Athénée de Naucratis, les Deipnosophistes

HODOI ELEKTRONIKAI
Du texte à l'hypertexte
Athénée de Naucratis, les Deipnosophistes (ou Le Banquet des sages), livre XII

Liste du vocabulaire (ordre alphabétique)


371 1 κίθαρίς
372 1 Κιθαριστῇ
373 1 κιθαριστριῶν
374 1 κιθαρῳδῶν

290 1 μουσικευομένου
291 1 μουσικὸς
292 1 μουσικῶς
293 1 μουσουργοὺς

http://hodoi.fltr.ucl.ac.be/concordances/athenee_deipnosophistes_12/listvocabulaire.cfm?lettre=040

~~~~~~~~~~

ATHÉNÉE

DEIPNOSOPHISTES

LIVRE QUATORZIÈME.

Bouffons – Chants – Rhapsodes – Harpistes – Musique – Danse – Instruments de musique – Chansons d'amour

http://remacle.org/bloodwolf/erudits/athenee/livre14.htm

~~~~~~~~~~~

Georg Kaibel (Hrsg.): Athenaei Naucratitae Dipnosophistarum libri 15. 3 Bde.
Teubner, Leipzig 1887–1890, Teubner, Stuttgart 1985–1992.

http://visualiseur.bnf.fr/ark:/12148/bpt6k251078

~~~~~~~~~~~

The deipnosophists, or, Banquet of the learned of Athenaeus

3 matches.

Athenaeus of Naucratis The deipnosophists, or, Banquet of the learned of Athenæus: volume I ([date unknown])

Athenaeus of Naucratis The deipnosophists, or, Banquet of the learned of Athenæus: volume II ([date unknown])

Athenaeus of Naucratis The deipnosophists, or, Banquet of the learned of Athenæus: volume III ([date unknown])

μετάφραση στα αγγλικά

http://digicoll.library.wisc.edu/cg...ature-idx?type=browse&scope=LITERATURE.DEIPNO

[14,0] Le Livre XIV des Deipnosophistes. [14,1] Τὸν Διόνυσον ... -

... ἀλλὰ σκυθρωπὸν καὶ σφοδρόν, οὔτε δὲ ποικίλον οὔτε πολύτροπον. τὸ δὲ τῶν Αἰολέων ἦθος ἔχει τὸ γαῦρον καὶ ὀγκῶδες, ἔτι δὲ ὑπόχαυνον· ὁμολογεῖ δὲ ταῦτα ...

http://www.sflt.ucl.ac.be/files/AClassFTP/Textes/ATHENEE/deipnosophistes_14.txt

[14,0] Le Livre XIV des Deipnosophistes. [14,1] Τὸν Διόνυσον, ἑταῖρε Τιμόκρατες, μαινόμενον οἱ πολλοὶ λέγουσιν ἀπὸ τοῦ τοὺς πλείονας ἀκράτου σπῶντας θορυβώδεις γίνεσθαι· οἶνός σε τρώει μελιηδής, ὅς τε καὶ ἄλλους βλάπτει, ὃς ἄν μιν χανδὸν ἕλῃ μηδ΄ αἴσιμα πίνῃ. οἶνος καὶ κένταυρον ἀγακλυτὸν Εὐρυτίωνα ὤλες΄ ἐνὶ μεγάρῳ μεγαθύμου Πειριθόοιο, ἐς Λαπίθας ἐλθόνθ΄. ὃ δ΄ ἐπεὶ φρένας ἄασεν οἴνῳ, μαινόμενος κάκ΄ ἔρεξε δόμοις ἐνὶ Πειριθόοιο. ’κατιόντος γοῦν τοῦ οἴνου ἐς τὸ σῶμα, ὥς φησιν Ἡρόδοτος, ἐπαναπλέει κακὰ ἔπεα‘ καὶ μαινόμενα. Κλέαρχός τε ὁ κωμῳδιοποιὸς ἐν Κορινθίοις φησίν· εἰ τοῖς μεθυσκομένοις ἑκάστης ἡμέρας ἀλγεῖν συνέβαινε τὴν κεφαλὴν πρὸ τοῦ πιεῖν τὸν ἄκρατον ἡμῶν, οὐδὲ εἷς ἔπινεν ἄν. νῦν δὲ πρότερόν γε τοῦ πόνου τὴν ἡδονὴν προλαμβάνοντες ὑστεροῦμεν τἀγαθοῦ. Ξενοφῶντος δὲ τὸν Ἀγησίλαον --- ’μέθης μὲν ἀπέχεσθαι ὁμοίως ᾤετο χρῆναι καὶ μανίας, σίτων δὲ ὑπερκαίρων ὁμοίως καὶ ἀργίας.‘ ἀλλ΄ οὐχ ἡμεῖς γε οὔτε τῶν πλεῖον πινόντων ὄντες οὔτε τῶν ἐξοίνων γινομένων πληθούσης ἀγορᾶς ἐπὶ τὰ μουσικὰ ταῦτα ἐρχόμεθα συμπόσια. καὶ γὰρ ὁ φιλεπιτιμητὴς Οὐλπιανὸς πάλιν τινὸς ἐπείληπτο εἰπόντος ’ἔξοινος οὔκ εἰμι‘, λέγων ’ὁ δ΄ ἔξοινος ποῦ;‘ καὶ ὃς ’παρ΄ Ἀλέξιδι ἐν Εἰσοικιζομένῳ· ἔξοινος ἐποίει ταῦτά γε‘ ἔφη. (p.2) ’ἐπεὶ δὲ ἑκάστης ἡμέρας μετὰ τοὺς παρ΄ ἡμῶν καινοὺς αἰεὶ λεγομένους λόγους καὶ ἀκροάματα ἑκάστοτε διάφορα ἐπεισάγει ὁ λαμπρὸς ἡμῶν ἑστιάτωρ Λαρήνσιος ἔτι τε καὶ γελωτοποιούς, φέρε λέγωμέν τι καὶ ἡμεῖς περὶ τούτων. καίτοι γε οἶδα καὶ Ἀνάχαρσιν τὸν Σκύθην ἐν συμποσίῳ γελωτοποιῶν εἰσαχθέντων ἀγέλαστον διαμείναντα, πιθήκου δ΄ ἐπεισαχθέντος γελάσαντα φάναι, ὡς οὗτος μὲν φύσει γελοῖός ἐστιν, ὁ δ΄ ἄνθρωπος ἐπιτηδεύσει. καὶ Εὐριπίδης δὲ ἐν τῇ Δεσμώτιδι Μελανίππῃ ἔφη· ἀνδρῶν δὲ πολλοὶ τοῦ γέλωτος εἵνεκα ἀσκοῦσι χάριτας κερτόμους. ἐγὼ δέ πως μισῶ γελοίους, οἵτινες τήτῃ σοφῶν ἀχάλιν΄ ἔχουσι στόματα· κἀς ἀνδρῶν μὲν οὐ τελοῦσιν ἀριθμόν, ἐν γέλωτι δ΄ εὐπρεπεῖς οἰκοῦσιν οἴκους καὶ τὰ ναυστολούμενα ἔσω δόμων σῴζουσι. ‘Παρμενίσκος δὲ ὁ Μεταποντῖνος, ὥς φησιν Σῆμος ἐν εʹ Δηλιάδος, καὶ γένει καὶ πλούτῳ πρωτεύων εἰς Τροφωνίου καταβὰς καὶ ἀνελθὼν οὐκ ἔτι γελᾶν ἐδύνατο. καὶ χρηστηριαζομένῳ περὶ τούτου ἡ Πυθία ἔφη· εἴρῃ μ΄ ἀμφὶ γέλωτος, ἀμείλιχε, μειλιχίοιο· δώσει σοι μήτηρ οἴκοι· τὴν ἔξοχα τῖε. ἐλπίζων δ΄ ἂν ἐπανέλθῃ εἰς τὴν πατρίδα γελάσειν, ὡς οὐδὲν ἦν πλέον, οἰόμενος ἐξηπατῆσθαι ἔρχεταί ποτε κατὰ τύχην εἰς Δῆλον· καὶ πάντα τὰ κατὰ τὴν νῆσον θαυμάζων ἦλθεν καὶ εἰς τὸ Λητῷον, νομίζων τῆς Ἀπόλλωνος μητρὸς ἄγαλμα τι θεωρήσειν ἀξιόλογον· ἰδὼν δ΄ αὐτὸ ξύλον ὂν ἄμορφον παραδόξως ἐγέλασεν. καὶ τὸν τοῦ θεοῦ χρησμὸν συμβάλλων καὶ τῆς ἀρρωστίας ἀπαλλαγεὶς μεγαλωστὶ τὴν θεὸν ἐτίμησεν.’ (p.3) Ἀναξανδρίδης δ΄ ἐν Γεροντομανίᾳ καὶ εὑρετὰς τῶν γελοίων φησὶ γενέσθαι Ῥαδάμανθυν καὶ Παλαμήδην, λέγων οὕτως· καίτοι πολλοί γε πονοῦμεν. τὸ δ΄ ἀσύμβολον εὗρε γελοῖα λέγειν Ῥαδάμανθυς καὶ Παλαμήδης. γελωτοποιῶν δὲ μέμνηται Ξενοφῶν ἐν τῷ Συμποσίῳ Φιλίππου μέν, περὶ οὗ καὶ οὑτωσὶ λέγει· ‘Φίλιππος δ΄ ὁ γελωτοποιὸς κρούσας τὴν θύραν εἶπε τῷ ὑπακούσαντι εἰσαγγεῖλαι ὅστις τε εἴη καὶ διότι κατάγεσθαι βούλεται· συνεσκευασμένος δὲ ἔφη παρεῖναι πάντα τἀπιτήδεια ὥστε δειπνεῖν τἀλλότρια. καὶ τὸν παῖδα δ΄ ἔφη πάνυ πιέζεσθαι διά τε τὸ φέρειν μηδὲν καὶ διὰ τὸ ἀνάριστον εἶναι.’ Ἱππόλοχος δ΄ ὁ Μακεδὼν ἐν τῇ πρὸς Λυγκέα Ἐπιστολῇ γελωτοποιῶν μέμνηται Μανδρογένους καὶ Στράτωνος τοῦ Ἀττικοῦ. πλῆθος δ΄ ἦν Ἀθήνησι τῆς σοφίας ταύτης. ἐν γοῦν τῷ Διομέων Ἡρακλείῳ συνελέγοντο ξʹ ὄντες τὸν ἀριθμὸν καὶ ἐν τῇ πόλει διωνομάζοντο ὡς ‘οἱ ξʹ τοῦτ΄ εἶπον’ καὶ ‘ἀπὸ τῶν ξʹ ἔρχομαι.’ ἐν δὲ τούτοις ἦσαν Καλλιμέδων τε ὁ Κάραβος καὶ Δεινίας, ἔτι τε Μνασιγείτων καὶ Μέναιχμος, ὥς φησι Τηλεφάνης ἐν τῷ περὶ τοῦ Ἄστεος. τοσαύτη δ΄ αὐτῶν δόξα τῆς ῥᾳθυμίας ἐγένετο ὡς καὶ Φίλιππον ἀκούσαντα τὸν Μακεδόνα πέμψαι αὐτοῖς τάλαντον, ἵν΄ ἐκγραφόμενοι τὰ γελοῖα πέμπωσιν αὐτῷ. ὅτι δὲ ἦν περὶ τὰ γελοῖα ἐσπουδακὼς ὁ βασιλεὺς οὗτος μαρτυρεῖ Δημοσθένης ὁ ῥήτωρ ἐν τοῖς Φιλιππικοῖς. φιλόγελως δὲ ἦν καὶ Δημήτριος ὁ Πολιορκητής, ὥς φησι Φύλαρχος ἐν τῇ ϛʹ τῶν Ἱστοριῶν, ὅς γε καὶ τὴν Λυσιμάχου αὐλὴν κωμικῆς σκηνῆς οὐδὲν διαφέρειν ἔλεγεν· ἐξιέναι γὰρ ἀπ΄ αὐτῆς πάντας δισυλλάβους· τόν τε Βῖθυν χλευάζων καὶ τὸν Πάριν, μεγίστους ὄντας παρὰ τῷ Λυσιμάχῳ, καί τινας ἑτέρους τῶν φίλων· παρὰ δ΄ αὑτοῦ Πευκέστας καὶ Μενελάους, ἔτι δὲ Ὀξυθέμιδας. ταῦτα δ΄ ἀκούων ὁ Λυσίμαχος ‘ἐγὼ τοίνυν, ἔφη, πόρνην ἐκ τραγικῆς σκηνῆς οὐχ ἑώρακα ἐξιοῦσαν,’ τὴν αὐλητρίδα Λάμιαν λέγων. ἀπαγγελθέντος δὲ καὶ τούτου πάλιν ὑπολαβὼν ὁ Δημήτριος ἔφη· ‘ἀλλ΄ ἡ παρ΄ ἐμοὶ πόρνη σωφρονέστερον τῆς παρ΄ ἐκείνῳ Πηνελόπης ζῇ.’ (p.4) ὅτι δὲ καὶ Σύλλας ὁ Ῥωμαίων στρατηγὸς φιλόγελως ἦν προείρηται. Λεύκιος δὲ Ἀνίκιος, καὶ αὐτὸς Ῥωμαίων στρατηγήσας, Ἰλλυριοὺς καταπολεμήσας καὶ αἰχμάλωτον ἀγαγὼν Γένθιον τὸν τῶν Ἰλλυριῶν βασιλέα σὺν τοῖς τέκνοις, ἀγῶνας ἐπιτελῶν τοὺς ἐπινικίους ἐν τῇ Ῥώμῃ παντὸς γέλωτος ἄξια πράγματα ἐποίησεν, ὡς Πολύβιος ἱστορεῖ ἐν τῇ τριακοστῇ. ‘μεταπεμψάμενος γὰρ τοὺς ἐκ τῆς Ἑλλάδος ἐπιφανεστάτους τεχνίτας καὶ σκηνὴν κατασκευάσας μεγίστην ἐν τῷ κίρκῳ πρώτους εἰσῆγεν αὐλητὰς ἅμα πάντας. οὗτοι δ΄ ἦσαν Θεόδωρος ὁ Βοιώτιος, Θεόπομπος, Ἕρμιππος, {ὁ} Λυσίμαχος, οἵτινες ἐπιφανέστατοι ἦσαν. τούτους οὖν στήσας ἐπὶ τὸ προσκήνιον μετὰ τοῦ χοροῦ αὐλεῖν ἐκέλευσεν ἅμα πάντας. τῶν δὲ διαπορευομένων τὰς κρούσεις μετὰ τῆς ἁρμοζούσης κινήσεως προσπέμψας οὐκ ἔφη καλῶς αὐτοὺς αὐλεῖν, ἀλλ΄ ἀγωνίζεσθαι μᾶλλον ἐκέλευσεν. τῶν δὲ διαπορούντων ὑπέδειξέν τις τῶν ῥαβδούχων, ἐπιστρέψαντας ἐπαγαγεῖν ἐπ΄ αὐτοὺς καὶ ποιεῖν ὡσανεὶ μάχην. ταχὺ δὲ συννοήσαντες οἱ αὐληταὶ καὶ λαβόντες --- οἰκείαν ταῖς ἑαυτῶν ἀσελγείαις μεγάλην ἐποίησαν σύγχυσιν. συνεπιστρέψαντες δὲ τοὺς μέσους χοροὺς πρὸς τοὺς ἄκρους οἱ μὲν αὐληταὶ φυσῶντες ἀδιανόητα καὶ διαφέροντες τοὺς αὐλοὺς ἐπῆγον ἀνὰ μέρος ἐπ΄ ἀλλήλους, ἅμα δὲ τούτοις ἐπικτυποῦντες οἱ χοροὶ καὶ συνεπισείοντες τὴν σκευὴν ἐπεφέροντο τοῖς ἐναντίοις καὶ πάλιν ἀνεχώρουν ἐκ μεταβολῆς. ὡς δὲ καὶ περιζωσάμενός τις τῶν χορευτῶν ἐκ τοῦ καιροῦ στραφεὶς ἦρε τὰς χεῖρας ἀπὸ πυγμῆς πρὸς τὸν ἐπιφερόμενον αὐλητήν, τότ΄ ἤδη κρότος ἐξαίσιος ἐγένετο καὶ κραυγὴ τῶν θεωμένων. ἔτι δὲ τούτων ἐκ παρατάξεως ἀγωνιζομένων ὀρχησταὶ δύο εἰσήγοντο μετὰ συμφωνίας εἰς τὴν ὀρχήστραν, καὶ πύκται τέσσαρες ἀνέβησαν ἐπὶ τὴν σκηνὴν μετὰ σαλπιγκτῶν καὶ βυκανιστῶν. ὁμοῦ δὲ τούτων πάντων ἀγωνιζομένων ἄλεκτον ἦν τὸ συμβαῖνον. περὶ δὲ τῶν τραγῳδῶν, φησὶν ὁ Πολύβιος, ὅ τι ἂν ἐπιβάλωμαι λέγειν, δόξω τισὶν διαχλευάζειν." (p.5) ταῦτα τοῦ Οὐλπιανοῦ διεξελθόντος καὶ πάντων ἀνακακχασάντων ἐπὶ ταῖς Ἀνικίοις ταύταις θέαις ἐγένοντό τινες λόγοι καὶ περὶ τῶν καλουμένων πλάνων· καὶ ἐζητεῖτο εἰ μνήμη τις καὶ περὶ τούτων ἐγένετο παρὰ τοῖς παλαιοτέροις· περὶ γὰρ θαυματοποιῶν ἤδη προειρήκαμεν. καὶ ὁ Μάγνος ἔφη· ’Διονύσιος μὲν ὁ Σινωπεὺς ὁ τῆς κωμῳδίας ποιητὴς ἐν τῷ ἐπιγραφομένῳ Ὁμώνυμοι μνημονεύει Κηφισοδώρου τοῦ πλάνου διὰ τούτων· Κηφισόδωρόν φασιν ἐπικαλούμενον Πλάνον τιν΄ ἐν Ἀθήναις γενέσθαι, τὴν σχολὴν εἰς τοῦτο τὸ μέρος τοῦ βίου καταχρώμενον. τοῦτον ἐντυχόντα πρὸς τὸ σιμὸν ἀνατρέχειν, ἢ συγκαθεῖναι τηπι τῇ βακτηρίᾳ. μνημονεύει δ΄ αὐτοῦ καὶ Νικόστρατος ἐν Σύρῳ· Κηφισόδωρον οὐ κακῶς μὰ τὸν Δία τὸν πλάνον φασὶ στενωπὸν εἰς μέσον στῆσαί τινας ἀγκαλίδας ἔχοντας, ὥστε μὴ παρελθεῖν μηδένα. Πανταλέοντος δὲ μνημονεύει Θεόγνητος ἐν Φιλοδεσπότῳ· ὁ Πανταλέων μὲν αὐτὸς αὐτοὺς τοὺς ξένους τούς τ΄ ἀγνοοῦντας αὐτὸν ἐπλάνα, καὶ σχεδὸν ἀπεκραιπάλα τὰ πλεῖστα, τοῦ γελάσαι χάριν ἰδίαν τιν΄ αὑτῷ θέμενος ἀδολεσχίαν. καὶ Χρύσιππος δ΄ ὁ φιλόσοφος ἐν εʹ περὶ τοῦ Καλοῦ καὶ τῆς Ἡδονῆς περὶ τοῦ Πανταλέοντος τάδε γράφει· ‘ὁ δὲ πλάνος Πανταλέων τελευτᾶν μέλλων ἑκάτερον τῶν υἱῶν κατ΄ ἰδίαν ἐξηπάτησε, φήσας μόνῳ αὐτῷ λέγειν ὅπου κατωρύχοι τὸ χρυσίον· ὥστε μάτην ὕστερον κοινῇ σκάπτοντας αἰσθέσθαι ἐξηπατημένους." (p.6) οὐκ ἠπόρει δ΄ ἡμῶν τὸ συμπόσιον οὐδὲ τῶν φιλοσκωπτούντων. περὶ δὲ τοιούτου τινὸς πάλιν ὁ Χρύσιππος ἐν τῷ αὐτῷ γράφει· ’φιλοσκώπτης τις μέλλων ὑπὸ τοῦ δημίου σφάττεσθαι ἔτι ἕν τι ἔφη θέλειν ὥσπερ τὸ κύκνειον ᾄσας ἀποθανεῖν. ἐπιτρέψαντος δ΄ ἐκείνου ἔσκωψεν.‘ ὑπὸ δὴ τῶν τοιούτων πολλάκις ὁ Μυρτίλος σκωφθέντα καὶ ἀγανακτήσαντα εἶπεν καλῶς Λυσίμαχον τὸν βασιλέα πεποιηκέναι. ’Τελέσφορον γὰρ ἕνα τῶν ὑπάρχων αὐτοῦ, ἐπειδὴ ἔσκωψέ ποτε ἐν συμποσίῳ τὴν Ἀρσινόην (γυνὴ δ΄ ἦν τοῦ Λυσιμάχου) ὡς ἐμετικὴν οὖσαν, εἰπών κακῶν κατάρχεις τήνδ΄ ἐμοῦσαν εἰσάγων. ὁ Λυσίμαχος ἀκούσας ἐμβληθῆναι αὐτὸν ἐκέλευσεν εἰς γαλεάγραν καὶ δίκην θηρίου περιφερόμενον καὶ τρεφόμενον, κολαζόμενον οὕτως ἐποίησεν ἀποθανεῖν. σὺ δέ, ὦ Οὐλπιανέ, εἰ τὴν γαλεάγραν ζητεῖς, ἔχεις παρ΄ Ὑπερείδῃ τῷ ῥήτορι· ὅπου δέ, σὺ ζήτει. καὶ Ταχὼς δ΄ ὁ Αἰγυπτίων βασιλεὺς Ἀγησίλαον σκώψας τὸν Λακεδαιμονίων βασιλέα, ὅτ΄ ἦλθεν αὐτῷ συμμαχήσων, (ἦν γὰρ βραχὺς τὸ σῶμα) ἰδιώτης ἐγένετο, ἀποστάντος ἐκείνου τῆς συμμαχίας. τὸ δὲ σκῶμμα τοῦτ΄ ἦν· ὤδινεν ὄρος, Ζεὺς δ΄ ἐφοβεῖτο, τὸ δ΄ ἔτεκεν μῦν. ὅπερ ἀκούσας ὁ Ἀγησίλαος καὶ ὀργισθεὶς ἔφη ‘φανήσομαί σοί ποτε καὶ λέων.’ ὕστερον γὰρ ἀφισταμένων τῶν Αἰγυπτίων, ὥς φησι Θεόπομπος καὶ Λυκέας ὁ Ναυκρατίτης ἐν τοῖς Αἰγυπτιακοῖς, οὐδὲν αὐτῷ συμπράξας ἐποίησεν ἐκπεσόντα τῆς ἀρχῆς φυγεῖν εἰς Πέρσας.‘
[14,2] (p.7) πολλῶν οὖν πολλάκις ὄντων τῶν ἀκροαμάτων καὶ τῶν αὐτῶν οὐκ αἰεί, ἐπειδὴ πολλοὶ περὶ αὐτῶν ἐγίνοντο λόγοι, τὰ ὀνόματα τῶν εἰπόντων παραλιπὼν τῶν πραγμάτων μνησθήσομαι. περὶ μὲν γὰρ αὐλῶν ὃ μέν τις ἔφη τὸν Μελανιππίδην καλῶς ἐν τῷ Μαρσύᾳ διασύροντα τὴν αὐλητικὴν εἰρηκέναι περὶ τῆς Ἀθηνᾶς· ἁ μὲν Ἀθάνα τὤργαν΄ ἔρριψέν θ΄ ἱερᾶς ἀπὸ χειρὸς εἶπέ τ΄ ’ἔρρετ΄ αἴσχεα, σώματι λύμα, ἐμὲ δ΄ ἐγὼ κακότατι δίδωμι. πρὸς ὃν ἀντιλέγων ἄλλος ἔφη· ‘ἀλλ΄ ὅ γε Σελινούντιος Τελέστης τῷ Μελανιππίδῃ ἀντικορυσσόμενος ἐν Ἀργοῖ ἔφη—ὁ δὲ λόγος ἐστὶ περὶ τῆς Ἀθηνᾶς—· ὃν σοφὸν σοφὰν λαβοῦσαν οὐκ ἐπέλπομαι νόῳ δρυμοῖς ὀρείοις ὄργανον δίαν Ἀθάναν δυσόφθαλμον αἶσχος ἐκφοβηθεῖσαν αὖθις ἐκ χερῶν βαλεῖν, νυμφαγενεῖ χειροκτύπῳ φηρὶ Μαρσύᾳ κλέος. τί γάρ νιν εὐηράτοιο κάλλεος ὀξὺς ἔρως ἔτειρεν, ᾇ παρθενίαν ἄγαμον καὶ ἄπαιδ΄ ἀπένειμε Κλωθώ; ὡς οὐκ ἂν εὐλαβηθείσης τὴν αἰσχρότητα τοῦ εἴδους διὰ τὴν παρθενίαν. ἑξῆς τέ φησι· ἀλλὰ μάταν ἀχόρευτος ἅδε ματαιολόγων φάμα προσέπταθ΄ Ἑλλάδα μουσοπόλων σοφᾶς ἐπίφθονον βροτοῖς τέχνας ὄνειδος. μετὰ ταῦτα δὲ ἐγκωμιάζων τὴν αὐλητικὴν λέγει· ἃν συνεριθοτάτον Βρομίῳ παρέδωκε, σεμνᾶς δαίμονος ἀερόεν πνεῦμ΄ αἰολοπτερύγων σὺν ἀγλαᾶν ὠκύτατι χειρῶν. κομψῶς δὲ κἀν τῷ Ἀσκληπιῷ ὁ Τελέστης ἐδήλωσε τὴν τῶν αὐλῶν χρείαν ἐν τούτοις· ἢ Φρύγα καλλιπνόων αὐλῶν ἱερῶν βασιλῆα, Λυδὸν ὃς ἥρμοσε πρῶτος Δωρίδος ἀντίπαλον μούσης νόμον, αἰολον ὀρφναι πνεύματος εὔπτερον αὔραν ἀμφιπλέκων καλάμοις. (p.8) Πρατίνας δὲ ὁ Φλιάσιος αὐλητῶν καὶ χορευτῶν μισθοφόρων κατεχόντων τὰς ὀρχήστρας ἀγανακτεῖν τινας ἐπὶ τῷ τοὺς αὐλητὰς μὴ συναυλεῖν*

*Ο Σήμος ο Δήλιος, στο πρώτο βιβλίο του έργου του Ιστορία της Δήλου (Αθήν. ΙΔ', 618Α, 9), ορίζει τη συναυλία ως ένα σύμφωνο αγώνα αυλού και ρυθμού, χωρίς λόγια από τον εκτελεστή. Αλλά ο όρος χρησιμοποιούνταν γενικά με τη σημασία: (α) ενός ντουέτου αυλών, δηλ. της ταυτόχρονης εκτέλεσης από δύο αυλητές. Η εκτέλεση με δίαυλο θεωρούνταν συναυλία· (β) ενός ντουέτου κιθάρας και αυλού ή εκτέλεσης δύο οργάνων, ενός αυλού και οποιουδήποτε άλλου οργάνου. Μια παραλλαγή αυτού του δεύτερου ήταν η έναυλος κιθάρισις
(σόλο κιθάρας με συνοδεία αυλού).
Στη δεύτερη περίπτωση, το έγχορδο όργανο, συνήθως κιθάρα, έπαιζε το κύριο μέρος, ενώ ο αυλός συνόδευε (ίσως με μια διακοσμητική γραμμή). Πρβ. ετεροφωνία .
Φαίνεται ότι η συναυλία στην αρχική της μορφή είχε πολύ παλαιά καταγωγή και, κατά την παράδοση, εφευρέθηκε από τον Όλυμπο. Η συναυλία ως σόλο κιθάρας με συνοδεία αυλού εισάγεται από τη σχολή του Επίγονου . (Βλ. λ. έναυλος κιθάρισις.)
Φαίνεται ότι η συναυλία στην αρχική της μορφή είχε πολύ παλαιά καταγωγή και, κατά την παράδοση, εφευρέθηκε από τον Όλυμπο. Η συναυλία ως σόλο κιθάρας με συνοδεία αυλού εισάγεται από τη σχολή του Επίγονου . (Βλ. λ. έναυλος κιθάρισις.)
Η λέξη σύναυλος σήμαινε σε συμφωνία με τον αυλό, αλλά επίσης σε συμφωνία με τη φωνή ή μ' ένα όργανο. Το ρήμα συναυλώ σήμαινε παίζω μαζί (σε συμφωνία) με αυλό· επίσης, συνοδεύω με αυλό. Στον Αθήναιο (ΙΔ', 617, 8) αναφέρεται με τη δεύτερη σημασία του: "Πρατίνας δε ο Φλιάσιος... αγανακτήσας επί τω τους αυλητάς μή συναυλείν τοις χοροίς, καθάπερ ήν πάτριον" (αλλά ο Πρατίνας ο Φλιάσιος... αγανάκτησε γιατί οι αυλητές δε συνόδευαν τους χορούς [χορωδίες], με τον παραδοσιακό τρόπο).



τοῖς χοροῖς, καθάπερ ἦν πάτριον, ἀλλὰ τοὺς χοροὺς συνᾴδειν τοῖς αὐληταῖς· ὃν οὖν εἶχεν κατὰ τῶν ταῦτα ποιούντων θυμὸν ὁ Πρατίνας ἐμφανίζει διὰ τοῦδε τοῦ Ὑπορχήματος· τίς ὁ θόρυβος ὅδε; τί τάδε τὰ χορεύματα; τίς ὕβρις ἔμολεν ἐπὶ Διονυσιάδα πολυπάταγα θυμέλαν; ἐμὸς ἐμὸς ὁ Βρόμιος· ἐμὲ δεῖ κελαδεῖν, ἐμὲ δεῖ παταγεῖν ἀν΄ ὄρεα σύμενον μετὰ Ναιάδων οἷά τε κύκνον ἄγοντα ποικιλόπτερον μέλος. τὰν ἀοιδὰν κατέστασε Πιερὶς βασίλειαν· ὁ δ΄ αὐλὸς ὕστερον χορευέτω, καὶ γάρ ἐσθ΄ ὑπηρέτας. κώμοις μόνον θυραμάχοις τε πυγμαχίαισι νέων θέλοι παροίνων ἔμμεναι στρατηλάτας. παῖε τὸν φρυνίου ποικίλου πνοὰν ἔχοντα, φλέγε τὸν ὀλεσισιαλοκάλαμον, λαλοβαρύοπα --- μελορυθμοβάταν θῶπα τρυπάνῳ δέμας πεπλασμένον. ἢν ἰδού· ἅδε σοι δεξιὰ καὶ ποδὸς διαρριφά, θριαμβοδιθύραμβε, κισσόχαιτ΄ ἄναξ, ἄκουε τὰν ἐμὰν Δώριον χορείαν. (p.9) περὶ δὲ τῆς αὐλῶν πρὸς λύραν κοινωνίας, ἐπεὶ πολλάκις καὶ αὐτὴ ἡμᾶς ’ἡ συναυλία ἔθελγεν‘, Ἔφιππος ἐν Ἐμπολῇ φησιν· κοινωνεῖ γὰρ, ὦ μειρακίδιον, ἡ τοῖσιν αὐλοῖς μουσικὴ κἀν τῇ λύρᾳ τοῖς ἡμετέροισι παιγνίοις. ὅταν γὰρ εὖ συναρμόσωσι τοῖς συνοῦσι τὸν τρόπον, τόθ΄ ἡ μεγίστη τέρψις ἐξευρίσκεται. τὴν δὲ συναυλίαν τί ποτ΄ ἐστὶν ἐμφανίζει. Σῆμος ὁ Δήλιος ἐν εʹ Δηλιάδος γράφων οὕτως· ’ἀγνοουμένης δὲ παρὰ πολλοῖς τῆς συναυλίας, λεκτέον. ἦν τις ἀγὼν συμφωνίας ἀμοιβαῖος αὐλοῦ καὶ ῥυθμοῦ, χωρὶς {λόγου} τοῦ προσμελῳδοῦντος.‘*

*Ο Σήμος ο Δήλιος (Αθήν. ΙΔ', 618A, 9) λέει στο πέμπτο βιβλίο της Δηλιάδος: "ήν τις αγών συμφωνίας αμοιβαίος αυλού και ρυθμού χωρίς λόγου του προσμελωδούντος" ([η συναυλία] ήταν αγώνας συνδυασμένης εκτέλεσης αυλού και ρυθμού [δηλ. όρχησης], χωρίς την προσθήκη λέξεων [τραγουδιού]).


ἀστείως δὲ αὐτὴν Ἀντιφάνης φανερὰν ποιεῖ ἐν τῷ Αὐλητῇ λέγων· ποίαν, φράσον γάρ, ηδε τὴν συναυλίαν ταύτην ἐπίσταται γὰρ ἀλλ΄ ηὔλουν ἔτι μαθόντες ὥστε τοὺς αὐλοὺς σύ τε αυτητελετηψεθειθαμεν συντυγχάνεις αὐλῶν πέραινε. δέξεται δὲ τἄλλα σοι ἡδύ τι κοινόν ἐστιν οὗ χωρὶς πάλιν συννεύματ΄, οὐ προβλήμαθοις σημαίνεται ἕκαστα. ’Λίβυν δὲ τὸν αὐλὸν*

*λίβυς αυλός, λιβυκός αυλός· ονομάστηκε έτσι, γιατί, κατά τον Δούρι (στον Αθήναιο, ΙΔ', 618G), ένας Λίβυς πρώτος εφεύρε την αυλητική τέχνη και έπαιξε στον αυλό τα μητρώα, προς τιμήν της Κυβέλης: "Λίβυν δε τον αυλόν προσαγορεύουσιν οι ποιηταί, φησί Δούρις... επειδή Σειρίτης, ός δοκεί πρώτος ευρείν την αυλητικήν, Λίβυς ήν των νομάδων" (οι ποιητές ονομάζουν τον αυλό λιβυκό, λέει ο Δούρις... γιατί ο Σειρίτης, ο οποίος, πιστεύεται, πρώτος εφεύρε την αυλητική τέχνη, ήταν Λίβυς από τη νομαδική φυλή).


προσαγορεύουσιν οἱ ποιηταί,‘ φησὶ Δοῦρις ἐν βʹ τῶν περὶ Ἀγαθοκλέα, ’ἐπειδὴ Σειρίτης δοκεῖ πρῶτος εὑρεῖν τὴν αὐλητικήν, Λίβυς ὢν τῶν Νομάδων, ὃς καὶ κατηύλησεν τὰ μητρῷα πρῶτος.‘ ’αὐλήσεων δ΄ εἰσὶν ὀνομασίαι, ὥς φησι Τρύφων ἐν δευτέρῳ Ὀνομασιῶν, αἵδε· κῶμος, βουκολισμός, γίγγρας,*

*γίγγρας ήταν επίσης το όνομα ενός αυλήματος (σόλο αυλού) για τον αυλό γίγγρα· ο λεξικογράφος Τρύφων (Αθήν. ΙΔ', 618C, 9) στο δεύτερο βιβλίο του των Ονομασιών περιλαμβάνει το γίγγρα στις αυλήσεις (βλ. λ. αύλησις ).

τετράκωμος, ἐπίφαλλος, χορεῖος, καλλίνικος, πολεμικόν, ἡδύκωμος, σικιννοτύρβη, θυροκοπικόν (τὸ δ΄ αὐτὸ καὶ κρουσίθυρον), κνισμός, μόθων. ταῦτα δὲ πάντα μετ΄ ὀρχήσεως ηὐλεῖτο.‘
[14,3] (p.10) καὶ ᾠδῆς δὲ ὀνομασίας καταλέγει ὁ Τρύφων τάσδε· ’ἱμαῖος ἡ ἐπιμύλιος καλουμένη, ἣν παρὰ τοὺς ἀλέτους ᾖδον, ἴσως ἀπὸ τῆς ἱμαλίδος. ἱμαλὶς δ΄ ἐστὶν παρὰ Δωριεῦσιν ὁ νόστος καὶ τὰ ἐπίμετρα τῶν ἀλεύρων. ἡ δὲ τῶν ἱστουργῶν ᾠδὴ αἴλινος, ὡς Ἐπίχαρμος ἐν Ἀταλάνταις ἱστορεῖ. ἡ δὲ τῶν ταλασιουργῶν ἴουλος.‘ Σῆμος δ΄ ὁ Δήλιος ἐν τῷ περὶ Παιάνων φησί· ’τὰ δράγματα τῶν κριθῶν αὐτὰ καθ΄ αὑτὰ προσηγόρευον ἀμάλας· συναθροισθέντα δὲ καὶ ἐκ πολλῶν μίαν γενόμενα δέσμην οὔλους καὶ ἰούλους· καὶ τὴν Δήμητρα ὁτὲ μὲν Χλόην, ὁτὲ δὲ Ἰουλώ. ἀπὸ τῶν οὖν τῆς Δήμητρος εὑρημάτων τούς τε καρποὺς καὶ τοὺς ὕμνους τοὺς εἰς τὴν θεὸν οὔλους καλοῦσι καὶ ἰούλους.‘ δημήτρουλοι καὶ καλλίουλοι. καὶ πλεῖστον οὖλον οὖλον ἵει, ἴουλον ἵει ἄλλοι δέ φασιν ἐριουργῶν εἶναι τὴν ᾠδήν. αἱ δὲ τῶν τιτθευουσῶν ᾠδαὶ καταβαυκαλήσεις ὀνομάζονται. ἦν δὲ καὶ ἐπὶ ταῖς ἐώραις τις ἐπ΄ Ἠριγόνῃ, ἣν καὶ ἀλῆτιν λέγουσιν, ᾠδή. Ἀριστοτέλης γοῦν ἐν τῇ Κολοφωνίων Πολιτείᾳ φησίν· ’ἀπέθανεν δὲ καὶ αὐτὸς ὁ Θεόδωρος ὕστερον βιαίῳ θανάτῳ. λέγεται δὲ γενέσθαι τρυφῶν τις, ὡς ἐκ τῆς ποιήσεως δῆλόν ἐστιν. ἔτι γὰρ καὶ νῦν αἱ γυναῖκες ᾄδουσιν αὐτοῦ μέλη περὶ τὰς ἐώρας.‘ ἡ δὲ τῶν θεριστῶν ᾠδὴ Λιτυέρσης *

*Αθήν. (ΙΔ', 619Α, 10): "η δέ των θεριστών ωδή λιτυέρσης καλείται". Λιτυέρσης ή Λιτυέρσας ήταν το όνομα ενός εξαιρετικά επιδέξιου θεριστή, νόθου γιου του Μίδα, βασιλιά της Φρυγίας, που συνήθιζε να προκαλεί τους διαβάτες στο θέρισμα· όταν τους νικούσε, τους έδενε τα κεφάλια μέσα στα δεμάτια. Τον σκότωσε, κατά μια παράδοση, ο Ηρακλής.

καλεῖται. καὶ τῶν μισθωτῶν δέ τις ἦν ᾠδὴ τῶν ἐς τοὺς ἀγροὺς φοιτώντων, ὡς Τηλεκλείδης φησὶν ἐν Ἀμφικτύοσιν· καὶ βαλανέων ἄλλαι, ὡς Κράτης ἐν Τόλμαις· καὶ τῶν πτισσουσῶν ἄλλη τις, ὡς Ἀριστοφάνης ἐν Θεσμοφοριαζούσαις καὶ Νικοχάρης ἐν Ἡρακλεῖ Χορηγῷ. ἦν δὲ καὶ τοῖς ἡγουμένοις τῶν βοσκημάτων ὁ βουκολιασμὸς καλούμενος. Δίομος δ΄ ἦν βουκόλος Σικελιώτης ὁ πρῶτος εὑρὼν τὸ εἶδος· μνημονεύει δ΄ αὐτοῦ Ἐπίχαρμος ἐν Ἁλκυόνι καὶ ἐν Ὀδυσσεῖ Ναυαγῷ. ἡ δ΄ ἐπὶ τοῖς θανάτοις καὶ λύπαις ᾠδὴ ὀλοφυρμὸς*

*Αθήν. (ΙΔ', 619Β, 10): "η δε επί τοις θανάτοις και λύπαις ωδή ολοφυρμός" (και το τραγούδι που τραγουδιόταν σε θανάτους και λύπες [ονομαζόταν] ολοφυρμός).

καλεῖται. αἱ δὲ ἴουλοι καλούμεναι ᾠδαὶ Δήμητρι καὶ Φερσεφόνῃ πρέπουσι. ἡ δὲ εἰς Ἀπόλλωνα ᾠδὴ φιληλιάς, ὡς Τελέσιλλα παρίστησιν· οὔπιγγοι δὲ αἱ εἰς Ἄρτεμιν. ᾔδοντο δὲ Ἀθήνησι καὶ οἱ Χαρώνδου νόμοι παρ΄ οἶνον, ὡς Ἕρμιππός φησιν ἐν ἕκτῳ περὶ Νομοθετῶν. Ἀριστοφάνης δ΄ ἐν Ἀττικαῖς φησιν Λέξεσιν· ’ἱμαῖος ᾠδὴ μυλωθρῶν· ἐν δὲ γάμοις ὑμέναιος·*



*υμέναιος, γαμήλιο ή επιθαλάμιο τραγούδι. Tο εκτελούσαν φίλοι που συνόδευαν τη νύφη από το πατρικό της σπίτι στο σπίτι του γαμπρού. Ησύχ. : "Υμεναίων· γαμικών ασμάτων, μέλος ωδής" (υμέναιοι· γαμήλια τραγούδια· μελωδίες). Βλ. επίσης Αθήν. ΙΔ', 619Β, 10.
