Γιώργος Μ.
Γιώργος Μπάτζιος
Αν κάποιος μας ρωτούσε ποιος ύμνος συνδέεται περισσότερο στο νου μας με την εορτή των Χριστουγέννων νομίζω οι περισσότεροι θα απαντούσαμε το κοντάκιον "Ἡ Παρθένος σήμερον". Ὀχι μόνο για τη θέση του μέσα στη Θεία Λειτουργία, ούτε μόνο για το ωραίο του μέλος, όσο κυρίως γιατί με αριστοτεχνικό τρόπο παρουσιάζει πολλές σκηνές από τη Γέννηση του Χριστού (η Παρθένος, η γη, το σπήλαιον, οι Μάγοι, τα δώρα, το αστέρι, οι ποιμένες, οι άγγελοι, όλα δηλαδή όσα συνιστούν το σκηνικό της εορτής).
Γνωρίζουμε όμως ότι αυτό που στη σημερινή λειτουργική πράξη αποκαλούμε "κοντάκιο" είναι στην πραγματικότητα μόνο το προοίμιο του παλαιού υμνογραφικού είδους που λεγόταν κοντάκιο και που αναπτύχθηκε τον 5ο αιώνα και ήκμασε με τον άγιο Ρωμανό τον μελωδό.
Σκέφτηκα με την ανοχή σας να αναρτήσω σε 4 συνέχειες το πλήρες κοντάκιο των Χριστουγέννων του Ρωμανού του μελωδού, του οποίου μικρή μόνο γεύση παίρνουμε από τον Όρθρο της εορτής ακούγοντας το κοντάκιο "Ἡ Παρθένος σήμερον" και τον α΄ οίκο "Τήν Ἐδέμ Βηθλεέμ ἤνοιξε".
Θέλω εισαγωγικά να κάνω δύο παρατηρήσεις. Ένας λόγος για τον οποίο το κοντάκιο ως είδος αντικαταστάθηκε σταδιακά από τον κανόνα υπήρξε ο περισσότερο διηγηματικός και λιγότερο θεολογικός χαρακτήρας του (προέλευση και συνήθως πηγή των κοντακίων ήταν τα συναξάρια). Αυτό όμως το κάνει πολύ ευχάριστο ανάγνωσμα, σε αντίθεση με τον κανόνα που προσφέρεται περισσότερο για ψαλμώδηση. Αυτό θα διαπιστώσετε κι εσείς στο υπέροχο αυτό κοντάκιο, όπου παρουσιάζεται η προσκύνηση των Μάγων και ο διάλογός τους με την Παναγία. Κυριαρχεί σε όλο το ποίημα ο διάλογος με έντονο το συναισθηματικό στοιχείο, κάτι που κάνει το κοντάκιο πολύ ανθρώπινο, χωρίς τόσο μεγάλη έμφαση στη δογματική λεπτομέρεια όσο στο βάθος του μυστηρίου, όπως αυτό αποκαλύπτεται στα μάτια του ανθρώπου.
Η Παναγία μας παραδόθηκε από τα Ευαγγέλια ως το κατεξοχήν σιωπηλό πρόσωπο, εδώ όμως μιλάει τόσο όσο σε κανέναν άλλον ύμνο της εκκλησίας μας. Είναι το κεντρικό πρόσωπο του κοντακίου και δεν είναι τυχαίο που και το προοίμιο αρχίζει με αναφορά στο πρόσωπό της (Ἡ Παρθένος σήμερον) σαν να βλέπει εξαρχής το γεγονός από την οπτική γωνία της Θεοτόκου. Και μια παράδοση αναφέρεται σχετικά με την ανάθεση του κοντακίου αυτού από την Θεοτόκο στον Ρωμανό (για την οποία αν κάποιος αρμοδιότερος εμού μπορεί ας κάνει τον κόπο να μας πει).
Τέλος, παρά την περιορισμένη θεολογική του στόχευση το κοντάκιο έχει κάποιες στιγμές πολύ υψηλής θεολογίας και νομίζω ότι αυτό φαίνεται πολύ καλά από το εφύμνιο (ορθότερα "ανακλώμενο") του κάθε οίκου "παιδίον νέον, ο προ αιώνων Θεός", όπου συνοψίζεται με τον πιο περιεκτικό τρόπο το μυστήριο της κενώσεως: ο προ αιώνων Θεός, γίνεται παιδίον (όπως λέγει και ο Ησαΐας).
