π. Μάξιμος
Γενικός Συντονιστής
Προλογικά
Μετά ἀπό παραγγελία τοῦ ἀγαπητοῦ μας Διαχειριστοῦ, Δημήτρη Κουμπαρούλη, προβαίνω στόν ἑρμηνευτικό σχολιασμό τοῦ εἱρμοῦ τῆς θ΄ ᾠδῆς τοῦ ἰαμβικοῦ κανόνος τῶν Χριστουγέννων. Εἶχα σκοπό αὐτό νά τό κάνω στή γιορτή του, ὡς ἀφιέρωση. Τό κάνω, ὅμως, ἀκριβῶς ἕνα μῆνα πρίν καί μετά ἀπό τετράμηνη παρουσία μου στό Ψαλτολόγιον. Μετά ἀπό τήν σημαντική ἀνάρτηση στό forum τοῦ Ἑορτοδρομίου τοῦ ἁγίου Νικοδήμου τοῦ Ἁγιορείτου, δέν θά χρειαστεῖ (εὐτυχῶς) νά γράψουμε πολλά πράγματα. Ἡ ἑρμηνεία αὐτοῦ τοῦ εἱρμοῦ στό Ἑορτοδρόμιον βρίσκεται στήν σελ. 121 (152 τοῦ pdf).Ὁ ὕμνος
Στέργειν μὲν ἡμᾶς, ὡς ἀκίνδυνον φόβῳ,
Ῥᾷον σιωπήν, τῷ πόθῳ δὲ Παρθένε,
Ὕμνους ὑφαίνειν, συντόνως τεθηγμένους,
Ἐργῶδές ἐστιν, ἀλλὰ καὶ Μήτηρ σθένος,
Ὅση πέφυκεν ἡ προαίρεσις δίδου.
Ῥᾷον σιωπήν, τῷ πόθῳ δὲ Παρθένε,
Ὕμνους ὑφαίνειν, συντόνως τεθηγμένους,
Ἐργῶδές ἐστιν, ἀλλὰ καὶ Μήτηρ σθένος,
Ὅση πέφυκεν ἡ προαίρεσις δίδου.
Ἑρμνηνεία λέξεων - φράσεων
Στέργω = αἰσθάνομαι στοργήν, ἀγαπῶ, εὐχαριστοῦμαι, ἀρκοῦμαι, συναινῶ, δέχομαι κάτι, ὑπομένω, ἀνέχομαι, παραδέχομαι. Ἀκίνδυνος = ἀσφαλής, μή διατρέχων κίνδυνον. Ῥᾷον = (συγκριτικός τοῦ ῥάδιος) εὐκολώτερον, προτιμότερον. Πόθος = ὑπερβολική ἀγάπη, ἐπιθυμία, λαχτάρα. Ὑφαίνω = διαπλέκω νήματα, ἐξυφαίνω, δημιουργῶ, συνθέτω, συντάσσω. Σύντονος = ἐντατικός, σπουδαῖος, ἐπίμονος. Τεθηγμένος (μετοχή παρακειμένου τοῦ ῥημ. θήγω) = ἀκονισμένος, τροχισμένος· ἐδῶ κατόπιν μελέτης, ἐπιμελημένος («τεθηγμένος Πνεύματι»). Ἐργῶδες = κοπιῶδες, κουραστικό. Σθένος = δύναμις, θάρρος. Ὅση πέφυκεν ἡ προαίρεσις = ἀνάλογα μέ τήν προθυμία -ἐπιθυμία -θέληση -βούληση -προτίμηση πού (ἔχει παραχθεῖ/γεννηθεῖ) ὑπάρχει.
(Σημ. Ἡ σειρά τῶν λέξεων στόν ἰαμβικό κανόνα γιά λόγους μέτρου καί συλλαβισμοῦ ἀλλά καί ἀκροστιχίδος, δέν μπορεῖ νά εἶναι ὅμοιος, ὅπως σέ ἕνα τροπάριο τοῦ πεζοῦ κανόνος, πολλῷ δέ μᾶλλον μέ τόν πεζό λόγο, μάλιστα τόν νεοελληνικό. Αὐτό τό φαινομενικό «ἀνακάτωμα» τῶν λέξεων καί φράσεων δημιουργεῖ ἐνδεχομένως περισσότερη δυσκολία στήν κατανόηση.)
