Η ασώματος φύσις τα Χερουβείμ.

Εμμανουήλ Αβραμίδης

Εμμανουήλ Αβραμίδης

Παλαιό Μέλος
Ποια είναι η αρχαιότερη πηγή που συναντάμε το ύμνο (ολόκληρο);
Η τελευταία συλλαβή: "Ἅγιε, Ἅγιε, Ἅγιε, Τρισάγιε Κύριε, ἐλέησον καὶ σῶσον ἡμᾶς. Ἀμήν", όπως την συναντάμε στο μεγάλο απόδειπνο, πρέπει να είναι μεταγενέστερη προσθήκη (προσωπική άποψη).

Υ.Γ: Αυτό που υπονοώ είναι ότι αντί αυτού του στίχου, ίσως ακολουθούσε ο τρισάγιος ύμνος. Άλλωστε, υπέρ αυτού συνηγορεί και το περιεχόμενο του ύμνου.

Ἡ ἀσώματος φύσις, τὰ Χερουβείμ, ἀσιγήτοις σε ὕμνοις, δοξολογεῖ.
Ἑξαπτέρυγα ζῷα, τὰ Σεραφείμ, ταῖς ἀπαύστοις φωναῖς σε, ὑπερυψοῖ.
Τῶν Ἀγγέλων τε πᾶσα ἡ στρατιά, τρισαγίοις σὲ ᾄσμασιν, εὐφημεῖ.
Πρὸ γὰρ πάντων ὑπάρχεις, ὁ ὢν Πατήρ, καὶ συνάναρχον ἔχεις, τὸν σὸν Υἱόν.
Καὶ ἰσότιμον φέρων, Πνεῦμα ζωῆς, τῆς Τριάδος δεικνύεις, τὸ ἀμερές.
Παναγία Παρθένε, Μήτηρ Θεοῦ, οἱ τοῦ Λόγου αὐτόπται, καὶ ὑπουργοί,
Προφητῶν καὶ Μαρτύρων, πάντες χοροί, ὡς ἀθάνατον ἔχοντες, τὴν ζωήν.
Ὑπὲρ πάντων πρεσβεύσατε, ἐκτενῶς, ὅτι πάντες ὑπάρχομεν, ἐν δεινοῖς.
Ἵνα πλάνης ῥυσθέντες, τοῦ πονηροῦ, τῶν Ἀγγέλων βοήσωμεν, τὴν ᾠδήν.
 
Last edited:


«Ἡ ἀσώματος φύσις τῶν Χερουβὶμ
ἀσιγήτοις σὲ ὕμνοις δοξολογεῖ·
Ἐξαπτέρυγα ζῷα, τὰ Σεραφίμ,
ταῖς ἀπαύστοις φωναῖς σὲ ὑπερυψοῖ·
Τῶν ἀγγέλων δὲ πᾶσαι αἱ στρατιαὶ
τρισαγίοις σὲ ᾄσμασιν εὐφημεῖ·
Πρὸ γὰρ πάντων ὑπάρχεις ὁ ὤν πατὴρ
καὶ συνάναρχον ἔχεις τὸν σὸν υἱόν·
Καὶ ἰσότιμον φέρων πνεῦμα ζωῆς
τῆς Τριάδος δεικνύεις τὸ ἀμερές.
Παναγία Παρθένε, μήτηρ Χριστοῦ,
οἱ τοῦ Λόγου αὐτόπται καὶ ὑπουργοί,
Προφητῶν καὶ μαρτύρων πάντες χοροὶ
ὡς ἀθάνατον ἔχοντες τὴν ζωήν,
Ὑπὲρ πάντων πρεσβεύσατε ἱλασμόν,
ὅτι πάντες ὑπάρχομεν ἐν δεινοῖς·
Τῆς δὲ πλάνης ῥυσθέντες τοῦ πονηροῦ
τῶν ἀγγέλων βοήσωμεν τὴν ᾠδήν»
(πάπυρος f’ αἰ. ἔκδ. Π. Τρεμπέλα Ἐκλογὴ ἑλληνικῆς ὀρθοδόξου ὑμνογραφίας ἔκδ. δ’ 2007 σ. 174).

