Μιχαήλ Στρουμπάκη, Οι μουσικές καταγραφές εκκλ. μελών του Μιχαήλ Παυλίδη Β΄Δομέστικου της ΜΧΕ

Αγαπητοί φίλοι και συνάδελφοι, χρόνια πολλά. Πρόσφατα, πραγματοποιήθηκε το Β΄ Συμπόσιο Νεοελληνικής Τέχνης που διοργανώνει η Θεολογική Σχολή Αθηνών ανά διετία. Στην τελευταία συνεδρία παρουσιάστηκαν τέσσερεις εισηγήσεις μουσικολογικού χαρακτήρα. Μεταξύ αυτών ήταν και αυτή του γράφοντος σχετικά με τις μουσικές καταγραφές του Μιχαήλ Παυλίδη Β΄ Δομέστικου της Μ. Χ. Ε (1872-1881). Επισυνάπτω το κείμενο της περίληψης, όπως εδόθη για το φάκελλο των συνέδρων, καθώς και το πρόγραμμα του Συμποσίου. Η εργασία, ολοκληρωμένη, θα κατατεθεί στα Πρακτικά, ως είθισται. Τότε θα ανακοινωθεί και εδώ εν πληρότητι. Το συνολικό έργο του Μιχαήλ Παυλίδη θα σχολιαστεί και θα εκδοθεί στην επικείμενη μονογραφία που ετοιμάζεται για το πρόσωπο και το έργο του.
Επισυνάπτεται, επίσης, σε pdf αρχείο η εισήγηση του γράφοντος στο Α΄ Συμπόσιο Νεοελληνικής Τέχνης με θέμα τον Δημήτριο Παπαδόπουλο. Εκεί παρουσιάζεται το εν πολλοίς άγνωστο έργο του και διαλύονται διάφορες εικασίες που έχουν υποστηριχθεί τον τελευταίο καιρό για την ταυτότητα του προσώπου. Το link στο mediafire είναι: http://www.mediafire.com/?coffjcdb8zia835 (δεν ξέρω γιατί δε μπορούσα να κάνω λίνκ στα επισυναπτόμενα αρχεία).
Εύχομαι σε όλους καλές και άγιες εορτές και καλή Πρωτοχρονιά!
Μιχάλης Στρουμπάκης

s_mikhalis said:

Το συνολικό έργο του Μιχαήλ Παυλίδη θα σχολιαστεί και θα εκδοθεί στην επικείμενη μονογραφία που ετοιμάζεται για το πρόσωπο και το έργο του.

Click to expand...

Πότε να περιμένουμε την ωραία αυτή έκδοση;

Ο Παυλίδης πότε θα βγει με το καλό;

Όσον αφορά τον Μιχαήλ Παυλίδη, ναι η εισήγηση έχει κατατεθεί στα Πρακτικά, έχουν γίνει και οι τελευταίες διορθώσεις από το τυπογραφείο και περιμένω ειδοποίηση να παραλάβω τον τόμο. Εννοείται ότι θα ανεβάσω αμέσως την εργασία στο φόρουμ. Με την εισήγηση αυτή θα ξεκινήσω την ολοκληρωμένη παρουσίαση του έργου του Παυλίδη! ελπίζω να μην καθυστερήσει πολύ! αλλά και με την εισήγηση έχουμε μια καλή αφετηρία!

s_mikhalis said:

Όσον αφορά τον Μιχαήλ Παυλίδη, ναι η εισήγηση έχει κατατεθεί στα Πρακτικά, έχουν γίνει και οι τελευταίες διορθώσεις από το τυπογραφείο και περιμένω ειδοποίηση να παραλάβω τον τόμο. Εννοείται ότι θα ανεβάσω αμέσως την εργασία στο φόρουμ. Με την εισήγηση αυτή θα ξεκινήσω την ολοκληρωμένη παρουσίαση του έργου του Παυλίδη! ελπίζω να μην καθυστερήσει πολύ! αλλά και με την εισήγηση έχουμε μια καλή αφετηρία!

Click to expand...

Με το καλό και να έχετε την υγεία σας να προσφέρετε στον ιεροψαλτικό κόσμο. Εκτός της μουσικής προσφοράς σας, σας ευχαριστώ και για το λόγο ότι διδάσκετε ήθος.
Καλές εορτές σας εύχομαι!

