῾Η αὐτὴ τάξις ἀκολουθεῖται κανονικώτατα (καὶ ὄχι ἁπλῶς «ἐπιβιώνει») καὶ εἰς ἄλλες περιοχές ὅπως ᾿Αθήνα, Αἰτωλοακαρνανία, Πελοπόννησο, Μακεδονία καὶ εἰς τὸ ῞Αγιον Ὄρος, διότι κάποτε παρευρέθην εἰς ἀγρυπνίαν ὅπου ἐψάλησαν ἀμφότερα (μοῦ κάνει ἐντύπωσιν ἡ περὶ τοῦ ἀντιθέτου μαρτυρία σου· ἴσως νὰ μὴν ἰσχύῃ τὸ ἴδιο εἰς ὅλες τὶς μονὲς καὶ σκῆτες καὶ κελλία). βεβαίως ἀναλόγως τῶν περιστάσεων δὲν ψάλλονται πάντοτε ἀμφότερα, ἀλλὰ πάντως γνωρίζουν ὅτι μποροῦν νὰ τὸ κάμουν, καὶ ἀναλόγως ἀποφασίζουν. συνήθως σήμερον εἰς τὰς ἐνοριακὰς πανηγύρεις προτιμῶνται τὰ ἀνοιξαντάρια ὡς γνωστότερα.
Δεν είπα πουθενά ότι δεν ακολουθείται κι αλλού. Αναφέρω την Ύδρα ως προσωπική εμπειρία. Με χαροποιεί ιδiαίτερα η πληροφορία ότι η τάξη αυτή εφαρμόζεται σε τόσα μέρη, αν και προσωπικά πουθενά δεν το διεπίστωσα. Χρησιμοποιώ το ρήμα "επιβιώνει", διότι ειδικά για το νησί αυτό, όπως και για άλλα σχετιζόμενα με τους Κολλυβάδες, έχω πειστεί ότι η παράδοση αυτή έρχεται αδιακόπως από την εποχή των Κολλυβάδων. Για τα μέρη που αναφέρετε, μιλάμε για "επιβίωση", ή απλά για σημερινή προσπάθεια "αναβιώσεως" της παλαιάς τάξης; Αυτό έχει, νομίζω, διαφορά από την "επιβίωση". Άλλο πράγμα διά ζώσης να παραλαμβάνεις μια τάξη, κι άλλο να την αναβιώνεις, με κάλη πάντα διάθεση και ζήλο για το Τυπικό. Όπως και να έχει, αν ισχύει είναι πολύ θετικό.
Ἔχω συμπληρώσει, καὶ τὸ ἐπαναλαμβάνω ἐδῶ, ὅτι ναὶ μὲν τὸ Τ.Μ.Ε. οὐδέποτε προβλέπει ἀγρυπνίαν διὰ τὰς ἐνορίας, ἀλλὰ οὔτε ἀπαγορεύει τὰς ἀγρυπνίας ῥητῶς καὶ διὰ ῥοπάλου. δὲν εἶναι αὐτὸς ὁ σκοπὸς τοῦ Τυπικοῦ, ἀλλὰ ἄλλος.
Εδώ δεν σας καταλαβαίνω. Ένα Τυπικό έχει εν τη συνθέσει του την αξίωση να είναι απόλυτο και πλήρες. Αν δεν έχει απόλυτη ισχύ, αλλά υπονοεί (χωρίς απαραίτητα να το προϋποθέτει το ίδιο στις διατάξεις του) την παράλληλη χρήση κι άλλων τυπικών για να εφαρμοστεί, τότε δεν είναι πλήρες τυπικό και δεν έχει αξία να συνταχθεί ως Τυπικό με την στενή έννοια του όρου. Αν για συμπληρωματικούς λόγους συντάσσεται, τότε δεν πρέπει να ονομάζεται "Τυπικό", αλλά κάπως αλλιώς, π.χ. "Συμπληρωματικές διατάξεις", "Απορούμενα του τάδε τυπικού" κ.λπ.