(ΣΗΜ το κείμενο είναι από τον Theasurus Linguae Graecae που υιοθετεί την έκδοση του Grosdidier de Matons. Τυχόν διαφορές από τα Μηναία είναι αναμενόμενες)
Γνωρίζουμε όμως ότι αυτό που στη σημερινή λειτουργική πράξη αποκαλούμε "κοντάκιο" είναι στην πραγματικότητα μόνο το προοίμιο του παλαιού υμνογραφικού είδους που λεγόταν κοντάκιο και που αναπτύχθηκε τον 5ο αιώνα και ήκμασε με τον άγιο Ρωμανό τον μελωδό.
Σκέφτηκα με την ανοχή σας να αναρτήσω σε 4 συνέχειες το πλήρες κοντάκιο των Χριστουγέννων του Ρωμανού του μελωδού, του οποίου μικρή μόνο γεύση παίρνουμε από τον Όρθρο της εορτής ακούγοντας το κοντάκιο "Ἡ Παρθένος σήμερον" και τον α΄ οίκο "Τήν Ἐδέμ Βηθλεέμ ἤνοιξε".
Θέλω εισαγωγικά να κάνω δύο παρατηρήσεις. Ένας λόγος για τον οποίο το κοντάκιο ως είδος αντικαταστάθηκε σταδιακά από τον κανόνα υπήρξε ο περισσότερο διηγηματικός και λιγότερο θεολογικός χαρακτήρας του (προέλευση και συνήθως πηγή των κοντακίων ήταν τα συναξάρια). Αυτό όμως το κάνει πολύ ευχάριστο ανάγνωσμα, σε αντίθεση με τον κανόνα που προσφέρεται περισσότερο για ψαλμώδηση. Αυτό θα διαπιστώσετε κι εσείς στο υπέροχο αυτό κοντάκιο, όπου παρουσιάζεται η προσκύνηση των Μάγων και ο διάλογός τους με την Παναγία. Κυριαρχεί σε όλο το ποίημα ο διάλογος με έντονο το συναισθηματικό στοιχείο, κάτι που κάνει το κοντάκιο πολύ ανθρώπινο, χωρίς τόσο μεγάλη έμφαση στη δογματική λεπτομέρεια όσο στο βάθος του μυστηρίου, όπως αυτό αποκαλύπτεται στα μάτια του ανθρώπου.
Η Παναγία μας παραδόθηκε από τα Ευαγγέλια ως το κατεξοχήν σιωπηλό πρόσωπο, εδώ όμως μιλάει τόσο όσο σε κανέναν άλλον ύμνο της εκκλησίας μας. Είναι το κεντρικό πρόσωπο του κοντακίου και δεν είναι τυχαίο που και το προοίμιο αρχίζει με αναφορά στο πρόσωπό της (Ἡ Παρθένος σήμερον) σαν να βλέπει εξαρχής το γεγονός από την οπτική γωνία της Θεοτόκου. Και μια παράδοση αναφέρεται σχετικά με την ανάθεση του κοντακίου αυτού από την Θεοτόκο στον Ρωμανό (για την οποία αν κάποιος αρμοδιότερος εμού μπορεί ας κάνει τον κόπο να μας πει).
Τέλος, παρά την περιορισμένη θεολογική του στόχευση το κοντάκιο έχει κάποιες στιγμές πολύ υψηλής θεολογίας και νομίζω ότι αυτό φαίνεται πολύ καλά από το εφύμνιο (ορθότερα "ανακλώμενο") του κάθε οίκου "παιδίον νέον, ο προ αιώνων Θεός", όπου συνοψίζεται με τον πιο περιεκτικό τρόπο το μυστήριο της κενώσεως: ο προ αιώνων Θεός, γίνεται παιδίον (όπως λέγει και ο Ησαΐας).
(ΣΗΜ το κείμενο είναι από τον Theasurus Linguae Graecae που υιοθετεί την έκδοση του Grosdidier de Matons. Τυχόν διαφορές από τα Μηναία είναι αναμενόμενες)
Last edited: