Κλασικά κείμενα στη διδασκαλία της Β.Μ.

Ένα πολύ σημαντικό θέμα στη διδασκαλία της Β.Μ. είναι η επιλογή των μουσικών κειμένων. Θεωρώ ΑΠΑΡΑΙΤΗΤΟ όλοι οι μαθητές να διδάσκονται από κλασικά βιβλία ΚΑΙ ΜΟΝΟ (τουλάχιστον ως το πτυχίο). Όταν δε λέω διδασκαλία εννοώ και το μάθημα στην αίθουσα και το αναλόγιο. Πρέπει οι μαθητές να μυηθούν στις μουσικές θέσεις και γραμμές των ήχων από τα κλασικά κείμενα. Έτσι θα είναι πιο παραδοσιακοί και θα μάθουν να εκτελούν και να νιώθουν τα σημεία ποιότητας.

Όταν λέω κλασικά μαθήματα εννοώ και κλασικής γραφής (όχι σύγχρονες διασκευές). Μεταγραφές Γρηγορίου Πρωτοψάλτου και Χουρμουζίου Χαρτοφύλακος κυρίως και λίγο νεωτέρων (Θεοδώρου Φωκαέως, Κων/νου Πρωτοψάλτου). Ως προς αυτό ευγνωμονώ τον Π. Νεοχωρίτη που δε μας δίδασκε από τα ως τότε θεωρούμενα κλασικότατα βιβλία (Ιωάννου Πρωτοψάλτου Αναστασιματάριο, Ειρμολόγιο), (Μ. Κυψέλη Στεφάνου Λαμπαδαρίου) αλλά από το Αναστασιματάριο Πέτρου του Εφεσίου, το Ειρμολόγιο και Δοξαστάριο του Πέτρου Πελοποννησίου, και αργά μαθήματα από την τρίτομη Μουσική Συλλογή του Γ. Πρωγάκη.

Η εκμάθηση της μουσικής από σύγχρονα αναλυμένα κείμενα-διασκευές έχει οδηγήσει στα εξής αρνητικά αποτελέσματα.
α) πλήρης άγνοια των μουσικών θέσεων και αντίληψη περί ανάγνωσης νότα-νότα των μουσικών γραμμών
β) μετροφωνική εκτέλεση όλων των αναλύσεων (ποιότητα μηδέν)
γ) οι μαθητές γνωρίζουν πολύ καλά τα μαθήματα του δασκάλου τους, δεν μπορούν όμως να συμψάλλουν ούτε ένα προσόμοιο με μαθητή άλλης σχολής (ειδικά στα προσόμοια γίνεται το έλα να δεις)
δ) (πιο έμμεσο) όλοι οι ψάλλοντες κρέμονται από το βιβλίο (μη χάσουν κανένα δίγοργο) και δεν μπορούν να ακολουθήσουν ουσιαστικά τον πρωτοψάλτη. Κάθε φορά που συμψάλλω με μαθητές άλλων σχολών αντιλαμβάνομαι πως αν και έκαναν χρόνια σε αναλόγια ψαλτάδων δε έχουν τον νου τους στον πρωτοψάλτη ούτε μπορούν να προσαρμοστούν σε "άλλα δεδομένα"

ΜΟΝΟ κλασικά κείμενα λοιπόν τουλάχιστον κατά την εκμάθηση (κατ' εμέ πάντοτε, αλλά αυτό είναι άλλο θέμα) και αν κάποιος θέλει να μάθει ή να πει το τάδε τρισάγιο του χι πρωτοψάλτη να το επιχειρήσει (ή να το διδάξει) όχι στα πρώτα βήματα των μαθητευόμενων.