Αγαπητοί συνάδελφοι, χρόνια πολλά για τη σημερινή ημέρα! και του χρόνου με υγεία! Ανεβάζω τη δημοσιευμένη, πλέον, εισήγηση για τον Μιχαήλ Παυλίδη! Με πολλές ευχές από Ηράκλειο Κρήτης.
Μιχάλης Στρουμπάκης

s_mikhalis said:

Αγαπητοί συνάδελφοι, χρόνια πολλά για τη σημερινή ημέρα! και του χρόνου με υγεία! Ανεβάζω τη δημοσιευμένη, πλέον, εισήγηση για τον Μιχαήλ Παυλίδη! Με πολλές ευχές από Ηράκλειο Κρήτης.
Μιχάλης Στρουμπάκης

Click to expand...

Συγχαρητήρια και εις άλλα με υγεία! Αναμένουμε με ενδιαφέρον και τη μονογραφία. Να μας ενημερώσετε να την προμηθευτούμε. Ευχαριστίες πολλές!

Ακριβώς όπως τον περίμενα. Ο Παυλίδης είναι μεγάλος θησαυρός. Επιβάλλεται η έκδοσή του, ώστε τα σκονισμένα χειρόγραφα της Βιβλιοθήκης Χίου να γίνουν κτήμα όλων των μουσικοφίλων.
Με μια πρώτη ματιά και χωρίς να έχω ολοκληρώσει την ανάγνωση παρατηρώ πως στο "Μακάριος ανήρ" δεν καταγράφει απλά "αναλύσεις", αλλά καταγράφει το μέλος σε ΔΙΠΛΟ χρόνο.
Θα επανέλθω.
Συγχαρητήρια κ. Στρουμπάκη και πάλι. Αξίζει να επενδύσετε σε μια έκδοση όλου του μουσικού έργου του Παυλίδη. Δηλώνω συνδρομητής!

Εξαιρετική και η ιδέα της σημειογραφικής ανασύνθεσης, για να ψάλλεται αναλυμένο το μέλος και σε απλό χρόνο.
Μοιράζομαι μαζί σας και τον πρώτο στίχο του "Μακάριος ανήρ" από την εις διπλούν χρόνο καταγραφή του Παυλίδη, εις μνημόσυνον αυτού.

Στα υπόλοιπα μαθήματα που καταγράφει αναλυτικά, προσπαθεί να αποτυπώσει στο χαρτί την προφορική πατριαρχική παράδοση. Αυτό μπορεί να το διαπιστώσει όποιος ακούσει Ναυπλιώτη. Το ίδιο έκανε και ο Ραιδεστηνός (και στο Αναστασιματάριον, αλλά και σε άλλα ανέκδοτα εισέτι μαθήματά του), αλλά ο Παυλίδης είναι πολύ πιο τολμηρός!

Σας ευχαριστώ για τα καλά σας λόγια! Πράγματι ο Παυλίδης είναι πολύ τολμηρός αλλά και πολύ "αληθινός" για την εποχή του, πράγμα που αντανακλά και στις σύγχρονες αναζητήσεις περί του πατριαρχικού-κωνσταντινοπολίτικου ύφους! Το σημαντικότερο είναι ότι έχουμε πλέον μια απτή απόδειξη για το πώς ήθελαν τω καιρώ εκείνο την ερμηνεία των σημαδιών και την απόδοση της μελωδίας, μέσα από συγκεκριμένα παραδείγματα που δεν αφήνουν σκιές και δεν στηρίζονται σε εικοτολογίες....Όσον αφορά τη μονογραφία, έχω ξεκινήσει αλλά θα είναι έτοιμη του χρόνου πρώτα ο Θεός, λόγω διαφόρων υποχρεώσεων...Και πάλιν Έρρωσθε!

s_mikhalis said:

Αγαπητοί συνάδελφοι, χρόνια πολλά για τη σημερινή ημέρα! και του χρόνου με υγεία! Ανεβάζω τη δημοσιευμένη, πλέον, εισήγηση για τον Μιχαήλ Παυλίδη! Με πολλές ευχές από Ηράκλειο Κρήτης.
Μιχάλης Στρουμπάκης

Click to expand...

Μιχάλη, καλημέρα. Ένα απλό ευχαριστώ είναι λίγο. Σε χαίρομαι και σε καμαρώνω!