Η γαμήλια μελωδία παιζόταν και στον αυλό , ιδίως το μόναυλο


ἐν δὲ πένθεσιν ἰάλεμος. λίνος δὲ καὶ αἴλινος οὐ μόνον ἐν πένθεσιν, ἀλλὰ καὶ ‘ἐπ΄ εὐτυχεῖ μολπᾷ’ κατὰ τὸν Εὐριπίδην.‘ (p.11) Κλέαρχος δ΄ ἐν πρώτῳ Ἐρωτικῶν νόμιον καλεῖσθαί τινά φησιν ᾠδὴν ἀπ΄ Ἠριφανίδος, γράφων οὕτως· ’Ἠριφανὶς ἡ μελοποιὸς Μενάλκου κυνηγετοῦντος ἐρασθεῖσα ἐθήρευεν μεταθέουσα ταῖς ἐπιθυμίαις. φοιτῶσα γὰρ καὶ πλανωμένη πάντας τοὺς ὀρείους ἐπεξῄει δρυμούς, ὡς μῦθον εἶναι τοὺς λεγομένους Ἰοῦς δρόμους· ὥστε μὴ μόνον τῶν ἀνθρώπων τοὺς ἀστοργίᾳ διαφέροντας, ἀλλὰ καὶ τῶν θηρῶν τοὺς ἀνημερωτάτους συνδακρῦσαι τῷ πάθει, λαβόντας αἴσθησιν ἐρωτικῆς ἐλπίδος. ὅθεν ἐποίησέ τε καὶ ποιήσασα περιῄει κατὰ τὴν ἐρημίαν, ὥς φασιν, ἀναβοῶσα καὶ ᾄδουσα τὸ καλούμενον νόμιον, ἐν ᾧ ἐστιν ‘μακραὶ δρύες, ὦ Μέναλκα.’ Ἀριστόξενος δὲ ἐν τετάρτῳ περὶ Μουσικῆς ‘ᾖδον, φησίν, αἱ ἀρχαῖαι γυναῖκες Καλύκην τινὰ ᾠδήν. Στησιχόρου δ΄ ἦν ποίημα, ἐν ᾧ Καλύκη τις ὄνομα ἐρῶσα Εὐάθλου νεανίσκου εὔχεται τῇ Ἀφροδίτῃ γαμηθῆναι αὐτῷ. ἐπεὶ δὲ ὑπερεῖδεν ὁ νεανίσκος, κατεκρήμνισεν ἑαυτήν. ἐγένετο δὲ τὸ πάθος περὶ Λευκάδα. σωφρονικὸν δὲ πάνυ κατεσκεύασεν ὁ ποιητὴς τὸ τῆς παρθένου ἦθος, οὐκ ἐκ παντὸς τρόπου θελούσης συγγενέσθαι τῷ νεανίσκῳ, ἀλλ΄ εὐχομένης εἰ δύναιτο γυνὴ τοῦ Εὐάθλου γενέσθαι κουριδία ἢ εἰ τοῦτο μὴ δυνατόν, ἀπαλλαγῆναι τοῦ βίου.’ ἐν δὲ τοῖς κατὰ βραχὺ Ὑπομνήμασιν ὁ Ἀριστόξενος ‘Ἴφικλος, φησίν, Ἁρπαλύκην ἐρασθεῖσαν ὑπερεῖδεν. ἣ δὲ ἀπέθανεν καὶ γίνεται ἐπ΄ αὐτῇ παρθένοις ἀγὼν ᾠδῆς, ἥτις Ἁρπαλύκη, φησί, καλεῖται.’ Νύμφις δ΄ ἐν πρώτῳ περὶ Ἡρακλείας περὶ Μαριανδυνῶν διηγούμενός φησιν· ‘ὁμοίως δὲ καὶ τῶν ᾠδῶν ἐνίας κατανοήσειεν ἄν τις, ἃς ἐκεῖνοι κατά τινα ἐπιχωριαζομένην παρ΄ αὐτοῖς ---. ᾄδοντες ἀνακαλοῦνταί τινα τῶν ἀρχαίων, προσαγορεύοντες Βῶρμον. τοῦτον δὲ λέγουσιν υἱὸν γενέσθαι ἀνδρὸς ἐπιφανοῦς καὶ πλουσίου, τῷ δὲ κάλλει καὶ τῇ κατὰ τὴν ἀκμὴν ὥρᾳ πολὺ τῶν ἄλλων διενεγκεῖν· ὃν ἐφεστῶτα ἔργοις ἰδίοις καὶ βουλόμενον τοῖς θερίζουσιν δοῦναι πιεῖν βαδίζοντα ἐφ΄ ὕδωρ ἀφανισθῆναι. ζητεῖν οὖν αὐτὸν τοὺς ἀπὸ τῆς χώρας μετά τινος μεμελῳδημένου θρήνου {καὶ ἀνακλήσεως}, ᾧ καὶ νῦν ἔτι πάντες χρώμενοι διατελοῦσι. τοιοῦτος δ΄ ἐστὶ καὶ ὁ παρ΄ Αἰγυπτίοις καλούμενος Μάνερως.’ (p.12) οὐκ ἀπελείποντο δὲ ἡμῶν τῶν συμποσίων οὐδὲ ῥαψῳδοί. ἔχαιρε γὰρ τοῖς Ὁμήρου ὁ Λαρήνσιος ὡς ἄλλος οὐδὲ εἷς, ὡς λῆρον ἀποφαίνειν Κάσανδρον τὸν Μακεδονίας βασιλεύσαντα, περὶ οὗ φησι Καρύστιος ἐν Ἱστορικοῖς Ὑπομνήμασιν ὅτι οὕτως ἦν φιλόμηρος ὡς διὰ στόματος ἔχειν τῶν ἐπῶν τὰ πολλά· καὶ Ἰλιὰς ἦν αὐτῷ καὶ Ὀδυσσεία ἰδίως γεγραμμέναι. ὅτι δ΄ ἐκαλοῦντο οἱ ῥαψῳδοὶ καὶ Ὁμηρισταὶ Ἀριστοκλῆς εἴρηκεν ἐν τῷ περὶ Χορῶν. τοὺς δὲ νῦν Ὁμηριστὰς ὀνομαζομένους πρῶτος εἰς τὰ θέατρα παρήγαγε Δημήτριος ὁ Φαληρεύς. Χαμαιλέων δὲ ἐν τῷ περὶ Στησιχόρου καὶ μελῳδηθῆναί φησιν οὐ μόνον τὰ Ὁμήρου, ἀλλὰ καὶ τὰ Ἡσιόδου καὶ Ἀρχιλόχου, ἔτι δὲ Μιμνέρμου καὶ Φωκυλίδου. Κλέαρχος δ΄ ἐν τῷ προτέρῳ περὶ Γρίφων ‘τὰ Ἀρχιλόχου, φησίν, {ὁ} Σιμωνίδης ὁ Ζακύνθιος ἐν τοῖς θεάτροις ἐπὶ δίφρου καθήμενος ἐραψῴδει.’ Λυσανίας δ΄ ἐν τῷ πρώτῳ περὶ Ἰαμβοποιῶν Μνασίωνα τὸν ῥαψῳδὸν λέγει ἐν ταῖς δείξεσι τῶν Σιμωνίδου τινὰς ἰάμβων ὑποκρίνεσθαι. τοὺς δ΄ Ἐμπεδοκλέους Καθαρμοὺς ἐραψῴδησεν Ὀλυμπίασι Κλεομένης ὁ ῥαψῳδός, ὥς φησιν Δικαίαρχος ἐν τῷ Ὀλυμπικῷ. Ἰάσων δ΄ ἐν τρίτῳ περὶ τῶν Ἀλεξάνδρου Ἱερῶν ἐν Ἀλεξανδρείᾳ φησὶν ἐν τῷ μεγάλῳ θεάτρῳ ὑποκρίνασθαι Ἡγησίαν τὸν κωμῳδὸν τὰ Ἡσιόδου, Ἑρμόφαντον δὲ τὰ Ὁμήρου.
[14,4] (p.13) καὶ οἱ καλούμενοι δὲ ἱλαρῳδοί,*

*Ο Αθήναιος (ΙΔ', 621Β, 14) λέει: "Πιο σοβαρός από αυτούς τους ποιητές είναι ο ιλαρωδός, γιατί δεν κάνει άσεμνες κινήσεις· χρησιμοποιεί λευκό χιτώνα και είναι στεφανωμένος με χρυσό στεφάνι... συνοδεύεται, όπως ο αυλωδός , από έναν κιθαριστή , άνδρα ή γυναίκα· και το στεφάνι της νίκης προσφέρεται στον ιλαρωδό και τον αυλωδό, όχι όμως στον ψάλτη (κιθαριστή ή εκτελεστή έγχορδου οργάνου που παίζει με γυμνά δάχτυλα, χωρίς πλήκτρο), ούτε στον αυλητή ".


οὓς νῦν τινες σιμῳδοὺς*

*Ο Αθήναιος (ΙΔ', 621Β, 14) λέει: "και οι καλούμενοι δε ιλαρωδοί, ους νυν τίνες σιμωδούς καλούσιν" (και οι λεγόμενοι ιλαρωδοί, που μερικοί τώρα τους ονομάζουν σιμωδούς).


καλοῦσιν, ὡς Ἀριστοκλῆς φησιν ἐν αʹ περὶ Χορῶν, τῷ τὸν Μάγνητα Σῖμον διαπρέψαι μᾶλλον τῶν διὰ τοῦ ἱλαρῳδεῖν ποιητῶν, συνεχῶς ἡμῖν ἐπεφαίνοντο. καταλέγει δ΄ ὁ Ἀριστοκλῆς καὶ τούσδε ἐν τῷ περὶ Μουσικῆς γράφων ὧδε· ‘μαγῳδός· οὗτος δ΄ ἐστὶν ὁ αὐτὸς τῷ λυσιῳδῷ.*


*Μερικοί συγγραφείς συνέχεαν τον λυσιωδό με τον μαγωδό , αλλά ο Αριστόξενος τους διακρίνει με τον ακόλουθο τρόπο: "ο ηθοποιός που μιμείται ανδρικούς και γυναικείους χαρακτήρες ονομάζεται μαγωδός, ενώ εκείνος που, ντυμένος με ανδρικά φορέματα, μιμείται γυναικείους χαρακτήρες λέγεται λυσιωδός" (Αθήν. ΙΔ', 620F, 13).


Ἀριστόξενος δέ φησι τὸν μὲν ἀνδρεῖα καὶ γυναικεῖα πρόσωπα ὑποκρινόμενον μαγῳδὸν καλεῖσθαι, τὸν δὲ γυναικεῖα ἀνδρείοις λυσιῳδόν· τὰ αὐτὰ δὲ μέλη ᾄδουσιν, καὶ τἄλλα πάντα δ΄ ἐστὶν ὅμοια. ὁ δὲ ἰωνικολόγος τὰ Σωτάδου καὶ τῶν πρὸ τούτου ἰωνικὰ καλούμενα ποιήματα Ἀλεξάνδρου τε τοῦ Αἰτωλοῦ καὶ Πύρητος τοῦ Μιλησίου καὶ Ἀλέξου καὶ ἄλλων τοιούτων ποιητῶν προφέρεται. καλεῖται δ΄ οὗτος καὶ κιναιδολόγος. ἤκμασεν δ΄ ἐν τῷ εἴδει τούτῳ Σωτάδης ὁ Μαρωνείτης, ὥς φησι Καρύστιος ὁ Περγαμηνὸς ἐν τῷ περὶ αὐτοῦ {Σωτάδου} συγγράμματι καὶ ὁ τοῦ Σωτάδου υἱὸς Ἀπολλώνιος. ἔγραψεν δὲ καὶ οὗτος περὶ τῶν τοῦ πατρὸς ποιημάτων σύγγραμμα· ἐξ οὗ ἔστι κατιδεῖν τὴν ἄκαιρον παρρησίαν τοῦ Σωτάδου, κακῶς μὲν εἰπόντος Λυσίμαχον τὸν βασιλέα ἐν Ἀλεξανδρείᾳ, Πτολεμαῖον δὲ τὸν Φιλάδελφον παρὰ Λυσιμάχῳ, καὶ ἄλλους τῶν βασιλέων ἐν ἄλλαις τῶν πόλεων· διόπερ τῆς δεούσης ἔτυχε τιμωρίας. ἐκπλεύσαντα γὰρ αὐτὸν τῆς Ἀλεξανδρείας, ὥς φησιν Ἡγήσανδρος ἐν τοῖς Ὑπομνήμασιν, καὶ δοκοῦντα διαπεφευγέναι τὸν κίνδυνον —εἰρήκει γὰρ εἰς τὸν βασιλέα Πτολεμαῖον πολλὰ δεινά, ἀτὰρ καὶ τόδε, ὅτε τὴν ἀδελφὴν Ἀρσινόην ἐγεγαμήκει· εἰς οὐχ ὁσίην τρυμαλιὴν τὸ κέντρον ὤθει— Πάτροκλος οὖν ὁ τοῦ Πτολεμαίου στρατηγὸς ἐν Καύνῳ τῇ νήσῳ λαβὼν αὐτὸν καὶ εἰς μολυβῆν κεραμίδα ἐμβαλὼν καὶ ἀναγαγὼν εἰς τὸ πέλαγος κατεπόντωσε. τοιαύτη δ΄ ἐστὶν αὐτοῦ ἡ ποίησις· Θεοδώρου τοῦ αὐλητοῦ Φιλῖνος ἦν πατήρ, εἰς ὃν ταῦτ΄ ἔγραψεν· ὃ δ΄ ἀποστεγάσας τὸ τρῆμα τῆς ὄπισθε λαύρης, διὰ δενδροφόρου φάραγγος ἐξέωσε βροντὴν ἠλέματον, ὁκοίην ἀροτὴρ γέρων χαλᾷ βοῦς. (p.14) σεμνότερος δὲ τῶν τοιούτων ἐστὶ ποιητῶν ὁ ἱλαρῳδὸς καλούμενος. οὐδὲ γὰρ σχινίζεται· χρῆται δ΄ ἐσθῆτι λευκῇ ἀνδρείᾳ καὶ στεφανοῦται χρυσοῦν στέφανον, καὶ τὸ μὲν παλαιὸν ὑποδήμασιν ἐχρῆτο, ὥς φησιν ὁ Ἀριστοκλῆς, νῦν δὲ κρηπῖσιν. ψάλλει δ΄ αὐτῷ ἄρρην ἢ θήλεια, ὡς καὶ τῷ αὐλῳδῷ. δίδοται δὲ ὁ στέφανος τῷ ἱλαρῳδῷ καὶ τῷ αὐλῳδῷ, οὐ τῷ ψάλτῃ οὐδὲ τῷ αὐλητῇ.*

*Το λειτούργημα του αυλητή στη μακρινή εκείνη εποχή ήταν δευτερεύουσας σημασίας· στους διαγωνισμούς ήταν ο αυλωδός που στεφανωνόταν, και όχι ο αυλητής (Αθήν. ΙΔ', 621Β. 14: "και το στεφάνι της νίκης δίδεται στον ιλαρωδό και στον αυλωδό, ούτε στον "ψάλτη " [εκτελεστή εγχόρδου οργάνου], ούτε στον αυλητή"


ὁ δὲ μαγῳδὸς καλούμενος τύμπανα ἔχει καὶ κύμβαλα καὶ πάντα τὰ περὶ αὐτὸν ἐνδύματα γυναικεῖα· σχινίζεται δὲ καὶ πάντα ποιεῖ τὰ ἔξω κόσμου, ὑποκρινόμενος ποτὲ μὲν γυναῖκας {καὶ} μοιχοὺς καὶ μαστροπούς, ποτὲ δὲ ἄνδρα μεθύοντα καὶ ἐπὶ κῶμον παραγινόμενον πρὸς τὴν ἐρωμένην. φησὶ δὲ ὁ Ἀριστόξενος τὴν μὲν ἱλαρῳδίαν σεμνὴν οὖσαν παρὰ τὴν τραγῳδίαν εἶναι, τὴν δὲ μαγῳδίαν παρὰ τὴν κωμῳδίαν. πολλάκις δὲ οἱ μαγῳδοὶ καὶ κωμικὰς ὑποθέσεις λαβόντες ὑπεκρίθησαν κατὰ τὴν ἰδίαν ἀγωγὴν καὶ διάθεσιν. ἔσχεν δὲ τοὔνομα ἡ μαγῳδία ἀπὸ τοῦ οἱονεὶ μαγικὰ προφέρεσθαι καὶ φαρμάκων ἐμφανίζειν δυνάμεις. (p.15) παρὰ δὲ Λακεδαιμονίοις κωμικῆς παιδιᾶς ἦν τις τρόπος παλαιός, ὥς φησι Σωσίβιος, οὐκ ἄγαν σπουδαῖος, ἅτε δὴ κἀν τούτοις τὸ λιτὸν τῆς Σπάρτης μεταδιωκούσης. ἐμιμεῖτο γάρ τις ἐν εὐτελεῖ τῇ λέξει κλέπτοντάς τινας ὀπώραν ἢ ξενικὸν ἰατρὸν τοιαυτὶ λέγοντα, ὡς Ἄλεξις ἐν Μανδραγοριζομένῃ διὰ τούτων παρίστησιν· ἐὰν ἐπιχώριος ἰατρὸς εἴπῃ ’τρυβλίον τούτῳ δότε πτισάνης ἕωθεν‘, καταφρονοῦμεν εὐθέως· ἂν δὲ πτισάναν καὶ τρυβλίον, θαυμάζομεν. καὶ πάλιν ἐὰν μὲν τευτλίον, παρείδομεν· ἐὰν δὲ σεῦτλον, ἀσμένως ἠκούσαμεν, ὡς οὐ τὸ σεῦτλον ταὐτὸν ὂν τῷ τευτλίῳ. ἐκαλοῦντο δ΄ οἱ μετιόντες τὴν τοιαύτην παιδιὰν παρὰ τοῖς Λάκωσι δικηλισταί, ὡς ἄν τις σκευοποιοὺς εἴπῃ καὶ μιμητάς. τοῦ δὲ εἴδους τῶν δικηλιστῶν*

*Ο Αθήναιος (ΙΔ', 621F, 15) λέει ότι υπήρχαν πολλά άλλα ονόματα, ("προσηγορίαι") σε διάφορα μέρη για τους δεικηλιστές· έτσι, στη Σικυώνα λέγονταν φαλλοφόροι· άλλοι τους ονόμαζαν αυτοκάβδαλους και άλλοι φλύακες (δωρ. τύπος του φλύαροι· μωρολόγοι, παλιάτσοι), ενώ οι Θηβαίοι, "οι οποίοι συνηθίζουν να δίνουν ονόματα για πολλά πράματα", τους ονόμαζαν εθελοντές (εθελονταί). Πολλοί τους έλεγαν και σοφιστές.


πολλαὶ κατὰ τόπους εἰσὶ προσηγορίαι. Σικυώνιοι μὲν γὰρ φαλλοφόρους αὐτοὺς καλοῦσιν, ἄλλοι δ΄ αὐτοκαβδάλους, οἳ δὲ φλύακας, ὡς Ἰταλοί, σοφιστὰς δὲ οἱ πολλοί· Θηβαῖοι δὲ καὶ τὰ πολλὰ ἰδίως ὀνομάζειν εἰωθότες ἐθελοντάς. ὅτι δὲ καινουργοῦσιν κατὰ τὰς φωνὰς οἱ Θηβαῖοι Στράττις ἐπιδείκνυσιν ἐν Φοινίσσαις διὰ τούτων· ξυνίετ΄ οὐδέν, πᾶσα Θηβαίων πόλις, οὐδέν ποτ΄ ἀλλ΄ ἢ πρῶτα μὲν τὴν σηπίαν ὀπιτθοτίλαν, ὡς λέγους΄, ὀνομάζετε· τὸν ἀλεκτρυόνα δ΄ ὀρτάλιχον, τὸν ἰατρὸν δὲ σάκταν, βέφυραν {δὲ} τὴν γέφυραν, τῦκα δὲ τὰ σῦκα, κωτιλάδας δὲ τὰς χελιδόνας, τὴν ἔνθεσιν δ΄ ἄκολον, τὸ γελᾶν δὲ κριδδέμεν, νεασπάτωτον δ΄, ἤν τι νεοκάττυτον ᾖ. (p.16) Σῆμος δ΄ ὁ Δήλιος ἐν τῷ περὶ Παιάνων ’οἱ αὐτοκάβδαλοι, φησί, καλούμενοι ἐστεφανωμένοι κιττῷ σχέδην ἐπέραινον ῥήσεις. ὕστερον δὲ ἴαμβοι ὠνομάσθησαν αὐτοί τε καὶ τὰ ποιήματα αὐτῶν. οἱ δὲ ἰθύφαλλοι,*

*Ο Σήμος ο Δήλιος στο βιβλίο του Περί παιάνων (Αθήν. ΙΔ', 622Β, 16) διηγείται ότι οι ιθύφαλλοι κατά την είσοδό τους στο θέατρο φορούσαν μάσκες που παρίσταναν μεθυσμένους ανθρώπους, ήταν στεφανωμένοι, και είχαν πολύχρωμες χειρίδες (μανίκια)· χρησιμοποιούσαν χιτώνες μεσόλευκους (με άσπρες ραβδώσεις) και φορούσαν ταραντίνη ποδιά, που τους κάλυπτε ως τα σφυρά. Και αφού έμπαιναν σιωπηλοί, όταν έφταναν στο μέσο της ορχήστρας, απάγγελλαν στο κοινό: "ανάγετ' ανάγετ', ευρυχωρίαν ποιείτε τω θεώ· θέλει γαρ ο θεός... δια μέσου βαδίζειν" (υποχωρείτε, υποχωρείτε! κάνετε τόπο για το θεό· γιατί ο θεός θέλει να περάσει...).


φησί, καλούμενοι προσωπεῖα μεθυόντων ἔχουσιν καὶ ἐστεφάνωνται, χειρῖδας ἀνθινὰς ἔχοντες· χιτῶσι δὲ χρῶνται μεσολεύκοις καὶ περιέζωνται ταραντῖνον καλύπτον αὐτοὺς μέχρι τῶν σφυρῶν. σιγῇ δὲ διὰ τοῦ πυλῶνος εἰσελθόντες, ὅταν κατὰ μέσην τὴν ὀρχήστραν γένωνται, ἐπιστρέφουσιν εἰς τὸ θέατρον λέγοντες· ἀνάγετ΄, εὐρυχωρίαν ποιεῖτε τῷ θεῷ· ἐθέλει γὰρ {ὁ θεὸς} ὀρθὸς ἐσφυδωμένος διὰ μέσου βαδίζειν. οἱ δὲ φαλλοφόροι, φησίν, προσωπεῖον μὲν οὐ λαμβάνουσιν, προσκόπιον δ΄ ἐξ ἑρπύλλου περιτιθέμενοι καὶ παιδέρωτος ἐπάνω τούτου ἐπιτίθενται στέφανον {τε} δασὺν ἴων καὶ κιττοῦ· καυνάκας τε περιβεβλημένοι παρέρχονται οἳ μὲν ἐκ παρόδου, οἳ δὲ κατὰ μέσας τὰς θύρας, βαίνοντες ἐν ῥυθμῷ καὶ λέγοντες· σοί, Βάκχε, τάνδε μοῦσαν ἀγλαίζομεν, ἁπλοῦν ῥυθμὸν χέοντες αἰόλῳ μέλει, καινάν, ἀπαρθένευτον, οὔ τι ταῖς πάρος κεχρημέναν ᾠδαῖσιν, ἀλλ΄ ἀκήρατον κατάρχομεν τὸν ὕμνον. εἶτα προστρέχοντες ἐτώθαζον οὓς {ἂν} προέλοιντο, στάδην δὲ ἔπραττον· ὁ δὲ φαλλοφόρος ἰθὺ βαδίζων καταπασθεὶς αἰθάλῳ.‘ (p.17) ἐπεὶ δ΄ ἐνταῦθα τοῦ λόγου ἐσμέν, οὐκ ἄξιον ἡγοῦμαι παραλιπεῖν τὰ περὶ Ἀμοιβέως τοῦ καθ΄ ἡμᾶς κιθαρῳδοῦ, ’ἀνδρὸς τεχνίτου κατὰ νόμους τοὺς μουσικούς.‘ οὗτός ποτε βράδιον ἥκων ἐπὶ τὸ συμπόσιον ἡμῶν ὡς ἔμαθεν παρά τινος τῶν οἰκετῶν ἀποδειπνήσαντας, ἐβουλεύετο τί χρὴ ποιεῖν, ἕως παρελθὼν ὁ Σόφων αὐτῷ μάγειρος (γεγωνότερον δ΄ ἐφθέγγετο ὡς πάντας ἀκούειν) τὰ ἐξ Αὔγης εἶπεν Εὐβούλου· τί, ὦ πόνηρ΄, ἕστηκας ἐν πύλαις ἔτι, ἀλλ΄ οὐ βαδίζεις; τοῖσδε γενναίως πάλαι διεσπάρακται θερμὰ χηνίσκων μέλη, διερράχισται σεμνὰ δελφάκων κρέα, κατηλόηται γαστρὸς οὑν μέσῳ κύκλος, κατῃσίμωται πάντα τἀκροκώλια, νενωγάλισται σεμνὸς ἀλλᾶντος τόμος, παρεντέτρωκται τευθὶς ἐξωπτημένη, παρεκλέλαπται σταμνί΄ ἐννέ΄ ἢ δέκα. ὥστ΄ εἴ τι βούλει τῶν λελειμένων φαγεῖν, ἔπειγ΄ ἔπειγε, μή ποθ΄ ὡς λύκος χανὼν καὶ τῶνδ΄ ἁμαρτὼν ὕστερον συχνῶ δραχμῆς. — πάντ΄ ἐστὶν ἡμῖν— κατὰ τὸν ἥδιστον Ἀντιφάνην, ὃς ἐν τῷ Φιλοθηβαίῳ φησίν— ἥ τε γὰρ συνώνυμος τῆς ἔνδον οὔσης ἔγχελυς Βοιωτία τμηθεῖσα κοίλοις ἐν βυθοῖσι κακκάβης χλιαίνετ΄, αἴρεθ΄, ἕψεται, παφλάζεται, προσκάεθ΄· ὥστε μηδ΄ ἂν εἰ χαλκοῦς ἔχων μυκτῆρας εἰσέλθοι τις, ἐξελθεῖν πάλιν εἰκῇ· τοσαύτην ἐξακοντίζει πνοήν. {Β.} λέγεις μάγειρον ζῶντα. {Α.} πλησίον δέ γε ταύτης ἄσιτος ἡμέραν καὶ νύχθ΄ ὅλην κεστρεὺς λοπισθείς, --- πασθείς, στραφείς, χρωσθείς, ὁμοῦ τι πρὸς τέλος δρόμου περῶν, σίζει κεκραγώς, παῖς δ΄ ἐφέστηκε ῥανῶν ὄξει, Λίβυς τε καυλὸς ἐξηρασμένος ἀκτῖσι θείαις σιλφίου παραστατεῖ. {Β.} εἶτ΄ οὐκ ἐπῳδούς φασιν ἰσχύειν τινές· ἐγὼ γὰρ ἤδη τρεῖς ὁρῶ μασωμένους, σοῦ ταῦτα συστρέφοντος. {Α.} ἥ τε σύννομον τῆς κυφονώτου σῶμ΄ ἔχουσα σηπίας, ξιφηφόροισι χερσὶν ἐξωπλισμένη τευθίς, μεταλλάξασα λευκαυγῆ φύσιν σαρκὸς πυρωτοῖς ἀνθράκων ῥιπίσμασιν, ξανθαῖσιν αὔραις σῶμα πᾶν ἀγάλλεται, δείπνου προφήτην λιμὸν ἐκκαλουμένη. ὥστε γ΄ εἴσιθι· μὴ μέλλε, χώρει. δεῖ γὰρ ἠριστηκότας πάσχειν, ἐάν τι καὶ παθεῖν ἡμᾶς δέῃ. καὶ ὃς πάνυ ἐμμελέστατα ἀπαντήσας αὐτῷ ἀντεφώνησε τὰ ἐκ τοῦ Κλεάρχου Κιθαρῳδοῦ τάδε· γόγγρων τε λευκῶν πᾶσι τοῖς κολλώδεσι βρόχθιζε. τούτοις γὰρ τρέφεται τὸ πνεῦμα καὶ τὸ φωνάριον ἡμῶν περίσαργον γίνεται. κρότου δ΄ ἐπὶ τούτοις γενομένου καὶ πάντων ὁμοθυμαδὸν αὐτὸν καλεσάντων εἰσελθὼν καὶ πιὼν ἀναλαβών τε τὴν κιθάραν εἰς τοσοῦτον ἡμᾶς ἧσεν ὡς πάντας θαυμάζειν τήν τε κιθάρισιν μετὰ τῆς τέχνης ταχίστην οὖσαν καὶ τῆς φωνῆς τὴν ἐμμέλειαν. ἐμοὶ μὲν γὰρ οὐδὲν ἐλάττων εἶναι νομίζεται τοῦ παλαιοῦ Ἀμοιβέως, ὅν φησιν Ἀριστέας ἐν τῷ περὶ Κιθαρῳδῶν ἐν Ἀθήναις κατοικοῦντα καὶ πλησίον τοῦ θεάτρου οἰκοῦντα, εἰ ἐξέλθοι ᾀσόμενος, τάλαντον Ἀττικὸν τῆς ἡμέρας λαμβάνειν.
[14,5] (p.18) περὶ δὲ μουσικῆς τῶν μὲν τάδε λεγόντων, ἄλλων δ΄ ἄλλα γ΄ ὁσημέραι, πάντων δ΄ ἐπαινούντων τὴν παιδείαν ταύτην, Μασούριος ὁ πάντα ἄριστος καὶ σοφὸς (καὶ γὰρ νόμων ἐξηγητὴς οὐδενὸς δεύτερος καὶ περὶ μουσικὴν ἐνδιατρίβων αἰεί· ἅπτεται γὰρ καὶ τῶν ὀργάνων) ἔφη· ’ὁ μὲν κωμῳδιοποιὸς Εὔπολις, ἄνδρες φίλοι, φησί· χἠ μουσικὴ πρᾶγμ΄ ἐστὶ βαθὺ {τι} καὶ καμπύλον, αἰεί τε καινὸν ἐξευρίσκει τι τοῖς ἐπινοεῖν δυναμένοις. διόπερ καὶ Ἀναξίλας ἐν Ὑακίνθῳ φησίν· ἡ μουσικὴ δ΄ ὥσπερ Λιβύη, πρὸς τῶν θεῶν, αἰεί τι καινὸν κατ΄ ἐνιαυτὸν θηρίον τίκτει. μέγας γάρ, ὦ μακάριοι, κατὰ τὸν Θεοφίλου Κιθαρῳδόν, θησαυρός ἐστιν καὶ βέβαιος {ἡ} μουσικὴ ἅπασι τοῖς μαθοῦσι παιδευθεῖσί τε. καὶ γὰρ τὰ ἤθη παιδεύει καὶ τοὺς θυμοειδεῖς καὶ τὰς γνώμας διαφόρους καταπραύνει. Κλεινίας γοῦν ὁ Πυθαγόρειος, ὡς Χαμαιλέων ὁ Ποντικὸς ἱστορεῖ, καὶ τῷ βίῳ καὶ τοῖς ἤθεσιν διαφέρων, εἴ ποτε συνέβαινεν χαλεπαίνειν αὐτὸν δι΄ ὀργήν, ἀναλαμβάνων τὴν λύραν ἐκιθάριζεν. πρὸς δὲ τοὺς ἐπιζητοῦντας τὴν αἰτίαν ἔλεγεν ‘πραύνομαι’. καὶ ὁ Ὁμηρικὸς δὲ Ἀχιλλεὺς τῇ κιθάρᾳ κατεπραύνετο, ἣν αὐτῷ ἐκ τῶν Ἠετίωνος λαφύρων μόνην Ὅμηρος χαρίζεται, καταστέλλειν τὸ πυρῶδες αὐτοῦ δυναμένην. μόνος γοῦν ἐν Ἰλιάδι ταύτῃ χρῆται τῇ μουσικῇ. ὅτι δὲ καὶ νόσους ἰᾶται μουσικὴ Θεόφραστος ἱστόρησεν ἐν τῷ περὶ Ἐνθουσιασμοῦ, ἰσχιακοὺς φάσκων ἀνόσους διατελεῖν, εἰ καταυλήσοι τις τοῦ τόπου τῇ Φρυγιστὶ ἁρμονίᾳ. ταύτην δὲ τὴν ἁρμονίαν Φρύγες πρῶτοι εὗρον καὶ μετεχειρίσαντο. διὸ καὶ τοὺς παρὰ τοῖς Ἕλλησιν αὐλητὰς Φρυγίους καὶ δουλοπρεπεῖς τὰς προσηγορίας ἔχειν· οἷός ἐστιν ὁ παρὰ Ἀλκμᾶνι Σάμβας καὶ Ἄδων καὶ Τῆλος, παρὰ δὲ Ἱππώνακτι Κίων καὶ Κώδαλος καὶ Βάβυς, ἐφ΄ ᾧ καὶ ἡ παροιμία ἐπὶ τῶν αἰεὶ πρὸς τὸ χεῖρον αὐλούντων ‘κάκιον {ἢ} Βάβυς αὐλεῖ.’ ὁ δ΄ Ἀριστόξενος τὴν εὕρεσιν αὐτῆς Ὑάγνιδι τῷ Φρυγὶ ἀνατίθησιν. (p.19) Ἡρακλείδης δ΄ ὁ Ποντικὸς ἐν τρίτῳ περὶ Μουσικῆς οὐδ΄ ἁρμονίαν φησὶ δεῖν καλεῖσθαι τὴν Φρύγιον, καθάπερ οὐδὲ τὴν Λύδιον. ἁρμονίας γὰρ εἶναι τρεῖς· τρία γὰρ καὶ γενέσθαι Ἑλλήνων γένη, Δωριεῖς, Αἰολεῖς,*

*Σύμφωνα με τον Ηρακλείδη τον Ποντικό (Αθήν. ΙΔ', 624C-D, 19) η αιολία αρμονία ήταν μια από τις τρεις ελληνικές αρμονίες (οι άλλες δύο ήταν η δωρική και η ιωνική ), από τις τρεις ελληνικές φυλές, τους Δωριείς, τους Αιολείς και τους Ίωνες. Η αιολική αρμονία εξέφραζε το ήθος, το χαρακτήρα των Αιολέων: το περήφανο και το πομπώδες ("γαύρον και ογκώδες"), καθώς και το υψηλό και θαρραλέο ήθος ("εξηρμένον και τεθαρρηκός"). Η αιολική αντικαταστάθηκε αργότερα, από την υποδωρική. Ο αιολικός τόνος (τόνος αιολίος) είχε την 7η θέση στον πίνακα του νεο-αριστοξενικού συστήματος των 15 τόνων βλ. λ. τόνος


Ἴωνας. οὐ μικρᾶς οὖν οὔσης διαφορᾶς ἐν τοῖς τούτων ἤθεσιν, Λακεδαιμόνιοι μὲν μάλιστα τῶν ἄλλων Δωριέων τὰ πάτρια διαφυλάττουσιν, Θεσσαλοὶ δὲ (οὗτοι γάρ εἰσιν οἱ τὴν ἀρχὴν τοῦ γένους Αἰολεῦσιν μεταδόντες) παραπλήσιον αἰεὶ ποιοῦνται τοῦ βίου τὴν ἀγωγήν· Ἰώνων δὲ τὸ πολὺ πλῆθος ἠλλοίωται διὰ τὸ συμπεριφέρεσθαι τοῖς αἰεὶ δυναστεύουσιν αὐτοῖς τῶν βαρβάρων. τὴν οὖν ἀγωγὴν τῆς μελῳδίας ἣν οἱ Δωριεῖς ἐποιοῦντο Δώριον ἐκάλουν ἁρμονίαν· ἐκάλουν δὲ καὶ Αἰολίδα ἁρμονίαν ἣν Αἰολεῖς ᾖδον· Ἰαστὶ δὲ τὴν τρίτην ἔφασκον ἣν ἤκουον ᾀδόντων τῶν Ἰώνων. ἡ μὲν οὖν Δώριος ἁρμονία τὸ ἀνδρῶδες ἐμφαίνει καὶ τὸ μεγαλοπρεπὲς καὶ οὐ διακεχυμένον οὐδ΄ ἱλαρόν, ἀλλὰ σκυθρωπὸν καὶ σφοδρόν, οὔτε δὲ ποικίλον οὔτε πολύτροπον. τὸ δὲ τῶν Αἰολέων ἦθος ἔχει τὸ γαῦρον καὶ ὀγκῶδες, ἔτι δὲ ὑπόχαυνον· ὁμολογεῖ δὲ ταῦτα ταῖς ἱπποτροφίαις αὐτῶν καὶ ξενοδοχίαις· οὐ πανοῦργον δέ, ἀλλὰ ἐξηρμένον καὶ τεθαρρηκός. διὸ καὶ οἰκεῖόν ἐστ΄ αὐτοῖς ἡ φιλοποσία καὶ τὰ ἐρωτικὰ καὶ πᾶσα ἡ περὶ τὴν δίαιταν ἄνεσις. διόπερ ἔχουσι τὸ τῆς ὑποδωρίου καλουμένης ἁρμονίας ἦθος. αὕτη γάρ ἐστι, φησὶν ὁ Ἡρακλείδης, ἣν ἐκάλουν Αἰολίδα, ὡς καὶ Λᾶσος ὁ Ἑρμιονεὺς ἐν τῷ εἰς τὴν ἐν Ἑρμιόνι Δήμητρα Ὕμνῳ λέγων οὕτως· Δάματρα μέλπω Κόραν τε Κλυμένοι΄ ἄλοχον, μελιβόαν ὕμνον ἀνάγων, Αἰολίδ΄ ἅμα βαρύβρομον ἁρμονίαν. ταῦτα δ΄ ᾄδουσιν πάντες ὑποδώρια {τὰ μέλη}. ἐπεὶ οὖν τὸ μέλος ἐστὶν ὑποδώριον {τὰ μέλη}, εἰκότως Αἰολίδα φησὶν εἶναι τὴν ἁρμονίαν ὁ Λᾶσος. καὶ Πρατίνας δέ πού φησι· μήτε σύντονον δίωκε μήτε τὰν ἀνειμέναν Ἰαστὶ μοῦσαν, ἀλλὰ τὰν μέσαν νεῶν ἄρουραν αἰόλιζε τῷ μέλει. ἐν δὲ τοῖς ἑξῆς σαφέστερόν φησιν· πρέπει τοι πᾶσιν ἀοιδὰ λαβράκταις Αἰολὶς ἁρμονία. πρότερον μὲν οὖν, ὡς ἔφην, Αἰολίδα αὐτὴν ἐκάλουν, ὕστερον δ΄ ὑποδώριον, ὥσπερ ἔνιοί φασιν, ἐν τοῖς αὐλοῖς τετάχθαι νομίσαντες αὐτὴν ὑπὸ τὴν Δώριον ἁρμονίαν. ἐμοὶ δὲ δοκεῖ ὁρῶντας αὐτοὺς τὸν ὄγκον καὶ τὸ προσποίημα τῆς καλοκἀγαθίας ἐν τοῖς τῆς ἁρμονίας ἤθεσιν Δώριον μὲν αὐτὴν οὐ νομίζειν, προσεμφερῆ δέ πως ἐκείνῃ· διόπερ ὑποδώριον ἐκάλεσαν, ὡς τὸ προσεμφερὲς τῷ λευκῷ ὑπόλευκον καὶ τὸ μὴ γλυκὺ μὲν ἐγγὺς δὲ τούτου λέγομεν ὑπόγλυκυ· οὕτως καὶ ὑποδώριον τὸ μὴ πάνυ Δώριον. (p.20) ἑξῆς ἐπισκεψώμεθα τὸ τῶν Μιλησίων ἦθος, ὃ διαφαίνουσιν οἱ Ἴωνες, ἐπὶ ταῖς τῶν σωμάτων εὐεξίαις βρενθυόμενοι καὶ θυμοῦ πλήρεις, δυσκατάλλακτοι, φιλόνεικοι, οὐδὲν φιλάνθρωπον οὐδ΄ ἱλαρὸν ἐνδιδόντες, ἀστοργίαν δὲ καὶ σκληρότητα ἐν τοῖς ἤθεσιν ἐμφανίζοντες. διόπερ οὐδὲ τὸ τῆς Ἰαστὶ γένος ἁρμονίας οὔτ΄ ἀνθηρὸν οὔτε ἱλαρόν ἐστιν, ἀλλὰ αὐστηρὸν καὶ σκληρόν, ὄγκον δ΄ ἔχον οὐκ ἀγεννῆ· διὸ καὶ τῇ τραγῳδίᾳ προσφιλὴς ἡ ἁρμονία. τὰ δὲ τῶν νῦν Ἰώνων ἤθη τρυφερώτερα καὶ πολὺ παραλλάττον τὸ τῆς ἁρμονίας ἦθος. φασὶ δὲ Πύθερμον*


*Πύθερμος, (περ. 6ος αι. π.Χ.)· ποιητής και μουσικός. Γεννήθηκε στην Τέω, μια ιωνική πόλη στη χερσόνησο Ερυθραία της Μ. Ασίας (από όπου και η επωνυμία Τήιος). Σε αυτόν αποδιδόταν η επινόηση της ιωνικής ή ιαστί αρμονίας, που αποδιδόταν επίσης και στον Πολύμνηστο . Ο Πύθερμος συνέθεσε σκόλια (παροίνια τραγούδια). Ο Ηρακλείδης Ποντικός πιστεύει (Αθήν. ΙΔ', 625C-D, 20) ότι ο Πύθερμος προσάρμοζε το στιλ των τραγουδιών του στο χαρακτήρα των Ιώνων και υποθέτει πως συνέθετε στην ιαστί αρμονία, αλλά σε μια περίεργη αρμονική φόρμα.