Αναμένω τοποθετήσεις γιατί νομίζω πως το θέμα είναι πάρα πολύ σημαντικό

ΥΓ
Ο Παναγιώτης Νεοχωρίτης έψαλλε σχεδόν πάντα από κλασικά βιβλία (με εξαίρεση Μ. Εβδομάδα Πρίγγου). Κάπου κάπου έφερνε ο ίδιος κανένα Τριώδιο Στανίτσα (π.χ. για δοξαστικό αίνων) αλλά ως εξαίρεση (ποτέ δεν υπήρχαν τέτοια βιβλία στο αναλόγιο). Εννοείται πως ψέλναμε τα μαθήματα που κάναμε και στη σχολή όπως προανέφερα. Άλλες φορές αυτοσχεδίαζε λέγοντας θέσεις σύγχρονων πατριαρχικών ψαλτών, παρακάμπτοντας το βιβλίο, χωρίς να μας αφήνει να τον συνοδεύουμε. Γι' αυτά (και άλλα βεβαίως) τον ευγνωμονώ.

pransot said:

ΜΟΝΟ κλασικά κείμενα λοιπόν τουλάχιστον κατά την εκμάθηση (κατ' εμέ πάντοτε, αλλά αυτό είναι άλλο θέμα) και αν κάποιος θέλει να μάθει ή να πει το τάδε τρισάγιο του χι πρωτοψάλτη να το επιχειρήσει (ή να το διδάξει) όχι στα πρώτα βήματα των μαθητευόμενων.

Click to expand...

Σωστός.
Και αφού αναφέρθηκες στον κ. Παναγιώτη Νεοχωρίτη.
Η μνημόνευσή του σήμερα στο forum από πολλούς Ψάλτες-μαθητές του που τον ευγνωμονούν αποδεικνύει και την καλή "επίδοση" αυτής της πρακτικής.
Της διδασκαλίας δηλαδή μαθημάτων με βάση τα κλασσικά πρότυπα. Και της διδασκαλίας- εκμάθησης πάνω στο ΑΝΑΛΟΓΙΟ...

Συμφωνώ κι εγώ.

Πρώτα πρέπει κάποιος να μάθει καλά και να εξοικειωθεί με τη βάση πάνω στην οποία χτίστηκαν και χτίζονται όλα τα υπόλοιπα, και μετά να ασχοληθεί με άλλες συνθέσεις που, κατά τη γνώμη μου, έχουν έκδηλο το προσωπικό στίγμα του εκάστοτε δημιουργού τους και άρα απαιτούνται και πείρα και φωνητικές ικανότητες πιο αναπτυγμένες.

Τα κλασικά μαθήματα είναι ο κοινός παρονομαστής για όλους τους μεταγενέστερους και ο οδηγός τους, η παράδοση πάνω στην οποία πατούν.
Είναι σαν να ξεκινήσω να γράψω έκθεση χωρίς να γνωρίζω καλά την αλφαβήτα.

...

PePe (-loponnisios) said:

...

Click to expand...

...

τα κλασικα μαθήματα ειναι η πηγή της Μουσικής μας.
Απο αυτά ξεκινάμε.Μαθαινοντας τα κλασικά μπορουμε
να ψάλλουμε και τα νεώτερα μαθήματα.
Για αυτο πρέπει να τα μελετούμε και να τα ψάλλουμε.
ΚΑΛΑ ΨΑΛΣΙΜΑΤΑ

Να ρωτήσω κάτι:
Υπάρχουν σχολές που δεν διδάσκουν στους μαθητές από τα κλασσικά βιβλία;
Συμβαίνει αυτό;

pransot said:

ΜΟΝΟ κλασικά κείμενα λοιπόν τουλάχιστον κατά την εκμάθηση (κατ' εμέ πάντοτε, αλλά αυτό είναι άλλο θέμα) και αν κάποιος θέλει να μάθει ή να πει το τάδε τρισάγιο του χι πρωτοψάλτη να το επιχειρήσει (ή να το διδάξει) όχι στα πρώτα βήματα των μαθητευόμενων.

Click to expand...