Εγώ σ' ευχαριστώ κ. Δημήτρη που ως διευθυντής τότε της βιβλιοθήκης Χίου με προτρέψατε και επιτρέψατε να δώ όλο αυτό το υλικό, και όχι μόνο αυτό..! Ωραίες στιγμές! τις αναπολώ πολλές φορές! Να ευχαριστήσω, επίσης, την τωρινή διεύθυνση που ασμένως με διευκόλυνε και εν τω παρόντι!

Ζούμε σε μια εποχή που το έργο σπουδαίων δημιουργών έρχεται στην επιφάνεια και οφείλουμε πολλές ευχαριστίες στους συντελεστές των προσπαθειών αυτών! Σπουδαία η εισήγηση του κ. Στρουμπάκη! Θα αναμένω με πολλή λαχτάρα την έκδοση της μονογραφίας και του έργου του μεγάλου μουσικού αυτού, που δυστυχώς παραμένει άγνωστος στο ευρύ ψαλτικό κοινό.

Ήθελα να διατυπώσω μία απορία επί της προσαρμογής του διπλού χρόνου σε απλό στο «Μακάριος ανήρ». Προσωπικά διαπίστωσα σχετικά με την κατανομή του χρόνου ότι υπάρχουν πολλά γοργά παρεστιγμένα, δίγοργα αλλά και φθόγγοι χωρίς γοργό, ενώ είναι λιγότερες οι περιπτώσεις που συναντάμε τρίγοργο ή τετράγοργο. Αυτά με παραπέμπουν σε ρυθμό τρίσημο, όπου για να γραφεί εκτεταμένα, 3 χρόνοι δικοί μας είναι 1 χρόνος του Παυλίδη. Εντούτοις, η ρυθμική προσαρμογή γίνεται σε ρυθμούς ζυγούς (2σημα - 4σημα) χωρίς να κατανέμονται απολύτως αναλογικά με το πρωτότυπο οι χρονικές αξίες. Αυτό γίνεται για να υπάρχει αντιστοιχία με το συνοπτικό - κλασικό κείμενο; Υπάρχει, μήπως, κάποιο άλλο στοιχείο στο οποίο εδράζεται η προσαρμογή αυτή;

Ακόμη, στο «ουκ απορρΥήσΕται» γίνονται μπερδέματα με τα δίγοργα στην αναλυτική γραφή του Παυλίδη. Πρόκειται για δικά του λάθη;

Αγαπητέ Κύριε Μπουλμπουτζή σας ευχαριστώ για τις προσρήσεις σας, καθώς και για την απορία που διατυπώνετε, μιας και ο διάλογος είναι βασικό συστατικό της έρευνας. Η αναδιατύπωση του κειμένου προέκυψε από τη σύγκριση του συνοπτικού των «Τριών Διδασκάλων» και του αναλελυμένου του Παυλίδη, όπου διαπιστώνω, πάλι συγκριτικά, τη σχέση 2:1, όπως φαίνεται στο συνημμένο pdf. Και ναι μεν οι τρεις χρόνοι (που δεν είναι παντού έτσι και δεν αντιστοιχίζονται παντού με το κείμενο των Τριών-πράγμα που με προβλημάτισε) μπορεί να παραπέμπουν στον λεγόμενο διπλό χρόνο, όπως αυτόν των εκδεδομένων καταβασιών ή και κρατημάτων, όμως ο στόχος ήταν να προσεγγίσω το συνοπτικό κείμενο των «Τριών», όπως πολύ σωστά παρατηρήσατε. Πάντως, απ’ όσο γνωρίζω το «Μακάριος Ανήρ» δεν αναφέρεται πουθενά ότι ψαλλόταν, όπως οι καταβασίες και τα κρατήματα. Επίσης, για το θέμα του «ουκ απορρυήσεται», ο Παυλίδης προσπαθεί να αποτυπώσει και φωνητικά στοιχεία, αν και δεν μπορεί να τα εκφράσει απόλυτα σημειογραφικά! Συνολικά, βέβαια, τα θέματα αυτά θα τα δούμε στην ευρύτερη μελέτη και γι’ αυτό σας ευχαριστώ και πάλι για την παρέμβασή σας!