τὸν Τήιον ἐν τῷ γένει τῆς ἁρμονίας {αὐτοῦ} τούτῳ ποιῆσαι σκολιὰ μέλη, καὶ διὰ τὸ εἶναι τὸν ποιητὴν Ἰωνικὸν Ἰαστὶ κληθῆναι τὴν ἁρμονίαν. οὗτός ἐστι Πύθερμος οὗ μνημονεύει Ἀνάνιος ἢ Ἱππῶναξ ἐν τοῖς Ἰάμβοις ---. καὶ ἐν ἄλλῳ οὕτως· χρυσὸν λέγει Πύθερμος ὡς οὐδὲν τἄλλα. λέγει δ΄ οὕτως ὁ Πύθερμος· οὐδὲν ἦν ἄρα τἄλλα πλὴν ὁ χρυσός. οὐκοῦν καὶ κατὰ τοῦτον τὸν λόγον πιθανόν ἐστι τὸν Πύθερμον ἐκεῖθεν ὄντα ποιήσασθαι τὴν ἀγωγὴν τῶν μελῶν ἁρμόττουσαν τοῖς ἤθεσι τῶν Ἰώνων. διόπερ ὑπολαμβάνω οὐχ ἁρμονίαν εἶναι τὴν Ἰαστί, τρόπον δέ τινα θαυμαστὸν σχήματος ἁρμονίας. καταφρονητέον οὖν τῶν τὰς μὲν κατ΄ εἶδος διαφορὰς οὐ δυναμένων θεωρεῖν, ἐπακολουθούντων δὲ τῇ τῶν φθόγγων ὀξύτητι καὶ βαρύτητι καὶ τιθεμένων ὑπερμιξολύδιον ἁρμονίαν καὶ πάλιν ὑπὲρ ταύτης ἄλλην. οὐχ ὁρῶ γὰρ οὐδὲ τὴν ὑπερφρύγιον ἴδιον ἔχουσαν ἦθος· καίτοι τινές φασιν ἄλλην ἐξευρηκέναι καινὴν ἁρμονίαν ὑποφρύγιον. δεῖ δὲ τὴν ἁρμονίαν εἶδος ἔχειν ἤθους ἢ πάθους, καθάπερ ἡ Λοκριστί· ταύτῃ γὰρ ἔνιοι τῶν γενομένων κατὰ Σιμωνίδην καὶ Πίνδαρον ἐχρήσαντό ποτε, καὶ πάλιν κατεφρονήθη. (p.21) τρεῖς οὖν αὗται, καθάπερ ἐξ ἀρχῆς εἴπομεν εἶναι ἁρμονίας, ὅσα καὶ τὰ ἔθνη. τὴν δὲ Φρυγιστὶ καὶ τὴν Λυδιστὶ*

*ο Αθήναιος γράφει (ΙΔ', 625Ε, 21): "η φρυγική και η λυδική αρμονία έγιναν γνωστές στους Έλληνες από τους Φρύγες και τους Λυδούς, που μετανάστευσαν με τον Πέλοπα στην Πελοπόννησο".


παρὰ τῶν βαρβάρων οὔσας γνωσθῆναι τοῖς Ἕλλησιν ἀπὸ τῶν σὺν Πέλοπι κατελθόντων εἰς τὴν Πελοπόννησον Φρυγῶν καὶ Λυδῶν. Λυδοὶ μὲν γὰρ αὐτῷ συνηκολούθησαν διὰ τὸ τὴν Σίπυλον εἶναι τῆς Λυδίας· Φρύγες δὲ οὐχ ὅτι ὁμοτέρμονες τοῖς Λυδοῖς εἰσιν, ἀλλ΄ ὅτι καὶ αὐτῶν ἦρχεν ὁ Τάνταλος. ἴδοις δ΄ ἂν καὶ τῆς Πελοποννήσου πανταχοῦ, μάλιστα δὲ ἐν Λακεδαίμονι χώματα μεγάλα, ἃ καλοῦσι τάφους τῶν μετὰ Πέλοπος Φρυγῶν. μαθεῖν οὖν τὰς ἁρμονίας ταύτας τοὺς Ἕλληνας παρὰ τούτων. διὸ καὶ Τελέστης ὁ Σελινούντιός φησιν· πρῶτοι παρὰ κρατῆρας Ἑλλήνων ἐν αὐλοῖς συνοπαδοὶ Πέλοπος Ματρὸς ὀρείας Φρύγιον ἄεισαν νόμον· τοῖς δ΄ ὀξύφωνοι πηκτίδων ψαλμοὶ κρέκον Λύδιον ὕμνον.‘ (p.22) ’οὐ παραληπτέον δὲ τὴν μουσικήν,‘ φησὶν Πολύβιος ὁ Μεγαλοπολίτης, ’ὡς Ἔφορος ἱστορεῖ, ἐπὶ ἀπάτῃ καὶ γοητείᾳ παρεισῆχθαι τοῖς ἀνθρώποις, οὐδὲ τοὺς παλαιοὺς Κρητῶν καὶ Λακεδαιμονίων αὐλὸν καὶ ῥυθμὸν εἰς τὸν πόλεμον ἀντὶ σάλπιγγος εἰκῇ νομιστέον εἰσαγαγεῖν, οὐδὲ τοὺς πρώτους Ἀρκάδων εἰς τὴν ὅλην πολιτείαν τὴν μουσικὴν παραλαβεῖν, ὥστε μὴ μόνον {ἐν} παισὶν ἀλλὰ καὶ {ἐν} νεανίσκοις γενομένοις ἕως λʹ ἐτῶν κατ΄ ἀνάγκην σύντροφον ποιεῖν αὐτήν, τἄλλα τοῖς βίοις ὄντας αὐστηροτάτους. παρὰ γοῦν μόνοις Ἀρκάσιν οἱ παῖδες ἐκ νηπίων ᾄδειν ἐθίζονται κατὰ νόμον τοὺς ὕμνους καὶ παιᾶνας, οἷς ἕκαστοι κατὰ τὰ πάτρια τοὺς ἐπιχωρίους ἥρωας καὶ θεοὺς ὑμνοῦσι. μετὰ δὲ ταῦτα τοὺς Τιμοθέου καὶ Φιλοξένου νόμους μανθάνοντες χορεύουσι κατ΄ ἐνιαυτὸν τοῖς Διονυσιακοῖς αὐληταῖς ἐν τοῖς θεάτροις, οἱ μὲν {οὖν} παῖδες τοὺς παιδικοὺς ἀγῶνας, οἱ δὲ νεανίσκοι τοὺς τῶν ἀνδρῶν. καὶ παρ΄ ὅλον δὲ τὸν βίον ἐν ταῖς συνουσίαις ταῖς κοιναῖς οὐχ οὕτω ποιοῦνται τὰς ἀγωγὰς〉 διὰ τῶν ἐπεισάκτων ἀκροαμάτων ὡς δι΄ αὑτῶν, ἀνὰ μέρος ᾄδειν ἀλλήλοις προστάττοντες. καὶ τῶν μὲν ἄλλων μαθημάτων ἀρνηθῆναί τι μὴ εἰδέναι οὐδενὶ αὐτῶν αἰσχρόν ἐστιν, τὸ δὲ ᾄδειν ἀποτρίβεσθαι αἰσχρὸν παρ΄ αὐτοῖς νομίζεται. καὶ μὴν ἐμβατήρια μετ΄ αὐλοῦ καὶ τάξεως ἀσκοῦντες, ἔτι δὲ ὀρχήσεις ἐκπονοῦντες μετὰ κοινῆς ἐπιστροφῆς καὶ δαπάνης κατ΄ ἐνιαυτὸν ἐν τοῖς θεάτροις ἐπιδείκνυνται. ταῦτ΄ οὖν αὐτοὺς εἴθισαν οἱ παλαιοὶ οὐ τρυφῆς καὶ περιουσίας χάριν, ἀλλὰ θεωροῦντες τὴν ἑκάστου κατὰ τὸν βίον σκληρότητα καὶ τὴν τῶν ἠθῶν αὐστηρίαν, ἥτις αὐτοῖς παρέπεται διὰ τὴν τοῦ περιέχοντος ψυχρότητα καὶ στυγνότητα τὴν κατὰ τὸ πλεῖστον ἐν τοῖς τόποις ὑπάρχουσαν, οἷς καὶ συνεξομοιοῦσθαι πεφύκαμεν πάντες ἄνθρωποι· διὸ καὶ κατὰ τὰς ἐθνικὰς διαστάσεις πλεῖστον ἀλλήλων διαφέρομεν ἤθεσι καὶ μορφαῖς καὶ χρώμασιν. πρὸς δὲ τούτοις συνόδους κοινὰς καὶ θυσίας ἀνδράσι καὶ γυναιξὶ κατείθισαν, ἔτι δὲ χοροὺς παρθένων ὁμοῦ καὶ παίδων, σπεύδοντες τὸ τῆς φύσεως ἀτέραμνον διὰ τῆς τῶν ἐθισμῶν κατασκευῆς ἐξημεροῦν καὶ πραύνειν. ὧν Κυναιθεῖς ὀλιγωρήσαντες εἰς τέλος, καίτοι σκληρότατον παρὰ πολὺ τῆς Ἀρκαδίας ὁμοῦ τῷ τόπῳ καὶ τὸν ἀέρα ἔχοντες, πρὸς {μὲν} αὐτὰς τὰς ἐν ἀλλήλοις παρατριβὰς καὶ φιλοτιμίας ὁρμήσαντες τέλος ἀπεθηριώθησαν οὕτως ὡς μέγιστα ἀσεβήματα παρὰ μόνοις αὐτοῖς γίνεσθαι. καθ΄ οὓς δὲ καιροὺς τὴν μεγάλην σφαγὴν ἐποιήσαντο, εἰς ἅς ποτε πόλεις Ἀρκαδικὰς κατὰ τὴν δίοδον εἰσῆλθον, οἱ μὲν ἄλλοι παραχρῆμα πάντες αὐτοὺς ἐξεκήρυξαν, Μαντινεῖς δὲ καὶ μετὰ τὴν ἀπαλλαγὴν αὐτῶν καθαρμὸν τῆς πόλεως ἐποιήσαντο σφάγια περιαγαγόντες κύκλῳ τῆς χώρας ἁπάσης. (p.23) Ἀγίας δ΄ ὁ μουσικὸς ἔφη τὸν στύρακα τὸν ἐν ταῖς ὀρχήστραις θυμιώμενον τοῖς Διονυσίοις φρύγιον ποιεῖν ὀδμὴν τοῖς αἰσθανομένοις.
[14,6] τὸ δ΄ ἀρχαῖον ἡ μουσικὴ ἐπ΄ ἀνδρείαν προτροπὴ ἦν. Ἀλκαῖος γοῦν ὁ ποιητής, εἴ τις καὶ ἄλλος μουσικώτατος γενόμενος, πρότερα τῶν κατὰ ποιητικὴν τὰ κατὰ τὴν ἀνδρείαν τίθεται, μᾶλλον τοῦ δέοντος πολεμικὸς γενόμενος. διὸ καὶ ἐπὶ τοῖς τοιούτοις σεμνυνόμενός φησιν· μαρμαίρει δὲ μέγας δόμος χαλκῷ· πᾶσα δ΄ Ἄρῃ κεκόσμηται στέγη λαμπραῖσιν κυνίαισι, κὰτ τᾶν λευκοὶ καθύπερθεν ἵππιοι λόφοι νεύουσιν, κεφαλαῖσιν ἀνδρῶν ἀγάλματα· χάλκιαι δὲ πασσάλοις κρυπτοῖσιν περικείμεναι λαμπραὶ κναμίδες, ἄρκοςἰσχυρῶ βέλευς· θόρρακές τε νέω λίνω, κόιλαι τε κατ΄ ἀσπίδες βεβλημέναι. πὰρ δὲ Χαλκιδικαὶ σπάθαι, πὰρ δὲ ζώματα πολλὰ καὶ κυπαττίδες. τῶν οὐκ ἔστι λαθέσθ΄, ἐπειδὴ πρώτισθ΄ ὑπὸ ἔργον ἕσταμεν τόδε. καίτοι μᾶλλον ἴσως ἥρμοττε τὴν οἰκίαν πλήρη εἶναι μουσικῶν ὀργάνων. ἀλλ΄ οἱ παλαιοὶ τὴν ἀνδρείαν ὑπελάμβανον εἶναι μεγίστην τῶν πολιτικῶν ἀρετῶν, καὶ ταύτῃ τὰ πολλὰ προσνέμειν --- οὐ τοῖς ἄλλοις. Ἀρχίλοχος γοῦν ἀγαθὸς ὢν ποιητὴς πρῶτον ἐκαυχήσατο τῷ δύνασθαι μετέχειν τῶν πολιτικῶν ἀγώνων, δεύτερον δὲ ἐμνήσθη τῶν περὶ τὴν ποιητικὴν ὑπαρχόντων αὐτῷ, λέγων· εἰμὶ δ΄ ἐγὼ θεράπων μὲν Ἐνυαλίοιο ἄνακτος, καὶ Μουσέων ἐρατὸν δῶρον ἐπιστάμενος. ὁμοίως δὲ καὶ Αἰσχύλος*

*Στον Αθήναιο (ΙΔ', 627C, 23) διαβάζουμε ότι ο Αρχίλοχος περηφανευόταν πιο πολύ για τη συμμετοχή του σε "πολιτικούς" (ή "πολεμικούς", σε μερικές εκδόσεις) αγώνες παρά για το ποιητικό του ταλέντο.

τηλικαύτην δόξαν ἔχων διὰ τὴν ποιητικὴν οὐδὲν ἧττον ἐπὶ τοῦ τάφου ἐπιγραφῆναι ἠξίωσεν μᾶλλον τὴν ἀνδρείαν, ποιήσας· ἀλκὴν δ΄ εὐδόκιμον Μαραθώνιον ἄλσος ἂν εἴποι καὶ βαθυχαῖταί κεν Μῆδοι ἐπιστάμενοι. (p.24) διόπερ καὶ οἱ ἀνδρειότατοι Λακεδαιμόνιοι μετ΄ αὐλῶν στρατεύονται, Κρῆτες δὲ μετὰ λύρας, μετὰ δὲ συρίγγων καὶ αὐλῶν Λυδοί, ὡς Ἡρόδοτος ἱστορεῖ. πολλοὶ δὲ καὶ τῶν βαρβάρων τὰς ἐπικηρυκείας ποιοῦνται μετ΄ αὐλῶν καὶ κιθάρας, καταπραύνοντες τῶν ἐναντίων τὰς ψυχάς. Θεόπομπος δ΄ ἐν τεσσαρακοστῇ ἕκτῃ τῶν Ἱστοριῶν ‘Γέται, φησί, κιθάρας ἔχοντες καὶ κιθαρίζοντες τὰς ἐπικηρυκείας ποιοῦνται.’ ὅθεν ἔοικεν καὶ Ὅμηρος διατηρῶν τὴν ἀρχαίαν τῶν Ἑλλήνων κατάστασιν λέγειν· φόρμιγγός θ΄, ἣν δαιτὶ θεοὶ ποίησαν ἑταίρην, ὡς καὶ τοῖς εὐωχουμένοις χρησίμης οὔσης τῆς τέχνης. ἦν δ΄ ὡς ἔοικε τοῦτο νενομισμένον, πρῶτον μὲν ὅπως ἕκαστος τῶν εἰς μέθην καὶ πλήρωσιν ὡρμημένων ἰατρὸν λαμβάνῃ τῆς ὕβρεως καὶ τῆς ἀκοσμίας τὴν μουσικήν, εἶθ΄ ὅτι τὴν αὐθάδειαν πραύνει· περιαιρουμένη γὰρ τὴν στυγνότητα ποιεῖ πρᾳότητα καὶ χαρὰν ἐλευθέριον, ὅθεν καὶ Ὅμηρος εἰσήγαγε τοὺς θεοὺς χρωμένους ἐν τοῖς πρώτοις τῆς Ἰλιάδος τῇ μουσικῇ. μετὰ γὰρ τὴν περὶ τὸν Ἀχιλλέα φιλοτιμίαν διετέλουν {γὰρ} ἀκροώμενοι φόρμιγγος περικαλλέος, ἣν ἔχ΄ Ἀπόλλων, Μουσάων θ΄, αἳ ἄειδον ἀμειβόμεναι ὀπὶ καλῇ. παύσασθαι γὰρ ἔδει τὰ νείκη καὶ τὴν στάσιν, καθάπερ ἐλέγομεν. ἐοίκασιν οὖν οἱ πολλοὶ τὴν ἐπιστήμην ἀποδιδόναι ταῖς συνουσίαις ἐπανορθώσεως χάριν καὶ ὠφελείας· ἀλλὰ μὴν οἱ ἀρχαῖοι καὶ περιέλαβον ἔθεσι καὶ νόμοις τοὺς τῶν θεῶν ὕμνους ᾄδειν ἅπαντας ἐν ταῖς ἑστιάσεσιν, ὅπως καὶ διὰ τούτων τηρῆται τὸ καλὸν καὶ σωφρονικὸν ἡμῶν. ἐναρμονίων γὰρ ὄντων τῶν ᾀσμάτων προσγινόμενος ὁ τῶν θεῶν λόγος ἀποσεμνύνει τὸν ἑκάστων τρόπον. Φιλόχορος δέ φησιν ὡς οἱ παλαιοὶ {σπένδοντες} οὐκ αἰεὶ διθυραμβοῦσιν, ἀλλ΄ ὅταν σπένδωσι, τὸν μὲν Διόνυσον ἐν οἴνῳ καὶ μέθῃ, τὸν δ΄ Ἀπόλλωνα μεθ΄ ἡσυχίας καὶ τάξεως μέλποντες. Ἀρχίλοχος γοῦν φησιν· ὡς Διωνύσοι΄ ἄνακτος καλὸν ἐξάρξαι μέλος οἶδα διθύραμβον,*


*Η λέξη διθύραμβος εμφανίζεται για πρώτη φορά σ' ένα απόσπασμα του Αρχίλοχου (Bergk PLG II, απόσπ. 76 [38], σ. 404, και Α. Diehl Anthol. Lyr. Gr. απόσπ. 77, σ. 233): "ως Διώνυσ' άνακτος καλόν. εξάρξαι μέλος οίδα διθύραμβον" (γιατί ξέρω να αρχίσω το ωραίο τραγούδι του άνακτα Διόνυσου, το διθύραμβο· Αθήν. ΙΔ', 628Α, 24).

οἴνῳ συγκεραυνωθεὶς φρένας. καὶ Ἐπίχαρμος δ΄ ἐν Φιλοκτήτῃ ἔφη· οὐκ ἔστι διθύραμβος, ὅκχ΄ ὕδωρ πίῃς. ὅτι μὲν οὖν οὐχ ἡδονῆς χάριν ἐπιπολαίου καὶ δημοτικῆς ἡ μουσικὴ προῆλθεν κατ΄ ἀρχὰς εἰς τὰς ἑστιάσεις, ὥσπερ ἔνιοι νομίζουσιν, φανερὸν ἐκ τῶν εἰρημένων. Λακεδαιμόνιοι δ΄ ὅτι μὲν ἐμάνθανον τὴν μουσικὴν οὐδὲ λέγουσιν· ὅτι δὲ κρίνειν δύνανται καλῶς τὴν τέχνην ὁμολογεῖται παρ΄ αὐτῶν, καί φασιν τρὶς ἤδη σεσωκέναι διαφθειρομένην αὐτήν. (p.25) καὶ πρὸς γυμνασίαν δὲ καὶ ὀξύτητα διανοίας συμβάλλεται ἡ μουσική· διὸ καὶ τῶν Ἑλλήνων ἕκαστοι καὶ τῶν βαρβάρων οἱ γινωσκόμενοι τυγχάνουσιν χρώμενοι. οὐ κακῶς δ΄ ἔλεγον οἱ περὶ Δάμωνα τὸν Ἀθηναῖον ὅτι καὶ τὰς ᾠδὰς καὶ τὰς ὀρχήσεις ἀνάγκη γίνεσθαι κινουμένης πως τῆς ψυχῆς· καὶ αἱ μὲν ἐλευθέριοι καὶ καλαὶ ποιοῦσι τοιαύτας, αἱ δ΄ ἐναντίαι τὰς ἐναντίας. ὅθεν καὶ τὸ Κλεοσθένους τοῦ Σικυωνίων τυράννου χαρίεν καὶ σημεῖον διανοίας πεπαιδευμένης. ἰδὼν γάρ, ὥς φασι), φορτικῶς ὀρχησάμενον ἕνα τῶν τῆς θυγατρὸς μνηστήρων (Ἱπποκλείδης δ΄ ἦν ὁ Ἀθηναῖος) ἀπωρχῆσθαι τὸν γάμον αὐτὸν ἔφησεν, νομίζων ὡς ἔοικεν καὶ τὴν ψυχὴν τἀνδρὸς εἶναι τοιαύτην. καὶ γὰρ ἐν ὀρχήσει καὶ πορείᾳ καλὸν μὲν εὐσχημοσύνη καὶ κόσμος, αἰσχρὸν δὲ ἀταξία καὶ τὸ φορτικόν. διὰ τοῦτο γὰρ καὶ ἐξ ἀρχῆς συνέταττον οἱ ποιηταὶ τοῖς ἐλευθέροις τὰς ὀρχήσεις καὶ ἐχρῶντο τοῖς σχήμασι σημείοις μόνον τῶν ᾀδομένων, τηροῦντες αἰεὶ τὸ εὐγενὲς καὶ ἀνδρῶδες ἐπ΄ αὐτῶν, ὅθεν καὶ ὑπορχήματα τὰ τοιαῦτα προσηγόρευον.

εἰ δέ τις ἀμέτρως διαθείη τὴν σχηματοποιίαν καὶ ταῖς ᾠδαῖς ἐπιτυγχάνων μηδὲν λέγοι κατὰ τὴν ὄρχησιν, οὗτος δ΄ ἦν ἀδόκιμος. διὸ καὶ Ἀριστοφάνης ἢ Πλάτων ἐν ταῖς Σκευαῖς, ὡς Χαμαιλέων φησίν, εἴρηκεν οὕτως· ὥστ΄ εἴ τις ὀρχοῖτ΄ εὖ, θέαμ΄ ἦν· νῦν δὲ δρῶσιν οὐθέν, ἀλλ΄ ὥσπερ ἀπόπληκτοι στάδην ἑστῶτες ὠρύονται. ἦν γὰρ τὸ τῆς ὀρχήσεως γένος τῆς ἐν τοῖς χοροῖς εὔσχημον τότε καὶ μεγαλοπρεπὲς καὶ ὡσανεὶ τὰς ἐν τοῖς ὅπλοις κινήσεις ἀπομιμούμενον. ὅθεν καὶ Σωκράτης ἐν τοῖς ποιήμασιν τοὺς κάλλιστα χορεύοντας ἀρίστους φησὶν εἶναι τὰ πολέμια λέγων οὕτως· οἳ δὲ χοροῖς κάλλιστα θεοὺς τιμῶσιν, ἄριστοι ἐν πολέμῳ. σχεδὸν γὰρ ὥσπερ ἐξοπλισία τις ἦν ἡ χορεία καὶ ἐπίδειξις οὐ μόνον τῆς λοιπῆς εὐταξίας, ἀλλὰ καὶ τῆς τῶν σωμάτων ἐπιμελείας. (p.26) Ἀμφίων δ΄ ὁ Θεσπιεὺς ἐν δευτέρῳ περὶ τοῦ ἐν Ἑλικῶνι Μουσείου ἄγεσθαί φησιν ἐν Ἑλικῶνι παίδων ὀρχήσεις μετὰ σπουδῆς, παρατιθέμενος ἀρχαῖον Ἐπίγραμμα τόδε· ἀμφότερ΄, ὠρχεύμην τε καὶ ἐν Μώσαις ἐδίδασκον ἄνδρας· ὁ δ΄ αὐλητὰς ἦν Ἄνακος Φιαλεύς. εἰμὶ δὲ Βακχιάδας Σικυώνιος. ἦ ῥα θεοῖσι ταῖς Σικυῶνι καλὸν τοῦτ΄ ἀπέκειτο γέρας. οὐ κακῶς δὲ καὶ Καφισίας ὁ αὐλητής, ἐπιβαλλομένου τινὸς τῶν μαθητῶν αὐλεῖν μέγα καὶ τοῦτο μελετῶντος, πατάξας εἶπεν οὐκ ἐν τῷ μεγάλῳ τὸ εὖ κείμενον εἶναι, ἀλλὰ ἐν τῷ εὖ τὸ μέγα. ἐστὶ δὲ καὶ τὰ τῶν ἀρχαίων δημιουργῶν ἀγάλματα τῆς παλαιᾶς ὀρχήσεως λείψανα· διὸ καὶ συνέστη τὰ κατὰ τὴν χειρονομίαν ἐπιμελεστέρως διὰ ταύτην τὴν αἰτίαν. ἐζήτουν γὰρ κἀν ταύτῃ κινήσεις καλὰς καὶ ἐλευθερίους, ἐν τῷ εὖ τὸ μέγα περιλαμβάνοντες· καὶ τὰ σχήματα μετέφερον ἐντεῦθεν εἰς τοὺς χορούς, ἐκ δὲ τῶν χορῶν εἰς τὰς παλαίστρας. καὶ γὰρ ἐν τῇ μουσικῇ κἀν τῇ τῶν σωμάτων ἐπιμελείᾳ περιεποιοῦντο τὴν ἀνδρείαν καὶ πρὸς τὰς ἐν τοῖς ὅπλοις κινήσεις ἐγυμνάζοντο μετὰ τῆς ᾠδῆς·
[14,7] ὅθεν ἐκινήθησαν αἱ καλούμεναι πυρρίχαι*


*Η πυρρίχη στην Αθήνα, επειδή έχει διονυσιακό χαρακτήρα, είναι πιο ήπια, γιατί οι χορευτές τώρα φέρουν θύρσους (ραβδιά καλαμιού με φύλλα κισσού και αμπέλου), αντί σπαθιά και λαμπάδες" (ΙΔ', 631Α, 29).



καὶ πᾶς ὁ τοιοῦτος τρόπος τῆς ὀρχήσεως· {αἱ} πολλαὶ γὰρ αἱ ὀνομασίαι αὐτῶν, ὡς παρὰ Κρησὶν ὀρσίτης καὶ ἐπικρήδιος.*


* Αθήν. (ΙΔ', 629C, 26): "όθεν εκινήθησαν αι καλούμεναι πυρρίχαι και πας ο τοιούτος τρόπος της ορχήσεως· πολλαί γαρ αι παρονομασίαι αυτών, ως παρά Κρησίν ορσίτης και επικρήδιος" (και μπήκαν [τότε] σε χρήση οι λεγόμενες πυρρίχες και κάθε τέτοιο είδος χορού· πολυάριθμες είναι αληθινά οι ονομασίες τους, όπως λ.χ. στους Κρητικούς ο ορσίτης και ο επικρήδιος). Τίποτε το θετικό δεν είναι γνωστό για τα χαρακτηριστικά στοιχεία του.



τὴν δ΄ ἀπόκινον*

*Τον απόκινο αναφέρει κι ο Αθήναιος (ΙΔ', 629C, 26): "την δ' απόκινον καλουμένην όρχησιν... ην και πολλαί γυναίκες ωρχούντο, ας και μακτροκτυπίας (ή μακτριστρίας) ονομαζομένας οίδα" (και [υπήρχε] ο χορός που ονομαζόταν απόκινος... τον οποίο χόρευαν πολλές γυναίκες που λέγονταν "μακτροκτυπίαι" [ή "μακτρίστριαι"], καθώς ξέρω). Πιο κάτω ο Αθήναιος (629F) συμπεριλαμβάνει τον απόκινο στους ασελγείς χορούς.


καλουμένην ὄρχησιν, ἧς μνημονεύει Κρατῖνος ἐν Νεμέσει καὶ Κηφισόδωρος ἐν Ἀμαζόσιν Ἀριστοφάνης τ΄ ἐν Κενταύρῳ καὶ ἄλλοι πλείονες, ὕστερον μακτρισμὸν ὠνόμασαν· ἣν καὶ πολλαὶ γυναῖκες ὠρχοῦντο, ἃς καὶ μακτιστρίας ὀνομαζομένας οἶδα. (p.27) τὰ δὲ στασιμώτερα καὶ πυκνότερα καὶ τὴν ὄρχησιν ἁπλουστέραν ἔχοντα καλεῖται δάκτυλοι,*

*Ο Αθήναιος (ΙΔ', 629D, 27) περιλαμβάνει τους δακτύλους σε αυτό το είδος των χορών: "τα δε στασιμώτερα και ποικιλώτερα και την όρχησιν απλουστέραν έχοντα καλείται δάκτυλοι, ιαμβική , μολοσσική ..." κτλ.
Σημείωση: Η λέξη ποικιλώτερα στο κείμενο του Αθήναιου διαβάζεται από μερικούς πυκνότερα (σε πιο κλειστή σειρά) ή αποικιλώτερα.


ἰαμβική,*

*''ιαμβική, είδος χορού που αναφέρεται από τον Αθήναιο (ΙΔ', 629D, 27) ως ένας "από τους λιγότερο ζωηρούς, τους πιο ποικιλμένους και πιο απλούς χορούς".

Μολοσσικὴ*

*αναφέρεται από τον Αθήναιο (ΙΔ', 629D, 27) σαν ένας από τους λιγότερο ζωηρούς, πιο ποικιλμένους και απλούστερους χορούς.

ἐμμέλεια, κόρδαξ, σίκιννις, Περσική, Φρύγιος νιβατισμός, Θρᾴκιος κολαβρισμός,*

*Στον Αθήναιο (ΙΔ', 629D, 27) ο καλαβρισμός αναφέρεται μαζί με τους χορούς που ήταν "λιγότερο ζωηροί, πιο ποικιλμένοι και πιο απλοί". Η μελωδία πάνω στην οποία χορευόταν ο καλαβρισμός ονομαζόταν κόλαβρος· Αθήν. IE', 697C: "Κτησιφών ο Αθηναίος ποιητής των καλουμένων κολάβρων". Επειδή η λέξη κόλαβρος σήμαινε, κατά τη Σούδα, "χοιρίδιο", ο χορός θα μπορούσε να ονομαστεί "χορός του χοίρου".

τελεσιάς· Μακεδονικὴ δ΄ ἐστὶν αὕτη ὄρχησις, ᾗ χρησάμενοι οἱ περὶ Πτολεμαῖον Ἀλέξανδρον τὸν Φιλίππου ἀδελφὸν ἀνεῖλον, ὡς ἱστορεῖ Μαρσύας ἐν τρίτῳ Μακεδονικῶν. μανιώδεις δ΄ εἰσὶν ὀρχήσεις κερνοφόρος καὶ μογγὰς καὶ θερμαυστρίς. ἦν δὲ καὶ παρὰ τοῖς ἰδιώταις ἡ καλουμένη ἄνθεμα. ταύτην δὲ ὠρχοῦντο μετὰ λέξεως τοιαύτης μιμούμενοι καὶ λέγοντες· ποῦ μοι τὰ ῥόδα, ποῦ μοι τὰ ἴα, ποῦ μοι τὰ καλὰ σέλινα; ταδὶ τὰ ῥόδα, ταδὶ τὰ ἴα, ταδὶ τὰ καλὰ σέλινα. παρὰ δὲ Συρακοσίοις καὶ Χιτωνέας Ἀρτέμιδος ὄρχησίς τίς ἐστιν ἴδιος καὶ αὔλησις. ἦν δέ τις καὶ Ἰωνικὴ ὄρχησις παροίνιος. καὶ τὴν ἀγγελικὴν δὲ πάροινον ἠκρίβουν ὄρχησιν. καλεῖται δέ τις καὶ ἄλλη ὄρχησις κόσμου ἐκπύρωσις, ἧς μνημονεύει Μένιππος ὁ κυνικὸς ἐν τῷ Συμποσίῳ. καὶ γελοῖαι δ΄ εἰσὶν ὀρχήσεις ἴγδις καὶ μακτρισμὸς ἀπόκινός*

*ο Αθήναιος (629F) συμπεριλαμβάνει τον απόκινο στους ασελγείς χορούς.


τε καὶ σοβάς, ἔτι δὲ μορφασμὸς καὶ γλαὺξ καὶ λέων ἀλφίτων τε ἔκχυσις καὶ χρεῶν ἀποκοπὴ*


*είδος χορού που περιλαμβάνεται σ' ένα κατάλογο κωμικών [γελοίων] χορών στον Αθήναιο (ΙΔ', 629F, 27)· καμιά πληροφορία δε δίνεται ως προς τα σχήματα (φιγούρες) και τον τρόπο της εκτέλεσής του.



καὶ στοιχεῖα καὶ πυρρίχη. μετ΄ αὐλῶν δ΄ ὠρχοῦντο τὴν τοῦ κελευστοῦ*

*Αναφέρεται στον Αθήναιο (IΔ', 629F, 27) ως ένας από τους χορούς με συνοδεία αυλού.

καὶ τὴν καλουμένην πινακίδα.*

*Αθήν. (ΙΔ', 629F, 7): "χόρευαν με συνοδεία αυλού το χορό των κωπηλατών και την καλούμενη πινακίδα".

σχήματα δέ ἐστιν ὀρχήσεως ξιφισμός, καλαθίσκος, καλλαβίδες, σκώψ,*


*Στον Αθήναιο (ΙΔ', 629F, 27), οι λέξεις σκώψ και σκώπευμα περιλαμβάνονται στα χορευτικά σχήματα.


σκώπευμα. ἦν δὲ ὁ σκὼψ τῶν ἀποσκοπούντων τι σχῆμα ἄκραν τὴν χεῖρα ὑπὲρ τοῦ μετώπου κεκυρτωκότων. μνημονεύει Αἰσχύλος ἐν Θεωροῖς· καὶ μὴν παλαιῶν τῶνδέ σοι σκωπευμάτων. καλλαβίδων δ΄ Εὔπολις ἐν Κόλαξιν· καλλαβίδας δὲ βαίνει, σησαμίδας δὲ χέζει. θερμαυστρίς, ἑκατερίδες,*


*εκατερίς, εκατερίδες· είδος ζωηρού πηδηχτού χορού, κατά τον οποίο οι χορευτές πηδούσαν και χτυπούσαν τα οπίσθια (τα ισχία) εναλλακτικά με τις φτέρνες (ή με τα χέρια), "εκατέραις ταις πτέρναις".
Πολυδ. (IV, 102): "εκατερίδες δε και θερμαστρίδες, έντονα ορχήματα· το μεν χειρών κινούν, η δε θερμαστρίς πηδητικόν" (εκατερίδες και θερμαστρίδες ζωηροί χοροί· στον πρώτο κινούν τα χέρια, ενώ στη θερμαστρίδα πηδούν)· βλ. επίσης Αθήν. ΙΔ', 630Α, 27.

σκοπός, χεὶρ καταπρηνής, χεὶρ σιμή, διποδισμός,*

*διποδία, και διποδισμός· (α) είδος λακωνικού χορού. Πολυδ. (IV, 102): "και διποδία δε, όρχημα Λακωνικόν". Ησ.: "διποδία· είδος ορχήσεως, οι δε διποδισμός".
Βλ. επίσης Αθήν. ΙΔ', 630Α, 27.


ξύλου παράληψις, ἐπαγκωνισμός, καλαθίσκος, στρόβιλος.*


*στρόβιλος, είδος χορού με περιστροφική κίνηση, όμοιος με το βαλλισμό . Πρβ. Πολυδ. IV, 101 και Αθήν. 630Α, 27.
Ο Φρύνιχος στην Επιτομή του (σ. 110) γράφει: "στρόβιλος... και μεταφορικώς κέχρηται επί ωδής κιθαρωδικώς πολύν εχούσης τον τάραχον" (στρόβιλος... χρησιμοποιείται μεταφορικά για το κιθαρωδικό τραγούδι που έχει πολλή ταραχή). Μερικοί μελετητές δίνουν στη λέξη στρόβιλος (όπως χρησιμοποιείται στην κωμωδία του Φερεκράτη Χείρων, στο απόσπασμα που διασώθηκε) τη σημασία ενός μικρού υποστηρίγματος που τοποθετούνταν κάτω από τις χορδές και τροποποιούσε το κούρδισμα μιας ή περισσότερων χορδών, όταν στρεφόταν.[ During, "Studies in Musical Terminology in 5th Century Literature", Eranos 43 (1945), 187.!]



καὶ τελεσιὰς δ΄ ἐστὶν ὄρχησις καλουμένη· στρατιωτικὴ δ΄ ἐστὶν αὕτη ἀπό τινος ἀνδρὸς Τελεσίου λαβοῦσα τοὔνομα, μεθ΄ ὅπλων τὸ πρῶτον αὐτὴν ἐκείνου ὀρχησαμένου, ὥς φησιν Ἱππαγόρας ἐν τῷ πρώτῳ περὶ τῆς Καρχηδονίων Πολιτείας. (p.28) καλεῖται δ΄ ἡ μὲν σατυρικὴ ὄρχησις, ὥς φησιν Ἀριστοκλῆς ἐν πρώτῳ περὶ Χορῶν, σίκιννις καὶ οἱ σάτυροι σικιννισταί. τινὲς δέ φασιν Σίκιννόν τινα βάρβαρον εὑρετὴν αὐτῆς γενέσθαι, ἄλλοι δὲ Κρῆτα λέγουσι τὸ γένος εἶναι τὸν Σίκιννον. ὀρχησταὶ δ΄ οἱ Κρῆτες, ὥς φησιν Ἀριστόξενος. Σκάμων δ΄ ἐν πρώτῳ περὶ Εὑρημάτων σίκιννιν αὐτὴν εἰρῆσθαι ἀπὸ τοῦ σείεσθαι, καὶ πρῶτον ὀρχήσασθαι τὴν σίκιννιν Θέρσιππον. προτέρα δ΄ εὕρηται ἡ περὶ τοὺς πόδας κίνησις τῆς διὰ τῶν χειρῶν. οἱ γὰρ παλαιοὶ τοὺς πόδας μᾶλλον ἐγυμνάζοντο ἐν τοῖς ἀγῶσι καὶ τοῖς κυνηγεσίοις. οἱ δὲ Κρῆτες κυνηγετικοί, διὸ καὶ ποδώκεις. εἰσὶ δέ τινες οἵ φασι τὴν σίκιννιν ποιητικῶς ὠνομάσθαι ἀπὸ τῆς κινήσεως, ἣν καὶ οἱ σάτυροι ὀρχοῦνται ταχυτάτην οὖσαν. οὐ γὰρ ἔχει ἦθος αὕτη ἡ ὄρχησις, διὸ οὐδὲ βραδύνει. συνέστηκεν δὲ καὶ σατυρικὴ πᾶσα ποίησις τὸ παλαιὸν ἐκ χορῶν, ὡς καὶ ἡ τότε τραγῳδία· διόπερ οὐδὲ ὑποκριτὰς εἶχον. τρεῖς δ΄ εἰσὶ τῆς σκηνικῆς ποιήσεως ὀρχήσεις, τραγική, κωμική, σατυρική. ὁμοίως δὲ καὶ τῆς λυρικῆς ποιήσεως τρεῖς, πυρρίχη, γυμνοπαιδική,*

*γυμνοπαιδική, είδος χορού, παρόμοιου με την αναπάλη . Χορευόταν από αγόρια ή έφηβους γυμνούς, που μιμούνταν την πάλη και το παγκράτιο (μεικτός αγώνας πάλης και πυγμαχίας) με ρυθμικές κινήσεις· Αθήν. ΙΔ', 630D-E, 28 (βλ. το κείμενο στο λ. εμμέλεια).
Η γυμνοπαιδική ήταν ένας από τους τρεις χορούς της λυρικής ποίησης· οι δύο άλλοι ήταν η πυρρίχη και η υπορχηματική . Χορευόταν προς τιμήν του Διόνυσου και είχε δύο φόρμες (τύπους): την ωσχοφορική (προς τιμήν της Αθηνάς) και τη βακχική.


ὑπορχηματική. καὶ ἐστὶν ὁμοία ἡ μὲν πυρρίχη τῇ σατυρικῇ· ἀμφότεραι γὰρ διὰ τάχους. πολεμικὴ δὲ δοκεῖ εἶναι ἡ πυρρίχη· ἔνοπλοι γὰρ αὐτὴν παῖδες ὀρχοῦνται. τάχους δὲ δεῖ τῷ πολέμῳ εἰς τὸ διώκειν καὶ εἰς τὸ ἡττωμένους ‘φεύγειν μηδὲ μένειν μηδ΄ αἰδεῖσθαι κακοὺς εἶναι’. ἡ δὲ γυμνοπαιδικὴ παρεμφερής ἐστι τῇ τραγικῇ ὀρχήσει, ἥτις ἐμμέλεια καλεῖται· ἐν ἑκατέρᾳ δὲ ὁρᾶται τὸ βαρὺ καὶ σεμνόν. ἡ δ΄ ὑπορχηματικὴ τῇ κωμικῇ οἰκειοῦται, ἥτις καλεῖται κόρδαξ·*


*Ο Αθήναιος τον βάζει μαζί με την υπορχηματική όρχηση, προσθέτοντας ότι και οι δύο είναι "παιγνιώδεις" (ΙΔ', 630Ε, 28) λίγο πιο κάτω (631D) λέει: "ο μεν κόρδαξ παρ' Έλλησι φορτικός" (ο κόρδαξ είναι στους Έλληνες οχληρός [ή αγροίκος, χυδαίος]).


παιγνιώδεις δ΄ εἰσὶν ἀμφότεραι. (p.29) Ἀριστόξενος δέ φησι τὴν πυρρίχην ἀπὸ Πυρρίχου Λάκωνος τὸ γένος τὴν προσηγορίαν λαβεῖν· Λακωνικὸν δ΄ εἶναι μέχρι καὶ νῦν ὄνομα τὸν Πύρριχον. ἐμφανίζει δ΄ ἡ ὄρχησις πολεμικὴ οὖσα ὡς Λακεδαιμονίων τὸ εὕρημα. πολεμικοὶ δ΄ εἰσὶν οἱ Λάκωνες, ὧν καὶ οἱ υἱοὶ τὰ ἐμβατήρια*


*Καθώς λέει ο Αθήναιος (ΙΔ', 630F, 29): "οι Σπαρτιάτες (οι Λάκωνες) είναι πολεμικοί και τα παιδιά τους υιοθετούν τα εμβατήρια μέλη, που λέγονται και ενόπλια. Και οι Λάκωνες οι ίδιοι στους πολέμους απαγγέλλουν "από μνήμης" τα ποιήματα του Τυρταίου, καθώς προχωρούν ρυθμικά".