Συμφωνώ, εκτός της... της παρένθεσης! Προφανώς και κατά τη διδασκαλία θα πρέπει να διδάσκονται τα κλασσικά. Αν δεν ξεκινήσει ο μαθητής από το Α, δεν γίνεται τίποτα. Σε ό,τι όμως αφορά τα ψαλλόμενα στο αναλόγιο, το θέμα αυτό θα πρέπει κάποτε να το δούμε σε πιο ρεαλιστική βάση. Τι εννοώ: δεχόμαστε καταρχήν ότι τα κλασσικά μαθήματα, που έχουν δουλευτεί για καιρό στα λαρύγγια έμπειρων παραδοσιακών ψαλτών (όπως έχει επισημάνει ο κ. Μακρής εδώ και κάπου αλλού, δεν το βρίσκω τώρα), είναι και αυτά ενταγμένα στην παράδοση; Γιατί όταν λέμε ότι θα πρέπει να ψάλλουμε ΜΟΝΟ από κλασσικά βιβλία, ταυτόχρονα όμως ακούμε τον Ιάκωβο Ναυπλιώτη να λέει λ.χ. το αργό Χριστός γεννάται δοξάσατε ή και άλλα μαθήματα, βασισμένα μεν στον κλασσικό κορμό, αλλά με αλλαγμένες θέσεις, που αποδίδουν ακόμα πιο όμορφα το κλασσικό κείμενο (και δεν μιλάω μόνο για την καραϊκού τύπου θεώρηση περί "ερμηνείας" των σημείων ποιότητας, αλλά για δημιουργική επέμβαση στην κλασσική θέση, η οποία την τροποποιεί και αναδεικνύει το μέλος ακόμα περισσότερο!), τότε λοιπόν, ρωτώ, τι θα πούμε; Ότι ο Ναυπλιώτης δεν έκανε καλά που δεν έψαλε φθόγγο - φθόγγο από το κλασσικό κείμενο; Ότι θα πρέπει πρώτα να μάθουμε τα κλασσικά, επαναλαμβάνω, καμία αντίρρηση. Αυτό έκαναν όλοι οι μεγάλοι ψάλτες. Όμως η μουσική προχωράει, δεν μένει στάσιμη. Ήρθε ο Ναυπλιώτης και μετά από μια τεράστια εμπειρία στα κλασσικά τα διαμόρφωσε με τον τρόπο που τα διαμόρφωσε. Ήρθε ο Πρίγγος, έκανε το ίδιο. Ο Στανίτσας το ίδιο, κοκ. Την ψαλτική λοιπόν αυτή απόδοση την θαυμάζουμε. Γιατί λοιπόν αν κάποιος την καταγράψει θα αναγορευτεί ως "μη κλασσικός" ή "μοντερνιστής" (κατά τον απαράδεκτο τίτλο που είχε δοθεί αρχικά εδώ, στο Ψαλτολόγιο, στο θέμα για τον Αθανάσιο Καραμάνη) κλπ.;

Προ ολίγου καιρού ο κ. Τζανάκος Β. δέχθηκε τον χαρακτηρισμό μελών του Θρασύβουλου Στανίτσα ως κλασσικών και συμβατών με τον πνεύμα του Πέτρου Λαμπαδαρίου. Αν λοιπόν πούμε δοξαστικά από το Τριώδιο του Άρχοντα, που, για μένα και πολλούς άλλους, είναι σε ύψιστη συνθετικά μορφή (εγώ βέβαια λέω και Χρύσανθο Θεοδοσόπουλο, ως γνωστόν...), παρόλ' αυτά διαφοροποιούνται από του Πέτρου ακόμα και σε ολόκληρες μουσικές γραμμές, είμαστε άραγε εκτός παράδοσης, από τη στιγμή που οι γραμμές αυτές είναι πανέμορφες, βασίζονται στις κλασσικές και έχουν καθιερωθεί στη συνείδηση του ψαλτικού κόσμου; Ή μήπως αμφισβητεί κανείς ότι το Κύριε εκέκραξα στο Αναστασιματάριο του Πρίγγου είναι πολύ πιο όμορφο από το πρωτότυπο του Πέτρου; (μην αρνούμενοι φυσικά ότι το τελευταίο είναι η ΒΑΣΗ!). Ε, μην τρελαθούμε τώρα...