Τί σημαίνει "δεν τις απαγορεύει ρητώς και διά ροπάλου"; Χρειάζεται ένα τυπικό απαγορεύσεις τέτοιου τύπου;
Τί σημαίνει κατά την γνώμη σας το γεγονός ότι δεν προβλέπονται αγρυπνίες στο Τυπικό του Βιολάκη;
Το τυπικό του Βιολάκη (και γενικά, κάθε τυπικό) καταγράφει απλά την τότε Πατριαρχική πράξη, χωρίς να δεσμεύει απολύτως και για εφαρμογή του;
Είναι απλά συμβουλευτικός ο ρόλος του Τυπικού;
Ποιός είναι τελικά ο σκοπός ενός Τυπικού; Να καταγράψει απλά το πώς γίνεται η λατρεία κάπου, ή να προτείνει το τί δέον γενέσθαι στην λατρεία;
Αν ένα Τυπικό δεν αξιώνει την απόλυτη εφαρμογή, αλλά αφήνει περιθώρια για πλουσιότερη ή φτωχότερη εφαρμογή των διατάξεών του, ή την τέλεση ή μη κάποιων εκτάκτων ακολουθιών (όπως οι αγρυπνίες) κατά το δοκούν (για να μη πώ, κατά το κέφι του καθενός), τότε δεν ανοίγονται διάπλατα οι πόρτες για την υποκειμενική χρήση του, την ρευστοποίηση της λατρείας και, γενικά, την διάσπαση της λατρευτικής ενότητας που είναι πάγιο αίτημα της Εκκλησίας;
Σας ερωτώ όλα αυτά φυσικά, γιατί για μένα έχει βαρύτητα η γνώμη σας.
καὶ παρακαλῶ ἂς μὴν εἰσέλθωμεν ἐδῶ εἰς διαμάχην προτεσταντικοῦ τύπου τοῦ εἴδους «ὅ,τι δὲν εἶναι γραμμένον ἀπαγορεύεται ἀπολύτως;» ἢ «ὅ,τι δὲν προβλέπεται, ἐφόσον δὲν ἀντίκειται εἰς τὰ γεγραμμένα, ἐπιτρέπεται;»
Δεν έχω κανέναν σκοπό να εισέλθω σε διαμάχες, ιδίως προτεσταντικού τύπου.
Μήπως, όμως, το «
ὅ,τι δὲν προβλέπεται, ἐφόσον δὲν ἀντίκειται εἰς τὰ γεγραμμένα, ἐπιτρέπεται» που είπατε παραπάνω, είναι ακριβώς και η δική σας λογική στην τέλεση αγρυπνιών ή μή κατά Βιολάκη, σύμφωνα με όσα είπατε λίγο πιό πάνω περί μη υπάρξεως ρητής και δια ροπάλου απαγορεύσεως της τελέσεως αγρυπνίας;
Θέλω να ξέρω τελικά, ποιό Τυπικό ακολουθούμε και γιατί.
Δι᾿ ἀμφότερα ὑπάρχουν ἱκανὲς μαρτυρίες. σημειώνω μίαν ἁπλουστάτην· ὅτι τὰ μέλη αὐτὰ μελοποιοῦνται, καταγράφονται, συντέμνονται καὶ διασκευάζονται ἀπὸ τοὺς πατριαρχικοὺς ψάλτας ἐπὶ τρεῖς τοὐλάχιστον αἰῶνας (ἀπὸ τοῦ 18ου αἰῶνος μέχρι τοῦ 20οῦ).
Αυτό το γνωρίζω. Δεν γνωρίζω, όμως, αν όλη αυτή η προσπάθεια ξεκίνησε με σκοπό (ή αντανακλά) την χρήση τους αποκλειστικά σε πανηγυρικούς Εσπερινούς, ιδίως τον 18ο αι.
᾿Ενδιαφέρουσες οἱ παροῦσες ἑρμηνεῖες τοῦ ὅρου «στιχολογεῖται». πρέπει ὅμως νὰ διερευνηθοῦν/στηριχθοῦν μὲ παραδείγματα ποὺ δείχνουν τὸ ἕνα ἢ τὸ ἄλλο. θέτω τὸ ἐρώτημα· ὑπάρχει στιχολογία ἄνευ μέλους; προσωπικῶς δὲν θὰ συμφωνήσω μὲ τὴν ἑρμηνεία «χῦμα ἀνάγνωσι».