Εμβατήριο μέλος λεγόταν και η μελωδία που παιζόταν στον αυλό ·

μέλη ἀναλαμβάνουσιν, ἅπερ καὶ ἐνόπλια καλεῖται. καὶ αὐτοὶ δ΄ οἱ Λάκωνες ἐν τοῖς πολέμοις τὰ Τυρταίου ποιήματα ἀπομνημονεύοντες ἔρρυθμον κίνησιν ποιοῦνται. Φιλόχορος δέ φησιν κρατήσαντας Λακεδαιμονίους Μεσσηνίων διὰ τὴν Τυρταίου στρατηγίαν ἐν ταῖς στρατείαις ἔθος ποιήσασθαι, ἂν δειπνοποιήσωνται καὶ παιωνίσωσιν, ᾄδειν καθ΄ ἕνα τὰ Τυρταίου· κρίνειν δὲ τὸν πολέμαρχον καὶ ἆθλον διδόναι τῷ νικῶντι κρέας. ἡ δὲ πυρρίχη παρὰ μὲν τοῖς ἄλλοις Ἕλλησιν οὐκ ἔτι παραμένει· ἐκλιπούσης δὲ αὐτῆς συμβέβηκε καὶ τοὺς πολέμους καταλυθῆναι. παρὰ μόνοις δὲ Λακεδαιμονίοις διαμένει προγύμνασμα οὖσα τοῦ πολέμου· ἐκμανθάνουσί τε πάντες ἐν τῇ Σπάρτῃ ἀπὸ πέντε ἐτῶν πυρριχίζειν. ἡ δὲ καθ΄ ἡμᾶς πυρρίχη Διονυσιακή τις εἶναι δοκεῖ, ἐπιεικεστέρα οὖσα τῆς ἀρχαίας. ἔχουσι γὰρ οἱ ὀρχούμενοι θύρσους ἀντὶ δοράτων, προίενται δὲ ἐπ΄ ἀλλήλους καὶ νάρθηκας καὶ λαμπάδας φέρουσιν ὀρχοῦνταί τε τὰ περὶ τὸν Διόνυσον καὶ {τὰ περὶ} τοὺς Ἰνδοὺς ἔτι τε τὰ περὶ τὸν Πενθέα. τακτέον δὲ ἐπὶ τῆς πυρρίχης*


*Η πυρρίχη είχε σημαντικό παιδευτικό χαρακτήρα, και γι' αυτό δινόταν ιδιαίτερη προσοχή στα τραγούδια που συνόδευαν το χορό. Αθήν. (ό.π.): "τακτέον δ' επί της πυρρίχης τα κάλλιστα μέλη και τους όρθιους ρυθμούς " (στην πυρρίχη έπρεπε να γίνεται χρήση των πιο ωραίων μελωδιών και των εξυψωτικών ρυθμών).


τὰ κάλλιστα μέλη καὶ τοὺς ὀρθίους ῥυθμούς. (p.30) ἔοικεν δὲ ἡ γυμνοπαιδικὴ τῇ καλουμένῃ ἀναπάλῃ*

*Αθήν. (ΙΔ', 631Β, 30): "έοικε δε η γυμνοπαιδική τη καλούμενη αναπάλη παρά τοις παλαιοίς· γυμνοί γαρ ορχούνται οι παίδες πάντες" (η γυμνοπαιδική μοιάζει με το χορό, που στους αρχαίους ονομαζόταν αναπάλη· χορεύεται από όλα τα αγόρια γυμνά).



παρὰ τοῖς παλαιοῖς. γυμνοὶ γὰρ ὀρχοῦνται οἱ παῖδες πάντες, ἐρρύθμους*


*Αθήν. (ΙΔ', 631Β, 30): "γυμνοί γάρ ορχούνται οι παίδες πάντες ερρύθμους (ή ενρύθμους) φοράς τινας αποτελούντες" (γιατί όλα τ' αγόρια χορεύουν γυμνά εκτελώντας ορισμένες ρυθμικές κινήσεις).


φοράς τινας ἀποτελοῦντες καὶ σχήματά τινα τῶν χειρῶν κατὰ τὸ ἀνάπαλον, ὥστ΄ ἐμφαίνειν θεωρήματά τινα τῆς παλαίστρας καὶ τοῦ παγκρατίου, κινοῦντες ἐρρύθμως τοὺς πόδας. τρόποι δ΄ αὐτῆς οἵ τε ὠσχοφορικοὶ καὶ οἱ βακχικοί, ὥστε καὶ {τὴν ὄρχησιν} ταύτην εἰς τὸν Διόνυσον ἀναφέρεσθαι. Ἀριστόξενος δέ φησιν ὡς οἱ παλαιοὶ γυμναζόμενοι πρῶτον ἐν τῇ γυμνοπαιδικῇ εἰς τὴν πυρρίχην ἐχώρουν πρὸ τοῦ εἰσιέναι εἰς τὸ θέατρον. καλεῖται δ΄ ἡ πυρρίχη καὶ χειρονομία. ἡ δ΄ ὑπορχηματική ἐστιν ἐν ᾗ ᾄδων ὁ χορὸς ὀρχεῖται. φησὶ γοῦν ὁ Βακχυλίδης· οὐχ ἕδρας ἔργον οὐδ΄ ἀμβολᾶς. καὶ Πίνδαρος δέ φησιν· Λάκαινα μὲν παρθένων ἀγέλα. ὀρχοῦνται δὲ ταύτην παρὰ τῷ Πινδάρῳ οἱ Λάκωνες, καὶ ἐστὶν ὑπορχηματικὴ ὄρχησις ἀνδρῶν καὶ γυναικῶν ---. βέλτιστοι δέ εἰσι τῶν τρόπων οἵτινες καὶ ὀρχοῦνται. εἰσὶ δὲ οἵδε· προσοδιακοί, ἀποστολικοὶ *

*Αθήν. (ΙΔ', 631D, 30): "βέλτιστοι δε εισι των τρόπων οίτινες και ορχούνται. Εισί δε οίδε· προσοδιακοί, αποστολικοί (ούτοι δε και παρθένιοι καλούνται) και οι τούτοις όμοιοι" (οι καλύτερες παραλλαγές [λυρικής ποίησης] είναι εκείνες που χορεύονταν μαζί. Τέτοιοι τρόποι είναι οι προσοδιακοί τρόποι [ύμνοι που συνόδευαν μια πομπή], οι αποστολικοί (που ονομάζονται και παρθένιοι) και οι ομοιοί τους).



(οὗτοι δὲ καὶ παρθένιοι καλοῦνται) καὶ οἱ τούτοις ὅμοιοι. τῶν γὰρ ὕμνων οἳ μὲν ὠρχοῦντο, οἳ δὲ οὐκ ὠρχοῦντο ---. ἢ τοὺς εἰς Ἀφροδίτην καὶ Διόνυσον, καὶ τὸν παιᾶνα δὲ ὁτὲ μὲν ὁτὲ δὲ οὔ. εἰσὶ δὲ καὶ παρὰ τοῖς βαρβάροις ὥσπερ καὶ παρὰ τοῖς Ἕλλησι σπουδαῖαι καὶ φαῦλαι ὀρχήσεις. ὁ μὲν κόρδαξ παρ΄ Ἕλλησι φορτικός, ἡ δὲ ἐμμέλεια*

*Ο Αθήναιος γράφει ότι η γυμνοπαιδική και η εμμέλεια είναι χοροί σοβαροί και σεμνοί (ΙΔ', 631D, 30). Προσθέτει ακόμα: "ο μεν κόρδαξ παρ' Έλλησι φορτικός, η δε εμμέλεια σπουδαία" (στους Έλληνες ο κόρδαξ είναι χυδαίος, ενώ η εμμέλεια σοβαρή).



σπουδαία, καθάπερ καὶ ἡ παρὰ Ἀρκάσι κίδαρις,*

*κίδαρις, ένας σοβαρός αρκαδικός χορός που αναφέρεται στον Αθήναιο (ΙΔ', 631D, 30): "η δ' εμμέλεια σπουδαία, καθάπερ καί η παρ' Αρκάσι κίδαρις, παρά Σικυωνίοις τε ο αλητήρ" (η εμμέλεια είναι σοβαρή, όπως η κίδαρις στους Αρκάδες και ο αλητήρ στους Σικυώνιους).

παρὰ Σικυωνίοις τε ὁ ἀλητήρ. οὕτως δὲ καὶ ἐν Ἰθάκῃ καλεῖται ἀλητήρ, ὡς ἱστορεῖ Ἀριστόξενος ἐν πρώτῳ Συγκρίσεων. καὶ περὶ μὲν ὀρχήσεως τοσαῦτά μοι ἐπὶ τοῦ παρόντος λέλεκται. (p.31) τὸ δὲ παλαιὸν ἐτηρεῖτο περὶ τὴν μουσικὴν τὸ καλὸν καὶ πάντ΄ εἶχε κατὰ τὴν τέχνην τὸν οἰκεῖον αὑτοῖς κόσμον. διόπερ ἦσαν ἴδιοι καθ΄ ἑκάστην ἁρμονίαν αὐλοὶ καὶ ἑκάστοις αὐλητῶν ὑπῆρχον αὐλοὶ ἑκάστῃ ἁρμονίᾳ πρόσφοροι ἐν τοῖς ἀγῶσι. Πρόνομος δ΄ ὁ Θηβαῖος πρῶτος ηὔλησεν ἀπὸ τῶν αὐτῶν πάσας τὰς ἁρμονίας· νῦν δὲ εἰκῇ καὶ ἀλόγως ἅπτονται τῆς μουσικῆς. καὶ πάλαι μὲν τὸ παρὰ τοῖς ὄχλοις εὐδοκιμεῖν σημεῖον ἦν κακοτεχνίας· ὅθεν καὶ Ἀσωπόδωρος ὁ Φλιάσιος κροταλιζομένου ποτέ τινος τῶν αὐλητῶν διατρίβων αὐτὸς ἔτι ἐν τῷ ὑποσκηνίῳ ‘τί τοῦτ΄; εἶπεν, δῆλον ὅτι μέγα κακὸν γέγονεν,’ ὡς οὐκ ἂν ἄλλως ἐν τοῖς πολλοῖς εὐδοκιμήσαντος. οἶδα δέ τινας τοῦθ΄ ἱστορήσαντας ὡς Ἀντιγενείδου εἰπόντος. καίτοι οἱ καθ΄ ἡμᾶς γε τέλος ποιοῦνται τῆς τέχνης τὴν παρὰ τοῖς θεάτροις εὐημερίαν. διόπερ Ἀριστόξενος ἐν τοῖς Συμμίκτοις Συμποτικοῖς ‘ὅμοιον, φησί, ποιοῦμεν Ποσειδωνιάταις τοῖς ἐν τῷ Τυρσηνικῷ κόλπῳ κατοικοῦσιν. οἷς συνέβη τὰ μὲν ἐξ ἀρχῆς Ἕλλησιν οὖσιν ἐκβεβαρβαρῶσθαι Τυρρηνοῖς {ἢ Ῥωμαίοις} γεγονόσι, καὶ τήν τε φωνὴν μεταβεβληκέναι τά τε λοιπὰ τῶν ἐπιτηδευμάτων, ἄγειν δὲ μίαν τινὰ αὐτοὺς τῶν ἑορτῶν τῶν Ἑλληνικῶν ἔτι καὶ νῦν, ἐν ᾗ συνιόντες ἀναμιμνήσκονται τῶν ἀρχαίων ἐκείνων ὀνομάτων τε καὶ νομίμων καὶ ἀπολοφυράμενοι πρὸς ἀλλήλους καὶ ἀποδακρύσαντες ἀπέρχονται. οὕτω δὴ οὖν, φησί, καὶ ἡμεῖς, ἐπειδὴ καὶ τὰ θέατρα ἐκβεβαρβάρωται καὶ εἰς μεγάλην διαφθορὰν προελήλυθεν ἡ πάνδημος αὕτη μουσική, καθ΄ αὑτοὺς γενόμενοι ὀλίγοι ἀναμιμνησκόμεθα οἵα ἦν ἡ μουσική.’ ταῦτα μὲν ὁ Ἀριστόξενος.
[14,8] (p.32) κἀμοὶ δὲ διὰ τοῦτο φαίνεται φιλοσοφητέον εἶναι περὶ μουσικῆς. καὶ γὰρ Πυθαγόρας ὁ Σάμιος τηλικαύτην δόξαν ἔχων ἐπὶ φιλοσοφίᾳ καταφανής ἐστιν ἐκ πολλῶν οὐ παρέργως ἁψάμενος μουσικῆς· ὅς γε καὶ τὴν τοῦ παντὸς οὐσίαν διὰ μουσικῆς ἀποφαίνει συγκειμένην. τὸ δ΄ ὅλον ἔοικεν ἡ παλαιὰ τῶν Ἑλλήνων σοφία τῇ μουσικῇ μάλιστ΄ εἶναι δεδομένη. καὶ διὰ τοῦτο τῶν μὲν θεῶν Ἀπόλλωνα, τῶν δὲ ἡμιθέων Ὀρφέα μουσικώτατον καὶ σοφώτατον ἔκρινον· καὶ πάντας τοὺς χρωμένους τῇ τέχνῃ ταύτῃ σοφιστὰς ἀπεκάλουν, ὥσπερ καὶ Αἰσχύλος ἐποίησεν· εἴτ΄ οὖν σοφιστὴς καλὰ παραπαίων χέλυν. ὅτι δὲ πρὸς τὴν μουσικὴν οἰκειότατα διέκειντο οἱ ἀρχαῖοι δῆλον καὶ ἐξ Ὁμήρου· ὃς διὰ τὸ μεμελοποιηκέναι πᾶσαν ἑαυτοῦ τὴν ποίησιν ἀφροντιστὶ {τοὺς} πολλοὺς ἀκεφάλους ποιεῖ στίχους καὶ λαγαρούς, ἔτι δὲ μειούρους. Ξενοφάνης δὲ καὶ Σόλων καὶ Θέογνις καὶ Φωκυλίδης, ἔτι δὲ Περίανδρος ὁ Κορίνθιος ἐλεγειοποιὸς καὶ τῶν λοιπῶν οἱ μὴ προσάγοντες πρὸς τὰ ποιήματα μελῳδίαν ἐκπονοῦσι τοὺς στίχους τοῖς ἀριθμοῖς καὶ τῇ τάξει τῶν μέτρων --- καὶ σκοποῦσιν ὅπως αὐτῶν μηθεὶς μήτε〉 ἀκέφαλος ἔσται μήτε λαγαρὸς μήτε μείουρος. ἀκέφαλοι δέ εἰσιν οἱ ἐπὶ τῆς ἀρχῆς τὴν χωλότητα ἔχοντες· ἐπειδὴ νῆάς τε καὶ Ἑλλήσποντον ἵκοντο. ἐπίτονος τετάνυστο βοὸς ἶφι κταμένοιο. λαγαροὶ δὲ οἱ ἐν μέσῳ, οἷον· αἶψα δ΄ ἄρ΄ Αἰνείαν φίλον υἱὸν Ἀγχίσαο. τῶν αὖθ΄ ἡγείσθην Ἀσκληπιοῦ δύο παῖδε. μείουροι δ΄ εἰσὶν οἱ ἐπὶ τῆς ἐκβολῆς, οἷον· Τρῶες δ΄ ἐρρίγησαν, ὅπως ἴδον αἴολον ὄφιν. καλὴ Κασσιέπεια θεοῖς δέμας ἐοικυῖα. τοῦ φέρον ἐμπλήσας ἀσκὸν μέγαν, ἐν δὲ καὶ ἤια. (p.33) διετήρησαν δὲ μάλιστα τῶν Ἑλλήνων Λακεδαιμόνιοι τὴν μουσικήν, πλείστῃ αὐτῇ χρώμενοι, καὶ συχνοὶ παρ΄ αὐτοῖς ἐγένοντο μελῶν ποιηταί. τηροῦσιν δὲ καὶ νῦν τὰς ἀρχαίας ᾠδὰς ἐπιμελῶς πολυμαθεῖς τε εἰς ταύτας εἰσὶ καὶ ἀκριβεῖς. ὅθεν καὶ Πρατίνας φησί· Λάκων ὁ τέττιξ εὔτυκος εἰς χορόν. {διὸ καὶ οἱ ποιηταὶ διετέλουν προσαγορεύοντες οὕτως τὰς ᾠδάς ‘γλυκυτάτων πρύτανιν ὕμνων’ καὶ ‘μέλεα μελιπτέρωτα Μουσᾶν.’} ἀπὸ γὰρ τῆς τοῦ βίου σωφροσύνης καὶ αὐστηρίας μετέβαινον ἀσμένως ἐπὶ τὴν μουσικήν, ἐχούσης τὸ κηλητικὸν τῆς ἐπιστήμης. εἰκότως οὖν ἐγίνετο χαίρειν τοὺς ἀκροωμένους. ἐκάλουν δὲ καὶ χορηγούς, ὥς φησιν ὁ Βυζάντιος Δημήτριος ἐν τετάρτῳ περὶ Ποιημάτων, οὐχ ὥσπερ νῦν τοὺς μισθουμένους τοὺς χορούς, ἀλλὰ τοὺς καθηγουμένους τοῦ χοροῦ, καθάπερ αὐτὸ τοὔνομα σημαίνει. καὶ τὸ χρηστομουσεῖν καὶ μὴ παραβαίνειν τοὺς ἀρχαίους τῆς μουσικῆς νόμους. συνέβαινε δὲ τὸ μὲν παλαιὸν φιλομουσεῖν τοὺς Ἕλληνας· μετὰ δὲ ταῦτα γενομένης ἀταξίας καταγηρασάντων σχεδὸν ἁπάντων τῶν ἀρχαίων νομίμων ἥ τε προαίρεσις αὕτη κατελύθη καὶ τρόποι μουσικῆς φαῦλοι κατεδείχθησαν, οἷς ἕκαστος τῶν χρωμένων ἀντὶ μὲν πρᾳότητος περιεποιεῖτο μαλακίαν, ἀντὶ δὲ σωφροσύνης ἀκολασίαν καὶ ἄνεσιν. ἔσται δ΄ ἴσως τοῦτο ἔτι μᾶλλον καὶ ἐπὶ πλέον προαχθήσεται, ἐὰν μή τις ἀγάγῃ πάλιν εἰς τοὐμφανὲς τὴν πάτριον μουσικήν. τὸ παλαιὸν γὰρ καὶ τῶν ἡρώων τὰς πράξεις καὶ τῶν θεῶν τοὺς ὕμνους δι΄ ᾠδῆς ἐποιοῦντο. Ὅμηρος γοῦν φησιν ἐπ΄ Ἀχιλλέως· ‘ἄειδε δ΄ ἄρα κλέα ἀνδρῶν’ {ἡρώων}. καὶ τὸν Φήμιον δέ φησιν ὅτι πολλὰ βροτῶν θελκτήρια οἶδεν, ἔργ΄ ἀνδρῶν τε θεῶν τε, τά τε κλείουσιν ἀοιδοί. τὸ δὲ ἔθος τοῦτο καὶ παρὰ τοῖς βαρβάροις ἐσῴζετο, ὥς φησι Δίνων ἐν τοῖς Περσικοῖς. τὴν γοῦν Κύρου τοῦ πρώτου ἀνδρείαν καὶ τὸν μέλλοντα πόλεμον ἔσεσθαι πρὸς Ἀστυάγην προείδοντο οἱ ᾠδοί. ‘ὅτε γάρ, φησίν, ᾐτήσατο τὴν εἰς Πέρσας ἀποδημίαν ὁ Κῦρος (ἐγεγόνει δ΄ αὐτοῦ πρότερον ἐπὶ τῶν ῥαβδοφόρων, εἶθ΄ ὕστερον ἐπὶ τῶν ὁπλοφόρων) καὶ ἀπῆλθεν ---. εὐωχουμένου οὖν τοῦ Ἀστυάγους μετὰ τῶν φίλων τότε Ἀγγάρης ὄνομα (οὗτος δ΄ ἦν τῶν ᾠδῶν ὁ ἐνδοξότατος) ᾖδεν εἰσκληθεὶς τά τε ἄλλα τῶν εἰθισμένων καὶ τὸ ἔσχατον εἶπεν ὡς ἀφεῖται εἰς τὸ ἕλος θηρίον μέγα, θρασύτερον ὑὸς ἀγρίου· ὃ ἂν κυριεύσῃ τῶν καθ΄ αὑτὸ τόπων, πολλοῖς μετ΄ ὀλίγον ῥᾳδίως μαχεῖται. ἐρομένου δὲ τοῦ Ἀστυάγους ’ποῖον θηρίον;‘ ἔφη Κῦρον τὸν Πέρσην. νομίσας οὖν ὀρθῶς αὐτὸν ὑπωπτευκέναι καὶ μεταπεμπόμενος ---. οὐδὲν ὤνησεν.’ (p.34) ἐγὼ δὲ ἔχων ἔτι πολλὰ λέγειν περὶ μουσικῆς αὐλῶν ἀκούων βόμβου καταπαύσω τὸ πολυλογεῖν, τὰ ἐκ Φιλαύλου Φιλεταίρου ἐπειπών· ὦ Ζεῦ, καλόν γ΄ ἔστ΄ ἀποθανεῖν αὐλούμενον. τούτοις ἐν Ἅιδου γὰρ μόνοις ἐξουσία ἀφροδισιάζειν ἐστίν. οἱ δὲ τοὺς τρόπους ῥυπαροὺς ἔχοντες μουσικῆς ἀπειρίᾳ εἰς τὸν πίθον φέρουσι τὸν τετρημένον.‘ μετὰ δὲ ταῦτα ζητήσεως γενομένης περὶ σαμβύκης*


*σαμβύκη, επίσης, σάμβυξ· μεγάλο έγχορδο όργανο, του οποίου το μέγεθος υπερέβαινε το ένα μέτρο. Το σχήμα του ήταν τριγωνικό και, κατά τον Αθήναιο (ΙΔ', 634Α), ήταν όμοιο με την πολιορκητική μηχανή, που είχε το ίδιο όνομα. Ο Ανδρέας ο Πανορμίτης, στο 33ο βιβλίο της Ιστορίας της Σικελίας (Αθήν. ό.π.), αναφέρει ότι "ονομάστηκε σαμβύκη, γιατί, όταν υψωνόταν ίσια, η εμφάνισή της ως σύνολο έμοιαζε στο σχήμα μ' ένα πλοίο και μια όρθια σκάλα μαζί". Έτσι, η σαμβύκη είχε το σχήμα ενός πλοίου, στην οριζόντιά της θέση, με έναν όρθιο χορδοκράτη επάνω της (Sachs Hist. 84).



ἔφη ὁ Μασσούριος ὀξύφθογγον εἶναι μουσικὸν ὄργανον τὴν σαμβύκην διειλέχθαι τε περὶ αὐτοῦ Εὐφορίωνα τὸν ἐποποιὸν ἐν τῷ περὶ Ἰσθμίων, χρῆσθαι φήσας αὐτῷ Πάρθους καὶ Τρωγλοδύτας τετραχόρδῳ ὄντι· ἱστορεῖν δὲ τοῦτο Πυθαγόραν ἐν τῷ περὶ τῆς Ἐρυθρᾶς Θαλάσσης. καλεῖται δέ τι καὶ τῶν πολιορκητικῶν ὀργάνων σαμβύκη, οὗ τό τε σχῆμα καὶ τὴν κατασκευὴν ἀποδείκνυσι Βίτων ἐν τῷ πρὸς Ἄτταλον περὶ Ὀργάνων. καὶ Ἀνδρέας ὁ Πανορμίτης ἐν τῷ τριακοστῷ τρίτῳ τῶν Σικελικῶν τῶν κατὰ πόλιν, ὡς ἀπὸ δύο νεῶν προσάγοιτο τοῖς τῶν ἐναντίων τείχεσι· καλεῖσθαί τε σαμβύκην, ἐπειδὴ ὅταν ἐξαρθῇ γίνεται σχῆμα νεὼς καὶ κλίμακος ἑνοποιουμένων, ὅμοιον δέ τί ἐστιν καὶ τὸ τῆς σαμβύκης. Μόσχος δ΄ ἐν πρώτῳ Μηχανικῶν Ῥωμαικὸν εἶναι λέγει τὸ μηχάνημα καὶ Ἡρακλείδην τὸν Ταραντῖνον εὑρεῖν αὐτοῦ τὸ εἶδος. Πολύβιος δ΄ ἐν τῇ ὀγδόῃ τῶν Ἱστοριῶν ’Μάρκελλος, φησί, δυσχρηστούμενος ἐν τῇ Συρακουσῶν πολιορκίᾳ ὑπὸ τῶν Ἀρχιμήδους κατασκευασμάτων ἔλεγεν ταῖς μὲν ναυσὶν αὑτοῦ κυαθίζειν ἐκ θαλάσσης Ἀρχιμήδην, τὰς δὲ σαμβύκας ῥαπιζομένας ὥσπερ ἐκ πότου μετ΄ αἰσχύνης ἐκπεπτωκέναι." (p.35) εἰπόντος δὲ ἐπὶ τούτοις Αἰμιλιανοῦ· ‘ἀλλὰ μήν, ὦ ἑταῖρε Μασούριε, πολλάκις καὶ αὐτὸς ἐν ἐννοίᾳ γίνομαι, μουσικῆς ὢν ἐραστής, περὶ τῆς μαγάδιδος καλουμένης, πότερον αὐλῶν εἶδος ἢ κιθάρας ἐστίν. ὁ μὲν γὰρ ἥδιστος Ἀνακρέων*


* ...ένας από τους στίχους του, που διασώθηκε από τον Αθήναιο (ΙΔ', 635G, 37), είναι ο ακόλουθος: "Ψάλλω δ' είκοσι χορδαίσι μάγαδιν έχων, ω Λεύκασπι" (παίζω [με τα δάχτυλα, δηλ. χωρίς πλήκτρον ] κρατώντας μάγαδι με είκοσι χορδές, ω Λεύκασπι).


λέγει που· ψάλλω δ΄ εἴκοσι --- χορδαῖσι μάγαδιν ἔχων· ὦ Λεύκασπι, σὺ δ΄ ἡβᾷς. Ἴων δ΄ ὁ Χῖος ἐν Ὀμφάλῃ ὡς περὶ αὐλῶν λέγει διὰ τούτων· Λυδός τε μάγαδις αὐλὸς ἡγείσθω βοῆς.
[14,9] ὅπερ ἐξηγούμενος ἰαμβεῖον Ἀρίσταρχος ὁ γραμματικός, ὃν μάντιν ἐκάλει Παναίτιος ὁ Ῥόδιος φιλόσοφος διὰ τὸ ῥᾳδίως καταμαντεύεσθαι τῆς τῶν ποιημάτων διανοίας, γένος αὐλοῦ φησιν εἶναι τὸν μάγαδιν, οὔτ΄ Ἀριστοξένου τοῦτ΄ εἰπόντος ἐν τοῖς περὶ Αὐλητῶν ἢ ἐν τοῖς περὶ Αὐλῶν καὶ Ὀργάνων, ἀλλὰ μὴν οὐδὲ Ἀρχεστράτου· πεποίηται γὰρ καὶ τούτῳ δύο βυβλία περὶ Αὐλητῶν. οὐκ εἶπεν δὲ τοῦτο οὐδὲ Πύρρανδρος ἐν τῷ περὶ Αὐλητῶν, οὐδὲ Φίλλις ὁ Δήλιος· ξυνέγραψε γὰρ καὶ οὗτος περὶ Αὐλητῶν καὶ Εὐφράνωρ. Τρύφων δ΄ ἐν δευτέρῳ περὶ Ὀνομασιῶν λέγει οὕτως. ’ὁ δὲ μάγαδις καλούμενος αὐλός.‘ καὶ πάλιν· ’ὁ μάγαδις ἐν ταὐτῷ ὀξὺν καὶ βαρὺν φθόγγον ἐπιδείκνυται, ὡς Ἀναξανδρίδης ἐν Ὁπλομάχῳ φησίν· μαγάδι*

*μάγαδις (αρσ., ο)· λυδικός αυλός, κατά τον Ίωνα τον Χίο. Ο Αλεξανδρίδης λέει ότι ο μάγαδις αυλός, που ονομάζεται και "πλαγιομάγαδις" ή "παλαιομάγαδις", μπορεί να παράγει έναν ψηλό και έναν χαμηλό φθόγγο ταυτόχρονα ("μάγαδις λαλήσω μικρόν άμα σοι και μέγα"· Αθήν. Δ', 182D, 80). Η μαρτυρία αυτή απαντά και στον Τρύφωνα τον λεξικογράφο, στο δεύτερο βιβλίο των Ονομασιών (Αθήν. ΙΔ', 634Ε, 36).


λαλήσω μικρὸν ἅμα σοι καὶ μέγα.‘ τὴν ἀπορίαν οὖν μοι ταύτην οὐδεὶς ἄλλος δυνήσεται ἀπολύσασθαι, καλὲ Μασούριε, ἢ σύ.’ (p.36) καὶ ὃς ἔφη· ‘Δίδυμος ὁ γραμματικὸς ἐν ταῖς εἰς Ἴωνα Ἀντεξηγήσεσιν (p. 302 Schm), ἑταῖρε Αἰμιλιανέ, μάγαδιν αὐλὸν ἀκούει τὸν κιθαριστήριον· οὗ μνημονεύειν Ἀριστόξενον ἐν πρώτῳ περὶ Αὐλῶν Τρήσεως λέγοντα πέντε γένη εἶναι αὐλῶν, παρθενίους, παιδικούς, κιθαριστηρίους, τελείους, ὑπερτελείους. ἢ ἐλλείπειεν οὖν δεῖ παρὰ τῷ Ἴωνι τόν τε σύνδεσμον, ἵν΄ ᾖ μάγαδις αὐλός θ΄ ὁ προσαυλούμενος τῇ μαγάδιδι. ἡ γὰρ μάγαδις ὄργανόν ἐστι ψαλτικόν, ὡς Ἀνακρέων φησί, Λυδῶν τε εὕρημα. διὸ καὶ τὰς Λυδὰς ψαλτρίας φησὶν εἶναι ὁ Ἴων ἐν τῇ Ὀμφάλῃ διὰ τούτων· ἀλλ΄ εἶα, Λυδαὶ ψάλτριαι παλαιθέτων ὕμνων ἀοιδοί, τὸν ξένον κοιμήσατε. Θεόφιλος δ΄ ὁ κωμικὸς ἐν Νεοπτολέμῳ καὶ τὸ τῇ μαγάδιδι ψάλλειν μαγαδίζειν λέγει ἐν τούτοις· πονηρὸν υἱὸν καὶ πατέρα καὶ μητέρα ἐστὶν μαγαδίζειν ἐπὶ τροχοῦ καθημένους· οὐδεὶς γὰρ ἡμῶν ταὐτὸν ᾄσεται μέλος. Εὐφορίων δὲ ἐν τῷ περὶ Ἰσθμίων παλαιὸν μέν φησι τὸ ὄργανον εἶναι τὴν μάγαδιν,*


*Η προέλευσή της, σύμφωνα με τον Ανακρέοντα, ήταν λυδική ("η γαρ μάγαδις όργανον εστι ψαλτικόν, ως Ανακρέων φησί, Λυδών τε εύρημα"). Ο Πολυδεύκης (IV, 61), από την άλλη πλευρά, λέει ότι, σύμφωνα με τον Κάνθαρο, η μάγαδις είχε θρακική προέλευση. Βέβαιο είναι ότι η μάγαδις ήταν ένα αρχαίο όργανο, που αναφέρεται από τον Αλκμάνα τον 7ο αι. π.Χ., σε τρέχουσα χρήση στη Λέσβο, στα χρόνια του Ανακρέοντα (6ος αι. π.Χ.)· πρβ. Ευφορίωνα (Αθήν. ΙΔ', 635Α).


μετασκευασθῆναι δ΄ ὀψέ ποτε καὶ σαμβύκην μετονομασθῆναι. πλεῖστον δ΄ εἶναι τοῦτο τὸ ὄργανον ἐν Μιτυλήνῃ, ὡς καὶ μίαν τῶν Μουσῶν ἔχουσαν αὐτὸ ὑπὸ Λεσβοθέμιδος ποιηθῆναι ἀρχαίου ἀγαλματοποιοῦ. Μέναιχμος δ΄ ἐν τοῖς περὶ Τεχνιτῶν (fr. 5 M) τὴν πηκτίδα, ἣν τὴν αὐτὴν εἶναι τῇ μαγάδιδι, Σαπφώ φησιν εὑρεῖν. Ἀριστόξενος δὲ τὴν μάγαδιν καὶ τὴν πηκτίδα χωρὶς πλήκτρου διὰ ψαλμοῦ παρέχεσθαι τὴν χρείαν. διόπερ καὶ Πίνδαρον εἰρηκέναι ἐν τῷ πρὸς Ἱέρωνα σκολίῳ, τὴν μάγαδιν ὀνομάσαντα ψαλμὸν ἀντίφθογγον, διὰ τὸ διὰ δύο γενῶν ἅμα καὶ διὰ πασῶν ἔχειν τὴν συνῳδίαν ἀνδρῶν τε καὶ παίδων. καὶ Φρύνιχος δ΄ ἐν Φοινίσσαις εἴρηκε· ψαλμοῖσιν ἀντίσπαστ΄ ἀείδοντες μέλη. καὶ Σοφοκλῆς ἐν Μυσοῖς· πολὺς δὲ Φρὺξ τρίγωνος, ἀντίσπαστά τε Λυδῆς ἐφύμνει πηκτίδος συγχορδία. (p.37) διαποροῦσι δ΄ ἔνιοι ὅπως τῆς μαγάδιδος οὔσης κατὰ Ἀνακρέοντα (ὀψὲ γάρ ποτε τὰ πολύχορδα ὀφθῆναι) μνημονεύων αὐτῆς ὁ Ἀνακρέων λέγει· ψάλλω δ΄ εἴκοσι ---. χορδαῖσι μάγαδιν ἔχων, ὦ Λεύκασπι. καὶ ὁ μὲν Ποσειδώνιός φησιν τριῶν μελῳδιῶν αὐτὸν μνημονεύειν, Φρυγίου τε καὶ Δωρίου καὶ Λυδίου· ταύταις γὰρ μόναις τὸν Ἀνακρέοντα*

*Αθήναιου (635D) ο συγγραφέας Ποσειδώνιος λέει ότι ο Ανακρέων χρησιμοποιούσε μόνο τρεις αρμονίες, τη δωρική, τη φρυγική
και τη λυδική .
Βλ. Bergk ΙΙΙ, 296-338. Page PMG σσ. 171-235,απόσπ. 346-505.

κεχρῆσθαι· ὧν ζʹ χορδαῖς ἑκάστης περαινομένης εἰκότως φάναι ψάλλειν αὐτὸν κʹ χορδαῖς, τῷ ἀρτίῳ χρησάμενον ἀριθμῷ τὴν μίαν ἀφελόντα. ἀγνοεῖ δ΄ ὁ Ποσειδώνιος ὅτι ἀρχαῖόν ἐστιν ὄργανον ἡ μάγαδις, σαφῶς Πινδάρου λέγοντος τὸν Τέρπανδρον ἀντίφθογγον εὑρεῖν τῇ παρὰ Λυδοῖς πηκτίδι τὸν βάρβιτον·*

*Κατά τον Πίνδαρο , ο Τέρπανδρος υπήρξε ο εφευρέτης του βαρβίτου ("Πινδάρου λέγοντος τον Τέρπανδρον... ευρείν... τον βάρβιτον"· Αθήν. ΙΔ', 635D, 37).

τόν ῥα Τέρπανδρός ποθ΄ ὁ Λέσβιος εὗρε πρῶτος ἐν δείπνοισι Λυδῶν ψαλμὸν ἀντίφθογγον ὑψηλᾶς ἀκούων πηκτίδος. πηκτὶς δὲ καὶ μάγαδις ταὐτόν, καθά φησιν ὁ Ἀριστόξενος καὶ Μέναιχμος ὁ Σικυώνιος ἐν τοῖς περὶ Τεχνιτῶν. καὶ τὴν Σαπφὼ δέ φησιν οὗτος, ἥτις ἐστὶν Ἀνακρέοντος πρεσβυτέρα, πρώτην χρήσασθαι τῇ πηκτίδι. ὅτι δὲ καὶ Τέρπανδρος ἀρχαιότερος Ἀνακρέοντος δῆλον ἐκ τούτων· τὰ Κάρνεια πρῶτος πάντων Τέρπανδρος νικᾷ, ὡς Ἑλλάνικος ἱστορεῖ ἔν τε τοῖς ἐμμέτροις Καρνεονίκαις κἀν τοῖς καταλογάδην. ἐγένετο δὲ ἡ θέσις τῶν Καρνείων κατὰ τὴν ἕκτην καὶ εἰκοστὴν ὀλυμπιάδα, ὡς Σωσίβιός φησιν ἐν τῷ περὶ Χρόνων. Ἱερώνυμος δ΄ ἐν τῷ περὶ Κιθαρῳδῶν, ὅπερ ἐστὶ πέμπτον περὶ Ποιητῶν, κατὰ Λυκοῦργον τὸν νομοθέτην τὸν Τέρπανδρόν φησι γενέσθαι, ὃς ὑπὸ πάντων συμφώνως ἱστορεῖται μετὰ Ἰφίτου τοῦ Ἠλείου τὴν πρώτην ἀριθμηθεῖσαν τῶν Ὀλυμπίων θέσιν διαθεῖναι. Εὐφορίων τε ἐν τῷ περὶ Ἰσθμίων τὰ πολύχορδά φησι τῶν ὀργάνων ὀνόμασι μόνον παρηλλάχθαι, παμπάλαιον δ΄ αὐτῶν εἶναι τὴν χρῆσιν. (p.38) Διογένης δ΄ ὁ τραγικὸς διαφέρειν πηκτίδα μαγάδιδος, λέγων οὕτως ἐν τῇ Σεμέλῃ· καίτοι κλύω μὲν Ἀσιάδος μιτρηφόρους Κυβέλας γυναῖκας, παῖδας ὀλβίων Φρυγῶν, τυπάνοισι καὶ ῥόμβοισι καὶ χαλκοκτύπων βόμβοις βρεμούσας ἀντίχερσι κυμβάλων --- σοφὴν θεῶν ὑμνῳδὸν ἰατρόν θ΄ ἅμα. κλύω δὲ Λυδὰς Βακτρίας τε παρθένους ποταμῷ παροίκους Ἅλυι Τμωλίαν θεὸν δαφνόσκιον κατ΄ ἄλσος Ἄρτεμιν σέβειν ψαλμοῖς τριγώνων πηκτίδων ἀντιζύγοις ὁλκοῖς κρεκούσας μάγαδιν, ἔνθα Περσικῷ νόμῳ ξενωθεὶς αὐλὸς ὁμονοεῖ χοροῖς. καὶ Φίλλις δ΄ ὁ Δήλιος ἐν δευτέρῳ περὶ Μουσικῆς διαφέρειν φησὶ πηκτίδα μαγάδιδος, λέγων οὕτως· ’ φοίνικες, πηκτίδες, μαγάδιδες, σαμβῦκαι, ἰαμβῦκαι, τρίγωνα, κλεψίαμβοι, σκινδαψοί, ἐννεάχορδα. ἐν οἷς γάρ, φησί, τοὺς ἰάμβους ᾖδον ἰαμβύκας ἐκάλουν· ἐν οἷς δὲ παρελογίζοντο τὰ ἐν τοῖς μέτροις κλεψιάμβους. μαγάδιδας δὲ ἐν οἷς τὰ διὰ πασῶν καὶ πρὸς ἴσα τὰ μέρη τῶν ᾀδόντων ἡρμοσμένα. καὶ ἄλλα δ΄ ἦν παρὰ ταῦτα· καὶ γὰρ βάρβιτος *

* Στον Αθήναιο (ΙΔ', 636G, 38) διαβάζουμε: "και γαρ βάρβιτος ή βάρμος".


ἢ βάρμος καὶ ἄλλα πλείονα τὰ μὲν ἔγχορδα, τὰ δὲ ἔνηχα*

*Ο Αθήναιος λέει (ΙΔ', 636C, 38): "και άλλα πλείονα, τα μεν έγχορδα, τα δε ένηχα κατεσκεύαζον" (και πολλά άλλα [όργανα] κατασκεύαζαν, από τα οποία άλλα ήταν έγχορδα και άλλα ένηχα).


κατεσκεύαζον.‘ (p.39) ἦν γὰρ δή τινα καὶ χωρὶς τῶν ἐμφυσωμένων*

*εμφυσώμενα, τα πνευστά όργανα. Επίσης, εμπνευστά . Αθήν ΙΔ', 636C, 39.

καὶ χορδαῖς διειλημμένων ἕτερα ψόφου μόνον παρασκευαστικά, καθάπερ τὰ κρέμβαλα. περὶ ὧν φησι Δικαίαρχος ἐν τοῖς περὶ τοῦ τῆς Ἑλλάδος Βίου, ἐπιχωριάσαι φάσκων ποτὲ καθ΄ ὑπερβολὴν εἰς τὸ προσορχεῖσθαί τε καὶ προσᾴδειν ταῖς γυναιξὶν ὄργανά τινα ποιά, ὧν ὅτε τις ἅπτοιτο τοῖς δακτύλοις ποιεῖν λιγυρὸν ψόφον· δηλοῦσθαι δὲ ἐν τῷ τῆς Ἀρτέμιδος ᾄσματι, οὗ ἐστιν ἀρχή· ’Ἄρτεμι, σοί μέ τι φρὴν ἐφίμερον ὕμνον υεναιτε ὅθεν αδε τις ἀλλὰ χρυσοφανια κρέμβαλα χαλκοπάραα χερσίν.‘ Ἕρμιππος δ΄ ἐν Θεοῖς τὸ τούτοις κρούειν κρεμβαλίζειν εἴρηκεν ἐν τούτοις· λεπάδας δὲ πετρῶν ἀποκόπτοντες κρεμβαλίζουσι.

Δίδυμος δέ φησιν εἰωθέναι τινὰς ἀντὶ τῆς λύρας κογχύλια καὶ ὄστρακα συγκρούοντας ἔρρυθμον ἦχόν τινα ἀποτελεῖν τοῖς ὀρχουμένοις, καθάπερ καὶ Ἀριστοφάνην ἐν Βατράχοις φάναι. (p.40) Ἀρτέμων δ΄ ἐν τῷ πρώτῳ περὶ Διονυσιακοῦ Συστήματος Τιμόθεόν φησι τὸν Μιλήσιον παρὰ τοῖς πολλοῖς δόξαι πολυχορδοτέρῳ συστήματι χρήσασθαι τῇ μαγάδι· διὸ καὶ παρὰ τοῖς Λάκωσιν εὐθυνόμενον ὡς παραφθείροι τὴν ἀρχαίαν μουσικήν, καὶ μέλλοντός τινος ἐκτέμνειν αὐτοῦ τὰς περιττὰς τῶν χορδῶν, δεῖξαι παρ΄ αὐτοῖς ὑπάρχοντα Ἀπολλωνίσκον πρὸς τὴν αὑτοῦ σύνταξιν ἰσόχορδον λύραν ἔχοντα καὶ ἀφεθῆναι. Δοῦρις δ΄ ἐν τῷ περὶ Τραγῳδίας ὠνομάσθαι φησὶ τὴν μάγαδιν*
ἀπὸ Μάγδιος

*Το όνομα του οργάνου αυτού προήλθε, σύμφωνα με ορισμένους συγγραφείς, από τη λέξη μαγάς, τη γέφυρα ("καβαλάρη") των έγχορδων οργάνων. Ο ιστορικός Δούρις, όμως, υποστήριζε ότι το όνομα μάγαδις προερχόταν από κάποιο Μάγδι από τη Θράκη (Αθήν. ΙΔ', 636F, 40).