Εγώ λοιπόν θα έλεγα ότι θα πρέπει να αποβάλουμε την φοβία να μην πούμε νεώτερο μάθημα μπας και μας χαρακτηρίσουν "μη παραδοσιακούς". Φυσικά δεν θα πούμε μαθήματα που αλλοιώνουν τον χαρακτήρα της παράδοσης, όπως τετράφωνα. Αλλά αυτό που έχει διαμορφωθεί από τιτάνες της μουσικής μας, που γνώριζαν τι έκαναν, και είναι βασισμένο στην παράδοση και δίνει έναν τονισμό που αναδεικνύει και το νόημα του μέλους, γιατί να μην το πούμε; Επειδή δεν το έγραψε έτσι ακριβώς ο... Πέτρος; Ελάτε τώρα... Αυτός ο κακώς εννοούμενος ακαδημαϊσμός που έχει εισβάλει στην ψαλτική πράξη, ως αντίβαρο του ομολογουμένως απαράδεκτου αμανετζίδικου ψαλσίματος, τείνει να καταστρέψει την όρεξη και τον αυθορμητισμό των ψαλτών και έχει δημιουργήσει φοβίες: μην κάνουμε κάτι με τη φωνή μας παραπάνω από την "κλασσική" ανάλυση, μην ψάλουμε από μουσικό κείμενο με μια θέση παραπάνω από την "κλασσική"... Έλεος... Αν αρνηθούμε δηλαδή την πρόοδο της μουσικής, που επέφεραν ο Ιάκωβος, ο Πρίγγος, ο Στανίτσας, τότε τι κάνουμε; Μήπως θα πρέπει να τα ψάξουμε και να ψάλουμε όπως όταν πρωτογράφηκαν τα μέλη, αρνούμενοι τα δημιουργικά στοιχεία που μεσολάβησαν; Είπαμε να αρνηθούμε τις κακές επιρροές, όχι όμως και τις καλές!

Ας μην έχουμε λοιπόν φοβίες: ψάλω από Αναστασιματάριο Πρίγγου; Πέτρο ψάλλω! Ψάλλω από Τριώδιο Χρύσανθου ή Στανίτσα; Ομοίως! Δεν χρειάζεται να έχω το βιβλίο του Πέτρου για να ψάλω Πέτρο, από τη στιγμή που το στυλ αυτό και οι γραμμές αυτές ήταν η αρχή και ο κορμός που διαμόρφωσαν μεγάλο μέρος της (μετα)βυζαντινής μουσικής μας παράδοσης. Τέτοιου είδους ιδεοληψίες αγκυλώνουν τη μουσική μας, την εγκλωβίζουν ερμηνευτικά και προσωπικά θεωρώ ότι είναι υπεύθυνες και αυτές για το γεγονός ότι σήμερα δεν υπάρχουν οι μεγάλοι ψάλτες του παρελθόντος. Ίσως βέβαια η εμμονή στα κλασσικά να αποτελεί ένα βήμα - (αναγκαία) αντίδραση στο αμανετζίδικο ψάλσιμο, που έγραψα πριν. Μέχρις εδώ το δέχομαι. Για να απελευθερωθεί όμως η μουσική και να δούμε ξανά μεγάλους ψάλτες, θα πρέπει η φωνή του ψάλτη να απεγκλωβιστεί από τέτοιου είδους εμμονές. Κι αν δείτε όλους τους μεγάλους, κοινώς αναγνωρισμένους φορείς της ψαλτικής μας παράδοσης, θα διαπιστώσετε ακριβώς αυτό: ότι ούτε υπερβολές έκαναν, ούτε όμως και φοβόντουσαν να εκφραστούν! Αυτή η ισορροπία μεταξύ ελεύθερης έκφρασης και τήρησης των παραδεδομένων πιστεύω ότι είναι το ζητούμενο σήμερα.

ΥΓ Την περίοδο των Χριστουγέννων έτυχε να συμψάλω κάπου με τον π. Δαμασκηνό τον Νεοσκητιώτη. Σε μια σχετική συζήτηση που είχαμε για την απόδοση των κλασσικών μελών, μου διηγήθηκε το εξής περιστατικό: έψαλε κάποτε το Δούλοι Κύριον του Πέτρου, το οποίο έχει πει εκατοντάδες φορές, ως γνωστόν, και με βάση τα ακούσματα και την εμπειρία του, παράλλαξε κάποια θέση από το πρωτότυπο. Κάποιος, λοιπόν, που ήταν δίπλα, τού διαμαρτυρήθηκε λέγοντας: "Γιατί άλλαξες το πρωτότυπο;". Ο π. Δαμασκηνός του είπε: "Εν γνώσει μου το έκανα", μη μπορώντας όμως να του πει πού ακριβώς το βρήκε αυτό που έκανε. Ε, μετά από λίγο καιρό, κάποιος που παρίστατο και ήταν διαβασμένος, βρήκε τη θέση αυτή σε ένα μέλος του Μπερεκέτη!