Ο Εξάψαλμος και η στιχολογία του Όρθρου είμαστε σίγουροι ότι εψάλλοντο εμμελώς καθ' όλα τα αρχαία τυπικά; Τί σημαίνει για παράδειγμα το "
οἱ δὲ μοναχοὶ τὸ Ἀμὴν ἐπειπόντες, εὐθὺς τὴν τοῦ Ἑξαψάλμου ποιήσονται ἔναρξιν, οὐ μετὰ κραυγῆς, ἀλλ' ηρέμα τοῦτον καθ' ἑαυτοὺς ὑποψάλλοντες καὶ φροντίζοντες τῷ Ἐκκλησιάρχῃ συμφωνεῖν, μέσον ἐστῶτα τοῦ Ναοῦ καὶ τρανότερον φθεγγομένῳ πρὸς ἐξακούεσθαι", του Τυπικού της εν Κων/πόλει Μονής του Παντοκράτορος του 12 αι.;
Τι σημαίνει το «
ὁμοίως καὶ ἡ τοῦ ψαλτηρίου στιχολογία πραεία ἔστω καὶ γαληνῇ τῇ φωνῇ» του Τυπικού ΙΕ’ αι. στο Dmitrievskij, III, 253; Δεν νομίζω ότι αυτές οι περιγραφές αφορούν σε εμμελή ψαλμωδία, αλλά πιθανότερα σε ένα εκφωνητικό είδος, σαν αυτό που διασώζεται στις μέρες μας στα «Επακούσαι σου» του Όρθρου.
Αναφέρω και μιά σημαντική για μένα μαρτυρία, με το κύρος του Αγίου Νικοδήμου:
"... Ὅρα δὲ ὅτι ἡ ψαλμῳδία διαφέρει τῆς προσευχῆς, καθότι ἡ μὲν ψαλμῳδία γίνεται μετὰ μέλους, ἡ δὲ προσευχή, χωρὶς μέλους. Καὶ ὅτι εἰς μὲν τοὺς παλαιοὺς ἡ ψαλμῳδία ἐγίνετο εἰς τὸ ψαλτήριον τοῦ Δαβίδ (εκτίμησή μου ότι μάλλον μιλάει για την αρχαία ασματική πράξη εδώ, γιατί μόλις έχει αναφέρει γνωστό σχετικό χωρίο από έργο του Μ. Βασιλείου).
Διὸ καὶ εὑρίσκονται παλαιὰ ψαλτήρια τονισμένα ὅλα μὲ φωνὰς τῆς μουσικῆς. Τὴν σήμερον δὲ γίνεται τὸ ἐναντίον, καὶ ἡ μὲν προσευχή μας ἐστὶ τὸ ψαλτήριον αναγινωσκόμενον, οὐ μελῳδούμενον (πλὴν τῶν τριῶν πρώτων ψαλμῶν, καὶ τοῦ πολυελέου), ἡ δὲ ψαλμῳδία μας, τὰ περὶ τῆς νέας χάριτος διαλαμβάνοντα τροπάρια. Οἱ θεοφόροι ὅμως Πατέρες οἱ καλούμενοι Νηπτικοί, ψαλμῳδίαν μὲν λέγουσι τὴν διὰ στόματος καὶ λόγου προσευχήν, Προσευχὴν δε, τὴν διὰ τοῦ νοὸς γινομένην.» (Πηδάλιον, εκδ. Αστέρος, σελ. 287, υποσ. 1)
Ποῦ μαρτυρεῖται αὐτὸ τὸ 1ο Τ.Α.Σ.; ἐννοῶ· ὑπάρχει χειρόγραφον ποὺ μᾶς διασῴζει τὴν ἀρχικὴν (1ην) μορφὴν τοῦ Τ.Α.Σ.; ἡ ὕπαρξις τοῦ Τ.Α.Σ. 1 μαρτυρεῖται εἰς ἄλλα ἀρχαῖα κείμενα, ἀλλὰ τὸ περιεχόμενόν του ἀγνοεῖται.
Έχετε δίκιο να τσεκάρετε τις πηγές μου. Ήταν παράλειψή μου να το αναφέρω (το 1ο ΤΑΣ) σαν κάτι εντελώς δεδομένο και ζητώ συγγνώμη.
- Για το μοναστηριακή λατρεία των τελών του 4ου αι. και των αρχών του 5ου έχουμε αρκετά στοιχεία από τους Κοινοβιακούς Θεσμούς του Αββά Κασσιανού.