Ἐλεύθερη ἀπόδοση
«Παναγία Παρθένε, πανύμνητε Δέσποινα, προκειμένου νά συνθέσουμε ὕμνους γιά σένα τελείως ἐπιμελημένους, στήν ἐντέλεια ἐπεξεργασμένους, εἶναι προτιμότερο νά ἀρκούμεθα στή σιωπή, νά σιωπᾶμε, κάτι πού μᾶς ἀσφαλίζει/φυλάσσει ἀπό τόν κίνδυνο καί τό φόβο τῆς ἀποτυχίας, ἐνῶ συγχρόνως εἶναι καί πολύ δύσκολη ἐργασία, κοπιώδης, μᾶλλον καί ὑπεράνθρωπη, πάνω ἀπό τίς δυνάμεις μας. Ἀλλά παράλληλα, εἶναι τόσος ὁ πόθος μας, ἡ ἐπιθυμία μας καί ἡ λαχτάρα μας γι᾿ αὐτό τό ἔργο, πού ἀφορᾶ στό πρόσωπό σου, πού σέ παρακαλοῦμε, Μητέρα μας, δίνε μας δύναμη καί κουράγιο νά προβαίνουμε στή σύνθεση ὕμνων, ἀνάλογα μέ τήν προθυμία μας, τή θέληση καί τήν ἐπιθυμία μας.»Σχόλια
Τή συστολή τῶν ὑμνωδῶν στό νά συνθέτουν ὕμνους τήν συναντᾶμε συνήθως στό α΄ τροπάριο τῶν κανόνων, ὡς πρόλογον θά λέγαμε, καί εἶναι λογικό. Ἐδῶ βλέπουμε κάτι τέτοιο νά γίνεται στό τέλος ἑνός κανόνος, πού ἤδη ἔχουν συντεθεῖ τόσα τροπάρια καί εἱρμοί. Ἀλλά ἐδῶ ἀκριβῶς βρίσκεται τό βαθύτερο νόημα, πού ξεπερνᾶ τήν ἁπλή συστολή.Ὁ εἱρμός αὐτός, πού ψάλλεται καί ὡς καταβασία τῆς θ΄ ᾠδῆς, τῆς ἀφιερωμένης στή Θεοτόκον, καί μάλιστα τά Χριστούγεννα θέλει νά θίξει κάτι ἄλλο, πού ἔχει σχέση μέ τήν Γέννηση τοῦ Σωτῆρος Χριστοῦ καί τόν ρόλον/ὑπούργημα τῆς Θεοτόκου.
Ὅπως διαβάζουμε καί στόν ἅγιο Νικόδημο τόν Ἀθωνίτη, ὁ ρόλος τῆς Θεοτόκου εἶναι διττός, ἤτοι τῆς Μητέρας καί τῆς Παρθένου («καὶ τίκτεις καὶ παρθενεύεις»). «Διπλοῦς τήν φύσιν» εἶναι καί ὁ Χριστός, ὁ Θεάνθρωπος Κύριος. Σ᾿ αὐτήν τήν «ὑπέρ φύσιν» συμμετοχήν, μᾶς καλεῖ ὁ Θεός διά τῆς ἐνανθρωπήσεώς Του, ὥστε νά γίνουμε κι ἐμεῖς «κατά χάριν θεοί» (θέωσις) ὑπερβαίνοντας καί ὑπερνικώντας πάθη, ἀδυναμίες, ἐλαττώματα, σωματικές ἀτέλειες, πλημμελεῖς λειτουργίες. Σ᾿ αὐτήν τήν πορεία μας, θερμό συμπαραστάτη καί βοηθό ἔχουμε τήν Παναγία Μητέρα μας, τῆς ὁποίας ἐπικαλούμεθα τίς πρεσβεῖες καί μεσιτεῖες Της.
Τήν ἀγαθή προαίρεσή μας καί ὁ Κύριος, ὁ δίκαιος Κριτής, τήν ἐκτιμᾶ, ἀλλά ἐμεῖς νοιώθουμε (ἀνθρωπίνως) πῶς μᾶς καταλαβαίνει περισσότερο μιά μάννα, καί σ᾿ αὐτήν ἐναποθέτουμε τίς ἐλπίδες μας, τίς παρακλήσεις μας, τίς προσευχές μας, καί στηριζόμαστε στή δύναμη καί τήν ἐνθάρρυνση πού μπορεῖ νά δώσει μιά μάννα σ᾿ ἕνα παιδί.
Βέβαια, τό θέμα ἐδῶ μπορεῖ νά περιορίζεται στό ἔργο τοῦ ποιητοῦ/ὑμνογράφου, ἀλλά ἔχει σαφῆ προέκταση στά πολυποίκιλα καί πολυειδῆ ἔργα ὅλων μας, πού σημαίνει ὅτι κάθε ἔργο μας, κάθε ἐργασία, κάθε πράξη μας, ἀναμφίβολα πρέπει νά ἔχει τήν ἀναφορά του στόν Ποιητή καί Πλάστη μας, μέ τήν βοήθεια, ἐνίσχυση καί παρηγοριά τῆς Παναγίας Μητέρας Του καί Μητέρας δικῆς μας.
Υ.Γ. 1) Ὁ ἅγιος Νικόδημος παραθέτει πολύ ὡραῖα χωρία ἀρχαίων γιά τήν σιωπή, πού τήν ἀρετή αὐτή τήν ἔχουν τονίσει δεόντως οἱ Πατέρες μας καί ἰδιαίτερα οἱ νηπτικοί. Τό χωρίο τοῦ Σιμωνίδη πού παραθέτει ὁ ἅγιος, ἐγώ τό ἔχω ἀκούσει διασκευασμένο καί σέ λαϊκή παροιμία: «Ὅποιος δέν ἐμίλησε, ποτέ δέν ἐμετάνοιωσε».
2) Γράψτε, ἀναλῦστε καί σχολιάστε αὐτό τόν εἱρμό καί τά ἀτελῆ δικά μου, καθώς καί τό πῶς ἔχει ἐκληφθεῖ ὡς προσευχή ψαλτική (τῶν συνθετῶν κυρίως). Ἀκόμη ἄς μᾶς πεῖ ὁ Γιῶργος Μ. περισσότερα σέ σχέση μέ αὐτό πού ἔγραψε ἐδῶ.
Last edited:
