτική πιστοποίηση ISO να είναι όραμα ή εφιάλτης αναλόγως με το τι θέλει ο καθένας. Γνώμη μου είναι πως κανενός είδους λογική αριθμών δεν χωράει εδώ. Ούτε πτυχία και πιστοποιήσεις, ούτε επαγγελματικά δικαιώματα, αλλά ούτε και πλούσια παραγωγή.
Η κατά το δυνατόν πληρέστερη μόρφωση των ψαλτών δεν μπορεί και δεν πρέπει να έχει καμία σχέση με πτυχία, διπλώματα και ποιοτικές διαβαθμίσεις. Να μην παρεξηγηθώ, καθόλου δεν απαξιώνω τα πτυχία και τα διπλώματα. Είναι απαραίτητα και χρησιμότατα αλλά ανήκουν σε άλλο χώρο, με άλλο σκοπό και κατεύθυνση. Η προαγωγή του Μουσικού πολιτισμού, που εύχομαι κι εγώ μαζί σας κύριε πρόεδρε, δεν είναι δυνατόν να λειτουργεί στο ίδιο επίπεδο με τα χαρτιά που θα πιστοποιούν... αλήθεια τι;
Επιπλέον πως είναι δυνατόν να συνδέουμε τα προϊόντα του πολιτισμού με "επαγγελματικά δικαιώματα"; Θα ήταν ευχής έργο να μπορεί ένας ιεροψάλτης να είναι μόνο ιεροψάλτης και να μπορεί να ζει από αυτό. (Και να έχει και ιατροφαρμακευτική περίθαλψη και σύνταξη και από όλα). Όμως την στιγμή που αυτό θα γίνει θέμα "επαγγελματικής κατοχύρωσης" θα έχουμε χάσει το νόημα, και πολιτισμός χωρίς νόημα δεν γίνεται. Ας μην αναφερθώ στο παράδειγμα του κλήρου και γίνω κακός... Αυτός είναι και ο λόγος που είμαι αντίθετος στον ψαλτικό συνδικαλισμό, αλλά αυτό είναι άλλο θέμα. (Δεν εννοώ να μην υπάρχουν σύλλογοι ιεροψαλτών. Αλλά μου είναι αδιανόητο να είναι συνδικαλιστικά όργανα και μάλιστα υποχρεωτικά).
Αντίθετο με βρίσκει και η άλλη άποψη που επιθυμεί η κατεύθυνση να είναι στην πλούσια αριθμητικά παραγωγή. Τι είναι δηλαδή αυτό που θα κάνει η ΟΜΣΙΕ και η "Εκκλησία" και ξαφνικά θα γεμίσουμε ψάλτες; Η διαδικασία για να στραφούν οι νέοι στην εκκλησία και στην ψαλτική έτσι ώστε κάποτε να έχουμε "καλούς" ψάλτες παντού (δεν πρόκειται να γίνει ούτως ή άλλως), είναι αργή, σταδιακή, και με απαραίτητη προϋπόθεση μια "ποιοτική" αναβάθμιση όχι μόνον της ψαλτικής. Επειδή οι πρακτικοί ψάλτες του χωριού καλώς υπάρχουν, και καλώς θα συνεχίσουν να υπάρχουν και ο αποκλεισμός τους από τα ψαλτήρια ούτε θεμιτός είναι, ούτε εφικτός αλλά ούτε και "εκκλησιαστικός", οτιδήποτε γίνει άλλη κατεύθυνση θα πρέπει να έχει.
Συνοψίζοντας λοιπόν, θα έλεγα πως αυτό που πρέπει και μπορεί να γίνει είναι πως ό, τι δημιουργηθεί, με όποιο τίτλο και να φέρει, αποκλειστικό σκοπό θα πρέπει να έχει την καλλιέργεια της ψαλτικής τέχνης σε όσο το δυνατόν υψηλότερο επίπεδο. Αυτό απαιτεί προσεκτική μελέτη για το τι θα πρέπει να μαθαίνουμε εκεί οι ψάλτες (αφού θεωρώ πως θα πρέπει να είναι ανοιχτό σε όλους). Το ποιοί θα διδάξουν ας αποφασιστεί με σύνεση από αυτούς που θα αναλάβουν να το στήσουν. Ας διαλέξουν τους κατά την γνώμη τους καλλίτερους για τον κάθε τομέα χωρίς εκ προοιμίου αποκλεισμούς (ψάλτες, μουσικούς, μουσικολόγους κ.α.) Θεωρώ πως τελικά δεν θα έχει και τόσο μεγάλη σημασία αφού αν κάτι καλλιεργείται σε πραγματικά υψηλό επίπεδο κάποια στιγμή θα πάρει το δρόμο του. Η ιστορία έχει υπομονή.
Ένα τελευταίο σχόλιο σαν υστερόγραφο. Η εξ Εσπερίας δομές ας μην απαξιώνονται εύκολα αφού πολλές φορές, τουλάχιστον στην τέχνη, είναι πολύ ουσιαστικότερες από τις ημέτερες. Ας τις μελετήσουμε και ας τις προσαρμόσουμε στις ανάγκες μας.
Συγγνώμη αν σας κούρασα.