Συγχαρητήρια, Μιχάλη, για την ανάδειξη του έργου του μουσικού αυτού, είναι πολύ ενδιαφέρουσα περίπτωση που τώρα χάρη σε εσένα πρωτοφανερώνεται.
Από το Μακάριος ανήρ και τα Ανοιξαντάρια σίγουρα ψάλλονταν σε διπλούν χρόνον τα Δόξα και νυν, Αλληλούια στο τέλος. Έστι τα καταγράφει ο Ευθυμιάδης, έτσι τα συναντούμε και σε χειρόγραφα του Βασιλείου Γούναρη, κ.ά.

Σ' ευχαριστώ Μανώλη! Συμφωνώ με τα Δόξα και νυν, Αλληλουιάρια. Στη Χίο έτσι λέγονταν πριν κάποια χρόνια...υπάρχουν και ηχογραφήσεις! Αλλά μόνο αυτά!

Θα ήθελα κι εγώ να συγχαρώ (και δημοσία) τον κ. Στρουμπάκη για την εξαιρετική σε σημασία και ποιότητα έρευνά του πάνω στο έργο του Μ. Παυλίδη, Β΄ Δομεστίκου της ΜΧΕ και μουσικοδιδασκάλου του Ε. Βιγγοπούλου στο Κανδυλλί του Βοσπόρου. Επειδή είχα την ιδιαίτερη τιμή να διεξέλθω την ανακοίνωση στην πρώτη της μορφή, είμαι στην ευχάριστη θέση να βεβαιώσω για τον εμπλουτισμό της σε καίρια σημεία, όπως π.χ. η συγγένεια των καταγραφών του Μ. Παυλίδη μ᾽αυτές των Πρωτοψαλτών του εικοστού αιώνα, αλλά και να διαπιστώσω την εν τω μεταξύ πρόοδο της έρευνας και την ωρίμανση στην προσέγγιση και αξιολόγηση των δεδομένων. Είμαι δε πεπεισμένος πως το τελικό αποτέλεσμα (μονογραφία), όσο κι αν αργήσει, θα ικανοποιήσει όλους τους ενδιαφερομένους, θα αποτελέσει ένα σημαντικό κεφάλαιο στη μέχρι τώρα ελλιπή γνώση μας για το δεύτερο μισό του 19ου αιώνα, και θα γεφυρώσει το ενίοτε θεωρούμενο ως "χάσμα" μεταξύ (έντυπης) γραπτής και (καταγεγραμμένης) προφορικής παράδοσης.

Θα ήθελα ωστόσο να σταθώ σε δύο σημεία, τα οποία είχα την ευκαιρία να επισημάνω και κατ᾽ιδίαν στον συγγραφέα και τα οποία χρήζουν κατ᾽εμέ περαιτέρω διερεύνησης, αν όχι αναθεώρησης:
1) αν και κατά πόσον μπορούμε να μιλάμε για "ενέργεια των σημαδιών" (τσάκισμα, πίασμα κλπ) με την έντονα διαμφισβητούμενη σημασία του όρου, τη στιγμή που δεν γνωρίζουμε αν ο Μ. Παυλίδης γνώριζε καν την παλαιά γραφή. Από την (συνοπτική) περιγραφή του μουσικού του έργου, δεν δηλώνεται ούτε παρατηρείται κάποια προσπάθεια (εκ νέου) μεταγραφής από την παλαιά γραφή (όπως π.χ. έπραξε ο Γ. Ραιδεστηνός), αντιθέτως διαπιστώνεται μουσική επεξεργασία διαφόρων ειδών επί τη βάσει της νέας γραφής και μόνο.
2) φοβάμαι πως συγχέεται η αποτύπωση της προφορικής μουσικής ερμηνείας σε λιγότερο ή περισσότερο περιγραφική-αναλυτική σημειογραφία (Μη αποστρέψης) με την "προσαρμογή" ενός κλασικού μέλους (Μακάριος ανήρ) σε υποσκάζοντα ή ημίαργο ρυθμό -συνηθισμένη πρακτική στη Κων/πολη-, από την οποία μόνο εμμέσως μπορούμε να συνάγουμε συμπεράσματα για τον τρόπο ερμηνείας του μέλους σε κανονικό ρυθμό. Προς επίρρωσιν, επισυνάπτεται πρόχειρη ημετέρα "αναπαράσταση" του στίχου "Και έσται" (τμήμα):