«Ἡ ἀσώματος φύσις τὰ χερουβίμ,
ἀσιγήτοις σὲ ὕμνοις δοξολογεῖ·
ἑξαπτέρυγα ζῶα τὰ σεραφίμ
ταῖς ἀπαύσταις φωναῖς σὲ ὑπερυψοῖ·
τῶν ἀγγέλων δὲ πᾶσαι αἱ στρατιαί·
τρισαγίοις σὲ ἄσμασιν (εὐφημοῖ).
πρὸ γὰρ πάντων ὑπάρχεις σώον (sic) πατήρ·
και συνάναρχον ἔχεις τὸν σὸν υἱόν·
καὶ ἰσότιμον φέρων πνεῦμα ζωῆς,
τῆς τριάδος δεικνύει τὸ ἀ(μερές).
Παναγία παρθένε μήτηρ Χριστοῦ·
οἱ τοῦ λόγου αὐτόπται καὶ (ὑπουργοί).
Προφητῶν καὶ μαρτύρων πάντες χοροί·
ὡς ἀθάνατον ἔχοντες τὴν ζωήν·
ὑπὲρ πάντων πρεσβεύσατε ἱλασμόν·
ὅτι πάντες ὑπάρχο(μεν ἐν δεινοῖς)·
τῆς γὰρ πλάνης ῥυσθέντες τοῦ πονηροῦ,
τῶν ἀγγέλων βοήσωμεν τὴν ᾠδήν.
ἅγιε ἅγιε τρισάγιε Κύριε σῶσον ἡμᾶς»
(χφ. Μ. Λειμῶνος 95 τοῦ ἔτους 1368-1369 φ. 154r).
 
Ευχαριστώ πολύ για την παράθεση των πηγών.
Φαίνεται λοιπόν ότι η αρχική μορφή του ύμνου της παννυχίδας δεν περιλάμβανε τον τελευταίο στίχο "Ἅγιε, Ἅγιε...".

Αν είναι σωστή η υπόθεσή μου βλέπουμε την ομοιομορφία των ασματικών ακολουθιών:
1) Ο ασματικός εσπερινός καταλήγει σε τρισάγιο (γ΄ μικρόν αντίφωνον). Του οποίου έπονται τα απολυτίκια, αναγνώσματα και οι δεήσεις (με ποικίλη σειρά).
2) Ο ασματικός όρθρος καταλήγει σε τρισάγιο (της μεγάλης δοξολογίας), το οποίο περιλαμβάνει την μικρή δοξολογία του αντιφώνου των αίνων. Έπονται τα απολυτίκια, αναγνώσματα και οι δεήσεις (με ποικίλη σειρά).
3) Η λειτουργία του Λόγου, καταλήγει σε τρισάγιο. Έπονται τα αναγνώσματα, οι δεήσεις και τα φρικτά μυστήρια.
4) Η τριθέκτη καταλήγει στο αντί τρισαγίου τροπάριο (κατά μίμηση του τρισαγίου της θείας λειτουργίας). Έπονται τα αναγνώσματα και οι δεήσεις.
5) Η παννυχίς [πιθανολογώ, καθώς οι όχι τόσο πρώιμες πηγές που έχουμε άλλα δείχνουν] καταλήγει στο τρισάγιο (του ύμνου Ἡ ἀσώματος φύσις...), το οποίο περιλαμβάνει την μικρή δοξολογία του τρίτου αντιφώνου (συνδέεται ο ύμνος με το περιεχόμενο της ευχής του γ΄ αντιφώνου "Ὁ τὴν ἄϋπνον καὶ ἀκατάπαυστον δοξολογίαν ὑπὸ τῶν ἐν οὐρανοῖς ἀσωμάτων καὶ νοερῶν δυνάμεων δεχόμενος Θεός..."). Βέβαια όπως έχω γράψει και αλλού με διαφορετικούς ψαλμούς από αυτούς που ήδη γνωρίζουμε. Έπονται τα απολυτίκια, το ευαγγελικό ανάγνωσμα (αν υπάρχει) και οι δεήσεις (με ποικίλη σειρά).
 