Θρᾳκὸς γένος. Ἀπολλόδωρος δ΄ ἐν τῇ πρὸς τὴν Ἀριστοκλέους Ἐπιστολὴν Ἀντιγραφῇ ’ὃ νῦν, φησίν, ἡμεῖς λέγομεν ψαλτήριον, τοῦτ΄ εἶναι μάγαδιν, ὁ δὲ κλεψίαμβος κληθείς, ἔτι δ΄ ὁ τρίγωνος καὶ ὁ ἔλυμος καὶ τὸ ἐννεάχορδον ἀμαυρότερα τῇ χρείᾳ καθέστηκεν. καὶ Ἀλκμὰν δέ φησιν· ‘μάγαδιν δ΄ ἀποθέσθαι.’ Σοφοκλῆς δὲ ἐν Θαμύρᾳ· πηκταὶ δὲ λύραι καὶ μαγάδιδες τά τ΄ ἐν Ἕλλησι ξόαν΄ ἡδυμελῆ. Τελέστης δ΄ ἐν Ὑμεναίῳ* διθυράμβῳ πεντάχορδόν φησιν αὐτὴν εἶναι διὰ τούτων· ἄλλος δ΄ ἄλλαν κλαγγὰν ἱεὶς κερατόφωνον ἐρέθιζε μάγαδιν, {ἐν} πενταρράβδῳ χορδᾶν ἀρθμῷ χέρα καμψιδίαυλον ἀναστρωφῶν τάχος --- οἶδα δὲ καὶ ἄλλο ὄργανον ᾧ τῶν Θρᾳκῶν οἱ βασιλεῖς ἐν τοῖς δείπνοις χρῶνται, ὥς φησιν Νικομήδης ἐν τῷ περὶ Ὀρφέως. φοίνικα δὲ τὸ ὄργανον Ἔφορος καὶ Σκάμων ἐν τοῖς περὶ Εὑρημάτων ὑπὸ Φοινίκων εὑρεθὲν ταύτης τυχεῖν τῆς προσηγορίας· Σῆμος δὲ ὁ Δήλιος ἐν πρώτῳ Δηλιάδος διὰ τὸ ἐκ τοῦ ἐν Δήλῳ φοίνικος *


*φοίνιξ, και φοινίκιον (α) ο φοίνιξ ήταν έγχορδο όργανο παρόμοιο με τη μάγαδι
και την πήκτιν· ήταν όργανο πολύχορδο και οι χορδές του κουρδίζονταν κατά ζεύγη, καθεμιά με την οκτάβα της, όπως και στα άλλα δύο όργανα. Η προέλευσή του ήταν φοινικική, από όπου και το όνομά του· αλλά, κατά τον Δήλιο ποιητή Σήμο, ονομαζόταν έτσι, γιατί οι βραχίονές του κατασκευάζονταν από ξύλο φοινικιάς της Δήλου (Αθήν. ΙΔ', 637Β, 40).


τοὺς ἀγκῶνας αὐτοῦ ἐξειργάσθαι. τῇ σαμβύκῃ πρώτην φησὶ χρήσασθαι Σίβυλλαν, ἧς Σκάμων ὁ προειρημένος· ὀνομασθῆναι δ΄ αὐτὴν εὑρεθεῖσαν ὑπὸ Σάμβυκος τινός. (p.41) καὶ περὶ τοῦ τρίποδος δὲ καλουμένου (ὄργανον δὲ καὶ τοῦτο μουσικόν) ὁ προειρημένος Ἀρτέμων γράφει οὕτως· ‘ὅθεν πολλὰ τῶν ὀργάνων οὐδ΄ εἰ γέγονέ ποτε γινώσκεται· καθάπερ ὁ Πυθαγόρου τοῦ Ζακυνθίου τρίπους. ὀλιγοχρόνιον γὰρ τὴν ἀκμὴν σχὼν ἢ διὰ τὸ δοκεῖν ἐργώδης εἶναι κατὰ τὴν χειροθεσίαν ἢ δι΄ ἣν δή ποτ΄ οὖν αἰτίαν συντόμως καταλυθεὶς διαλέληθε τοὺς πολλούς. ἦν δὲ παραπλήσιος μὲν Δελφικῷ τρίποδι καὶ τοὔνομ΄ ἐντεῦθεν ἔσχεν, τὴν δὲ χρῆσιν τριπλῆς κιθάρας παρείχετο. τῶν γὰρ ποδῶν ἑστώτων ἐπί τινος βάσεως εὐστρόφου, καθάπερ αἱ τῶν περιάκτων δίφρων κατασκευάζονται θέσεις, τὰς μέσας τρεῖς χώρας τὰς ἀπὸ ποδὸς ἐπὶ πόδα διεστώσας ἐνέτεινε χορδαῖς, ὑπερθεὶς ἑκάστῃ πῆχυν καὶ κάτω προσαρμόσας χορδοτόνια, καὶ τὸν ἐπάνω κόσμον κοινὸν τοῦ λέβητος καὶ τῶν παρηρτημένων ἐνίων ἀποδούς· ἐξ ὧν καὶ τὴν φαντασίαν εἶχεν ἀστείαν καὶ τὸν ἦχον προσέβαλλεν ἁδρότερον. διένειμεν δὲ τὰς τρεῖς χώρας ταῖς τρισὶν ἁρμονίαις τῇ τε δωριστὶ καὶ φρυγιστὶ καὶ λυδιστί. καὶ καθεζόμενος αὐτὸς ἐπί τινος δίφρου περὶ ταυτὸν συμμέτρως ἔχοντα τῇ συστάσει, διείρας δὲ τὴν εὐώνυμον χεῖρα πρὸς τὴν ἐπιβολήν, {καὶ} τῇ ἑτέρᾳ χρησόμενος τῷ πλήκτρῳ, καθ΄ ὁποίαν δὴ πρώτην ᾑρεῖτο τῶν ἁρμονιῶν μετέστρεφε τῷ ποδὶ τὴν βάσιν εὔτροχον {δ΄} οὖσαν, καὶ πρὸς ἑτέραν πλευρὰν πάλιν ἐπιβάλλων ἐχρῆτο καὶ πάλιν ἑτέραν. οὕτω δ΄ ὀξέως ὑπὸ τὴν χεῖρα προσῆγεν αὐτῷ τὰ συστήματα ἡ τῆς βάσεως εὐκινησία τῷ ποδὶ ψαυομένη καὶ τὴν χειροθεσίαν ἐπὶ τοσοῦτον εἰθίσθη κατοξύνειν ὥστ΄, εἴ τις μὴ συνορῴη τὸ γινόμενον, ἀλλὰ διὰ τῆς ἀκοῆς μόνον κρίνοι, νομίζειν γʹ κιθαρῶν ἀκούειν διαφόρως ἡρμοσμένων. καὶ τοῦτο τὸ ὄργανον θαυμασθὲν ἰσχυρῶς μετὰ τὸν ἐκείνου βίον ἐξέλιπεν εὐθέως.’ (p.42) τὴν δὲ ψιλὴν κιθάρισιν πρῶτόν φησιν Μέναιχμος εἰσαγαγεῖν Ἀριστόνικον τὸν Ἀργεῖον, τῇ ἡλικίᾳ γενόμενον κατὰ Ἀρχίλοχον, κατοικήσαντα ἐν Κορκύρᾳ. Φιλόχορος δ΄ ἐν γʹ Ἀτθίδος ‘Λύσανδρος,*

*Λύσανδρος
ο Σικυώνιος (6ος αι. π.Χ.· μουσικός και κιθαριστής από τη Σικυώνα. Ο Φιλόχορος, στο τρίτο βιβλίο του έργου του Ατθίς (Ιστορία της Αττικής), αποδίδει στον Λύσανδρο πολλές καινοτομίες: ο Λύσανδρος ο Σικυώνιος, λέει, ήταν ο πρώτος κιθαριστής που καθιέρωσε την ψιλοκιθαριστική (σόλο κιθάρας που, κατά τον Μέναιχμο, εισήγαγε πρώτος ο Αριστόνικος), κουρδίζοντας τις χορδές ψηλά και αυξάνοντας τον όγκο του τόνου· χρησιμοποίησε επίσης την "έναυλο κιθάριση", την οποία υιοθέτησε πρώτη η Σχολή του Επίγονου. Και καταργώντας την απλότητα που χαρακτήριζε τους σολίστ της κιθάρας, πρώτος αυτός έπαιζε στην κιθάρα πολύ χρωματικές συνθέσεις ("χρώματα τε εύχροα"), καθώς και ιάμβους και την "μάγαδιν (γ)" που λέγεται "συριγμός" (Αθήν. ΙΔ', 637F-638A, 42 και FHG Ι, 395, απόσπ. 66).


φησίν, ὁ Σικυώνιος κιθαριστὴς πρῶτος μετέστησε τὴν ψιλοκιθαριστικήν, μακροὺς τοὺς τόνους ἐντείνας καὶ τὴν φωνὴν εὔογκον ποιήσας, καὶ τὴν ἔναυλον κιθάρισιν,*

*Σύμφωνα με τον Φιλόχορο (FHG Ι, 395, απόσπ. 66, και Αθήν ΙΔ', 637F, 42), η έναυλος κιθάρισις εισάχθηκε πρώτα από τη Σχολή του Επίγονου : "Λύσανδρος ο Σικυώνιος [φησί Φιλόχορος] πρώτος μετέστησε... και την έναυλον κιθάρισιν, ή πρώτοι οι περί Επίγονον εχρήσαντο" (ο Λύσανδρος ο Σικυώνιος [λέει ο Φιλόχορος] ήταν ο πρώτος που θέσπισε και την έναυλο κιθάριση, που την είχαν καθιερώσει πρώτοι οι Επιγόνειοι.)

Σημείωση: Η λέξη έναυλος μεταφορικά σήμαινε εκείνο που ηχούσε όπως ο αυλός, είχε δηλαδή καθαρό και ζωηρό ήχο σαν του αυλού.


ᾗ πρῶτοι οἱ περὶ Ἐπίγονον ἐχρήσαντο. καὶ περιελὼν τὴν συντομίαν τὴν ὑπάρχουσαν ἐν τοῖς ψιλοῖς κιθαρισταῖς χρώματά τε εὔχροα πρῶτος ἐκιθάρισε καὶ ἰάμβους καὶ μάγαδιν, τὸν καλούμενον συριγμόν,*

* Στον Αθήναιο (ΙΔ', 638Α, 42) η λέξη μάγαδις χρησιμοποιείται και με τη σημασία του "συριγμός" (αρμονικός, φλαουτάτα): "...και μάγαδιν, τον καλούμενον συριγμόν".


καὶ ὄργανον μετέλαβεν μόνος τῶν πρὸ αὐτοῦ, καὶ τὸ πρᾶγμα αὐξήσας χορὸν περιεστήσατο πρῶτος. Δίωνα δὲ τὸν Χῖον τὸ τοῦ Διονύσου σπονδεῖον*


*σπονδείον, καταρχήν, αγγείο που χρησιμοποιούνταν για την τέλεση των σπονδών. Στη μουσική: (α) τραγούδι που τραγουδιόταν ή οργανική μελωδία που παιζόταν μπροστά στο βωμό κατά τη σπονδή (πρβ. Πολυδ. IV, 79). Κατά τον Μέναιχμο, ο Δίων ο Χίος ήταν ο πρώτος που έπαιξε το σπονδείο μέλος στην κιθάρα (Αθήν. ΙΔ', 638Α, 42· βλ. και Σέξτος Εμπειρ. VI, 8, με τον τίτλο επαυλείν). Σπονδείον αύλημα λεγόταν όταν παιζόταν στον αυλό .
(β) το τέταρτο τμήμα του πυθικού νόμου . Σε αυτό το τμήμα ανακοινωνόταν η νίκη του Απόλλωνα, στον αγώνα του με τον Πύθωνα.


πρῶτον κιθαρίσαι Μέναιχμος. Τιμόμαχος δ΄ ἐν τοῖς Κυπριακοῖς Στήσανδρον λέγει τὸν Σάμιον ἐπὶ πλεῖον αὐξῆσαι τὴν τέχνην καὶ πρῶτον ἐν Δελφοῖς κιθαρῳδῆσαι τὰς καθ΄ Ὅμηρον μάχας, ἀρξάμενον ἀπὸ τῆς Ὀδυσσείας. ἄλλοι δὲ πρῶτόν φασιν παρ΄ Ἐλευθερναίοις κιθαρίσαι τὰς ἐρωτικὰς ᾠδὰς Ἀμήτορα τὸν Ἐλευθερναῖον, οὗ καὶ τοὺς ἀπογόνους Ἀμητορίδας καλεῖσθαι. Ἀριστόξενος δέ φησιν· ’ὥσπερ τῶν ἑξαμέτρων τινὲς ἐπὶ τὸ γελοῖον παρῳδὰς εὗρον, οὕτως καὶ τῆς κιθαρῳδίας πρῶτος Οἰνώπας· ὃν ἐζήλωσαν Πολύευκτός τε ὁ Ἀχαιὸς καὶ Διοκλῆς ὁ Κυναιθεύς.‘ καὶ μοχθηρῶν δὲ ᾀσμάτων γεγόνασι ποιηταί, περὶ ὧν φησι Φαινίας ὁ Ἐρέσιος ἐν τοῖς πρὸς τοὺς Σοφιστὰς γράφων οὕτως· ’Τελένικος ὁ Βυζάντιος, ἔτι δὲ Ἀργᾶς*


* Ο Φαινίας από την Ερεσσό της Λέσβου στο βιβλίο του Προς τους σοφιστάς (Αθήν. ΙΔ', 638C, 42) μιλεί για τον Αργά με τα ακόλουθα λόγια: "ο Τελένικος από το Βυζάντιο κι ο Αργάς επίσης, που ήταν συνθέτες άσεμνων νόμων, ήταν επιτυχημένοι στο δικό τους τύπο ποίησης, αλλά δεν μπορούσαν ούτε στον ελάχιστο βαθμό να πλησιάσουν τους νόμους του Τέρπανδρου ή του Φρύνι ".
Βλ. Dinse De Antig. Theb. 13 και Αθήν. Δ', 131Β.


ποιηταὶ μοχθηρῶν ὄντες νόμων πρὸς μὲν τὸν ἴδιον χαρακτῆρα τῆς ποιήσεως εὐπόρουν, τῶν δὲ Τερπάνδρου καὶ Φρύνιδος νόμων οὐδὲ κατὰ μικρὸν ἠδύναντο ἐπιψαῦσαι.‘ τοῦ Ἀργᾶ μνημονεύει Ἄλεξις ἐν Ἀποβάτῃ οὕτως· Χορόνικος ὁ ποιητὴς ὁδί. {Β.} τίνων ποιητὴς ᾀσμάτων; {Α.} σεμνῶν πάνυ. {Β.} τί πρὸς τὸν Ἀργᾶν οὗτος; {Α.} ἡμέρας δρόμῳ κρείττων. καὶ Ἀναξανδρίδης ἐν Ἡρακλεῖ· ὃ μὲν γὰρ εὐφυής τις εἶναι φαίνεται· ὡς δ΄ εὐρύθμως λαβὼν τὸ μελετητήριον εἶτ΄ ἐσχεδίασε δριμέως ενπαπαι, μεστὸς γενόμενος πρὸς τὸν Ἀργᾶν βούλομαι κωδωνίσας πέμψαι ς΄ ἀγωνιούμενον, ἵνα καὶ σὺ νικᾷς τοὺς σοφιστάς, ὦ φίλε. (p.43) ὁ δὲ τοὺς εἰς Χιωνίδην ἀναφερομένους ποιήσας Πτωχοὺς Γνησίππου τινὸς μνημονεύει παιγνιαγράφου τῆς ἱλαρᾶς μούσης, λέγων οὕτως· ταῦτ΄ οὐ μὰ Δία Γνήσιππος οὐδὲ Κλεομένης ἐν ἐννέ΄ ἂν χορδαῖς κατεγλυκάνατο. καὶ ὁ τοὺς Εἵλωτας δὲ πεποιηκώς φησιν· τὰ Στησιχόρου τε καὶ Ἀλκμᾶνος Σιμωνίδου τε ἀρχαῖον ἀείδειν. ὁ δὲ Γνήσιππος ἔστ΄ ἀκούειν, ὃς νυκτερίν΄ εὗρε μοιχοῖς ἀείσματ΄ ἐκκαλεῖσθαι γυναῖκας ἔχοντας ἰαμβύκην τε καὶ τρίγωνον. Κρατῖνος ἐν Μαλθακοῖς· τίς ἄρ΄ ἐρῶντά μ΄ οἶδεν, ὦ Γνήσιππε, ἐγὼ πολλῇ χολη. οἴομαι --- μηδὲν οὕτως μωρὸν εἶναι καὶ κενόν. σκώπτει δ΄ αὐτὸν εἰς τὰ ποιήματα καὶ ἐν Βουκόλοις· ὃς οὐκ ἔδωκ΄ αἰτοῦντι Σοφοκλέει χορόν, τῷ Κλεομάχου δ΄, ὃν οὐκ ἂν ἠξίουν ἐγὼ ἐμοὶ διδάσκειν οὐδ΄ ἂν εἰς Ἀδώνια. ἐν δὲ ταῖς Ὥραις· ἴτω δὲ καὶ τραγῳδίας ὁ Κλεομάχου διδάσκαλος μετ΄ αὐτόν, ὁ παρατιλτριῶν ἔχων χορὸν λυδιστὶ τιλλουσῶν μέλη πονηρά. Τηλεκλείδης δὲ ἐν τοῖς Στερροῖς καὶ περὶ μοιχείας ἀναστρέφεσθαί φησιν αὐτόν. Κλέαρχος δὲ ἐν δευτέρῳ Ἐρωτικῶν τὰ ἐρωτικά φησιν ᾄσματα καὶ τὰ Λοκρικὰ καλούμενα οὐδὲν τῶν Σαπφοῦς καὶ Ἀνακρέοντος διαφέρειν. ἔτι δὲ τὰ Ἀρχιλόχου καὶ τῶν Ὁμήρου Ἐπικιχλίδων τὰ πολλὰ διὰ τῆς ἐμμέτρου ποιήσεως τούτων ἔχεταί τινος τῶν παθῶν, ἀλλὰ καὶ τὰ Ἀσωποδώρου περὶ τὸν Ἔρωτα καὶ πᾶν τὸ τῶν ἐρωτικῶν ἐπιστολῶν γένος ἐρωτικῆς τινος διὰ λόγου ποιήσεώς ἐστιν.’
[14,10] (p.44) τοσαῦτα τοῦ Μασουρίου διεξελθόντος περιηνέχθησαν ἡμῖν καὶ αἱ δεύτεραι καλούμεναι τράπεζαι, πολλάκις ἡμῖν διδόμεναι οὐ μόνον ταῖς τῶν Κρονίων ἡμέραις, ἐν αἷς Ῥωμαίων παισὶν ἔθος ἐστὶν ἑστιᾶν τοὺς οἰκέτας, αὐτοὺς τὰς τῶν οἰκετῶν ἀναδεχομένους λειτουργίας. Ἑλληνικὸν δὲ τοῦτο τὸ ἔθος· ἐν Κρήτῃ γοῦν τῇ τῶν Ἑρμαίων ἑορτῇ τὸ ὅμοιον γίνεται, ὥς φησι Καρύστιος ἐν Ἰστορικοῖς Ὑπομνήμασιν. εὐωχουμένων γὰρ τῶν οἰκετῶν οἱ δεσπόται ὑπηρετοῦσιν πρὸς τὰς διακονίας. καὶ ἐν Τροιζῆνι δὲ μηνὶ Γεραιστίῳ· πανήγυρις δὲ τότε γίνεται πολυήμερος, ἧς ἐν μιᾷ οἱ δοῦλοι μετὰ τῶν πολιτῶν κοινῇ τε ἀστραγαλίζουσιν καὶ οἱ κύριοι τοὺς δούλους ἑστιῶσιν, ὡς ὁ αὐτός φησιν Καρύστιος. Βήρωσος δ΄ ἐν πρώτῳ Βαβυλωνιακῶν τῷ Λώῳ φησὶ μηνὶ ἑκκαιδεκάτῃ ἄγεσθαι ἑορτὴν Σάκαια προσαγορευομένην ἐν Βαβυλῶνι ἐπὶ ἡμέρας πέντε, ἐν αἷς ἔθος εἶναι ἄρχεσθαι τοὺς δεσπότας ὑπὸ τῶν οἰκετῶν ἀφηγεῖσθαί τε τῆς οἰκίας ἕνα αὐτῶν ἐνδεδυκότα στολὴν ὁμοίαν τῇ βασιλικῇ, ὃν καὶ καλεῖσθαι ζωγάνην. μνημονεύει τῆς ἑορτῆς καὶ Κτησίας ἐν δευτέρῳ Περσικῶν. Κῷοι δὲ τοὐναντίον δρῶσιν, ὡς ἱστορεῖ Μακαρεὺς ἐν τρίτῳ Κῳακῶν· ὅταν γὰρ τῇ Ἥρᾳ θύωσιν, δοῦλοι οὐ παραγίνονται ἐπὶ τὴν εὐωχίαν. διὸ καὶ Φύλαρχον εἰρηκέναι· σουριηι μοῦνοι μὲν ἐλεύθεροι ἱεροεργοί, ἀνδράσι προσκεινοισιν ἐλεύθερον ἆμαρ ἔχοντες· δούλων δ΄ οὔτις πάμπαν ἐσέρχεται οὐδ΄ ἠβαιόν. (p.45) Βάτων δ΄ ὁ Σινωπεὺς ὁ ῥήτωρ ἐν τῷ περὶ Θεσσαλίας καὶ Αἱμονίας σαφῶς ἐμφανίζει τὴν τῶν Σατουρναλίων ἑορτὴν Ἑλληνικωτάτην, φάσκων αὐτὴν παρὰ τοῖς Θεσσαλοῖς Πελώρια καλεῖσθαι, γράφων οὕτως· ‘θυσίας κοινῆς τοῖς Πελασγοῖς γινομένης ἀπαγγεῖλαί τινα τῷ Πελασγῷ ἄνδρα, ᾧ ὄνομα ἦν Πέλωρος, διότι ἐν τῇ Αἱμονίᾳ σεισμῶν μεγάλων γενομένων ῥαγείη τὰ Τέμπη ὄρη ὀνομαζόμενα καὶ διότι διὰ τοῦ διαστήματος ὁρμῆσαν τὸ τῆς λίμνης ὕδωρ ἐμβάλλοι εἰς τὸ τοῦ Πηνειοῦ ῥεῖθρον, καὶ τὴν πρότερον λιμνάζουσαν χώραν ἅπασαν γεγυμνῶσθαι καὶ ἀναξηραινομένων τῶν ὑδάτων πεδία θαυμαστὰ τῷ μεγέθει καὶ τῷ κάλλει ἀναφαίνεσθαι. ἀκούσαντα οὖν τὸν Πελασγὸν τὴν τράπεζαν ἀφθόνως αὑτῷ κεκοσμημένην τῷ Πελώρῳ παραθεῖναι. καὶ τοὺς ἄλλους δὲ φιλοφρονουμένους ἕκαστον φέρειν ὅ τι ἔχοι παρ΄ αὑτῷ βέλτιστον καὶ παρατιθέναι ἐπὶ τὴν τράπεζαν τῷ ἀπαγγείλαντι, καὶ αὐτὸν τὸν Πελασγὸν προθύμως διακονεῖν καὶ τῶν ἄλλων τοὺς ἐν ἀξιώματι ὄντας ὑπηρετεῖν, καθότι ἑκάστῳ ὁ καιρὸς παρέπιπτεν. διόπερ φασίν, ἐπεὶ τὴν χώραν κατέσχον, ἀπομίμημα τῆς τότε γενομένης ἑορτῆς --- καὶ θύοντας Διὶ Πελωρίῳ τραπέζας τε λαμπρῶς κοσμοῦντας παρατιθέναι καὶ οὕτως φιλάνθρωπον {τε} τὴν πανήγυριν συντελεῖν, ὥστε καὶ τοὺς ξένους ἅπαντας ἐπὶ τὴν θοίνην παραλαμβάνειν καὶ τοὺς δεσμώτας λύειν καὶ τοὺς οἰκέτας κατακλίναντας μετὰ πάσης παρρησίας ἑστιᾶν, διακονούντων αὐτοῖς τῶν δεσποτῶν· καὶ τὸ σύνολον ἔτι καὶ νῦν Θεσσαλοὺς μεγίστην ἑορτὴν ἄγοντας προσαγορεύειν Πελώρια.’ (p.46) πολλάκις οὖν, ὡς ἔφην, τῶν τοιούτων ἡμῖν παρατιθεμένων ἐπιδορπισμάτων ἔφη τις τῶν παρόντων· αἱ δεύτεραί πως φροντίδες σοφώτεραι. — τί γὰρ ποθεῖ τράπεζα; τῷ δ΄ οὐ βρίθεται; πλήρης μὲν ὄψων ποντίων, πάρεισι δὲ μόσχων τέρειναι σάρκες ἀρνεία τε δαὶς καὶ πεπτὰ καὶ κροτητὰ τῆς ξουθοπτέρου πελάνῳ μελίσσης ἀφθόνως δεδευμένα, φησὶν ὁ Εὐριπίδης ἐν Κρήσσαις. καὶ ὡς ὁ Εὔβουλος δ΄ ἐν Ὀλβίᾳ ἔφη· ἐν τῷ γὰρ αὐτῷ πάνθ΄ ὁμοῦ πωλήσεται ἐν ταῖς Ἀθήναις, σῦκα, κλητῆρες, βότρυς, γογγυλίδες, ἄπιοι, μῆλα, μάρτυρες, ῥόδα, μέσπιλα, χόρια, σχαδόνες, ἐρέβινθοι, δίκαι, πυός, πυριάτη, μύρτα, κληρωτήρια, ὑάκινθος, ἄρνες, κλεψύδραι, νόμοι, γραφαί. μέλλοντος οὖν τοῦ Ποντιανοῦ λέγειν περὶ ἑκάστου τῶν παρακειμένων, ‘οὐ πρότερόν γε, ἔφη ὁ Οὐλπιανός, ἀκουσόμεθα περὶ τούτων, ἕως ἂν περὶ ἐπιδορπισμάτων εἴπῃς.’ καὶ ὁ Ποντιανός· ‘τραγήματα Κράτης φησὶ Φιλιππίδην λέγειν ἐν Φιλαργύρῳ οὕτως· πλακοῦντες, ἐπιδορπίσματ΄, ᾠά, σήσαμα· ὅλην λέγοντα με ἐπιλείποι τὴν ἡμέραν. καὶ Δίφιλος ἐν Τελεσίᾳ· τράγημα, μυρτίδες, πλακοῦς, ἀμύγδαλα. {Β.} ἐγὼ δὲ ταῦθ΄ ἥδιστά γ΄ ἐπιδορπίζομαι. Σώφιλος ἐν Παρακαταθήκῃ· ἡδύ γε μετ΄ ἀνδρῶν ἐστιν Ἑλλήνων αἰεὶ συνάγειν· τὸ πρᾶγμα χάριεν. ’οὐχὶ δώδεκα κυάθους‘, ἀνεβόησέν τις, ’ὑποχεῖς; κωμάσαι πρὸς τὴν Ταναγρικὴν δεῖ γάρ, ἵν΄ ἐκεῖ κατακλιθεὶς ἐπιδορπίσηται τὰς ὀνείας ματτύας.‘ Πλάτων ἐν τῷ Ἀτλαντικῷ μεταδόρπια αὐτὰ καλεῖ ἐν τούτοις· ’πάντα τε εὐώδη ἔφερέ που τοῖς κατοικοῦσιν ἡ γῆ, καὶ τὸν ἥμερον δὲ καρπὸν πλεῖστον ἔφερεν καὶ ἀκροδρύων πλῆθος καὶ ὅσα παραμύθια ἡδονῆς μεταδόρπια.‘
[14,11] (p.47) {Τρύφων δέ φησιτὸ παλαιὸν πρὶν εἰσελθεῖν τοὺς δαιτυμόνας, ἐπὶ τῶν τραπεζῶν κεῖσθαι τὴν ἑκάστου μοῖραν, ὕστερον δὲ πολλά τε καὶ ποικίλα ἐπεισφέρεσθαι διὸ καὶ ἐπιφορήματα κληθῆναι. Φιλύλλιος δ΄ ἐν Φρεωρύχῳ φησὶν περὶ τῶν δευτέρων τραπεζῶν λέγων· ἀμυγδάλια, καρύδι΄, ἐπιφορήματα. καὶ Ἄρχιππος ἐν Ἡρακλεῖ καὶ Ἡρόδοτος ἐν αʹ. καὶ ἐπιδορπίσασθαι δ΄ ἔλεγον τὸ ἐντραγεῖν καὶ ἐπιδειπνῆσαι.} ἅπερ Ἄρχιππος ἐν Ἡρακλεῖ Γαμοῦντι ἐπιφορήματα καλεῖ διὰ τούτων· ἰτρίοις ἐπιφορήμασί τ΄ ἄλλοις γέμουσα. καὶ Ἡρόδοτος δὲ ἐν τῇ πρώτῃ· ’σιτίοις δὲ ὀλίγοισι χρέονται, ἐπιφορήμασι δὲ πολλοῖς.‘ τὸ μέντοι κατὰ τὴν παροιμίαν λεγόμενον ’Ἀβυδηνὸν ἐπιφόρημα‘ τέλος τί ἐστιν {καὶ} ἐλλιμένιον, ὡς Ἀριστείδης φησὶν ἐν γʹ περὶ Παροιμιῶν. Διονύσιος δ΄ ὁ τοῦ Τρύφωνος· ’τὸ μὲν παλαιὸν πρὶν εἰσελθεῖν τοὺς δαιτυμόνας ἐπὶ τῶν τραπεζῶν κεῖσθαι τὴν ἑκάστου μοῖραν, ὕστερον δὲ πολλὰ καὶ ποικίλα ἐπιφέρεσθαι. διὸ καὶ ἐπιφορήματα κληθῆναι.‘ Φιλύλλιος δ΄ ἐν Φρεωρύχῳ τὰ ἐπιφερόμενα μετὰ τὸ δειπνῆσαι λέγων ὧδε· ἀμυγδάλια, καρύδι΄, ἐπιφορήματα. Πλάτων δ΄ ἐν Μενέλεῳ ἐπιτραπεζώματα αὐτὰ καλεῖ οἷον τὰ ἐπιτιθέμενα ταῖς τραπέζαις βρώματα, λέγων οὕτως· εἰπέ μοι, ὡς ὀλίγα λοιπὰ τῶν ἐπιτραπεζωμάτων; {Β.} ὁ γὰρ θεοῖσιν ἐχθρὸς αὐτὰ κατέφαγεν. Ἀριστοτέλης δ΄ ἐν τῷ περὶ Μέθης τὰ τραγήματά φησι λέγεσθαι ὑπὸ τῶν ἀρχαίων τρωγάλια· ὡσεὶ γὰρ ἐπιδορπισμὸν εἶναι. Πίνδαρος δέ ἐστιν ὁ εἰπών· δείπνου δὲ λήγοντος γλυκὺ τρωγάλιον, καίπερ πεδ΄ ἄφθονον βοράν. ὄντως γὰρ κατὰ τὸν Εὐριπίδην ἀποβλέψαντα ἔστιν εἰς τὰ παρακείμενα εἰπεῖν· ὁρᾷς τὸν εὐτράπεζον ὡς ἡδὺς βίος. (p.48) ὅτι γὰρ ἦσαν καὶ παρὰ τοῖς ἀρχαίοις αἱ δεύτεραι τράπεζαι πολυτελῶς μεμεριμνημέναι, παρίστησιν Πίνδαρος ἐν Ὀλυμπιονίκαις περὶ τῆς Πέλοπος κρεουργίας διηγούμενος· τραπέζαισι δ΄ ἀμφὶ δεύτερα κρεῶν σέθεν διεδάσαντο καὶ φάγον. ἐμοὶ δ΄ ἄπορα γαστρίμαργον μακάρων τιν΄ εἰπεῖν. οἱ δὲ παλαιότεροι ἁπλῶς τραπέζας ἔλεγον, ὡς Ἀχαιὸς ἐν Ἡφαίστῳ σατυρικῷ· θοίνῃ σε πρῶτον τέρψομεν· πάρεστι δέ. {Β.} τὸ δεύτερον δὲ〉 τῷ με κηλήσεις τρόπῳ; {Α.} μύρῳ σε χρίσω πάμπαν εὐόσμῳ δέμας. {Β.} ὕδωρ δὲ νῖψαι χεῖρας οὐ πρόσθεν δίδως; {Α.} ἡνίκα τράπεζά γ΄ ἐκποδὼν ἀπαίρεται. Ἀριστοφάνης Σφηξίν· ὕδωρ κατὰ χειρός, τὰς τραπέζας εἰσφέρειν. Ἀριστοτέλης δ΄ ἐν τῷ περὶ Μέθης παραπλησίως ἡμῖν δευτέρας τραπέζας προσαγορεύει διὰ τούτων· ’τὸ μὲν οὖν ὅλον διαφέρειν τράγημα βρώματος νομιστέον ὅσον ἔδεσμα τρωγαλίου. τοῦτο γὰρ πάτριον τοὔνομα τοῖς Ἕλλησιν, ἐπεὶ ἐν τραγήμασι {τὰ βρώματα} παρατίθενται. διόπερ οὐ κακῶς ἔοικεν εἰπεῖν ὁ πρῶτος δευτέραν προσαγορεύσας τράπεζαν· ὄντως γὰρ ἐπιδορπισμός τις ὁ τραγηματισμός ἐστιν, καὶ δεῖπνον ἕτερον παρατίθεται τὰ〉 τραγήματα.‘ Δικαίαρχος δ΄ ἐν πρώτῳ τῆς εἰς Τροφωνίου Καταβάσεώς φησιν οὕτως· ’ἥ γε τὴν πολλὴν δαπάνην ἐν τοῖς δείπνοις παρέχουσα δευτέρα τράπεζα προσεγένετο, καὶ στέφανοι καὶ μύρα καὶ θυμιάματα καὶ τὰ τούτοις ἀκόλουθα πάντα.‘ (p.49) ἐδίδοτο δὲ καὶ ᾠὸν ἐν τῇ δευτέρᾳ τραπέζῃ, ὥσπερ καὶ λαγῷα καὶ κίχλαι κοινῇ μετὰ τῶν μελιπήκτων εἰσεφέρετο, ὡς Ἀντιφάνης ἐν Λεπτινίσκῳ φησὶν οὕτως· οἶνον Θάσιον πίνοις ἄν; {Β.} εἴ τις ἐγχέοι. {Α.} πρὸς ἀμυγδάλας δὲ πῶς ἔχεις; {Β.} εἰρηνικῶς --- μαλακὰς σφόδρα, διας μέλιτι προσπαίζειν βίαι. {Α.} μελίπηκτα δ΄ εἴ σοι προσφέροι; {Β.} τρώγοιμι καί. {Α.} ᾠὸν δέ; {Β.} καταπίνοιμ΄ ἄν. {Α.} ἄλλου δεῖ τινος; ἐν δὲ Ὁμοίοις· εἶτ΄ ἐπεισῆγεν χορείαν ἢ τράπεζαν δευτέραν, καὶ παρέθηκε γέμουσαν πέμμασι παντοδαποῖς.
[14,12] Ἄμφις δὲ ἐν Γυναικομανίᾳ· ἤδη ποτ΄ ἤκουσας βίον ἀληλεμένον; {Β.} ναί. {Α.} τοῦτ΄ ἐκεῖν΄ ἔστιν σαφῶς· ἄμητες, οἶνος ἡδύς, ᾠά, σησαμαῖ, μύρον, στέφανος, αὐλητρίς. {Β.} ὦ Διοσκόρω, ὀνόματα τῶν δώδεκα θεῶν διελήλυθας. Ἀναξανδρίδης Ἀγροίκοις· ὡς δ΄ ἐστεφανώθην, ἡ τράπεζ΄ εἰσήγετο τοσαῦτ΄ ἔχουσα βρώμαθ΄ ὅσα μὰ τοὺς θεοὺς καὶ τὰς θεὰς οὐδ΄ ἔνδον ὄντ΄ ᾔδειν ἐγώ· οὕτως παρέζων χρηστῶς οὐκ ἔζων τότε. Κλέαρχος Πανδρόσῳ· λάβ΄ ὕδωρ κατὰ χειρός. {Β.} μηδαμῶς· καλῶς ἔχει. {Α.} λάβ΄, ὦγάθ΄, οὐδὲν χεῖρον. ἡ〉 παῖς, ἐπιτίθει ἐπὶ τὴν τράπεζαν κάρυα καὶ τραγήματα. Εὔβουλος Καμπυλίωνι· τραγημάτων δ΄ ἔσθ΄ ἡ τράπεζά σοι πλέα. {Β.} οὐ φιλοτραγήμων εἰμί πως ἑκάστοτε. Ἄλεξις Πολυκλείᾳ—ἑταίρας δ΄ ὄνομα Πολύκλεια—· ὁ πρῶτος εὑρὼν κομψὸς ἦν τραγήματα. τοῦ συμποσίου γὰρ διατριβὴν ἐξεῦρε καὶ ἀργοὺς ἔχειν μηδέποτε τὰς σιαγόνας. καὶ ἐν Ὁμοίᾳ—τὸ δ΄ αὐτὸ δρᾶμα καὶ ὡς Ἀντιδότου φέρεται—· οὐδὲ φιλόδειπνός εἰμι, μὰ τὸν Ἀσκληπιόν, τραγήμασιν χαίρω δὲ μᾶλλον. {Β.} εὖ πάνυ. {Α.} τραγήματ΄ αἰσθάνομαι γὰρ ὅτι νομίζεται τοῖς νυμφίοις μετιοῦσι τὴν νύμφην λέγεις παρέχειν, ἄμητας καὶ λαγῷα καὶ κίχλας. τούτοισι χαίρω, τοῖς δὲ κεκαρυκευμένοις ὄψοισι καὶ ζωμοῖσιν ἡδ΄ ὀμωθεοι. Ἀπίων δὲ καὶ Διόδωρος, ὥς φησι Πάμφιλος, ἐπαίκλειά φησι καλεῖσθαι τὰ μετὰ τὸ δεῖπνον τραγήματα. (p.50) Ἔφιππος Ἐφήβοις· χόνδρος μετὰ ταῦτ΄ εἰσῆλθε, μύρον Αἰγύπτιον, φοινικίνου βῖκός τις ὑπανεῴγνυτο, ἴτρια τραγήμαθ΄ ἧκε, πυραμοῦς, ἄμης, ᾠῶν ἑκατόμβη· πάντα ταῦτ΄ ἐχναύομεν, ἐμασώμεθ΄ οὕτως ἀνδρικῶς ὅς΄ εἴχομεν· καὶ γὰρ παραμασύντας τινὰς παραβόσκομεν. καὶ ἐν Κύδωνι (ib. 256)· καὶ μετὰ δεῖπνον κόκκος --- ἐρέβινθος --- κύαμος, χόνδρος, τυρός, μέλι, σησαμίδες, βράχος, βρυγμός, μνοῦς, πυραμίδες, μῆλον, κάρυον, γάλα, κανναβίδες, κόγχαι, χυλός, Διὸς ἐγκέφαλος. Ἄλεξις Φιλίσκῳ· ἀρτέα τράπεζ΄, ἀπονίψασθαι δοτέον, προσοιστέος, στέφανος, μύρον, σπονδή, λιβανωτός, ἐσχαρίς, τραγήματα δοτέον ἔτι, πλακοῦντος ἁπτέον. ἐπεὶ δὲ καὶ ὁ Κυθήριος Φιλόξενος ἐν τῷ Δείπνῳ δευτέρων τραπεζῶν μνημονεύων πολλὰ καὶ τῶν ἡμῖν παρακειμένων ὠνόμασεν, φέρε καὶ τούτων ἀπομνημονεύσωμεν· τὰς δὲ δὴ πρόσθεν μολούσας --- λιπαραυγεῖς πορθμίδας πολλῶν ἀγαθῶν πάλιν εἴσφερον γεμούσας, τὰς ἐφήμεροι καλέοντι {νῦν} τραπέζας δευτέρας, ἀθάνατοι δέ τ΄ Ἀμαλθείας κέρας. ταῖσιν δὲ μέσσαις ἐγκαθιδρύθη μέγα χάρμα βροτοῖς, λευκὸς μυελὸς γλυκερός, λεπτοῖς ἀράχνας ἐναλιγκίοισι πέπλοις συγκαλύπτων ὄψιν αἰσχύνας ὕπο, μὴ κατίδῃ τις μηλογενὲς ---. πῶυ λιπόντα --- ἀνάγκαις ξηρὸν ἐν ξηροῖς Ἀρισταίου μελιρρύτοισι παγαῖς· τῷ δ΄ ὄνομ΄ ἦς ἄμυλος. χερσὶν δ΄ ἐπέθεντο ---. στόμιον μαλεραῖς --- ταν δεξαμένην ὅ τι κα διδῷ τις. ἃ Ζανὸς καλέοντι τρώγματ΄. ἔπειτ΄ ἐπένειμεν ἐνκατακνακομιγὲς πεφρυγμένον πυρ βρομολευκερεβινθο ακανθου μικτριτυαδυ βρῶμα τοπανταναμικτον. ἀμπυκικηροιδηστίχας παρεγίνετο τούτοις σταιτινοκο γχομαγὴς τοξαι σελαιο ξανθεπιπαγκα πύρωτος χοιρίνας· ἅδεα δ΄ ἐν κύκλῳ ---. τ΄ ὀπόφωκτ΄ ἀνάριθμα καὶ μελίπακτα τετυγμέν΄ ἄφθονα σασαμόφωκτα. τυρακίνας τε γάλακτι καὶ μέλι συγκατάφυρτος ἦς ἄμυλος πλαθανίτας. σασαμοτυροπαγῆ δὲ καὶ ζεσελαιοπαγῆ πλατύνετο σασαμόπαστα πέμματα κἆτ΄ ἐρεβινθο κνακοσυμμιγεῖς ---. ἁπαλαῖς θάλλοντες ὥραις, ᾠά τ΄ ἀμυγδαλίδες τε τᾶν μαλακοφλοίδων --- τετο τρωκτά τε παισὶν αδυιδη κάρυ΄, ἄλλα θ΄ ὅσσα πρέπει παρὰ θοίναν ὀλβιόπλουτον ἔμεν· πόσις δ΄ ἐπεραίνετο κότταβοί τε λόγοι τ΄ ἐπὶ κοινᾶς· ἔνθα τι καινὸν ἐλέχθη κομψὸν ἀθυρμάτιον καὶ θαύμασαν αὔτ΄ ἐπί τ΄ ᾔνησαν --- ταῦτα καὶ ὁ Κυθήριος Φιλόξενος· ὃν ἐπαινῶν Ἀντιφάνης ἐν τῷ Τριταγωνιστῇ φησι· πολύ γ΄ ἐστὶ πάντων τῶν ποιητῶν διάφορος ὁ Φιλόξενος.*

* Ο κωμικός ποιητής Αντιφάνης, στην κωμωδία του Τριταγωνιστής, τον εγκωμιάζει θερμά και προσθέτει (Αθήν. ΙΔ', 643D-E, 50): "Θεός εν ανθρώποις ήν εκείνος, ειδώς την αληθώς μουσικήν" (ήταν ένας θεός ανάμεσα στους ανθρώπους, γιατί γνώρισε την αληθινή μουσική).