- Επίσης, σώζεται διήγηση αρχαία του 6ου αι. περί Νείλου, Ιωάννου και Σωφρονίου των μοναχών, στην οποία περιγράφεται αρκετά γλαφυρά η τότε Ιεροσολυμιτική μοναστηριακή πράξη (δεν μπορώ αυτή τη στιγμή με ασφάλεια να παραπέμψω σε βιβλιογραφία).
- Από την βιβλιογραφία, αρκετά στοιχεία μας παρέχουν τα συγγράμματα του J. Pitra α) “Hymnographie de l’ Eglise Greque”, Rome 1867 και β) “Uris Ecclesiastici Graecorum”, Rome 1868.
- Τέλευταίο και σπουδαιότερο, υπάρχει ο κώδικας αρ. 863 του Σινά του 8ου αι., που θεωρείται ότι περιέχει την 1η Ιεροσολυμιτική μοναστηριακή πράξη.
Γενικώς, αναγνωρίζεται ως 1ο ΤΑΣ (σε διαφοροποίηση με το 2ο ΤΑΣ) κι από αρκετούς ακόμα, παλαιότερους και πιο πρόσφατους, όπως ο R. Taft (και φυσικά, από τον ίδιο τον Άγιο Σάββα για το τότε τυπικό!).
Δὲν εἶναι ἀκριβὴς αὐτὸς ὁ ἰσχυρισμός.
Μπορείτε να είστε λίγο πιό σαφής;
Δὲν εἶναι ἀκριβὲς ὅτι τὸ Τ.Α.Σ. ἐφηρμόζετο παντοῦ. ἐχρησιμοποιεῖτο μὲν ὡς τυπικόν, ἀλλὰ δὲν ἐφηρμόζετο κατὰ γράμμα. ὑπάρχει διαφορά. καὶ εἶναι ἐπίσης ἐσφαλμένος ὁ χαρακτηρισμὸς τοῦ τυπικοῦ τοῦ Κωνσταντίνου· δὲν ἀλλοιώνει οὔτε καινοτομεῖ, ἁπλῶς καταγράφει τὴν διασῳζωμένην ἐν Κωνσταντινουπόλει παράδοσιν καὶ ἐξέλιξιν τοῦ τυπικοῦ, μὲ ὅ,τι αὐτὸ συνεπάγεται.
Αν κατάλαβα καλά τελικά, τυπικό για εσάς είναι καταγραφή κάποιας λατρευτικής πράξης κάπου και κάποτε. Ποιά η δέσμευσή μας απέναντι στο Τυπικό γενικά και σε ποιό Τυπικό συγκεκριμένα; Το ότι δεν εφηρμόζετο κατά γράμμα το ΤΑΣ είναι θετικό ή αρνητικό;
ἀγρυπνίες καὶ νυκτερινὲς ἀκολουθίες γιὰ τὶς ἐνορίες μαρτυροῦνται στὴν ἐκκλησιαστικὴ ἱστορία ἀπὸ τοὺς ἀρχαιοτάτους χριστιανικοὺς χρόνους. δὲν εἶναι ἀποτέλεσμα κανενὸς μοναστηριακοῦ τυπικοῦ. προϋπῆρχαν.
Τότε γιατί ο Κωνσταντίνος και ο Βιολάκης δεν προέβλεψαν αυτή την περίπτωση;
Ὄχι, εἶναι ἐσφαλμένη αὐτὴ ἡ θεώρησις. καὶ ἀναφέρομαι ἰδίως στὴν ἀπολυτοποίησιν ἑνὸς κριτηρίου ἢ μιᾶς πηγῆς (στὸ «τίποτε άλλο»).
Σεβαστόν.
Γενικότερα ομιλώντας πάντως, κάποιο κριτήριο ή κάποιο τυπικό τελικά πρέπει να απολυτοποιηθεί, για να μη κάνει ο καθένας ό,τι θέλει. Αν τίποτα δεν είναι απόλυτο, τότε ποιός θα μας πεί τί θα κάνουμε στην λατρεία; (Δυστυχώς, διαπιστώνω ότι σε όλους τους τομείς συνήθως μας καθοδηγούν: η άγνοια, το θέλημα, η υποκειμενική εκτίμηση και, ενίοτε, απλά το "κέφι" μας!!!)
Ευχαριστώ.