Last edited:


«Ἡ ἀσώματος φύσις τὰ χερουβίμ
ἀσιγήτοις σὲ ὕμνοις δοξολογεῖ»
(χφ. Βατοπεδίου 1248 ὡρολόγιο ι’-ια’ αἰ. φ. 18v· μόνο αὐτὸ ὑπάρχει).

«Ἡ ἀσώματος φύσις τῶν χερουβίμ·
ἀσιγήτοις σὲ ὕμνοις δοξολογεῖ·
ἑξαπτέρυγα ζῶα τὰ σεραφίμ·
ταῖς ἀπαύστοις φωναῖς σὲ ὑπερυψοῖ·
τῶν ἀγγέλων δὲ πᾶσαι αἱ στρατιαί,
τρισαγίοις σὲ ἄσμασιν εὐφημεῖ·
πρὸ γὰρ πάντων ὑπάρχεις ὁ ὤν πατήρ·
καὶ συνάναρχον ἔχεις τὸν σὸν υἱόν·
καὶ ἰσότιμον φέρων πνεῦμα ζωῆς
τῆς τριάδος δεικνύεις τὸ ἀμερές·
παναγία παρθένε μήτηρ Χριστοῦ·
οἱ τοῦ λόγου αὐτόπται καὶ ὑπουργοί·
προφητῶν καὶ μαρτύρων πάντες χοροί·
ὡς ἀθάνατον ἔχοντες τὴν ζωήν·
ὑπὲρ πάντων πρεσβεύσατε ἱλασμόν·
ὅτι πάντες ὑπάρχομεν ἐν δεινοῖς·
ἵνα πλάνης ῥυσθέντες τοῦ πονηροῦ·
τῶν ἀγγέλων βοήσωμεν τὴν ᾠδήν·
ἅγιε ἅγιε τρισάγιε Κύριε σῶσον ἡμᾶς.
(χφ. Λειμῶνος 295 ὡρολόγιο β’ ἥμισυ ιβ’ αἰ. σ. 226).

«Ἡ ἀσώματος φύσις τῶν χερουβίμ
ἀσιγήτοις σὲ ὕμνοις δοξολογεῖ.
ἑξαπτέρυγα ζῶα τὰ σεραφίμ
ταῖς ἀπαύστοις φωναῖς σὲ ὑπερυψεῖ·
τῶν ἀγγέλων δὲ πᾶσαι αἱ στρατιαί,
τρισαγίοις σὲ ἄσμασιν εὐφημεῖ·
πρὸ γὰρ πάντων ὑπάρχεις ὁ ὤν πατήρ
καὶ συνάναρχον ἔχεις τὸν σὸν υἱόν·
καὶ ἰσότιμον φέρων πνεῦμα ζωῆς·
τῆς τριάδος δεικνύων τὸ ἀμερές·
παναγία παρθένε μήτηρ Θεοῦ·
οἱ τοῦ λόγου αὐτόπται καὶ ὑπουργοί·
προφητῶν καὶ μαρτύρων πάντες χοροί·
ὡς ἀθάνατον ἔχοντες τὴν ζωήν,
ὑπὲρ πάντων πρεσβεύσατε ἐκτενῶς·
ὅτι πάντες ὑπάρχομεν ἐν δεινοῖς·
ἵνα πλάνης ῥυσθέντες τοῦ πονηροῦ·
τῶν ἀγγέλων βοήσωμεν τὴν ᾠδήν·
ἅγιε ἅγιε ἅγιε, τρισάγιε Κύριε ἐλέησον καὶ σῶσον (ἡμᾶς).
(χφ. Μ. Λαύρας Β-25 ὡρολόγιο ιγ’ αἰ. φ. 223r).

«Ἡ ἀσώματος φύσις...ἅγιε ἅγιε...»
(χφ. Ε.Β.Ε. 2042 ὡρολόγιο τέλη ιδ’ αἰ. Μόνο αὐτὰ σημείωσα).

Στὴν α’ ἔκδοση τοῦ ὡρολογίου (1509) τὸ κείμενο συμπίπτει μὲ τὸ σημερινό, λείπει μόνο τὸ τελικὸ «Ἀμήν». Σ’ αὐτὴν τοῦ 1757 ἔχει προστεθεῖ καὶ αὐτό.
 


