Περί του μέλους του θεοτοκίου "Του Γαβριήλ φθεγξαμένου"

[ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΛΑΜΠΡΟΥ]

Όπως όλοι γνωρίζουμε, το Απολυτίκιον "Του λίθου σφραγισθέντος" ψάλλεται με τις εξής καταλήξεις:

"Τοῦ λίθου σφραγισθέντος ὑπὸ τῶν Ἰουδαίων,(Δ) καὶ στρατιωτῶν φυλασσόντων τὸ ἄχραντόν σου σῶμα, (Δ) ἀνέστης τριήμερος Σωτήρ, (Δ) δωρούμενος τῷ κόσμῳ τὴν ζωήν. (Π) Διὰ τοῦτο αἱ Δυνάμεις τῶν οὐρανῶν ἐβόων σοι Ζωοδότα· (Π) Δόξα τῇ ἀναστάσει σου Χριστέ, (Δ) δόξα τῇ Βασιλείᾳ σου, (Δ) δόξα τῇ οἰκονομίᾳ σου, μόνε Φιλάνθρωπε. (Π)

Το Θεοτοκίον "Του Γαβριήλ φθεγξαμένου" είναι προσόμοιο του "Του λίθου σφραγισθέντος". Γιατί, όμως, ψάλλεται με τις εξής καταλήξεις;

"Τοῦ Γαβριὴλ φθεγξαμένου σοι Παρθένε τὸ Χαῖρε, (Δ) σὺν τῇ φωνῇ ἐσαρκοῦτο ὁ τῶν ὅλων Δεσπότης, (Π) ἐν σοὶ τῇ ἁγίᾳ κιβωτῷ, (Δ) ὡς ἔφη ὁ δίκαιος Δαυΐδ. (Δ) Ἐδείχθης πλατυτέρα τῶν οὐρανῶν, βαστάσασα τὸν Κτίστην σου. (Π) Δόξα τῷ ἐνοικήσαντι ἐν σοί· (Δ) δόξα τῷ προελθόντι ἐκ σοῦ· (Δ) δόξα τῷ ἐλευθερώσαντι ἡμᾶς, διὰ τοῦ τόκου σου. (Π)

Βλέπουμε, δηλαδή, ότι ενώ στον πρώτο ύμνο η δεύτερη κατάληξη είναι στον Δι και η τέταρτη κατάληξη στον Πα, στον δεύτερο ύμνο η δεύτερη κατάληξη είναι στον Πα και η τέταρτη στον Δι.
Μήπως, λοιπόν, έχουμε ένα επικρατήσαν λάθος, το οποίο καλόν είναι όλοι οι ψάλλοντες (ή και συνθέτες) να διορθώσουν; Τι λένε επ΄αυτού οι ειδήμονες;

 

[Κων/νος Βαγενάς]

Για δείτε αυτό:

(απ' το Ειρμολόγιο Πέτρου και στο έντυπο στη νέα γραφη σελ. 241)

 

[ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΛΑΜΠΡΟΥ]

Ευχαριστώ, αγαπητέ φίλε, αλλά δυστυχώς δεν καταλαβαίνω γρυ από την παλαιά παρασημαντική. Καμμιά άλλη άποψη;

 

[Κων/νος Βαγενάς]

Μα δεν είναι δύσκολο, φαίνεται με μια απλή παραλλαγή ότι η κατάληξη στο "σώμα" είναι στον Πα. Άλλωστε γι' αυτό παρέπεμψα και στην εξήγηση του Χουρμουζίου, στο Ειρμολόγιο του Πέτρου, που υπάρχει και στο Ψαλτολόγιο.

Θέλω να προσθέσω επίσης πως, όπως φαίνεται, το Θεοτοκίον δεν γράφεται στο χφ και ο Χουρμούζιος το παραθέτει προφανώς σε "δική του" μελοποίηση, ακολουθώντας την παράδοση και την πορεία του προσομοίου. Αλλά φαίνεται ξεκάθαρα πως η εκδοχή του είναι πολύ πιο κοντά στην προφορική παράδοση της εποχής των τριών, και στη δική μας, βέβαια.

 

[tsak77]

Όπως όλοι γνωρίζουμε, το Απολυτίκιον "Του λίθου σφραγισθέντος" ψάλλεται με τις εξής καταλήξεις:

Κύριε Λάμπρου, αντί για τη λέξη "ψάλλεται", καλό είναι να βάλουμε "γράφει ο Ιωάννης στο Αναστασιματάριό του", διότι δεν αποτελεί νόμο το εν λόγω εγχειρίδιο, άσχετα αν εισήχθη στην εκπαίδευση. Λόγω όμως του ότι το θέμα εδώ είναι συγκεκριμένο και δεν κάνουμε βιβλιοκριτική στο έργο του Ιωάννου πρωτοψάλτου, δείτε το συγκεκριμένο ύμνο από το Αναστασιματάριο Πέτρου του Εφεσίου που έχει ανέβει στο forum και αποτελεί εξήγηση του Αναστασιματάριου του Πέτρου Λαμπαδαρίου από τον Γρηγόριο Πρωτοψάλτη.