Ευχαριστώ Κύριε Ζαγκανά για τα σχόλιά σας, ελπίζω ότι με την εργασία αυτή, όταν ολοκληρωθεί θα φωτισθούν κάποιες πτυχές αυτής της σύζευξης γραφής και προφορικής παράδοσης. Και με τις παρατηρήσεις όλων και το διάλογο θα έχουμε το καλύτερο δυνατό αποτέλεσμα. Για όσους ακούν τις παλαιές ηχογραφήσεις, οι γραπτές μαρτυρίες θα αποτελούν ουσιαστικά την επίρρωση, όπως λέτε κι εσείς, των ακουστικών παραδειγμάτων. Σχετικά με τις παρατηρήσεις σας έχω να πώ τα εξής: Για το πρώτο σημείο. Εκ του προχείρου αναφέρω ότι η ενέργεια των σημαδιών ως όρος υπάρχει στον Φωκαέα, Κρηπίς 1864, σ. 36, όταν ερωτά: Το δε ομαλόν τινα ενέργειαν έχει; Επομένως, ακωλύτως και αφόβως υιοθετώ τον όρο. Ίσως, αμφισβητούμενο είναι το περιεχόμενο που δίνει κάποιος στην ενέργεια του χαρακτήρα. Ωστόσο, αυτό ερευνάται αφενός, αφετέρου πεποίθησή μου είναι ότι αξιοποιούμε ό, τι έχει βρεθεί έως τώρα στον τομέα αυτό. Για το αν ο Παυλίδης γνώριζε την παλαιά σημειογραφία, δεν το γνωρίζω απόλυτα, όμως δεν μπορώ να μην εντοπίσω την αναλυτικότερη σημειογραφία στις θέσεις όπου κατά τη μεταβατική εξηγητική σημειογραφία υπήρχαν αυτά τα σημάδια, συγκρινόμενες με τις εξηγήσεις των Τριών Δασκάλων. Ως γνωστόν, και οι εξηγητές άπαντες (Τρείς και Αγιορείτες) εμφανίζουν μεταξύ τους σημειογραφικές διαφορές επί το αναλυτικότερον ή συνοπτικότερον. Αν διαφωνείτε με τη λέξη πίασμα ή τσάκισμα, έτερον εκάτερον. Ωστόσο, στη μέλλουσα μελέτη μου θα συμπεριλάβω και αυτή την περίπτωση σύγκρισης, ώστε να μην υπάρχουν «σκοτεινά» σημεία. Για το δεύτερο σημείο, φαίνεται καθαρά στο άρθρο μου ότι οι περιπτώσεις του «Μακάριος Ανήρ» και του «Μη Αποστρέψης» είναι διαφορετικές. Τα συμπεράσματα και οι πληροφορίες συγκλίνουν. Θα σταθώ σ’ αυτό που λέτε ότι «(μόνο) εμμέσως μπορούμε να συνάγουμε συμπεράσματα για τον τρόπο ερμηνείας του μέλους σε κανονικό ρυθμό». Από την πλήρη άγνοια, καλή είναι και μια αχτίδα φωτός έστω και έμμεση. Στη συγκεκριμένη περίπτωση ανασυνέταξα το μέλος στον κανονικό ρυθμό με τους όρους που προανέφερα και αναφέρω και στο άρθρο μου, το οποίο λόγω επιβεβλημένης περιορισμένης έκτασης δεν μπορούσε να συμπεριλάβει την εκδοχή του ημίαργου ή υποσκάζοντος ρυθμού. Και πάλι σας ευχαριστώ! Έρρωσθε!

Nikolaos said:

Εξαιρετική και η ιδέα της σημειογραφικής ανασύνθεσης, για να ψάλλεται αναλυμένο το μέλος και σε απλό χρόνο.
Μοιράζομαι μαζί σας και τον πρώτο στίχο του "Μακάριος ανήρ" από την εις διπλούν χρόνο καταγραφή του Παυλίδη, εις μνημόσυνον αυτού.

Click to expand...

Μόνο που μας το έκανες βαλς Νικόλαε . Δεν πάει έτσι, πάει σκαφτός απλός χρόνος μεν αλλά με νευρικά τα δίγοργα και κλέβει λίγο ο πρώτος χρόνος από τον δεύτερο. Εσύ εκτελείς τρίηχα/τρίσημο

Πολύ καλή η εργασία σου Μιχάλη εύγε! και ευχαριστούμε!