«Ἡ ἀσώματος φύσις τὰ χερουβίμ,
ἀσιγήτοις σὲ ὕμνοις δοξολογεῖ.
ἑξαπτέρυγα ζῶα τὰ σεραφίμ,
ταῖς ἀπαύστοις φωναῖς σὲ ὑπερυψοῖ·
τῶν ἀγγέλων δὲ πᾶσα ἡ στρατιά,
τρισαγίοις σὲ ἄσμασιν εὐφημεῖ,
πρὸ γὰρ πάντων ὑπάρχεις ὁ ὤν πατήρ,
καὶ συνάναρχον ἔχεις τὸν σὸν υἱόν,
καὶ ἰσότιμον φέρειν πνεῦμα ζωῆς,
τῆς τριάδος δεικνύεις τὸ ἀμερές,
παναγία παρθένε μήτηρ Θεοῦ,
οἱ τοῦ λόγου αὐτόπται καὶ ὑπουργοί,
προφητῶν καὶ μαρτύρων πάντες χοροί,
ὡς ἀθάνατον ἔχοντες τὴν ζωήν,
ὑπὲρ πάντων πρεσβεύσατε ἱλασμόν,
ὅτι πάντες ὑπάρχομεν ἐν δεινοῖς,
ἵνα πλάνης ῥυσθέντες τοῦ πονηροῦ,
τῶν ἀγγέλων βοήσωμεν τὴν ᾠδήν,
ἅγιε ἅγιε τρισάγιε Κύριε ἐλέησον καὶ σῶσον ἡμᾶς»
(χφ. Βritish library Additional 22507 ὡρολόγιο ιδ’ αἰ. φ. 54r-v).
 
Ο τελευταίος μεταγενέστερος στίχος είναι ουσιαστικά μία σύνοψη του τρισαγίου ύμνου. Δεν γνωρίζω αν ψαλλόταν αρχικά στις ασματικές παννυχίδες κάποιος στίχος ή ο τρισάγιος ύμνος. Όπως και να έχει, η ομοιομορφία που επιτυγχάνεται στις ακολουθίες του ασματικού τυπικού (όλες καταλήγουν σε τρισάγιο, έστω υποτυπώδες, ή αντί τρισαγίου τροπάριο) είναι ευφυής. Υπάρχει κάποια πηγή που παραλλαγή αυτού του στίχου να ταιριάζει μετρικά με τον υπόλοιπο ύμνο;
 
«Ἡ ἀσώματος φύσις τῶν Χερουβὶμ

ἀσιγήτως τὸν ὕμνον δοξολογεῖ·

Ἐξαπτέρυγα ζῷα, τὰ Σεραφίμ,

ταῖς ἀπαύστοις φωναῖς σὲ ὑπερυψοῖ·

Τῶν ἀγγέλων καὶ πάλιν ἡ στρατιὰ

τρισαγίοις σὲ ᾄσμασιν ὑμνολογεῖ·

Πρὸ γὰρ πάντων ὑπάρχεις ὁ ὤν πατὴρ

καὶ συνάναρχον ἔχεις τὸν σὸν υἱόν·

Καὶ ἰσότιμον φέρων πνεῦμα ζωὴν

τῆς Τριάδος δεικνύεις τὸ ἀμερές.

Ἀπειρόγαμε, μήτηρ δέ, δούλη Χριστοῦ,

οἱ τοῦ Λόγου αὐτόπται καὶ ὑπουργοί,

Παναγία παρθένε μήτηρ Χριστοῦ,

οἱ τοῦ Λόγου αὐτόπται καὶ ὑπουργοί,

Προφητῶν καὶ μαρτύρων πάντες χοροὶ

ὡς ἀθάνατον ἔχοντες τὴν ζωήν,

Ὑπὲρ πάντων πρεσβεύσατε ἱλασμόν,

ὅτι πάντες ὑπάρχομεν ἐν δεινοῖς·

Τῆς δὲ πλάνης ῥυσθέντες τοῦ πονηροῦ

τῶν ἀγγέλων βοήσωμεν τὴν ᾠδήν»


(πάπυρος Londinensis 1029 στ’-ζ’ αἰ.)
 
Last edited:
You must log in or register to reply here.
Back
Top