πρώτιστα μὲν γὰρ ὀνόμασιν ἰδίοισι καὶ καινοῖσι χρῆται πανταχοῦ. ἔπειτα τὰ μέλη μεταβολαῖς καὶ χρώμασιν ὡς εὖ κέκραται. θεὸς ἐν ἀνθρώποισιν ἦν ἐκεῖνος, εἰδὼς τὴν ἀληθῶς μουσικήν. οἱ νῦν δὲ κισσόπλεκτα καὶ κρηναῖα καὶ ἀνθεσιπότατα μέλεα μελέοις ὀνόμασι ποιοῦσιν ἐμπλέκοντες ἀλλότρια μέλη.
[14,13] (p.51) πλακούντων δὲ ὀνόματα πολλῶν καταλεξάντων, ὅσων μέμνημαι τούτων σοι καὶ μεταδώσω. οἶδα δὲ καὶ Καλλίμαχον ἐν τῷ τῶν παντοδαπῶν συγγραμμάτων Πίνακι ἀναγράψαντα πλακουντοποιικὰ συγγράμματα Αἰγιμίου καὶ Ἡγησίππου καὶ Μητροβίου, ἔτι δὲ Φαίτου. ἡμεῖς δὲ ἃ μετεγράψαμεν ὀνόματα πλακούντων τούτων σοι καὶ μεταδώσομεν, οὐχ ὡς τοῦ ὑπ΄ Ἀλκιβιάδου πεμφθέντος Σωκράτει· ὃν Ξανθίππης κατακλασάσης ὁ Σωκράτης ’οὐκοῦν, ἔφη, οὐδὲ σὺ μεθέξεις τούτου.‘ τοῦτο δὲ ἱστόρησεν Ἀντίπατρος ἐν τῷ πρώτῳ περὶ Ὀργῆς. ’ἐγὼ δὲ φιλοπλάκουντος ὢν οὐκ ἂν περιεῖδον‘ τὸν θεῖον ἐκεῖνον ἐξυβριζόμενον πλακοῦντα. μνημονεύων οὖν ὁ κωμικὸς Πλάτων εἴρηκεν ἐν τῷ Ποιητῇ οὕτως· μόνος δ΄ ἄγευστος, ἄσπλαγχνος ἐνιαυτίζομαι, ἀπλάκουντος, ἀλιβάνωτος. ἀλλὰ μὴν οὐδὲ τῆς κώμης ἀμνήμων εἰμὶ ἣν Πλακοῦντά φησι καλεῖσθαι Δημήτριος ὁ Σκήψιος ἐν δωδεκάτῳ Τρωικοῦ Διακόσμου, τῶν Ὑποπλακίων Θηβῶν φάσκων αὐτὴν ἀπέχειν σταδίους ἕξ. περισπαστέον δὲ λέγοντας πλακοῦς τὴν ὀνομαστικήν· συνῄρηται γὰρ ἐκ τοῦ πλακόεις, ὡς τυρόεις τυροῦς, σησαμόεις σησαμοῦς. εἴρηται δὲ κατ΄ ἔλλειψιν τοῦ ἄρτος. ὅτι δὲ καλοὺς πλακοῦντας ἐν Παρίῳ τοῦ Ἑλλησπόντου φαγεῖν ἔστιν οἱ ἐπιδημήσαντες μαρτυρήσουσιν. Ἄλεξις γὰρ πεπλάνηται λέγων τοὺς ἐκ Πάρου· λέγει δὲ οὕτως ἐν τῷ ἐπιγραφομένῳ Ἀρχιλόχῳ· ὦ τὴν εὐτυχῆ ναίων Πάρον, ὄλβιε πρέσβυ, ἣ κάλλιστα φέρει χώρα δύο τῶν συναπασῶν, κόσμον μὲν μακάρεσσι λίθον, θνητοῖς δὲ πλακοῦντας. ὅτι δὲ καὶ οἱ Σάμιοι διαφέροντές εἰσι πλακοῦντες Σώπατρος ὁ φλυακογράφος φησὶν ἐν Βακχίδος Μνηστῆρσιν· πλακουντοποιὸν ὠνομασμένην Σάμον. (p.52) ΕΓΧΥΤΩΝ δὲ πλακούντων μνημονεύει Μένανδρος μὲν ἐν Ψευδηρακλεῖ· οὐκ ἔστι κανδύλους ποιεῖν οὐδ΄ οἷα σὺ εἴωθας εἰς ταὐτὸν καρυκεύειν, μέλι, σεμίδαλιν, ᾠά· πάντα γὰρ τἀναντία νῦν ἐστιν· ὁ μάγειρος γὰρ ἐγχύτους ποιεῖ, πλακοῦντας ὀπτᾷ, χόνδρον ἕψει καὶ φέρει μετὰ τὸ τάριχος, εἶτα θρῖον καὶ βότρυς· ἡ δημιουργὸς δ΄ ἀντιπαρατεταγμένη κρεᾴδι΄ ὀπτᾷ καὶ κίχλας. Εὐάγγελος δὲ Ἀνακαλυπτομένῃ· τέτταρας ---. τραπέζας τῶν γυναικῶν εἶπά σοι, ἓξ δὲ τῶν ἀνδρῶν· τὸ δὲ δεῖπνον ἐντελὲς καὶ μηδὲ ἓν ἐλλιπές. λαμπροὺς γενέσθαι βουλόμεσθα τοὺς γάμους. οὐ παρ΄ ἑτέρου δεῖ πυθέσθαι· πάντα δ΄ αὐτόπτης ἐρῶ. τῶν μὲν ἐλαῶν ἄφελε πάνθ΄ ὅς΄ ἂν βούλῃ γένη. εἰς δὲ τὰ κρέα μόσχον ἔλαβες, δέλφακας, χοίρους, λαγώς· {Α.} ὡς ἀλαζὼν ὁ κατάρατος. {Β.} θρῖα, τυρόν, ἐγχύτους. {Α.} παῖ Δρόμων. {Β.} κάνδυλον ᾠά τ΄, ἀμύλιον ---. τὸ πέρας, ὕψος τῆς τραπέζης πήχεων ἔσται τριῶν, ὥστε τὸν δειπνοῦντ΄ ἐπαίρειν, ἄν τι βούληται λαβεῖν. ΑΜΗΣ πλακοῦντος γένος. Ἀντιφάνης· ἄμητες, ἄμυλοι. Μένανδρος ἐν Ὑποβολιμαίῳ· τὸν ἄμητα, Χαίριππ΄, οὐκ ἐᾷς πέττειν τινά. Ἴωνες δέ, ὥς φησι Σιληνὸς ἐν ταῖς Γλώσσαις, ἄμην αὐτὸν καλοῦσιν, καὶ τοὺς μικροὺς ἀμητίσκους Τηλεκλείδης· αὐτόμαται δὲ κίχλαι μετ΄ ἀμητίσκων εἰς τὸν φάρυγ΄ εἰσεπέτοντο. (p.53) ΔΙΑΚΟΝΙΟΝ. Φερεκράτης· ὑπὸ τῆς ἀπληστίας διακόνιον ἐπήσθι΄, ἀμφιφῶντ΄ ἔχων. ΑΜΦΙΦΩΝ πλακοῦς Ἀρτέμιδι ἀνακείμενος, ἔχει δ΄ ἐν κύκλῳ καόμενα δᾴδια. Φιλήμων ἐν Πτωχῇ ἢ Ῥοδίᾳ· Ἄρτεμι, φίλη δέσποινα, τοῦτόν σοι φέρω, ὦ πότνι΄, ἀμφιφῶντα καὶ σπονδήσιμα. μνημονεύει αὐτοῦ καὶ Δίφιλος ἐν Ἑκάτῃ. Φιλόχορος δ΄ ἀμφιφῶντα αὐτὸν κληθῆναι καὶ εἰς τὰ τῆς Ἀρτέμιδος ἱερὰ φέρεσθαι ἔτι τε καὶ εἰς τὰς τριόδους, ἐπεὶ ἐν ἐκείνῃ τῇ ἡμέρᾳ ἐπικαταλαμβάνεται ἡ σελήνη ἐπὶ ταῖς δυσμαῖς ὑπὸ τῆς τοῦ ἡλίου ἀνατολῆς καὶ ὁ οὐρανὸς ἀμφιφῶς γίνεται. ΒΑΣΥΝΙΑΣ. Σῆμος ἐν βʹ Δηλιάδος ’ἐν τῇ τῆς Ἑκάτης, φησίν, νήσῳ τῇ Ἴριδι θύουσι Δήλιοι τοὺς βασυνίας καλουμένους. ἐστὶν δὲ ἑφθὸν πύρινον, σταῖς σὺν μέλιτι καὶ τὰ καλούμενα κόκκωρα ἰσχὰς καὶ κάρυα τρία.‘ ΣΤΡΕΠΤΟΙ καὶ ΝΕΗΛΑΤΑ. τούτων μνημονεύει Δημοσθένης ὁ ῥήτωρ ἐν τῷ ὑπὲρ Κτησιφῶντος περὶ τοῦ στεφάνου. ΕΠΙΧΥΤΩΝ Νικοφῶν ἐν Χειρογάστορσιν· ἐγὼ μὲν ἄρτους, μᾶζαν, ἀθάρην, ἄλφιτα, κόλλικας, ὀβελίαν, μελιτοῦτταν, ἐπιχύτους, πτισάνην, πλακοῦντας, δενδαλίδας, ταγηνίας. Πάμφιλος δὲ τὸν ΑΤΤΑΝΙΤΗΝ καλούμενον ἐπίχυτόν φησι καλεῖσθαι. τοῦ δὲ ἀττανίτου Ἱππῶναξ ἐν τούτοις μνημονεύει· οὐκ ἀτταγᾶς τε καὶ λαγὼς καταβρύκων, οὐ τηγανίτας σησάμοισι φαρμάσσων, οὐδ΄ ἀττανίτας κηρίοισιν ἐμβάπτων. ΚΗΡΙΟΝ πλακοῦς ἄρτος, ὃν Ἀργεῖοι παρὰ τῆς νύμφης πρὸς τὸν νυμφίον φέρουσιν. ’ὀπτᾶται δ΄ ἐν ἄνθραξιν, καὶ καλοῦνται ἐπ΄ αὐτὸν οἱ φίλοι, παρατίθεται δὲ μετὰ μέλιτος‘, ὥς φησιν Φιλητᾶς ἐν Ἀτάκτοις. ΓΛΥΚΙΝΑΣ ὁ διὰ γλυκέος οἴνου καὶ ἐλαίου πλακοῦς παρὰ Κρησίν, ὥς φησι Σέλευκος ἐν Γλώσσαις. ΕΜΠΕΠΤΑΣ, ὁ αὐτός φησι, πύρινος ἄρτος κοῖλος καὶ σύμμετρος, ὅμοιος ταῖς λεγομέναις κρηπῖσιν, εἰς ἃς ἐντίθεται τὰ διὰ {τοῦ} τυροῦ σκευαζόμενα πλακούντια.
[14,14] (p.54) ΕΓΚΡΙΔΕΣ πεμμάτιον ἑψόμενον ἐν ἐλαίῳ καὶ μετὰ τοῦτο μελιτούμενον. μνημονεύει αὐτῶν Στησίχορος διὰ τούτων· χόνδρον τε καὶ ἐγκρίδας ἄλλα τε πέμματα καὶ μέλι χλωρόν. μνημονεύει αὐτῶν καὶ Ἐπίχαρμος καὶ ἐν τοῖς Ἐγχειρογάστορσι Νικοφῶν. Ἀριστοφάνης δ΄ ἐν Δαναίσιν καὶ πωλητήν φησιν αὐτῶν εἶναι ἐν τούτοις· μήτ΄ αρμα εἶναι ἐγκριδοπώλην. Φερεκράτης δ΄ ἐν Κραπατάλλοις· ταῦτ΄ ἔχων ἐν ταῖς ὁδοῖς ἁρπαζέτω τὰς ἐγκρίδας. ΕΠΙΚΥΚΛΙΟΣ πλακοῦς τις παρὰ Συρακοσίοις οὕτως καλούμενος. καὶ μέμνηται αὐτοῦ Ἐπίχαρμος ἐν Γᾷ καὶ Θαλάσσᾳ. ΓΟΥΡΟΣ ὅτι πλακοῦντος εἶδος ὁ Σόλων ἐν τοῖς Ἰάμβοις φησίν· πίνουσι καὶ τρώγουσιν οἳ μὲν ἴτρια, οἳ δ΄ ἄρτον αὐτῶν, οἳ δὲ συμμεμιγμένους γούρους φακοῖσι. κεῖθι δ΄ οὔτε πεμμάτων ἄπεστιν οὐδ΄ ἑνασσεν ἀνθρώποισι γῆ φέρει μέλαινα, πάντα δ΄ ἀφθόνως πάρα. ΚΡΙΒΑΝΑΣ πλακοῦντάς τινας ὀνομαστικῶς Ἀπολλόδωρος παρ΄ Ἀλκμᾶνι. ὁμοίως καὶ Σωσίβιος ἐν γʹ περὶ Ἀλκμᾶνος, τῷ σχήματι μαστοειδεῖς εἶναι φάσκων αὐτούς, χρῆσθαι δ΄ αὐτοῖς Λάκωνας πρὸς τὰς τῶν γυναικῶν ἑστιάσεις, περιφέρειν τ΄ αὐτούς, ὅταν μέλλωσιν ᾄδειν τὸ παρεσκευασμένον ἐγκώμιον τῆς Παρθένου αἱ ἐν τῷ χορῷ ἀκόλουθοι. ΚΡΙΜΝΙΤΗΣ πλακοῦς ποιὸς διὰ κρίμνων γινόμενος, ὡς Ἰατροκλῆς ἐν τῷ περὶ Πλακούντων ἀναγράφει. (p.55) ΣΤΑΙΤΙΤΑΣ πλακοῦς ποιὸς ἐκ σταιτὸς καὶ μέλιτος. μνημονεύει Ἐπίχαρμος ἐν Ἥβας Γάμῳ. σταῖς δ΄ ἐστὶν ὑγρὸν εἰς τήγανον ὑποχεόμενον, μέλιτος ἐπιβαλλομένου καὶ σησάμης καὶ τυροῦ, ὡς Ἰατροκλῆς φησίν. ΧΑΡΙΣΙΟΣ. τούτου μνημονεύει Ἀριστοφάνης ἐν Δαιταλεῦσιν· ἐγὼ δ΄ ἑλὼν πέμψω πλακοῦντ΄ ἐς〉 ἑσπέραν χαρίσιον. Εὔβουλος δ΄ ἐν Ἀγκυλίωνι ὡς περὶ ἄρτου αὐτοῦ ὄντος οὑτωσὶ λέγει· ἐξεπήδης΄ ἀρτίως πέττουσα τὸν χαρίσιον. ΕΠΙΔΑΙΤΡΟΝ πλακουντῶδες μάζιον ἐπὶ τῷ δείπνῳ ἐσθιόμενον, ὥς φησι Φιλήμων ἐν τῷ περὶ Ἀττικῶν Ὀνομάτων. ΝΑΝΟΣ ἄρτος πλακουντώδης διὰ τυροῦ καὶ ἐλαίου σκευαζόμενος. ΨΩΘΙΑ τὰ ψαθύρια. Φερεκράτης Κραπατάλλοις· λήψει δ΄ ἐν Ἅιδου κραπάταλον {τριωβόλου} καὶ ψωθία. Ἀπολλόδωρος δ΄ ὁ Ἀθηναῖος καὶ Θεόδωρος δ΄ ἐν Ἀττικαῖς Γλώσσαις τοῦ ἄρτου τὰ ἀποθραυόμενα ψωθία καλεῖσθαι, ἃ τινὰς ὀνομάζειν ἀτταράγους. ΙΤΡΙΟΝ πεμμάτιον λεπτὸν διὰ σησάμου καὶ μέλιτος γινόμενον. μνημονεύει αὐτοῦ Ἀνακρέων οὕτως· ἠρίστησα μὲν ἰτρίου λεπτοῦ μικρὸν〉 ἀποκλάς, οἴνου δ΄ ἐξέπιον κάδον. Ἀριστοφάνης Ἀχαρνεῦσιν· πλακοῦντες, σησαμοῦντες, ἴτρια. Σοφοκλῆς Ἔριδι· ἐγὼ δὲ πεινῶς΄ αὖ πρὸς ἴτρια βλέπω. ΑΜΟΡΑΙ. τὰ μελιτώματα Φιλητᾶς ἐν Ἀτάκτοις ἀμόρας φησὶν καλεῖσθαι. μελιτώματα δ΄ ἐστὶν πεπεμμένα. ΤΑΓΗΝΙΤΗΣ πλακοῦς ἐν ἐλαίῳ τετηγανισμένος. μνημονεύει Μάγνης ἢ ὁ ποιήσας τὰς εἰς αὐτὸν ἀναφερομένας κωμῳδίας ἐν Διονύσῳ δευτέρῳ· ταγηνίας ἤδη τεθέασαι χλιαροὺς σίζοντας, ὅταν αὐτοῖσιν ἐπιχέῃς μέλι; καὶ Κρατῖνος ἐν Νόμοις· καὶ δρόσον βάλλων ἕωθεν χλιαρὸς ταγηνίας. ΕΛΑΦΟΣ πλακοῦς ὁ τοῖς Ἐλαφηβολίοις ἀναπλασσόμενος διὰ σταιτὸς καὶ μέλιτος καὶ σησάμου. ΝΑΣΤΟΣ πλακοῦντος εἶδος, ἔχων ἔνδον καρυκκείας. (p.56) ΧΟΡΙΑ βρώματα διὰ μέλιτος καὶ γάλακτος γινόμενα. ΑΜΟΡΒΙΤΗΣ πλακοῦντος εἶδος παρὰ Σικελοῖς. οἳ δὲ --- ΠΑΙΣΑ πλακούντια παρὰ Κῴοις, ὥς φησιν Ἰατροκλῆς. ΣΗΣΑΜΙΔΕΣ ἐκ μέλιτος καὶ σησάμων πεφρυγμένων καὶ ἐλαίου σφαιροειδῆ πέμματα. Εὔπολις Κόλαξιν· ὃς χαρίτων μὲν ὄζει, καλλαβίδας δὲ βαίνει, σησαμίδας δὲ χέζει, μῆλα δὲ χρέμπτεται. Ἀντιφάνης Δευκαλίωνι· σησαμίδας ἢ μελίπηκτα ἢ τοιοῦτό τι. μνημονεύει αὐτῶν καὶ Ἔφιππος ἐν Κύδωνι· πρόκειται τὸ μαρτύριον. ΓΕΛΩΝΕΙΟΣ πλακοῦς ---. ΜΥΛΛΟΙ. Ἡρακλείδης ὁ Συρακόσιος ἐν τῷ περὶ Θεσμῶν ἐν Συρακούσαις φησὶ τοῖς Παντελείοις τῶν Θεσμοφορίων ἐκ σησάμου καὶ μέλιτος κατασκευάζεσθαι ἐφήβαια γυναικεῖα, ἃ καλεῖσθαι κατὰ πᾶσαν Σικελίαν μυλλοὺς καὶ περιφέρεσθαι ταῖς θεαῖς. ΕΧΙΝΟΣ. Λυγκεὺς ὁ Σάμιος ἐν τῇ πρὸς Διαγόραν Ἐπιστολῇ ἐκ παραλλήλου τιθεὶς τὰ κατὰ τὴν Ἀττικὴν ἐξαιρέτως γινόμενα τοῖς ἐν τῇ Ῥόδῳ γράφει οὕτως· ’τῇ δὲ περὶ τὸν ἄμητα δόξῃ τὸν καινὸν ἀνταγωνιστὴν ἐπὶ τῆς δευτέρας εἰσάγουσι τραπέζης ἐχῖνον. ὑπὲρ οὗ νῦν μὲν ἐπὶ κεφαλαίου· παραγενομένου δὲ σοῦ καὶ συντεθέντος κατὰ τοὺς ἐν Ῥόδῳ νόμους ἀπομασησαμένου πειράσομαι πλείω περιθεῖναι λόγον.‘ ΚΟΤΥΛΙΣΚΟΙ. Ἡρακλέων ὁ Ἐφέσιος πλακοῦντάς τινάς φησιν οὕτω καλεῖσθαι τοὺς ἐκ τρίτου μέρους τῆς χοίνικος γινομένους. ΧΟΙΡΙΝΑΙ. τούτων μνημονεύει Ἰατροκλῆς ἐν τῷ περὶ Πλακούντων καὶ τοῦ ΠΥΡΑΜΟΥΝΤΟΣ καλουμένου, οὐ διαφέρειν λέγων τῆς πυραμίδος καλουμένης. γίνεσθαι γὰρ ταύτην ἐκ πυρῶν πεφωσμένων καὶ μέλιτι δεδευμένων. αὗται δὲ ἆθλα τίθενται ταῖς παννυχίσι τῷ διαγρυπνήσαντι.
[14,15] (p.57) Χρύσιππος δ΄ ὁ Τυανεὺς ἐν τῷ ἐπιγραφομένῳ Ἀρτοκοπικῷ εἴδη πλακούντων καὶ γένη τάδε ἀναγράφει· ’Τερεντῖνον, Κρασσιανόν, Τουτιανόν, Σαβελλικὸν κλοῦστρον, Ἰουλιανόν, Ἀπικιανόν, Κανωπικά, περλούκιδον, Καππαδοκικόν, ἡδύβια, μαρυπτόν, πλίκιον, γουττᾶτον, Μοντιανόν. τοῦτον, φησί, μάξεις ἐξ οἴνου σκληρόν· εἰ δέ σοι τυρίον παρέσται, ἥμισυ μάξεις ἐξ οἴνου καὶ ἥμισυ ἐκ τυροῦ· ἡδονικώτερον γὰρ γίνεται. κλοῦστρον Κυριανόν, κλοῦστρον γουττᾶτον, κλοῦστρον Φαβωνιανόν. μουστάκια ἐξ οἰνομέλιτος, μουστάκια σησαμᾶτα, κλοῦστρον πούριον, γωσλωανιον, Παυλινιανόν. ἐκ τυροῦ δέ, φησί, γίνεται πλακουντηρὰ τάδε· ἔγχυτος, σκριβλίτης, σουβίτυλλος. γίνεται δὲ καὶ ἐξ ἄλικος σουβίτυλλος. σπῖρα· καὶ οὗτος ἐκ τυροῦ γίνεται. λούκουντλοι, ἀργυροτρύφημα, λίβος, κίρκλος λιξόλας, κλουστροπλακοῦς. γίνεται δέ, φησί, καὶ ὀρυζίτης πλακοῦς. ὁ δὲ φθοῖς οὕτω γίγνεται· τυρὸν ἐκπιέσας τρῖβε καὶ ἐμβαλὼν ἐς κόσκινον χάλκεον διήθει, εἶτ΄ ἐπίβαλε μέλι καὶ σελίγνεως ἡμίναν καὶ συμμάλαξον εἰς ἕν. κάτιλλος δὲ ὀρνᾶτος ὁ λεγόμενος παρὰ Ῥωμαίοις οὕτως γίγνεται· θρίδακας πλύνας ξέσον καὶ ἐμβαλὼν οἶνον εἰς θυίαν τρῖβε τὰς θρίδακας, εἶτα τὸν χυλὸν ἐκπιέσας σελίγνιον συμφύρασον αὐτῷ καὶ συμπεσεῖν ἐάσας μετ΄ ὀλίγον τρῖψον εὐτόνως, προσβαλὼν ὀλίγον στέατος χοιρείου καὶ πέπερι, καὶ πάλιν τρίψας ἕλκυσον λάγανον καὶ λειάνας ἐκτεμὼν κατάτεμνε καὶ ἕψε εἰς ἔλαιον θερμότατον εἰς ἠθμὸν βαλὼν τὰ κατακεκομμένα. ἄλλα πλακούντων γένη· ὀστρακίτης, ἀττανῖται, ἄμυλον, τυροκόσκινον. τυρὸν ἐκπιάσας καλῶς θὲς εἰς ἄγγος, εἶτ΄ ἄνω κόσκινον χαλκοῦν ἐπιθεὶς δίαγε τὸν τυρόν. ὅταν δὲ μέλλῃς προσφέρειν, βάλε μέλιτος αὔταρκες ἐπάνω. ὑποτυρίδες δὲ οὕτως γίνονται· εἰς γάλα βαλὼν μέλι ἐκπίεσον καὶ βάλε εἰς σκεῦος καὶ ἔα παγῆναι. ἐὰν δέ σοι παρῇ κοσκίνια μικρά, ἐπίβαλε εἰς αὐτὰ τὸ σκεῦος, καὶ ἔα ἐκρεῖν τὸν ὀρόν. καὶ ὅταν σοὶ δόξῃ πεπηγέναι, ἄρας τὸ σκεῦος μετάβαλε εἰς ἀργύρωμα, καὶ ἔσται ἡ ὄψις ἄνωθεν. ἐὰν δὲ μὴ ᾖ κοσκίνια, φλαβιλλίοις καινοῖς χρῶ, ἐν οἷς τὸ πῦρ ῥιπίζεται· τὴν γὰρ αὐτὴν ποιεῖ χρείαν. κοπτοπλακοῦς. ἐν Κρήτῃ δέ, φησίν, πλακουντάριον ποιοῦσιν, ὅπερ ὀνομάζουσι γάστριν. γίνεται δὲ οὕτως· κάρυα Θάσια καὶ Ποντικὰ καὶ ἀμύγδαλα, ἔτι δὲ μήκων, ἃ {ὃν} φρύξας θεράπευσον καλῶς καὶ εἰς θυίαν καθαρὰν τρῖψον ἐπιμελῶς· συμμίξας τε τὴν ὀπώραν μάλαξον μέλιτι ἡψημένῳ, προσβαλὼν πέπερι πλέον καὶ μάλαξον· γίνεται δὲ μέλαν διὰ τὴν μήκωνα. διαπλατύνας ποίησον τετράγωνον. εἶτα σήσαμον λευκὸν τρίψας μάλαξον μέλιτι ἡψημένῳ καὶ ἕλκυσον λαγάνια δύο καὶ ἓν θὲς ὑποκάτω καὶ τὸ ἄλλο ἐπάνω, ἵνα τὸ μέλαν εἰς μέσον γένηται, εὖ ῥύθμισόν τε αὐτό.‘ ταῦτα καὶ ὁ σοφὸς πεμματολόγος Χρύσιππος.
[14,16] (p.58) Ἁρποκρατίων δὲ ὁ Μενδήσιος ἐν τῷ περὶ Πλακούντων τὴν παρ΄ Ἀλεξανδρεῦσι καλουμένην ΠΑΓΚΑΡΠΙΑΝ ---. καλεῖ. ἴτρια δ΄ ἐστὶ ταῦτα συντεθρυμμένα μετὰ μέλιτος ἑψόμενα· καὶ μετὰ τὴν ἕψησιν σφαιρηδὸν συντεθέντα περιδεῖται βύβλῳ λεπτῇ ἕνεκα τοῦ συμμένειν. ΠΟΛΤΟΥ δὲ μνημονεύει Ἀλκμὰν οὕτως· ἤδη παρέξει πυάνιόν τε πολτὸν χίδρον τε λευκὸν κηρίναν τ΄ ὀπώραν. ἐστὶ δὲ τὸ πυάνιον, ὥς φησι Σωσίβιος, πανσπερμία ἐν γλυκεῖ ἡψημένη· χίδρον δὲ οἱ ἑφθοὶ πυροί. κηρίναν δὲ ὀπώραν λέγει τὸ μέλι. καὶ Ἐπίχαρμος δὲ οὕτως λέγει ἐν Γῇ καὶ Θαλάσσῃ· πολτὸν ἕψειν ὄρθριον. καὶ τῶν καλουμένων δὲ ΜΕΛΙΚΗΡΙΔΩΝ μνημονεύει Φερεκράτης ἐν Αὐτομόλοις οὕτως· ὥσπερ τῶν αἰγιδίων ὄζειν ἐκ τοῦ στόματος μελικήρας.’ (p.59) λεχθέντων καὶ τούτων ὁ σοφὸς Οὐλπιανὸς ἔφη· ‘πόθεν ὑμῖν, ὦ πολυμαθέστατοι γραμματικοί, καὶ ἐκ ποίας βιβλιοθήκης ἀνεφάνησαν οἱ σεμνότατοι οὗτοι συγγραφεῖς Χρύσιππος καὶ Ἁρποκρατίων, διαβάλλοντες καλῶν ὀνόματα φιλοσόφων τῇ ὁμωνυμίᾳ; τίς δὲ καὶ ἡμίναν Ἑλλήνων ὠνόμασεν ἢ τίς ἀμύλου μνημονεύει;’ ἀπαντήσαντος δ΄ αὐτῷ τοῦ Λαρηνσίου καὶ εἰπόντος· ‘τὴν μὲν ἡμίναν οἱ τὰ εἰς Ἐπίχαρμον ἀναφερόμενα ποιήματα πεποιηκότες οἴδασι, κἀν τῷ Χείρωνι ἐπιγραφομένῳ οὕτως λέγεται· καὶ πιεῖν ὕδωρ διπλάσιον χλιαρόν, ἡμίνας δύο. τὰ δὲ ψευδεπιχάρμεια ταῦτα ὅτι πεποιήκασιν ἄνδρες ἔνδοξοι Χρυσόγονός τε ὁ αὐλητής, ὥς φησιν Ἀριστόξενος ἐν ὀγδόῳ Πολιτικῶν Νόμων, τὴν Πολιτείαν ἐπιγραφομένην· Φιλόχορος δ΄ ἐν τοῖς περὶ Μαντικῆς Ἀξιόπιστον τὸν εἴτε Λοκρὸν γένος ἢ Σικυώνιον τὸν Κανόνα καὶ τὰς Γνώμας πεποιηκέναι φησίν. ὁμοίως δὲ ἱστορεῖ καὶ Ἀπολλόδωρος. τοῦ δὲ ἀμύλου μνημονεύει Τηλεκλείδης ἐν Στερροῖς οὑτωσὶ λέγων· φιλῶ πλακοῦντα θερμόν, ἀχράδας οὐ φιλῶ, χαίρω λαγῴοις ἐπ΄ ἀμύλῳ καθημένοις.’ (p.60) τούτων ἀκούσας ὁ Οὐλπιανὸς ἔφη· ‘ἀλλ΄ ἐπειδὴ καὶ κοπτήν τινα καλεῖτε, ὁρῶ δὲ ἑκάστῳ κειμένην ἐπὶ τῆς τραπέζης, λέγετε ἡμῖν, ὦ λίχνοι, τίς τοῦ ὀνόματος τούτου τῶν ἐνδόξων μνημονεύει.’ καὶ ὁ Δημόκριτος ἔφη· ‘τὸ μὲν θαλάσσιον πράσον κοπτήν φησι καλεῖσθαι Διονύσιος ὁ Ἰτυκαῖος ἐν ἑβδόμῳ Γεωργικῶν. τοῦ δὲ ἡμῖν παρακειμένου μελιπήκτου μέμνηται Κλέαρχος ὁ Σολεὺς ἐν τῷ περὶ Γρίφων οὑτωσὶ λέγων· ’σκεύη κελεύοντι λέγειν ὅμοια εἰπεῖν· τρίπους, χύτρα, λυχνεῖον, ἀκταία, βάθρον, σπόγγος, λέβης, σκαφεῖον, ὅλμος, λήκυθος, σπυρίς, μάχαιρα, τρυβλίον, κρατήρ, ῥαφίς. ἢ πάλιν ὄψων οὕτως· ἔτνος, φακῆ, τάριχος, ἰχθύς, γογγυλίς, σκόροδον, κρέας, θύννειον, ἅλμη, κρόμμυον, σκόλυμος, ἐλαία, κάππαρις, βολβός, μύκης. ἐπί τε τῶν τραγημάτων ὁμοίως· ἄμης, πλακοῦς, ἔντιλτος, ἴτριον, ῥόα, ᾠόν, ἐρέβινθος, σησάμη, κοπτή, βότρυς, ἰσχάς, ἄπιος, πέρσεια, μῆλ΄, ἀμύγδαλα.‘ ταῦτα μὲν ὁ Κλέαρχος. ὁ δὲ φλυακογράφος Σώπατρος ἐν τῷ ἐπιγραφομένῳ Πύλαι δράματί φησιν· τίς δ΄ ἀναρίθμου μήκωνος εὗρε κοπτὰς ἢ κνηκοπύρους ἡδονὰς τραγημάτων ἔμιξεν; ἀπέχεις, ὦ καλέ μου λογιστὰ Οὐλπιανέ, τὴν κοπτήν· ἧς συμβουλεύω σοι ἀπεσθίειν.’ καὶ ὃς οὐδὲν μελλήσας ἀνελόμενος ἤσθιεν. γελασάντων δὲ πάντων ἔφη ὁ Δημόκριτος· ‘ἀλλ΄ οὐκ ἐσθίειν σοι προσέταξα, καλὲ ὀνοματοθήρα, ἀλλὰ μὴ ἐσθίειν· τὸ γὰρ ἀπεσθίειν οὕτως εἴρηκεν ἐν Φινεῖ ὁ κωμῳδιοποιὸς Θεόπομπος· παῦσαι κυβεύων, μειράκιον, καὶ τοῖς βλίτοις διαχρῶ τὸ λοιπόν. κοιλίαν σκληρὰν ἔχεις· τὰ πετραῖα τῶν ἰχθυδίων ἀπέσθιε· ἡ τρὺξ ἄριστόν ἐστιν εἰς εὐβουλίαν. ταῦτ΄ ἢν ποῇς, ῥᾴων ἔσει τὴν οὐσίαν. χρῶνται δὲ τῷ ἀπεσθίειν καὶ ἀντὶ τοῦ ἀπό τινος ἐσθίειν, ὡς Ἕρμιππος ἐν Στρατιώταις· οἴμοι τάλας, δάκνει, δάκνει, ἀπεσθίει μου τὴν ἀκοήν.’ (p.61) ἐπὶ τούτῳ ἐλεγχθεὶς ὁ Σύρος καὶ δηχθεὶς σφόδρα ‘ἀλλὰ μήν, ἔφη, παράκειται ἡμῖν ἐπὶ τῆς τραπέζης καὶ ψιττάκια· ἅπερ ἢν εἴπῃς παρὰ τίνι κεῖται, ’δώσω σοι‘ οὐ ’χρυσέους δέκα στατῆρας‘ κατὰ τὸν Ποντικὸν λεσχηνευτήν, ἀλλὰ τουτὶ τὸ ἔκπωμα.’ σιωπήσαντος δὲ τοῦ Δημοκρίτου ‘ἀλλ΄ ἐπεὶ ἀπορεῖς, ἔφη, ἐγώ σε διδάξω. Νίκανδρος μὲν ὁ Κολοφώνιος ἐν τοῖς Θηριακοῖς μνημονεύων αὐτῶν φησιν· φιττάκι΄ ἀκρεμόνεσσιν ἀμυγδαλέοισιν ὅμοια. γράφεται δὲ καί ’βιστάκια ------ ἀμυγδαλόεντα πέφανται.‘ καὶ Ποσειδώνιος δὲ ὁ ἀπὸ τῆς στοᾶς ἐν τῇ τρίτῃ τῶν Ἱστοριῶν γράφει οὕτως· ’φέρει δὲ καὶ τὸ πέρσειον ἡ Ἀραβία καὶ ἡ Συρία καὶ τὸ καλούμενον βιστάκιον· ὃ δὴ βοτρυώδη τὸν καρπὸν ἀφίησι λευκόφαιον ὄντα καὶ μακρόν, παρεμφερῆ τοῖς δακρύοις, ἃ δὴ ῥαγῶν τρόπον ἀλλήλοις ἐπιβάλλει, τὰ δ΄ ἔνδον ἔγχλωρον καὶ τοῦ κωνίου τῶν στροβίλων ἧττον μὲν εὔχυμον, εὐώδη δὲ μᾶλλον.‘ οἱ δὲ τὰ Γεωργικὰ συγγράψαντες ἀδελφοὶ ἐν τῷ γʹ γράφουσιν οὕτως· ’καὶ τὴν μελίαν καὶ τὴν τέρμινθον, ἃ δὴ νῦν πιστάκια οἱ Σύροι καλοῦσιν.‘ καὶ οὗτοι μὲν διὰ τοῦ <π> πιστάκια ταῦτα ὠνόμασαν, ὁ δὲ Νίκανδρος δασέως φιττάκια, Ποσειδώνιος δὲ βιστάκια.’ (p.62) περιβλέψας οὖν ἐπὶ τούτοις τοὺς παρόντας καὶ τυχὼν ἐπαίνου ἔφη· ‘ἀλλὰ μὴν καὶ περὶ τῶν ἄλλων πάντων τῶν παρακειμένων λελέξεταί μοι, ἵνα με τῆς πολυμαθίας ἀγασθῆτε· ἐρῶ δὲ πρότερον περὶ τῶν παρὰ Ἀλεξανδρεῦσιν καλουμένων κοννάρων καὶ παλιούρων. μνημονεύει δ΄ αὐτῶν Ἀγαθοκλῆς ὁ Κυζικηνὸς ἐν γʹ τῶν περὶ τῆς πατρίδος λέγων οὕτως· ’κεραυνοῦ δὲ σκήψαντος εἰς τὸν τάφον ἀνεβλάστησεν ἐκ τοῦ σήματος δενδρίον, ὃ ἐκεῖνοι κόνναρον ἐπονομάζουσιν.