Το βέβαιο είναι ότι την καταγραφή της παράδοσης με τον σεβασμό στον ποιητικό λόγο και την προσωδία όπως την μετέφερε ο Πέτρος στην εποχή του, δεν συνέχισαν επακριβώς οι περισσότεροι από τους νεώτερούς του, με αποτέλεσμα αυτό που ονόμασε κάποτε ο κ. Σουργιαδάκης "Όψιμη Πατριαρχική παράδοση" και έγινε ως συνήθως της κακομοίρας.

 

[ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΛΑΜΠΡΟΥ]

Ανακεφαλαιώνω:
Κατά το αναστασιματάριον του Πέτρου Εφεσίου οι τέσσερεις πρώτες καταλήξεις του "Του λίθου σφραγισθέντος" έχουν ως εξής: Δι, Πα, Δι, Πα ενώ οι αντίστοιχες του "του Γαβριήλ φθεγξαμένου" είναι Δι, Πα, Δι, Δι.
Κατά το αναστασιματάριον του Ιωάννου Πρωτοψάλτου οι τέσσερεις πρώτες καταλήξεις του "Του λίθου σφραγισθέντος" έχουν ως εξής: Δι, Δι, Δι, Πα, ενώ οι αντίστοιχες του "του Γαβριήλ φθεγξαμένου" είναι Δι, Πα, Δι, Δι.
Βλέπουμε, δηλαδή, ότι η τέταρτη κατάληξη δεν αντιστοιχεί στα δύο τροπάρια ούτε στο Αναστασιματάριον του Πέτρου Εφεσίου. Οπότε, το πρόβλημα παραμένει.
Εγώ, πάντως, θα πρότεινα τις καταλήξεις Δι, Δι, Δι, Πα και για το "Του Γαβριήλ φθεγξαμένου".

 

[Emmanouil Giannopoulos]

παράδειγμα

 

[Κων/νος Βαγενάς]

Και ο Σακελλαρίδης έχει μια διαφοροποίηση, κάνει στο "Δαυΐδ" εντελή κατάληξη αλλά και στο "Δεσπότης", όπως ο π. Παπαγιάννης.

Αυτό το θέμα μας οδηγεί σε πολλές σκέψεις. Πόσο και από πότε επηρέαζε το νόημα του κειμένου το μέλος. Εδώ φαίνεται, αν δούμε και τα προσόμοια των Καθισμάτων, ότι στην πραγματικότητα το "Του λίθου" είναι διαφοροποιημένο εξαιτίας του νοήματος. Επίσης, βλέπουμε ότι ακόμα και τα πιο γνωστά και συχνά μέλη μπορεί να διαφοροποιήθηκαν σε μεγάλο βαθμό ακόμα και πολύ πρόσφατα. Νομίζω ότι ο Κωνσταντίνος Πρωτοψάλτης έγραψε (έψαλε) πρώτος το μέλος που λέμε σήμερα. Και όμως σήμερα ελάχιστοι γνωρίζουμε και κανείς δεν ψάλλει το μέλος της παράδοσης του Πέτρου.

 

[ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΛΑΜΠΡΟΥ]

Το θέμα παραμένει: Γιατί οι καταλήξεις του Πέτρου στο "ζωήν" (Του λίθου σφραγισθέντος) και στο "Δαυίδ" (Του Γαβριήλ φθεγξαμένου) ΔΕΝ συμπίπτουν; Μάλλον στο ένα από τα δύο υπάρχει λάθος. Πάντως, κατ΄ εμέ, η μελοποίηση του π. Κωνσταντίνου Παπαγιάννη είναι επιτυχής, αφού καταλήγει τελικώς στον Πα, εκεί όπου υπάρχει τελεία και, κατ΄ ουσίαν, τελειώνει η πρόταση.

 

[π. Μάξιμος]

[Σημ. συντ.:] Μια υποσυζήτηση μεταφέρθηκε σε νέο θέμα.

 

[emakris]

Μου αρέσουν πολύ αυτές οι συζητήσεις, αλλά θα ήθελα να παρατηρήσω το εξής: Σε μέλη που ψάλλονται ως επί το πλείστον απέξω, όπως τα αναστάσιμα απολυτίκια ή τα αυτόμελα, με αποτέλεσμα να κυριαρχεί η προφορική παράδοση του μέλους, είναι δύσκολο να κρατά κανείς υποδεκάμετρο. Σε όλη την ιστορία της βυζαντινής μουσικής, αυτά τα μέλη (και γενικότερα το ειρμολογικό είδος) ήταν τα πιο ασταθή και επιδεκτικά εξελίξεως. Αυτό δεν είναι κάτι απαραίτητα αρνητικό, αρκεί να μην αλλοιώνεται το νόημα του κειμένου και τα βασικά μελωδικά χαρακτηριστικά. Αλλά και το να ψάχνει κανείς αυτές τις αλλαγές στα μουσικά κείμενα είναι μια πολύ ωραία ενασχόληση για τον συνειδητοποιημένο ψάλτη.