ἐστὶ δὲ τὸ δενδρίον μεγέθει μὲν πτελέης καὶ πεύκης οὐθέν τι μεῖον, ἀκρεμόνας δὲ ἔχει θαμέας καὶ δολιχοὺς καὶ ἐπ΄ ὀλίγον ἀκανθώδεας, τὸ δὲ φύλλον τέρεν καὶ χλωρόν, τῇ φυῇ περιφερές. καρποφορεῖ δὲ δὶς τοῦ ἔτεος, ἦρός τε καὶ φθινοπώρου. γλυκὺς δὲ πάνυ ὁ καρπός, μέγεθος κατὰ φαυλίην ἐλάην καὶ τὴν σάρκα καὶ τὸ ὀστέον ταύτῃ προσείκελον, διαλλάσσον δὲ τῇ τοῦ χυμοῦ ἡδονῇ. καὶ τρώγεται ἔτι χλωρὸς ὁ καρπός· καὶ ἐπὴν αὐανθῇ, ποιοῦσιν ἐξ αὐτοῦ ἄλευρα, καὶ πατέονται ταῦτα οὐ μάξαντες οὐδ΄ ὕδατι δεύοντες, ἀλλὰ φαύλως ὁκοῖά περ πέφυκεν.‘ καὶ Εὐριπίδης ἐν Κύκλωπί φησι· ’παλιούρου κλάδῳ.‘ Θεόπομπός τε ἐν εἰκοστῇ πρώτῃ Φιλιππικῶν μνημονεύει αὐτῶν καὶ Δίφιλος ὁ Σίφνιος ἰατρὸς ἐν τῷ περὶ τῶν Προσφερομένων τοῖς ὑγιαίνουσι καὶ τοῖς νοσοῦσιν. τούτων δὲ πρῶτον ἐμνήσθην, ἄνδρες φίλοι, οὐχ ὅτι ἡμῖν παράκειται νῦν, ἀλλ΄ ὅτι πολλάκις ἐν τῇ καλῇ Ἀλεξανδρείᾳ ἐπὶ τῶν δευτέρων τραπεζῶν παρακείμενα ἔλαβον καὶ ζητηθέντος ἐκεῖ τοῦ ὀνόματος ἐνθάδε τῷ βιβλίῳ ἐντυχὼν ἀνελεξάμην. (p.63) ἑξῆς οὖν λέξω περὶ τῶν παρακειμένων ΑΠΙΩΝ· ἐπεὶ ἀπ΄ αὐτῶν καὶ ἡ Πελοπόννησος Ἀπία ἐκλήθη διὰ τὸ ἐπιδαψιλεύειν ἐν αὐτῇ τὸ φυτόν, φησὶν Ἴστρος ἐν τοῖς Ἀργολικοῖς. ὅτι δὲ τὰς ἀπίους ἐν ὕδατι εἰσέφερον εἰς τὰ συμπόσια Ἄλεξις ἐν Βρεττίᾳ παρίστησι διὰ τούτων· εἶδές ποτε πίνουσιν ἀνθρώποις ἀπίους παρακειμένας ἐν ὕδατι; {Β.} πολλοῖς πολλάκις δήπου. τί οὖν; {Α.} οὐκοῦν ἕκαστος ἐκλεγόμενος λαμβάνει τῶν ἐπινεουσῶν τὴν πεπαιτάτην ἀεί; {Β.} δηλονότι. αἱ δ΄ ἁμαμηλίδες οὔκ εἰσιν ἄπιοι, ὥς τινες οἴονται, ἀλλ΄ ἕτερόν τι καὶ ἥδιον καὶ ἀπύρηνον. Ἀριστομένης ἐν Διονύσῳ φησίν ὁ Χῖος οὐκ οἶσθ΄ ὡς ἁμαμηλίδας ποιεῖ; ὅτι δ΄ ἐστὶν ἕτερον τῆς ἀπίου καὶ ἥδιον καὶ ἀπύρηνον Αἰσχυλίδης παρίστησιν ἐν τρίτῳ Γεωργικῶν. περὶ Κέω γοῦν τῆς νήσου λέγων γράφει οὕτως· ’ἀπίους ἡ νῆσος φέρει κρατίστας κατὰ τὰς ἐν Ἰωνίᾳ καλουμένας ἁμαμηλίδας· εἰσὶ γὰρ ἀπύρηνοί τε καὶ ἡδεῖαι καὶ γλυκεῖαι.‘ Ἀέθλιος δ΄ ἐν εʹ Ὥρων Σαμίων, εἰ γνήσια τὰ συγγράμματα, ὁμομηλίδας αὐτὰς καλεῖ. Πάμφιλος δ΄ ἐν τοῖς περὶ Γλωσσῶν καὶ Ὀνομάτων ’ἐπιμηλίς, φησίν, ἀπίου γένος.‘ Ἀνδροτίων δ΄ ἐν τῷ περὶ Γεωργικῶν φωκίδας φησὶν εἶδος ἀπίων εἶναι. (p.64) ΡΟΩΝ. --- δὲ σκληροκόκκων. τῶν γὰρ ἀπυρήνων Ἀριστοφάνης ἐν Γεωργοῖς μνημονεύει. καὶ ἐν Ἀναγύρῳ· πλὴν ἀλεύρου καὶ ῥόας. καὶ ἐν Γηρυτάδῃ. Ἕρμιππος δ΄ ἐν Κέρκωψί φησιν· ἤδη τεθέασαι κόκκον ἐν χιόνι ῥόας; (ῥοίδιον μέντοι ὡς βοίδιον τὸ ὑποκοριστικόν.) Ἀντιφάνης ἐν Βοιωτίᾳ· ἐνεγκεῖν ἐξ ἀγροῦ μοι τῶν ῥοιῶν τῶν σκληροκόκκων. Ἐπίλυκος Κωραλίσκῳ· μῆλα καὶ ῥόας λέγεις. Ἄλεξις Μνηστῆρσιν· ῥόαν γὰρ ἐκ τῆς χειρὸς αὐτῶν --- σίδας δ΄ ὅτι τὰς ῥοιὰς καλοῦσι Βοιωτοὶ Ἀγαθαρχίδης ἐν τῇ ἐννεακαιδεκάτῃ τῶν Εὐρωπιακῶν οὕτως γράφει· ’ἀμφισβητούντων Ἀθηναίων πρὸς Βοιωτοὺς περὶ τῆς χώρας ἣν καλοῦσι Σίδας, Ἐπαμινώνδας δικαιολογούμενος ἐξαίφνης ἐκ τῆς ἀριστερᾶς μεταλαβὼν κεκρυμμένην ῥόαν καὶ δείξας ἤρετο τί καλοῦσι τοῦτο. τῶν δ΄ εἰπόντων ‘ῥόαν’, ‘ἀλλ΄ ἡμεῖς, εἶπε, σίδαν’ (ὁ δὲ τόπος τοῦτ΄ ἔχει τὸ φυτὸν ἐν αὑτῷ πλεῖστον, ἀφ΄ οὗ τὴν ἐξ ἀρχῆς εἴληφε προσηγορίαν) καὶ ἐνίκησεν.‘ (Μένανδρος δ΄ ἐν Αὑτὸν Τιμωρουμένῳ ῥοίδια αὐτὰς ὠνόμασεν διὰ τούτων· μετ΄ ἄριστον γὰρ ὡς ἀμυγδάλας ἐγὼ παρέθηκα καὶ τῶν ῥοιδίων ἐτρώγομεν.) λέγεται δέ τι καὶ φυτὸν σίδη ὅμοιον ῥοιᾷ, γινόμενον ἐν τῇ περὶ Ὀρχομενὸν λίμνῃ ἐν αὐτῷ τῷ ὕδατι, οὗ τὰ μὲν φύλλα τὰ πρόβατα ἐσθίει, τὸν δὲ βλαστὸν αἱ ὕες, ὡς ἱστορεῖ Θεόφραστος ἐν τετάρτῳ περὶ Φυτῶν, γίνεσθαι λέγων κἀν τῷ Νείλῳ ὁμώνυμόν τι αὐτῇ ἄνευ ῥιζῶν. (p.65) ΦΟΙΝΙΚΕΣ Ξενοφῶν μὲν ἐν βʹ Ἀναβάσεώς φησιν· ’ἐν δὲ σῖτος πολὺς καὶ οἶνος φοινίκων καὶ ὄξος {καὶ} ἑψητὸν ἀπὸ τῶν αὐτῶν. αὐταὶ δὲ αἱ βάλανοι τῶν φοινίκων οἵας μὲν ἐν τοῖς Ἕλλησιν ἔστιν ἰδεῖν τοῖς οἰκέταις ἀπέκειντο· αἱ δὲ τοῖς δεσπόταις ἀποκείμεναι ἦσαν ἀπόλεκτοι, θαυμάσιοι τὸ κάλλος καὶ τὸ μέγεθος, ἡ δὲ ὄψις ἠλέκτρου οὐδὲν διέφερεν· τὰς δέ τινας ξηραίνοντες τραγήματα παρετίθεντο. καὶ ἦν παρὰ πότον ἡδὺ μέν, κεφαλαλγὲς δέ.‘
[14,17] Ἡρόδοτος δ΄ ἐν τῇ αʹ περὶ Βαβυλῶνος λέγων φησίν· ’εἰσὶ δ΄ αὐτόθι φοίνικες πεφυκότες ἀνὰ πᾶν τὸ πεδίον, οἱ πλεῦνες αὐτῶν καρποφόροι, ἐκ τῶν καὶ σιτία καὶ οἶνον καὶ μέλι ποιέονται· τοὺς συκέων τρόπον θεραπεύουσιν. τῶν γὰρ φοινίκων οὓς ἔρσενας καλέουσι, τούτων τὸν καρπὸν περιδέουσι τῇσι βαλανηφόροισι τῶν φοινίκων, ἵνα τε πεπαίνῃ σφιν ὁ ψὴν τὴν βάλανον ἐνδύνων καὶ μὴ ἀπορρείῃ ὁ καρπὸς τοῦ φοίνικος. ψῆνας γὰρ δὴ φορέουσιν ἐν τῷ καρπῷ οἱ ἔρσενες καθάπερ οἱ ὄλονθοι.‘ τὰ παραπλήσια τοῖς περὶ τὸν Ἡρόδοτον ἱστορεῖ περὶ τοῦ ἐν Λιβύῃ καλουμένου λωτοῦ αὐτόπτης γενόμενος ὁ Μεγαλοπολίτης Πολύβιος ἐν τῇ ιβʹ τῶν Ἱστοριῶν λέγων οὕτως· ’ἐστὶ δὲ τὸ δένδρον ὁ λωτὸς οὐ μέγα, τραχὺ δὲ καὶ ἀκανθῶδες, ἔχει δὲ φύλλον χλωρὸν παραπλήσιον τῇ ῥάμνῳ, μικρὸν βαθύτερον καὶ πλατύτερον. ὁ δὲ καρπὸς τὰς μὲν ἀρχὰς ὅμοιός ἐστιν καὶ τῇ χρόᾳ καὶ τῷ μεγέθει ταῖς λευκαῖς μυρτίσι ταῖς τετελειωμέναις, αὐξανόμενος δὲ τῷ μὲν χρώματι γίνεται φοινικοῦς, τῷ δὲ μεγέθει ταῖς γογγύλαις ἐλαίαις παραπλήσιος, πυρῆνα δὲ ἔχει τελέως μικρόν. ἐπὰν δὲ πεπανθῇ, συνάγουσι καὶ τὸν μὲν τοῖς οἰκέταις μετὰ χόνδρου κόψαντες σάττουσιν εἰς ἀγγεῖα, τὸν δὲ τοῖς ἐλευθέροις ἐξελόντες τὸν πυρῆνα συντιθέασιν ὡσαύτως καὶ σιτεύονται τοῦτον. ἐστὶ δὲ τὸ βρῶμα παραπλήσιον σύκῳ καὶ φοινικοβαλάνῳ, τῇ δὲ εὐωδίᾳ βέλτιον. γίνεται δὲ καὶ οἶνος ἐξ αὐτοῦ βρεχομένου καὶ τριβομένου δι΄ ὕδατος, κατὰ μὲν τὴν γεῦσιν ἡδὺς καὶ ἀπολαυστικός, οἰνομέλιτι χρηστῷ παραπλήσιος, ᾧ χρῶνται χωρὶς ὕδατος· οὐ δύναται δὲ πλέον δέκα μένειν ἡμερῶν, διὸ καὶ ποιοῦσι κατὰ βραχὺ πρὸς τὴν χρείαν. ποιοῦσι δὲ καὶ ὄξος ἐξ αὐτῶν.‘ (p.66) Μελανιππίδης δ΄ ὁ Μήλιος ἐν ταῖς Δαναίσιν φοίνικας τὸν καρπὸν οὕτως ὀνομάζει τὸν λόγον ποιούμενος περὶ αὐτῶν τῶν Δαναίδων· οὐ γὰρ ἀνθρώπων φόρευν μορφὰν ἐνεῖδος, οὐδὲ τὰν αὐδὰν γυναικείαν ἔχον· ἀλλ΄ ἐν ἁρμάτεσσι διφρούχοις ἐγυμνάζοντ΄ ἀν΄ εὔδι΄ ἄλσεα πολλάκι θήραισιν φρένα τερπόμεναι, ἱερόδακρυν λίβανον εὐώδεις τε φοίνικας κασίαν τε ματεῦσαι, τέρενα Σύρια σπέρματα. καὶ Ἀριστοτέλης ἐν τῷ περὶ Φυτῶν οὕτως· ’φοινίκων ἀνόρχων, οὕς τινες εὐνούχους καλοῦσιν, οἳ δ΄ ἀπυρήνους.‘ φοίνικα δὲ τὸν καρπὸν καὶ Ἑλλάνικος κέκληκεν ἐν τῇ εἰς Ἄμμωνος Ἀναβάσει, εἰ γνήσιον τὸ σύγγραμμα, καὶ Φόρμος ὁ κωμικὸς ἐν Ἀταλάνταις. περὶ δὲ τῶν Νικολάων καλουμένων φοινίκων τοσοῦτον ὑμῖν εἰπεῖν ἔχω τῶν ἀπὸ τῆς Συρίας καταγομένων, ὅτι ταύτης τῆς προσηγορίας ἠξιώθησαν ὑπὸ τοῦ Σεβαστοῦ αὐτοκράτορος σφόδρα χαίροντος τῷ βρώματι, Νικολάου τοῦ Δαμασκηνοῦ ἑταίρου ὄντος αὐτῷ καὶ πέμποντος φοίνικας συνεχῶς. τῶν ἀπὸ τοῦ περιπάτου δ΄ ὢν ὁ Νικόλαος καὶ ἱστορίαν συνέγραψεν πολλήν. (p.67) ΙΣΧΑΔΕΣ. σφόδρα τῶν ἰσχάδων ἐθαυμάζοντο αἱ Ἀττικαί. Δίνων γοῦν ἐν τοῖς Περσικοῖς φησιν· ’παρετίθεντο δ΄ ἐπὶ τῆς τραπέζης τῆς βασιλέως ὅσα ἡ γῆ βρώματα φέρει ἧς ἄρχει βασιλεύς, ἀφ΄ ἑκάστου ὅσον ἀπαρχήν. ξενικῷ δὲ οὐδενὶ οὔτε βρώματι οὔτε ποτῷ ᾤετο δεῖν ὁ Ξέρξης τοὺς βασιλεῖς χρῆσθαι· ὅθεν καὶ νόμος τις ὕστερον ἐγένετο. εἰσενέγκαντος γάρ ποτε τῶν εὐνούχων τινὸς ἐν τοῖς λοιποῖς τραγήμασιν ἰσχάδας Ἀττικάς, ἐρωτῆσαι ποταπαὶ εἶεν. ἐπεὶ δὲ ἐπύθετο ἐξ Ἀθηνῶν, τοῖς ἀγορασταῖς ἀπηγόρευεν ὠνεῖσθαι, ἕως ἂν ἐξουσία γένηται αὑτῷ λαμβάνειν ὅταν ἐθέλῃ καὶ μὴ ἀγοράζειν. λέγεται δὲ τὸν εὐνοῦχον ἐπίτηδες τοῦτο ποιῆσαι, ἵνα αὐτὸν ὑπομνήσῃ τῆς ἐπὶ τὰς Ἀθήνας στρατείας.‘ Ἄλεξις δ΄ ἐν Κυβερνήτῃ φησίν· εἰσέβαινον ἰσχάδες, τὸ παράσημον τῶν Ἀθηνῶν, καὶ θύμου δέσμαι τινές. Λυγκεὺς δὲ ἐν τῇ πρὸς τὸν κωμικὸν Ποσείδιππον Ἐπιστολῇ ’ἐν τοῖς τραγικοῖς, φησίν, πάθεσιν Εὐριπίδην νομίζω Σοφοκλέους οὐδὲν διαφέρειν· ἐν δὲ ταῖς ἰσχάσι τὰς Ἀττικὰς τῶν ἄλλων πολὺ προέχειν.‘ κἀν τῇ πρὸς Διαγόραν δὲ Ἐπιστολῇ γράφει οὕτως· ’ἡ δὲ γῆ ταῖς μὲν χελιδονείοις ἰσχάσιν ἀντιπαρατιθεῖσα τὰς Βρυγινδαρίδας καλουμένας, τῷ μὲν ὀνόματι βαρβαριζούσας, ταῖς δὲ ἡδοναῖς οὐδὲν ἧττον ἐκείνων ἀττικιζούσας.‘ Φοινικίδης δ΄ ἐν Μισουμένῃ φησίν· μύρτων λέγουσιν καὶ μέλιτος ἐγκώμια καὶ τῶν προπυλαίων καὶ τέταρτον ἰσχάδων. τούτων ἐγευσάμην καταπλεύσας εὐθέως καὶ τῶν προπυλαίων, κοὐδὲν ἦν τούτων ὅλως πρὸς ἀτταγῆνα συμβαλεῖν τῶν βρωμάτων. ἐν τούτοις τηρητέον καὶ τὴν τοῦ ἀτταγῆνος μνήμην. Φιλήμων δ΄ ἐν τῷ περὶ τῶν Ἀττικῶν Ὀνομάτων Αἰγιλίδας φησὶν εἶναι τὰς καλλίστας ἰσχάδας· Αἴγιλα δ΄ εἶναι δῆμον τῆς Ἀττικῆς ἀπὸ Αἰγίλου τινὸς ἥρωος ὠνομασμένον· χελιδονίας δὲ καλεῖσθαι τὰς ἐρυθρομελαίνας ἰσχάδας. Θεόπομπος δ΄ Εἰρήνῃ τὰς Τιθρασίας ἐπαινῶν ἰσχάδας φησὶν οὕτως· μᾶζαι, πλακοῦντες, ἰσχάδες Τιθράσιαι. οὕτω δὲ ἦσαν περισπούδαστοι πᾶσιν ἀνθρώποις αἱ ἰσχάδες—’ὄντως γὰρ‘ κατὰ τὸν Ἀριστοφάνην οὐδὲν {γὰρ ὄντως} γλυκύτερον τῶν ἰσχάδων— ὡς καὶ Ἀμιτροχάτην τὸν τῶν Ἰνδῶν βασιλέα γράψαι Ἀντιόχῳ ἀξιοῦντα, φησὶν Ἡγήσανδρος, πέμψαι αὐτῷ γλυκὺν καὶ ἰσχάδας καὶ σοφιστὴν ἀγοράσαντα. καὶ τὸν Ἀντίοχον ἀντιγράψαι· ’ἰσχάδας μὲν καὶ γλυκὺν ἀποστελοῦμέν σοι, σοφιστὴν δ΄ ἐν Ἕλλησιν οὐ νόμιμον πωλεῖσθαι.‘ ὅτι δὲ καὶ πεφωσμένας ἰσχάδας ἤσθιον Φερεκράτης δείκνυσιν ἐν Κοριαννοῖ λέγων οὕτως· ἀλλ΄ ἰσχάδας μοι πρόελε τῶν πεφωσμένων. καὶ μετ΄ ὀλίγα δέ· οὐκ ἰσχάδας οἴσεις τῶν μελαινῶν; μανθάνεις, ἐν τοῖς Μαριανδυνοῖς ἐκείνοις βαρβάροις χύτρας καλοῦσι τὰς μελαίνας ἰσχάδας. οἶδα δὲ καὶ Πάμφιλον εἰρηκότα πρόκνιδας γένος ἰσχάδων.
[14,18] (p.68) ΒΟΤΡΥΣ δὲ ὅτι μὲν κοινὸν δῆλον. σταφυλῆς δὲ μέμνηται, καίτοι δοκοῦντος τοῦ ὀνόματος Ἀσιαγενοῦς εἶναι, Κράτης ἐν δευτέρῳ Ἀττικῆς Διαλέκτου, ἐν τοῖς Ὕμνοις τοῖς ἀρχαίοις φάσκων ἀντὶ τοῦ βότρυος τὴν σταφυλὴν κεῖσθαι διὰ τούτων· αὐτῇσι σταφυλῇσι μελαίνῃσιν κομόωντες. ὅτι δὲ καὶ παρ΄ Ὁμήρῳ ἐστὶν παντὶ δῆλον Πλάτων δὲ ἐν ὀγδόῳ Νόμων καὶ βότρυς καὶ σταφυλὰς ὀνομάζει διὰ τούτων· ’ὃς ἂν ἀγροίκου ὀπώρας γεύσηται, βοτρύων εἴτε καὶ σύκων, πρὶν ἐλθεῖν τὴν ὥραν τὴν τοῦ τρυγᾶν ἀρκτούρῳ σύνδρομον, εἴτ΄ ἐν τοῖς αὑτοῦ χωρίοις εἴτε καὶ ἐν ἄλλων, ἱερὰς μὲν νʹ ὀφειλέτω τῷ Διονύσῳ δραχμάς, ἐὰν ἐκ τῶν αὑτοῦ δρέπῃ, ἐὰν δ΄ ἐκ τῶν γειτόνων, μνᾶν, ἐὰν δ΄ ἐξ ἄλλων, δύο μέρη τῆς μνᾶς. ὃς δ΄ ἂν τὴν γενναίαν νῦν λεγομένην σταφυλὴν ἢ τὰ γενναῖα σῦκα ἐπονομαζόμενα ὀπωρίζειν βούληται, ἐὰν μὲν ἐκ τῶν οἰκείων λαμβάνῃ, ὅπως ἂν ἐθέλῃ καὶ ὁπόταν βούληται καρπούσθω, ἐὰν δ΄ ἐξ ἄλλων μὴ πείσας, ἑπομένως τῷ νόμῳ τῷ ‘μὴ κινεῖν ὅ τι μὴ κατέθετο’, ἐκείνως αἰεὶ ζημιούσθω.‘ ταῦτα μὲν ὁ θεῖος Πλάτων· ἐγὼ δὲ πάλιν ζητῶ τίς ἡ γενναία σταφυλὴ καὶ τίνα τὰ γενναῖα σῦκα. ὥρα οὖν ὑμῖν ζητεῖν, ἕως ἐγὼ περὶ τῶν ἑξῆς παρακειμένων διεξέλθω.’ καὶ ὁ Μασσούριος ἔφη· ‘μηδ΄ ἀναβάλλεσθαι ἔς τ΄ αὔριον ἔς τ΄ ἔννηφι. γενναῖα λέγει τὰ εὐγενῆ ὁ φιλόσοφος, ὡς καὶ Ἀρχίλοχος· πάρελθε, γενναῖος γὰρ εἶς. ἢ τὰ ἐπιγεγεννημένα οἷον τὰ ἐπεμβεβλημένα. ὁ γὰρ Ἀριστοτέλης καὶ ἐπεμβολάδας ἀπίους ὀνομάζει τὰς ἐγκεκεντρισμένας.’ --- Δημοσθένης ἐν τῷ ὑπὲρ Κτησιφῶντος· ‘σῦκα καὶ βότρυς καὶ ἐλαίας συλλέγων.’ Ξενοφῶν ἐν Οἰκονομικῷ· ‘ὑπὸ τοῦ ἡλίου γλυκαίνεσθαι τὰς σταφυλάς.’ οἴδασιν δὲ οἱ πρὸ ἡμῶν καὶ τοὺς ἐν οἴνῳ συντιθεμένους βότρυς. Εὔβουλος γοῦν ἐν Κατακολλωμένῳ φησίν· ἀλλὰ παραλαβὼν ἀκράτῳ κροῦε καὶ δίδου πυκνὰς καὶ βότρυς τρώγειν ἀνάγκαζ΄ αὐτὸν ἐξ οἴνου συχνούς. ὁ δὲ τὸν Χείρωνα πεποιηκὼς τὸν εἰς Φερεκράτην ἀναφερόμενόν φησιν· ἀμυγδάλας καὶ μῆλα καὶ μιμαίκυλα καὶ μύρτα καὶ σέλινα κἀξ οἴνου βότρυς καὶ μυελόν. ὅτι δ΄ ἐν ταῖς Ἀθήναις διηνεκεῖς ἦσαν αἱ ὀπῶραι πᾶσαι, μαρτυρεῖ Ἀριστοφάνης ἐν Ὥραις. τί οὖν παράδοξον ἱστορεῖν δοκεῖ Ἀέθλιος ὁ Σάμιος ἐν πέμπτῳ Σαμίων Ὥρων λέγων· ‘σῦκον καὶ σταφυλὴ καὶ ὁμομηλὶς καὶ μῆλα καὶ ῥόδα δὶς τοῦ ἐνιαυτοῦ ἐγίνετο’ Λυγκεὺς δ΄ ἐν τῇ πρὸς Διαγόραν Ἐπιστολῇ ἐπαινῶν τὸν κατὰ τὴν Ἀττικὴν γινόμενον Νικοστράτειον βότρυν καὶ ἀντιτιθεὶς αὐτῷ τοὺς Ῥοδιακούς φησιν· ‘τῷ δ΄ ἐκεῖ καλουμένῳ βότρυι Νικοστρατείῳ τὸν Ἱππώνειον ἀντεκτρέφουσι βότρυν, ὃς ἀπὸ Ἑκατομβαιῶνος μηνὸς ὥσπερ ἀγαθὸς οἰκέτης διαμένει τὴν αὐτὴν ἔχων εὔνοιαν.’
[14,19] (p.69) ἐπεὶ δὲ πολλάκις ὑμῖν εἴρηται περί τε κρεῶν καὶ ὀρνίθων {καὶ περιστεριδίων}, ἔρχομαι κἀγὼ λέξων ὅσα ἐκ πολυαναγνωσίας εὑρεῖν ἠδυνήθην παρὰ τὰ προειρημένα. ΠΕΡΙΣΤΕΡΙΟΝ οὕτως ἔστιν εὑρεῖν εἰρημένον παρὰ Μενάνδρῳ ἐν Παλλακῇ· μικρὸν ἐπιμείνας προστρέχει, ‘ἠγόρακά σοι περιστέρια ταδί〉’ λέγων. ὁμοίως Νικόστρατος Ἅβρᾳ· ταῦτ΄ ἀξιῶ· τοὐρνιθάριον, τὸ περιστέριον, τὸ γάστριον. Ἀναξανδρίδης ἐν Ἀντέρωτι· περιστέρια γὰρ εἰσάγων καὶ στρουθία. Φρύνιχος Τραγῳδοῖς· περιστέριον δ΄ αὐτῷ τι λαβὲ τριωβόλου. ΦΑΣΙΑΝΙΚΟΣ. Πτολεμαῖος ὁ βασιλεὺς ἐν τῷ δωδεκάτῳ τῶν Ὑπομνημάτων περὶ τῶν ἐν Ἀλεξανδρείᾳ βασιλείων λέγων καὶ περὶ τῶν ἐν αὐτοῖς ζῴων τρεφομένων φησίν· ‘τά τε τῶν φασιανῶν, οὓς τετάρους ὀνομάζουσιν, {οὓς} οὐ μόνον ἐκ Μηδίας μετεπέμπετο, ἀλλὰ καὶ νομάδας ὄρνιθας ὑποβαλὼν ἐποίησε πλῆθος, ὥστε καὶ σιτεῖσθαι· τὸ γὰρ βρῶμα πολυτελὲς ἀποφαίνουσιν.’ αὕτη ἡ τοῦ λαμπροτάτου βασιλέως φωνή, ὃς οὐδὲ φασιανικοῦ ὄρνιθός ποτε γεύσασθαι ὡμολόγησεν, ἀλλ΄ ὥσπερ τι κειμήλιον ἀνακείμενον εἶχε τούσδε τοὺς ὄρνιθας. εἰ δὲ ἑωράκει ὡς ἡμῶν ἑκάστῳ εἷς ἐστι παρακείμενος χωρὶς τῶν ἤδη κατανηλωμένων, προσαναπεπληρώκει ἂν ταῖς πολυθρυλήτοις ἱστορίαις τῶν Ὑπομνημάτων τούτων ταῖς εἰκοσιτέσσαρσιν καὶ ἄλλην μίαν. {Ἀριστοτέλης δὲ ἢ Θεόφραστος ἐν τοῖς Ὑπομνήμασι ‘τῶν φασιανῶν, φησίν, οὐ κατὰ λόγον ἡ ὑπεροχὴ τῶν ἀρρένων, ἀλλὰ πολλῷ μείζων.’} (p.70) εἰ δ΄ ὁ προειρημένος βασιλεὺς καὶ τὸ τῶν ΤΑΩΝΩΝ πλῆθος ἑωράκει τῶν κατὰ τὴν Ῥώμην, καταπεφεύγει ἂν ἐπὶ τὴν ἱερὰν σύγκλητον, ὡς ὑπὸ τοῦ ἀδελφοῦ πάλιν τῆς βασιλείας ἐξεληλαμένος. τοσοῦτον γάρ ἐστι τούτων τῶν ὀρνίθων τὸ πλῆθος ἐν τῇ Ῥώμῃ, ὡς δοκεῖν προμεμαντευμένον τὸν κωμῳδιοποιὸν Ἀντιφάνην ἐν Στρατιώτῃ ἢ Τύχωνι εἰρηκέναι τάδε· τῶν ταὧν μὲν ὡς ἅπαξ τις ζεῦγος ἤγαγεν μόνον, σπάνιον ὂν τὸ χρῆμα, πλείους εἰσὶ νῦν τῶν ὀρτύγων. χρηστὸν ἄνθρωπον δ΄ ἐάν τις ἕνα μόνον ζητῶν ἴδῃ, ὄψετ΄ ἐκ τούτου πονηροὺς πέντε παῖδας γεγονότας. Ἄλεξις δ΄ ἐν Λαμπάδι· καταφαγεῖν αὐτὸς τοσοῦτ΄ ἀργύριον; οὐδ΄ εἰ γάλα λαγοῦ εἶχον, μὰ τὴν Γῆν, καὶ ταὧς κατήσθιον. ὅτι δὲ καὶ τιθασοὺς εἶχον αὐτοὺς ἐν ταῖς οἰκίαις Στράττις παρίστησιν ἐν Παυσανίᾳ διὰ τούτων· πολλῶν φλυάρων καὶ ταὧν ἀντάξια, οὓς βόσκεθ΄ ὑμεῖς ἕνεκα τῶν ὠκυπτέρων. Ἀναξανδρίδης ἐν Μελιλώτῳ· οὐ μανικόν ἐστ΄ ἐν οἰκίᾳ τρέφειν ταὧς, ἐξὸν τοσουτουὶ δύ΄ ἀγάλματ΄ ἀγοράσαι. Ἀναξίλας Ὀρνιθοκόμοις· καὶ πρὸς ἐπὶ τούτοις τιθασὸς οἰμώζων ταὧς. Μηνόδοτος δ΄ ὁ Σάμιος ἐν τῷ περὶ τῶν κατὰ τὸ ἱερὸν τῆς Σαμίας Ἥρας φησίν· ‘οἱ ταοὶ ἱεροί εἰσι τῆς Ἥρας. καὶ μήποτε πρώτιστοι καὶ ἐγένοντο καὶ ἐτράφησαν ἐν Σάμῳ καὶ ἐντεῦθεν εἰς τοὺς ἔξω τόπους διεδόθησαν, ὡς καὶ οἱ ἀλεκτρυόνες ἐν τῇ Περσίδι καὶ αἱ καλούμεναι μελεαγρίδες ἐν τῇ Αἰτωλίᾳ.’ διὸ καὶ Ἀντιφάνης ἐν τοῖς Ὁμοπατρίοις φησίν· ἐν Ἡλίου μέν φασι γίνεσθαι πόλει φοίνικας, ἐν Ἀθήναις δὲ γλαῦκας. ἡ Κύπρος ἔχει πελείας διαφόρους, ἡ δ΄ ἐν Σάμῳ Ἥρα τὸ χρυσοῦν, φασίν, ὀρνίθων γένος, τοὺς καλλιμόρφους καὶ περιβλέπτους ταὧς. διόπερ καὶ ἐπὶ τοῦ νομίσματος τῶν Σαμίων ταὧς ἐστιν. (p.71) ἐπεὶ δὲ καὶ τῶν μελεαγρίδων Μηνόδοτος ἐμνήσθη, λέξομέν τι καὶ ἡμεῖς περὶ αὐτῶν. Κλύτος ὁ Μιλήσιος, Ἀριστοτέλους δὲ μαθητής, ἐν τῷ αʹ περὶ Μιλήτου γράφει περὶ αὐτῶν οὕτως· ‘περὶ δὲ τὸ ἱερὸν τῆς Παρθένου ἐν Λέρῳ εἰσὶν οἱ καλούμενοι ὄρνιθες μελεαγρίδες. ὁ δὲ τόπος ἐστὶν ἑλώδης ἐν ᾧ τρέφονται. ἐστὶ δὲ ἄστοργον πρὸς τὰ ἔκγονα τὸ ὄρνεον καὶ ὀλιγωρεῖ τῶν νεωτέρων, ὥστε ἀνάγκη τοῖς ἱερεῦσιν ἐπιμελεῖσθαι αὐτῶν. ἔχει δὲ τὸ μὲν μέγεθος ὄρνιθος γενναίου, τὴν δὲ κεφαλὴν μικρὰν πρὸς τὸ σῶμα καὶ ταύτην ψιλήν, ἐπ΄ αὐτῆς δὲ λόφον σάρκινον, σκληρόν, στρογγύλον, ἐξέχοντα τῆς κεφαλῆς ὥσπερ πάτταλον, καὶ τὸ χρῶμα ξυλοειδῆ, πρὸς δὲ ταῖς γνάθοις ἀπὸ τοῦ στόματος ἀρξαμένην ἀντὶ πώγωνος μακρὰν σάρκα καὶ ἐρυθροτέραν τῶν ὀρνίθων. τὴν δὲ τοῖς ὄρνισιν ἐπὶ τῷ ῥύγχει γινομένην, ἣν ἔνιοι πώγωνα καλοῦσιν, οὐκ ἔχει· διὸ καὶ ταύτῃ κολοβόν ἐστιν. ῥύγχος δὲ ὀξύτερον καὶ μεῖζον ἢ ὄρνις ἔχει. τράχηλος μέλας, παχύτερος καὶ βραχύτερος τῶν ὀρνίθων. τὸ δὲ σῶμα ἅπαν ποικίλον, μέλανος ὄντος τοῦ χρώματος ὅλου, πτίλοις λευκοῖς καὶ πυκνοῖς διειλημμένου οὐ μείζοσιν φακῶν. οὗτοι δ΄ εἰσὶν ἐν ῥόμβοις οἱ κυκλίσκοι ἧσσον μέλασι τοῦ ὅλου χρώματος· διὸ καὶ ποικιλίαν τινὰ οἱ ῥόμβοι παρέχονται, τοῦ μὲν μέλανος ἔχοντες λευκότερον τὸ χρῶμα, τοῦ δὲ λευκοῦ πολὺ μελάντερον. τὸ δὲ κατὰ τὰς πτέρυγας αὐταῖς πεποίκιλται λευκῷ πριονώδεσιν σχήμασιν {πυρώδεσιν καὶ} παρ΄ ἄλληλα κειμένοις. σκέλη δὲ ἄκεντρα ὅμοια τοῖς ὀρνιθίοις. παραπλήσιαι δ΄ εἰσὶν αἱ θήλειαι τοῖς ἄρρεσιν· διὸ καὶ δυσδιάκριτόν ἐστι τὸ τῶν μελεαγρίδων γένος.’ τοσαῦτα καὶ ὁ περιπατητικὸς φιλόσοφος περὶ τῶν μελεαγρίδων ἱστόρησεν. (p.72) ΟΠΤΩΝ ΔΕΛΦΑΚΩΝ δὲ μνημονεύει Ἐπικράτης ἐν Ἐμπόρῳ· ἐπὶ τοῖς δ΄ ἐγὼ μάγειρος. οὔτε Σικελία καυχήσεται τρέφειν τοιοῦτον ἄρταμον κατ΄ ἰχθύων, οὐκ Ἦλις, ἔνθα δελφάκων ἐγὼ κρέα κάλλιστ΄ ὄπωπα πυρὸς ἀκμαῖς ἠνθισμένα. Ἄλεξις δ΄ ἐν Πονήρᾳ· τριωβόλου κρείσκον ἀστεῖον πάνυ ὕειον ὀπτὸν καὶ θερμόν, εὔχυλον, τέρεν, ὅταν ᾖ προσφέρων. ‘Ἀθηναῖοι δ΄, ὥς φησι Φιλόχορος, ταῖς Ὥραις θύοντες οὐκ ὀπτῶσιν, ἀλλ΄ ἕψουσι τὰ κρέα, παραιτούμενοι τὰς θεὰς ἀπείργειν τὰ περισκελῆ καύματα καὶ τοὺς αὐχμούς, μετὰ δὲ τῆς συμμέτρου θερμασίας καὶ ὑδάτων ὡραίων ἐκτελεῖν τὰ φυόμενα. τὴν μὲν γὰρ ὄπτησιν ἐλάττους παρέχεσθαι ὠφελείας, τὴν δὲ ἕψησιν οὐ μόνον τὴν ὠμότητα περιαιρεῖν, ἀλλὰ καὶ τὰ σκληρὰ μαλάττειν δύνασθαι καὶ τὰ λοιπὰ πεπαίνειν. ἔτι δ΄ εὐμενέστερον καὶ ἀκινδυνότερον πεπαίνει τὴν τροφήν. διόπερ ἑφθὸν ἐποπτᾶν οὔ φασι δεῖν οὐδ΄ ἐφέψειν. τὸ μὲν γὰρ ἀνάλυσιν ἔχειν δοκεῖ τοῦ βελτίονος, ὥς φησιν Ἀριστοτέλης· τὰ δὲ ὀπτὰ τῶν ἑφθῶν ὠμότερα καὶ ξηρότερα.’ τὰ δὲ ὀπτὰ κρέα καλεῖται φλογίδες. Στράττις γοῦν ἐν Καλλιππίδῃ ἐπὶ τοῦ Ἡρακλέους φησίν· αὐτίκα δ΄ ἥρπασε τεμάχη θερμάς τε κάπρου φλογίδας ἔβρυχέ τε πάνθ΄ ἅμα. καὶ Ἄρχιππος ἐν Ἡρακλεῖ Γαμοῦντι· ταδὶ δ΄ ἅμα χοίρων ἀκροκώλια μικρῶν ταύρου τ΄ αὐξίκερω φλογίδες αἱ δολιχαί τε κάπρου φλογίδες. (p.73) περὶ δὲ ΠΕΡΔΙΚΩΝ τί δεῖ καὶ λέγειν ἐμέ, πλεόνων εἰρημένων ὑφ΄ ὑμῶν; ἀλλ΄ οὐ παραλείψω τὸ ἱστορηθὲν ὑπὸ Ἡγησάνδρου ἐν τοῖς Ὑπομνήμασιν. φησὶν γὰρ ὅτι Σάμιοι πλεύσαντες εἰς Σύβαριν καὶ κατασχόντες τὴν Σιρῖτιν χώραν περδίκων ἀναπτάντων καὶ ποιησάντων ψόφον ἐκπλαγέντες ἔφυγον καὶ ἐμβάντες εἰς τὰς ναῦς ἀπέπλευσαν.
[14,20] περὶ δὲ ΛΑΓΩΝ Χαμαιλέων φησὶν ἐν τῷ περὶ Σιμωνίδου ὡς δειπνῶν παρὰ τῷ Ἱέρωνι ὁ Σιμωνίδης, οὐ παρατεθέντος αὐτῷ ἐπὶ τὴν τράπεζαν καθάπερ καὶ τοῖς ἄλλοις λαγωοῦ, ἀλλ΄ ὕστερον μεταδιδόντος τοῦ Ἱέρωνος, ἀπεσχεδίασεν· οὐδὲ γὰρ οὐδ΄〉 εὐρύς περ ἐὼν ἐξίκετο δεῦρο. ὄντως δ΄ ἦν ὡς ἀληθῶς κίμβιξ ὁ Σιμωνίδης καὶ αἰσχροκερδής, ὡς Χαμαιλέων φησίν. ἐν Συρακούσαις γοῦν τοῦ Ἱέρωνος ἀποστέλλοντος αὐτῷ τὰ καθ΄ ἡμέραν λαμπρῶς πωλῶν τὰ πλείω ὁ Σιμωνίδης τῶν παρ΄ ἐκείνου πεμπομένων ἑαυτῷ μικρὸν μέρος ἀπετίθετο. ἐρομένου δέ τινος τὴν αἰτίαν· ‘ὅπως, εἶπεν, ἥ τε Ἱέρωνος μεγαλοπρέπεια καταφανὴς ᾖ καὶ ἡ ἐμὴ κοσμιότης.’ ΟΥΘΑΤΟΣ δὲ Τηλεκλείδης ἐν Στερροῖς οὕτως μνημονεύει· ὡς οὖσα θῆλυς εἰκότως οὖθαρ φέρω. ὑπογάστριον δ΄ αὐτὸ ὠνόμασεν Ἀντίδοτος ἐν Μεμψιμοίρῳ. (p.74) ΣΙΤΕΥΤΩΝ δὲ ὀρνίθων μὲν μνημονεύει Μάτρων ἐν ταῖς Παρῳδίαις οὕτως· ὣς ἔφαθ΄· οἳ δ΄ ἐγέλασσαν, ἐπήνεικάν τ΄ ἐπὶ τούτῳ σιτευτὰς ὄρνιθας ἐπ΄ ἀργυρέοισι πίναξιν, ἄτριχας, οἰέτεας, λαγάνοις κατὰ νῶτον ἐίσας. δελφάκων δὲ σιτευτῶν ὁ φλυακογράφος Σώπατρος ἐν Βακχίδος Γάμῳ οὕτως· εἴ που κλίβανος ἦν, πολὺ δέλφαξ σιτευτὸς ἔγρυξεν. δελφάκια δὲ Αἰσχίνης εἴρηκεν ἐν Ἀλκιβιάδῃ οὕτως· ‘ὥσπερ αἱ καπηλίδες τὰ δελφάκια τρέφουσιν.’ Ἀντισθένης δ΄ ἐν Φυσιογνωμονικῷ· ‘καὶ γὰρ ἐκεῖναι τὰ δελφάκια πρὸς βίαν χορτάζουσιν.’ καὶ ἐν Προτρεπτικῷ δέ· ‘ἀντὶ δελφακίων τρέφεσθαι.’ δέλφακα δὲ ἀρσενικῶς εἴρηκεν Πλάτων ἐν Ποιητῇ· δέλφακα δὲ ῥαιότατον. Σοφοκλῆς Ὕβρει· ἐσθίειν ἐθέλων τὸν δέλφακα. Κρατῖνος Ὀδυσσεῦσιν· δέλφακας μεγάλους. θηλυκῶς δὲ Νικοχάρης ἔφη· κύουσαν δέλφακα. καὶ Εὔπολις Χρυσῷ Γένει· οὐκ ἀλλ΄ ἔθυον δέλφακα ωδον θἠστίᾳ καὶ μάλα καλήν. καὶ Πλάτων Ἰοῖ· πρόσφερε δεῦρο δὴ τὴν κεφαλὴν τῆς δέλφακος. Θεόπομπος Πηνελόπῃ· καὶ τὴν ἱερὰν σφάττουσιν ἡμῶν δελφάκα. χηνῶν δὲ σιτευτῶν καὶ μόσχων Θεόπομπος ἐν ιγʹ Φιλιππικῶν καὶ ιαʹ Ἑλληνικῶν, ἐν οἷς ἐμφανίζει τὸ περὶ τὴν γαστέρα τῶν Λακώνων ἐγκρατὲς γράφων οὕτως· καὶ οἱ Θάσιοι ἔπεμψαν Ἀγησιλάῳ προσιόντι πρόβατα παντοδαπὰ καὶ βοῦς εὖ τεθραμμένους, πρὸς τούτοις δὲ καὶ πέμματα καὶ τραγημάτων εἶδος παντοδαπῶν. ὁ δ΄ Ἀγησίλαος τὰ μὲν πρόβατα καὶ τὰς βοῦς ἔλαβεν, τὰ δὲ πέμματα καὶ τὰ τραγήματα πρῶτον μὲν οὐδ΄ ἔγνω· κατεκεκάλυπτο γάρ. ὡς δὲ κατεῖδεν, ἀποφέρειν αὐτοὺς ἐκέλευσεν, εἰπὼν οὐ νόμιμον εἶναι Λακεδαιμονίοις χρῆσθαι τοιούτοις τοῖς ἐδέσμασι. λιπαρούντων δὲ τῶν Θασίων ‘δότε, φησί, φέροντες ἐκείνοις,’ δείξας αὐτοῖς τοὺς εἵλωτας, εἰπὼν ὅτι τούτους δέοι διαφθείρεσθαι τρώγοντας αὐτὰ πολὺ μᾶλλον ἢ αὐτὸν καὶ τοὺς παρόντας Λακεδαιμονίων.‘ ὅτι δὲ τοῖς εἵλωσιν ὑβριστικῶς πάνυ ἐχρῶντο Λακεδαιμόνιοι καὶ Μύρων ὁ Πριηνεὺς ἱστορεῖ ἐν δευτέρῳ Μεσσηνιακῶν γράφων οὕτως· ’τοῖς δ΄ εἵλωσι πᾶν ὑβριστικὸν ἔργον ἐπιτάττουσι πρὸς πᾶσαν ἄγον ἀτιμίαν. κυνῆν τε γὰρ ἕκαστον φορεῖν ἐπάναγκες ὥρισαν καὶ διφθέραν περιβεβλῆσθαι πληγάς τε τεταγμένας λαμβάνειν κατ΄ ἐνιαυτὸν ἀδικήματος χωρίς, ἵνα μήποτε δουλεύειν ἀπομάθωσιν. πρὸς δὲ τούτοις εἴ τινες ὑπερακμάζοιεν τὴν οἰκετικὴν ἐπιφάνειαν, ἐπέθηκαν ζημίαν θάνατον καὶ τοῖς κεκτημένοις ἐπιτίμιον, εἰ μὴ ἐπικόπτοιεν τοὺς ἁδρουμένους. καὶ παραδόντες αὐτοῖς τὴν χώραν ἔταξαν μοῖραν ἣν αὐτοῖς ἀνοίσουσιν αἰεί.‘ χηνίζειν δὲ εἴρηται ἐπὶ τῶν αὐλούντων. Δίφιλος Συνωρίδι· ἐχηνίασας· ποιοῦσι τοῦτο πάντες οἱ παρὰ Τιμοθέῳ. (p.75) ἐπεὶ δὲ καὶ πετασῶνος μέρος ἑκάστῳ κεῖται, ἣν ΠΕΡΝΑΝ καλοῦσι, φέρε τι εἴπωμεν καὶ περὶ ταύτης, εἴ τις τοῦ ὀνόματος μνημονεύει. κάλλισται μὲν γὰρ αἱ Γαλλικαί, οὐκ ἀπολείπονται δὲ αὐτῶν οὔτε αἱ ἀπὸ Κιβύρας τῆς Ἀσιατικῆς οὔτε αἱ Λύκιαι. μνημονεύει δ΄ αὐτῶν Στράβων ἐν τρίτῃ Γεωγραφουμένων, ἀνὴρ οὐ πάνυ νεώτερος· λέγει γὰρ αὐτὸν ἐν τῇ ἑβδόμῃ τῆς αὐτῆς πραγματείας ἐγνωκέναι Ποσειδώνιον τὸν ἀπὸ τῆς στοᾶς φιλόσοφον, οὗ πολλάκις ἐμεμνήμεθα συγγενομένου Σκιπίωνι τῷ τὴν Καρχηδόνα ἑλόντι. γράφει δ΄ οὖν ὁ Στράβων οὕτως· ’ἐν Σπανίᾳ πρὸς τῇ Ἀκυτανίᾳ πόλις Πομπέλων, ὡς ἂν εἴποι τις Πομπηιόπολις, ἐν ᾗ πέρναι διάφοροι συντίθενται ταῖς Κανταβρικαῖς ἐνάμιλλοι.‘ ΑΛΙΠΑΣΤΩΝ δὲ κρεῶν μνημονεύει ὁ τῆς κωμῳδίας ποιητὴς Ἀριστομένης ἐν Διονύσῳ· ἁλίπαστα ταῦτα παρατίθημί σοι. καὶ ἐν Γόησιν· {ὁ στράβων} ἁλίπαστον αἰεὶ τὸν θεράποντ΄ ἐπεσθίειν.
[14,21] (p.76) ἐπεὶ δὲ καὶ ’Σικελίας αὔχημα τροφαλὶς‘ ἥδ΄ ἐστί σοι, φίλοι, λέξωμέν τι καὶ περὶ ΤΥΡΩΝ. Φιλήμων μὲν γὰρ ἐν τῷ ἐπιγραφομένῳ Σικελικῷ· ἐγὼ πρότερον μὲν ᾠόμην τὴν Σικελίαν ἓν τοῦτ΄ ἀπότακτον αὐτὸ τοὺς τυροὺς ποιεῖν καλούς. ἔτι ταῦτα προσετίθην ἀκηκοώς, ἱμάτια ποικίλ΄ εἰ λέγοι τις Σικελικά. {Β.} σκεύη μὲν οὖν καὶ κτήματ΄ ᾠόμην φέρειν. καὶ ὁ Τρομιλικὸς δὲ τυρὸς ἔνδοξός ἐστι. περὶ οὗ φησιν Δημήτριος ὁ Σκήψιος ἐν δευτέρῳ Τρωικοῦ Διακόσμου οὕτως· ’τῆς Ἀχαίας πόλις Τρομίλεια, περὶ ἣν γίνεται τυρὸς αἴγειος ἥδιστος, οὐκ ἔχων σύγκρισιν πρὸς ἕτερον, ὁ προσαγορευόμενος Τρομιλικός· οὗ καὶ Σιμωνίδης μνημονεύει ἐν Ἰάμβῳ, οὗ ἡ ἀρχή· ἦ πολλὰ μὲν δὴ προεκπονῇ, Τηλέμβροτε, γράφων· ἐνταῦθα μέντοι τυρὸς ἐξ Ἀχαίης Τρομιλικὸς θαυμαστός, ὃν κατήγαγον --- Εὐριπίδης δ΄ ἐν Κύκλωπι ὀπίαν καλεῖ τυρὸν τὸν δριμύν, τὸν πηγνύμενον τῷ τῆς συκῆς ὀπῷ· καὶ τυρὸς ὀπίας ἐστὶ καὶ Διὸς γάλα. ἐπεὶ δὲ περὶ πάντων εἶπον τῶν παρακειμένων ἀποτράγημά τε πεποίημαι τὸν Τρομιλικόν, καταπαύσω τὸν λόγον· τὸ γὰρ λείψανον τῶν τραγημάτων καὶ τρωξίμων ἀποτράγημα εἴρηκεν Εὔπολις. σκώπτων γὰρ Διδυμίαν τινὰ ἀποτράγημα αὐτὸν εἴρηκεν ἀλώπεκος ἤτοι ὡς μικρὸν τὸ σῶμα ἢ ὡς κακοήθη καὶ πανοῦργον, ὥς φησιν ὁ Ἀσκαλωνίτης Δωρόθεος. τοὺς δὲ λεπτοὺς τῶν τυρῶν καὶ πλατεῖς Κρῆτες θηλείας καλοῦσιν, ὥς φησι Σέλευκος· οὓς ἐν θυσίαις τισὶν ἐναγίζουσιν. πυριέφθων δὲ μνημονεύει (οὕτω δὲ καλεῖται τὸ πρῶτον γάλα) Φιλιππίδης ἐν Αὐλοῖς· τὰ δὲ πυρίεφθα καὶ τὰ λάγανα ταῦτ΄ ἔχων. καὶ ἴσως πάντα τὰ τοιαῦτα ἐπιδειπνίδας ἔλεγον Μακεδόνες. κώθωνος γὰρ ἡδύσματα ταῦτα.‘ (p.77) τοιαῦτά τινα ἔτι τοῦ Οὐλπιανοῦ διαλεγομένου ἐπελθὼν εἷς ἐκείνων τῶν σοφιστῶν μαγείρων ἐκήρυσσε μῦμα. καὶ πολλῶν ξενιζομένων ἐπὶ τῷ κηρύγματι —οὐ γὰρ ἐδείκνυεν ὁ στιγματίας ὅ τι ἦν—ἔφη· ’ἀγνοεῖν μοι δοκεῖτε, ὦ ἄνδρες δαιταλῆς, ὅτι καὶ Κάδμος ὁ τοῦ Διονύσου πάππος μάγειρος ἦν.‘ σιωπησάντων δὲ καὶ ἐπὶ τούτῳ πάντων ’Εὐήμερος, ἔφη, ὁ Κῷος ἐν τῷ τρίτῳ τῆς Ἱερᾶς Ἀναγραφῆς τοῦθ΄ ἱστορεῖ, ὡς Σιδωνίων λεγόντων τοῦτο, ὅτι Κάδμος μάγειρος ὢν τοῦ βασιλέως καὶ παραλαβὼν τὴν Ἁρμονίαν αὐλητρίδα καὶ αὐτὴν οὖσαν τοῦ βασιλέως ἔφυγεν σὺν αὐτῇ. ἐγὼ δὲ φεύξομαι γ΄ ἐλεύθερος γεγώς ; οὐδὲ γὰρ ἂν εὕροι τις ὑμῶν δοῦλον μάγειρόν τινα ἐν κωμῳδίᾳ πλὴν παρὰ Ποσειδίππῳ μόνῳ. δοῦλοι δ΄ ὀψοποιοὶ παρῆλθον ὑπὸ πρώτων Μακεδόνων τοῦτ΄ ἐπιτηδευσάντων ἢ δι΄ ὕβριν ἢ δι΄ ἀτυχίαν τῶν αἰχμαλωτισθεισῶν πόλεων. ἐκάλουν οἱ παλαιοὶ τὸν μὲν πολιτικὸν μάγειρον μαίσωνα, τὸν δ΄ ἐκτόπιον τέττιγα. Χρύσιππος δ΄ ὁ φιλόσοφος τὸν μαίσωνα ἀπὸ τοῦ μασᾶσθαι οἴεται κεκλῆσθαι, οἷον τὸν ἀμαθῆ καὶ πρὸς γαστέρα νενευκότα, ἀγνοῶν ὅτι Μαίσων γέγονεν κωμῳδίας ὑποκριτὴς Μεγαρεὺς τὸ γένος, ὃς καὶ τὸ προσωπεῖον εὗρε τὸ ἀπ΄ αὐτοῦ καλούμενον μαίσωνα, ὡς Ἀριστοφάνης φησὶν ὁ Βυζάντιος ἐν τῷ περὶ Προσώπων, εὑρεῖν αὐτὸν φάσκων καὶ τὸ τοῦ θεράποντος πρόσωπον καὶ τὸ τοῦ μαγείρου. καὶ εἰκότως καὶ τὰ τούτοις πρέποντα σκώμματα καλεῖται μαισωνικά. μάλιστα γὰρ εἰσάγονται οἱ μάγειροι σκωπτικοί τινες, ὡς παρὰ Μενάνδρῳ ἐν Ἐπιτρέπουσιν. καὶ Φιλήμων δέ πού φησιν· σφίγγ΄ ἄρρεν΄, οὐ μάγειρον εἰς τὴν οἰκίαν εἴληφ΄· ἁπλῶς γὰρ οὐδὲ ἕν, μὰ τοὺς θεούς, ὧν ἂν λέγῃ συνίημι· καινὰ ῥήματα πεπορισμένος γάρ ἐστι. τὸν δὲ Μαίσωνα Πολέμων ἐν τοῖς πρὸς Τίμαιον ἐκ τῶν ἐν Σικελίᾳ φησὶν εἶναι Μεγάρων καὶ οὐκ ἐκ τῶν Νισαίων. ἀλλ΄ ὅ γε Ποσείδιππος περὶ δούλων μαγείρων ἐν Ἀποκλειομένῃ φησίν· ταυτὶ μὲν οὖν τοιαῦτα. συμβαίνει δέ τι νῦν μοι διακονοῦντι παρὰ τῷ δεσπότῃ ἀστεῖον· οὐχ ἁλώσομ΄ ἐκφέρων κρέας. καὶ ἐν Συντρόφοις· ἐβάδιζες ἔξω τῶν πυλῶν μάγειρος ὤν; {Β.} ἐντὸς πυλῶν γὰρ ἂν μένων ἄδειπνος ἦν. {Α.} πότερ΄ οὖν ἀφεῖσαι; {Β.} κατ΄ ἀγορὰν ἐργάζομαι ἐπρίατο γάρ τις ὁμότεχνός με γνώριμος. (p.78) οὐδὲν οὖν ἦν παράδοξον εἰ καὶ θυτικῆς ἦσαν ἔμπειροι οἱ παλαίτεροι μάγειροι· προίσταντο γοῦν καὶ γάμων καὶ θυσιῶν. διόπερ Μένανδρος ἐν Κόλακι τὸν τοῖς τετραδισταῖς διακονούμενον μάγειρον ἐν τῇ τῆς Πανδήμου Ἀφροδίτης ἑορτῇ ποιεῖ ταυτὶ λέγοντα· σπονδή. δίδου σὺ σπλάγχν΄ ἀκολουθῶν. ποῖ βλέπεις; σπονδή. φέρ΄, ὦ παῖ Σωσία. σπονδή. καλῶς. εὔχου. θεοῖς Ὀλυμπίοις εὐχώμεθα Ὀλυμπίαισι, πᾶσι πάσαις· λάμβανε τὴν γλῶτταν. ἐπὶ τούτῳ διδόναι σωτηρίαν, ὑγίειαν, ἀγαθὰ πολλὰ τῶν ὄντων τε νῦν ἀγαθῶν ὄνησιν πᾶσι. ταῦτ΄ εὐχώμεθα. καὶ παρὰ Σιμωνίδῃ δέ φησιν ἕτερος· ὗν ὡς ἄφευσα χὠς ἐμίστυλα κρέα ἱρωστί· καὶ γὰρ οὐ κακῶς ἐπίσταμαι --- ἐμφαίνει δ΄ αὐτῶν τὴν ἐμπειρίαν καὶ ἡ πρὸς Ἀλέξανδρον Ὀλυμπιάδος Ἐπιστολή. προτρεπομένη μάγειρον αὑτῇ πρίασθαι θυσιῶν ἔμπειρον ἡ μήτηρ φησί· ‘Πελίγναν τὸν μάγειρον λαβὲ παρὰ τῆς μητρός. οὗτος γὰρ οἶδε τὰ ἱερά σου τὰ πατρῷα πάντα ὃν τρόπον θύεται καὶ τὰ ἀργαδιστικὰ καὶ τὰ Βακχικά, ὅσα τε Ὀλυμπιὰς προθύεται οὗτος οἶδεν. μὴ οὖν ἀμελήσῃς, ἀλλὰ λαβέ· καὶ ἀπόστειλον πρὸς ἐμὲ τὴν ταχίστην.’
[14,22] (p.79) ὅτι δὲ σεμνὸν ἦν ἡ μαγειρικὴ μαθεῖν ἔστιν ἐκ τῶν Ἀθήνησι Κηρύκων. οἵδε γὰρ μαγείρων καὶ βουτύπων ἐπεῖχον τάξιν, ὥς φησιν Κλείδημος ἐν Πρωτογονίας πρώτῳ. Ὅμηρός τε τὸ ῥέζειν ἐπὶ τοῦ θύειν τάσσει, τὸ δὲ θύειν ἐπὶ τοῦ ψαιστὰ μεταδόρπια θυμιᾶν· καὶ οἱ παλαιοὶ τὸ θύειν δρᾶν ὠνόμαζον. ἔδρων δ΄ οἱ Κήρυκες ἄχρι πολλοῦ βουθυτοῦντες, φησί, καὶ σκευάζοντες καὶ μιστύλλοντες, ἔτι δ΄ οἰνοχοοῦντες. Κήρυκας δ΄ αὐτοὺς ἀπὸ τοῦ κρείττονος ὠνόμαζον. ἀναγέγραπταί τε οὐδαμοῦ μαγείρῳ μισθός, ἀλλὰ κήρυκι. καὶ Ἀγαμέμνων δὲ παρ΄ Ὁμήρῳ θύει βασιλεύων· φησὶ γὰρ ὁ ποιητής· ἦ καὶ ἀπὸ στομάχους ἀρνῶν τάμε νηλέι χαλκῷ, καὶ τοὺς μὲν κατέθηκεν ἐπὶ χθονὸς ἀσπαίροντας θυμοῦ δευομένους· ἀπὸ γὰρ μένος εἵλετο χαλκός. καὶ Θρασυμήδης ὁ τοῦ Νέστορος υἱὸς ἀναλαβὼν πέλεκυν κόπτει τὸν βοῦν, ἐπεὶ διὰ τὸ γῆρας ὁ Νέστωρ οὐκ ἠδύνατο· συνεπόνουν δ΄ αὐτῷ καὶ οἱ ἄλλοι ἀδελφοί. οὕτως ἔνδοξον ἦν καὶ μέγιστον τὸ τῆς μαγειρικῆς τέχνης ἀξίωμα. καὶ παρὰ Ῥωμαίοις δ΄ οἱ τιμηταὶ —μεγίστη δ΄ αὕτη ἀρχὴ—τὴν περιπόρφυρον ἐνδεδυκότες καὶ ἐστεφανωμένοι πελέκει τὰ ἱερεῖα κατέβαλλον. οὐ παρέργως δὲ παρὰ τῷ Ὁμήρῳ καὶ τὰ ὅρκια καὶ τὰ ἱερόθυτα κήρυκες κομίζουσιν, ὡς παλαιᾶς οὔσης καὶ προσηκούσης αὐτοῖς τῆς λειτουργίας· Ἕκτωρ δὲ προτὶ ἄστυ δύο κήρυκας ἔπεμπε καρπαλίμως ἄρνας τε φέρειν Πρίαμόν τε καλέσσαι. καὶ πάλιν· αὐτὰρ ὃ Ταλθύβιον προίει κρείων Ἀγαμέμνων νῆας ἐπὶ γλαφυρὰς ἰέναι ἠδ΄ ἄρν΄ ἐκέλευσεν οἰσέμεναι. καί· Ταλθύβιος δὲ θεῷ ἐναλίγκιος αὐδὴν κάπρον ἔχων ἐν χερσὶ παρίστατο ποιμένι λαῶν. (p.80) ἐν δὲ τῷ πρώτῳ τῆς Ἀτθίδος Κλείδημος φῦλον ἀποφαίνει μαγείρων ἐχόντων δημιουργικὰς τιμάς, οἷς καὶ τὸ πλῆθος ἐνεργεῖν ἔργον ἦν. οὐκ ἀπεικότως δὲ καὶ Ἀθηνίων ἐν Σαμόθρᾳξιν, ὥς φησιν Ἰόβας, μάγειρον εἰσάγει φυσιολογοῦντα διὰ τούτων· οὐκ οἶσθ΄ ὅτι πάντων ἡ μαγειρικὴ τέχνη πρὸς εὐσέβειαν πλεῖστα προσενήνεχθ΄ ὅλως; {Β.} τοιοῦτόν ἐστι τοῦτο; {Α.} πάνυ γε, βάρβαρε. τοῦ θηριώδους καὶ παρασπόνδου βίου ἡμᾶς γὰρ ἀπολύσασα καὶ τῆς δυσχεροῦς ἀλληλοφαγίας ἤγαγ΄ εἰς τάξιν τινὰ καὶ τουτονὶ περιῆψεν ὃν νυνὶ βίον ζῶμεν. {Β.} τίνα τρόπον; {Α.} πρόσεχε, κἀγώ σοι φράσω. ἀλληλοφαγίας καὶ κακῶν ὄντων συχνῶν γενόμενος ἄνθρωπός τις οὐκ ἀβέλτερος ἔθυς΄ ἱερεῖον πρῶτος, ὤπτησεν κρέας. ὡς δ΄ ἦν τὸ κρέας ἥδιον ἀνθρώπου κρεῶν, αὑτοὺς μὲν οὐκ ἐμασῶντο, τὰ δὲ βοσκήματα θύοντες ὤπτων. ὡς δ΄ ἅπαξ τῆς ἡδονῆς ἐμπειρίαν τιν΄ ἔλαβον, ἀρχῆς γενομένης ἐπὶ πλεῖον ηὖξον τὴν μαγειρικὴν τέχνην. ὅθεν ἔτι καὶ νῦν τῶν πρότερον μεμνημένοι τὰ σπλάγχνα τοῖς θεοῖσιν ὀπτῶσιν φλογὶ ἅλας οὐ προσάγοντες· οὐ γὰρ ἦσαν οὐδέπω εἰς τὴν τοιαύτην χρῆσιν ἐξευρημένοι. ὡς δ΄ ἤρες΄ αὐτοῖς ὕστερον, καὶ τοὺς ἅλας προσάγουσιν ἤδη, τῶν ἱερῶν γεγραμμένων τὰ πάτρια διατηροῦντες. ἅπερ ἡμῖν μόνα ἅπασιν ἀρχὴ γέγονε τῆς σωτηρίας, τὸ προσφιλοτεχνεῖν διά τε τῶν ἡδυσμάτων ἐπὶ πλεῖον αὔξειν τὴν μαγειρικὴν τέχνην. {Β.} καινὸς γάρ ἐστιν οὑτοσὶ Παλαίφατος. {Α.} μετὰ ταῦτα γαστρίον τις ὠνθυλευμένον προιόντος εἰσηνέγκατ΄ ἤδη τοῦ χρόνου· {ἀκριβῶς} ἐρίφιον ἐτακέρωσε, πνικτῷ διέλαβεν περικομματίῳ, διεγίγγρας΄ ὑποκρούσας γλυκεῖ, ἰχθὺν παρεισεκύκλησεν οὐδ΄ ὁρώμενον, λάχανον, τάριχος πολυτελές, χόνδρον, μέλι. ὡς πολὺ δὲ διὰ τὰς ἡδονὰς ἃς νῦν λέγω ἀπεῖχ΄ ἕκαστος τοῦ φαγεῖν ἂν ἔτι νεκροῦ· αὑτοῖς ἅπαντες ἠξίουν συζῆν, ὄχλος ἠθροίζετ΄, ἐγένονθ΄ αἱ πόλεις οἰκούμεναι διὰ τὴν τέχνην, ὅπερ εἶπα, τὴν μαγειρικήν. {Β.} ἄνθρωπε χαῖρε, περὶ πόδ΄ εἶ τῷ δεσπότῃ. {Α.} καταρχόμεθ΄ ἡμεῖς οἱ μάγειροι, θύομεν, σπονδὰς ποιοῦμεν, τῷ μάλιστα τοὺς θεοὺς ἡμῖν ὑπακούειν διὰ τὸ ταῦθ΄ εὑρηκέναι τὰ μάλιστα συντείνοντα πρὸς τὸ ζῆν καλῶς. {Β.} ὑπὲρ εὐσεβείας οὖν ἀφεὶς παῦσαι λέγων. {Α.} ἥμαρτον. ἀλλὰ δεῦρο νῦν〉 συνείσιθι ἐμοί, τά τ΄ ἔνδον εὐτρεπῆ ποίει λαβών. (p.81) καὶ Ἄλεξις δ΄ ἐν Λεβητίῳ δηλοῖ ὅτι ἡ μαγειρικὴ τέχνη ἐπιτήδευμα ἦν ἐλευθέρων· πολίτης γάρ τις οὐκ ἀγενὴς ἐν αὐτῷ δείκνυται ὁ μάγειρος. καὶ οἱ τὰ Ὀψαρτυτικὰ δὲ συγγράψαντες Ἡρακλείδης τε καὶ Γλαῦκος ὁ Λοκρὸς οὐχ ἁρμόττειν φασὶ ‘δούλοισι τὴν μαγειρικήν, ἀλλ΄ οὐδὲ τοῖς τυχοῦσι τῶν ἐλευθέρων.’ ἐκσεμνύνει δὲ τὴν τέχνην καὶ ὁ νεώτερος Κρατῖνος ἐν τοῖς Γίγασι λέγων· ἐνθυμεῖ δὲ τῆς γῆς ὡς γλυκὺ ὄζει καπνός τ΄ ἐξέρχετ΄ εὐωδέστατος; οἰκεῖ τις, ὡς ἔοικεν, ἐν τῷ χάσματι λιβανωτοπώλης ἢ μάγειρος Σικελικός. {Β.} παραπλησίαν ὀσμὴν λέγεις ἀμφοῖν γλυκύς; καὶ Ἀντιφάνης δ΄ ἐν Δυσπράτῳ ἐπαινῶν τοὺς Σικελικοὺς μαγείρους λέγει· Σικελῶν δὲ τέχναις ἡδυνθεῖσαι δαιτὸς διαθρυμματίδες. καὶ Μένανδρος ἐν Φάσματι· ἐπισημαίνεσθ΄, ἐὰν ἡ σκευασία καθάρειος ᾖ καὶ ποικίλη. Ποσείδιππος ἐν Ἀναβλέποντι· ἐγὼ μάγειρον λαμβάνων ἀκήκοα τὰ τῶν μαγείρων πάνθ΄ ἃ καθ΄ ἑκάστου κακὰ ἀντεργολαβοῦντος ἔλεγον· ὃ μὲν ὡς οὐκ ἔχει ῥῖνα κριτικὴν πρὸς τοὔψον, ὃ δ΄ ὅτι τὸ στόμα πονηρόν, ὃ δὲ τὴν γλῶτταν εἰς ἀσχήμονας ἐπιθυμίας ἔνιά τε τῶν ἡδυσμάτων, κάθαλος, κάτοξος, χναυστικός, προσκαυστικός, καπνὸν οὐ φέρων, πῦρ οὐ φέρων. ἐκ τοῦ πυρὸς εἰς τὰς μαχαίρας ἦλθον· ὧν εἷς οὑτοσὶ διὰ τῶν μαχαιρῶν τοῦ πυρός τ΄ ἐλήλυθεν. Ἀντιφάνης δ΄ ἐν Φιλώτιδι τὴν σοφίαν τῶν μαγείρων ἐμφανίζων φησίν· οὐκοῦν τὸ μὲν γλαυκίδιον, ὥσπερ ἄλλοτε, ἕψειν ἐν ἅλμῃ φημί. {Β.} τὸ δὲ λαβράκιον; {Α.} ὀπτᾶν ὅλον. {Β.} τὸν γαλεόν; {Α.} ἐν ὑποτρίμματι ζέσαι. {Β.} τὸ δ΄ ἐγχέλειον; {Α.} ἅλες, ὀρίγανον, ὕδωρ. {Β.} ὁ γόγγρος; {Α.} ταὐτόν. {Β.} ἡ βατίς; {Α.} χλόη. {Β.} πρόσεστι θύννου τέμαχος. {Α.} ὀπτήσεις. {Β.} κρέας ἐρίφειον; {Α.} ὀπτόν. {Β.} θάτερον; {Α.} τἀναντία. {Β.} ὁ σπλήν; {Α.} σεσάχθω. {Β.} νῆστις; {Β.} ἀπολεῖ μ΄ οὑτοσί. ἀοιδίμων δ΄ ὀψαρτυτῶν ὀνόματα καταλέγει Βάτων ἐν Εὐεργέταις οὕτως· εὖ γ΄, ὦ Σιβύνη, τὰς νύκτας οὐ καθεύδομεν οὐδ΄ ἀναγεγράμμεθ΄, ἀλλὰ καίεται λύχνος, καὶ βιβλίον ἐν〉 ταῖς χερσί, καὶ φροντίζομεν τί Σόφων καταλέλοιπ΄ ἢ τί Σημωνακτίδης ὁ Χῖος ἢ Τυνδάριχος ὁ Σικυώνιος, ἢ Ζωπυρῖνος. {Α.} αὐτὸς εὕρηκας δὲ τί; {Α.} τὰ μέγιστα. {Β.} ποῖα ταῦτα; {Α.} τοὺς τεθνηκότας --- (p.82) ἐγὼ δὲ τοιουτονὶ βρῶμα ὑμῖν, ἄνδρες φίλοι, τὸ μῦμα φέρω. περὶ οὗ Ἀρτεμίδωρος μὲν ὁ Ἀριστοφάνειος ἐν Ὀψαρτυτικαῖς Γλώσσαις φησὶν ὅτι σκευάζεται ἐκ κρεῶν καὶ αἵματος, πολλῶν ἀρτυμάτων συνεμβαλλομένων. Ἐπαίνετος δ΄ ἐν Ὀψαρτυτικῷ λέγει ταῦτα· ‘μῦμα δὲ παντὸς ἱερείου, καὶ ὄρνιθος δὲ χρὴ ποιεῖν τὰ ἁπαλὰ τῶν κρεῶν μικρὰ συντεμόντα καὶ τὰ σπλάγχνα καὶ τὸ ἔντερον καὶ τὸ αἷμα διαθρύψαντα καὶ ἀρτύσαντα ὄξει, τυρῷ ὀπτῷ, σιλφίῳ, κυμίνῳ, θύμῳ χλωρῷ καὶ ξηρῷ, θύμβρᾳ, κοριάννῳ χλωρῷ τε καὶ ξηρῷ καὶ γητίῳ καὶ κρομμύῳ καθαρῷ πεφωσμένῳ ἢ μήκωνι καὶ σταφίδι ἢ μέλιτι καὶ ῥόας ὀξείας κόκκοις. εἶναι δέ σοι τὸ αὐτὸ μῦμα καὶ ὄψον." (p.83) τοσαῦτα καὶ τούτου κατακόψαντος οὐ μόνον τὰ προειρημένα ἀλλὰ καὶ ἡμᾶς, ἄλλος ἐπεισῆλθεν τὴν ματτύην κομίζων. ὑπὲρ ἧς καὶ ζητήσεως γενομένης καὶ τοῦ Οὐλπιανοῦ εἰπόντος τὰ ἐκ τῶν Ὀψαρτυτικῶν Γλωσσῶν τοῦ προειρημένου Ἀρτεμιδώρου, Αἰμιλιανὸς Δωροθέῳ ἔφη τῷ Ἀσκαλωνίτῃ σύγγραμμα ἐκδεδόσθαι ἐπιγραφόμενον Περὶ Ἀντιφάνους καὶ περὶ τῆς παρὰ τοῖς νεωτέροις κωμικοῖς ματτύης· ἣν Θετταλῶν φησιν εἶναι εὕρημα, ἐπιχωριάσαι δὲ κἀν ταῖς Ἀθήναις κατὰ τὴν Μακεδόνων ἐπικράτειαν. ὁμολογοῦνται δ΄ οἱ Θετταλοὶ πολυτελέστατοι τῶν Ἑλλήνων γεγενῆσθαι περί τε τὰς ἐσθῆτας καὶ τὴν δίαιταν· ὅπερ αὐτοῖς αἴτιον ἐγένετο καὶ τοῦ κατὰ τῆς Ἑλλάδος ἐπαγαγεῖν τοὺς Πέρσας, ἐζηλωκόσι τὴν τούτων τρυφὴν καὶ πολυτέλειαν. ἱστορεῖ δὲ περὶ τῆς πολυτελείας αὐτῶν καὶ Κριτίας ἐν τῇ Πολιτείᾳ αὐτῶν. ὠνομάσθη δὲ ἡ ματτύη, ὡς μὲν ὁ Ἀθηναῖος Ἀπολλόδωρός φησιν ἐν τῷ πρώτῳ τῶν Ἐτυμολογουμένων, ἀπὸ τοῦ μασᾶσθαι, ὥσπερ καὶ ἡ μαστίχη καὶ ἡ μάσταξ· ἡμεῖς δέ φαμεν ἀπὸ τοῦ μάττειν, ἀφ΄ οὗ καὶ ἡ μᾶζα αὐτὴ ὠνομάσθη καὶ ἡ παρὰ Κυπρίοις καλουμένη μαγίς, καὶ τὸ τρυφᾶν καθ΄ ὑπερβολὴν ὑπερμαζᾶν. κατ΄ ἀρχὰς μὲν οὖν τὴν δημοτικὴν καὶ κοινὴν ταύτην τροφὴν τὴν ἐκ τῶν ἀλφίτων μᾶζαν ὠνόμαζον καὶ μάττειν τὸ παρασκευάζειν αὐτήν. ὕστερον δὲ ποικίλλοντες τὴν ἀναγκαίαν τροφὴν ἀκολάστως καὶ περιέργως μικρὸν παραγαγόντες τοὔνομα τῆς μάζης ματτύην ὠνόμαζον πᾶν τὸ πολυτελὲς ἔδεσμα, τὸ δὲ ματτυάζειν τὸ παρασκευάζειν αὐτά, εἴτε ἰχθὺς εἴη εἴτε ὄρνις εἴτε λάχανον εἴτε ἱερεῖον εἴτε πεμμάτιον. τοῦτο δὲ δῆλόν ἐστιν ἐξ οὗ καὶ ὁ Ἀρτεμίδωρος παρέθετο μαρτυρίου Ἀλέξιδος· συνεμφῆναι γὰρ βουλόμενος ὁ Ἄλεξις τὴν ἀκολασίαν τῆς παρασκευῆς προσέθηκε τὸ λέπεσθαι. ἔχει δ΄ οὕτως ἡ σύμπασα ἐκλογὴ οὖσα ἐκ τοῦ διεσκευασμένου δράματος ὃ ἐπιγράφεται Δημήτριος· τοὔψον λαβοῦσαι τοῦτο ταπεταλμένον σκευάζετ΄, εὐωχεῖσθε, προπόσεις πίνετε, λέπεσθε, ματτυάζετε. τῷ δὲ λέπεσθαι χρῶνται οἱ Ἀθηναῖοι ἐπ΄ ἀσελγοῦς καὶ φορτικῆς δι΄ ἀφροδισίων ἡδονῆς. (p.84) καὶ ὁ Ἀρτεμίδωρος ἐν ταῖς Ὀψαρτυτικαῖς Γλώσσαις τὴν ματτύην ἀποφαίνει κοινὸν εἶναι πάντων ὄνομα τῶν πολυτελῶν ἐδεσμάτων, γράφων οὕτως ’ἔστι τις ὄρνιθος ματτύης. ἐσφάχθω μὲν διὰ τοῦ στόματος εἰς τὴν κεφαλήν. ἔστω δὲ ἕωλος καθάπερ ὁ πέρδιξ· ἐὰν δὲ θέλῃς, ὡς ἔχει αὐτοῖς πτεροῖς ἐᾶν τετιλμένην.‘ εἶτα τὸν τρόπον ἐκθεὶς τῆς ἀρτύσεως καὶ τῆς ἑψήσεως ἐπιφέρει εὐθύς· ’καὶ νομάδα παχεῖαν ἕψε καὶ νεοσσοὺς τῶν ἤδη κοκκυζόντων, ἐὰν θέλῃς παρὰ πότον χρῆσθαι. εἶτ΄ ἐξελὼν τὰ λάχανα εἰς τρυβλίον καὶ τῆς ὄρνιθος τῶν κρεῶν ἐπιθεὶς παρατίθει· τοῦ θέρους ἀντὶ τοῦ ὄξους τῆς ὄμφακος ἐμβαλὼν εἰς τὸν ζωμὸν ὡς ἔχει τοὺς βότρυς· ἐπειδὰν δὲ ἑφθὴ γένηται, ἔξελε μετὰ τοῦ βοτρυδίου πρὸ τοῦ τὸ γίγαρτον ἐξαφεῖναι, εἶθ΄ οὕτως τὸ λάγανον κατάθρυπτε. οὗτος ὁ〉 ματτύης ἐν τοῖς ἡδίστοις.‘ ὅτι μὲν οὖν κοινὸν ἦν τοὔνομα τῶν πολυτελεστάτων ἐδεσμάτων φανερόν· ὅτι δὲ καὶ ὁ τρόπος τῆς τοιαύτης εὐωχίας ὁμοίως ἐλέγετο Φιλήμων φησὶν ἐν Ἁρπαζομένῳ· γυμνῷ φυλακὴν ἐπίταττε, καὶ διὰ τριῶν ποτηρίων με ματτύης εὐφραινέτω. καὶ ἐν Ἀνδροφόνῳ· πιεῖν τις ἡμῖν ἐγχεάτω καὶ ματτύην ποιεῖτε θᾶττον. Ἄλεξις δ΄ ἐν Πυραύνῳ ἀμφιβόλως εἴρηκεν ἐγὼ δ΄ ἐπειδὰν ἀσχολουμένους λάβω, ἀνέκραγον ’οὐ δώσει τις ἡμῖν ματτύην;‘ ὥσπερ ἂν εἰ τὸ δεῖπνον ἔλεγεν· πιθανὸν δὲ καὶ ἰδίως ἐπί τι〉 τῶν ἐδεσμάτων ἀναφέρειν. Μάχων δ΄ ὁ Σικυώνιος τῶν μὲν κατὰ Ἀπολλόδωρον τὸν Καρύστιον κωμῳδιοποιῶν εἷς ἐστι καὶ αὐτός· οὐκ ἐδίδαξεν δ΄ Ἀθήνησι τὰς κωμῳδίας τὰς ἑαυτοῦ, ἀλλ΄ ἐν Ἀλεξανδρείᾳ. ἦν δ΄ ἀγαθὸς ποιητὴς εἴ τις ἄλλος τῶν μετὰ τοὺς ἑπτά· διόπερ ὁ γραμματικὸς Ἀριστοφάνης ἐσπούδασε συσχολάσαι αὐτῷ νέος ὤν. ἐποίησε δὲ καὶ οὗτος ἐν δράματι Ἀγνοίᾳ ταυτί· ἥδιον οὐδέν ἐστί μοι τῆς ματτύης, τοῦτ΄ εἴτε πρῶτοι Μακεδόνες τοῖς Ἀττικοῖς κατέδειξαν ἡμῖν εἴτε πάντες οἱ θεοί· οὐκ οἶδα πλήν ἐστίν γε μουσικωτάτου τινός --- (p.85) ὅτι δὲ ὕστατον καὶ ἐπὶ πᾶσιν εἰσεφέρετο Νικόστρατός φησιν ἐν Ἀπελαυνομένῳ. μάγειρος δ΄ ἐστὶν ὁ διηγούμενος ὡς λαμπρὰν καὶ εὔτακτον παρεσκεύασεν εὐωχίαν· προδιηγησάμενός τε οἷον ἦν τὸ ἄριστον καὶ τὸ δεῖπνον καὶ τρίτης μνησθεὶς παραθέσεως ἐπιφέρει· εὖ γ΄, ἄνδρες, εὖ σφόδρ΄· ἀλλὰ μὴν τῇ ματτύῃ οὕτω διαθήσω τὰ μετὰ ταῦθ΄ ὥστ΄ οἴομαι οὐδ΄ αὐτὸν ἡμῖν τοῦτον ἀντερεῖν ἔτι. καὶ ἐν Μαγείρῳ· θρῖον δὲ καὶ κάνδαυλον ἢ τούτων τι τῶν εἰς ματτύην οὐδέτερος εἶδε πώποτε. ἄλλος δέ τίς φησιν· περιφέρειν ματτύην καὶ ποδάριον καὶ γαστρίον τακερόν τι καὶ μήτρας ἴσως. Διονύσιος δ΄ ἐν Ἀκοντιζομένῳ· μάγειρος δ΄ ἐστὶν ὁ λέγων· ὥστ΄ ἐνίοτ΄ ἂν τούτοισι ποιῶν ματτύην σπεύδων ἅμ΄ εἰσήνεγκα διαμαρτὼν μίαν ἄκων περιφορὰν τῶν νεκρῶν ὡς τὸν νεκρόν. Φιλήμων ἐν Πτωχῇ· ἐξὸν ἀποσάττεσθαι δ΄ ὅλην τὴν ἡμέραν, ποιοῦντα καὶ διδόντα ματτύας ἐκεῖ. Μόλπις δ΄ ὁ Λάκων τὰ παρὰ τοῖς Σπαρτιάταις ἐπαίκλεια, ἃ σημαίνει τὰς ἐπιδειπνίδας, ματτύας φησὶ λέγεσθαι παρὰ τοῖς ἄλλοις. ὁ δὲ κυνικὸς Μένιππος ἐν τῷ ἐπιγραφομένῳ Ἀρκεσιλάῳ γράφει οὕτως· ’πότος ἦν ἐπικωμασάντων τινῶν καὶ ματτύην ἐκέλευσεν εἰσφέρειν Λάκαινάν τις· καὶ εὐθέως περιεφέρετο περδίκεια ὀλίγα καὶ χήνεια ὀπτὰ καὶ τρύφη πλακούντων.‘ τὸ δὲ τοιοῦτον δεῖπνον οἱ μὲν Ἀττικοὶ προσηγόρευον ἐπιδόρπισμα, οἱ δὲ Δωριεῖς ἐπάικλον, τῶν δ΄ ἄλλων Ἑλλήνων οἱ πλεῖστοι ἐπιδειπνίδα. τοσούτων καὶ περὶ τῆς ματτύης λεχθέντων ἔδοξεν ἀπιέναι· καὶ γὰρ ἑσπέρα ἦν ἤδη. διελύθημεν οὖν οὕτως.

Αθήναιος
(2ος/3ος αι. μ.Χ.)· γραμματικός και σοφιστής. Γεννήθηκε στη Ναύκρατι της Αιγύπτου και έζησε ανάμεσα στο 160 και 230 μ.Χ. Το κύριο έργο του είναι οι Δειπνοσοφισταί, γραμμένο πιθανόν μετά το θάνατο του αυτοκράτορα Κόμμοδου (180-192 μ.Χ.), που διακωμωδείται στο 12ο βιβλίο του (537). Το μνημειώδες αυτό έργο αποτελείται από 15 βιβλία, μερικά από τα οποία όμως δεν έχουν ολότελα διασωθεί· μέρη των βιβλίων Α', Β', Γ', ΙΔ' και ΙΕ' έχουν χαθεί. Τα βιβλία Α', Δ', ΙΔ' και ΙΕ' περιέχουν σημαντικές πληροφορίες για την αρχαία ελληνική μουσική· ιδιαίτερα τα βιβλία Δ' (από το 174Α ως το 185) και ΙΔ' (616Ε-639) περιέχουν πληροφορίες για μουσικά όργανα (Δ') και για χορούς, για διάφορα επαγγέλματα, για ωδές, γένη, αρμονίες κτλ. (ΙΔ'). Πολύ από το μουσικό υλικό των Δειπνοσοφιστών προέρχεται από τον Ηρακλείδη τον Ποντικό, τον Δούρι, τον Αριστόξενο και πολλές άλλες, πιο παλιές πηγές. Η πρώτη έκδοση έγινε με την επίβλεψη του διάσημου Κρητικού φιλολόγου Μάρκου Μουσούρου (βλ. λ. Ησύχιος) στη Βενετία το 1514 από τον κώδικα Marcianus gr. 447. Έκτοτε έχουν γίνει πολλές εκδόσεις του ελληνικού κειμένου και μεταφράσεις (ορισμένων μερών ή ολόκληρου του έργου) σε διάφορες γλώσσες· ανάμεσα σ' αυτές η έκδοση του ελληνικού κειμένου από τον G. Kaibel (Teubner, Λιψία 1887-1890) και με αγγλική μετάφραση από τον καθηγητή Ch. Β. Gullick (Λονδίνο, Νέα Υόρκη και Cambridge Mass. 1927-1941), στην Κλασική Βιβλιοθήκη Loeb.


Σόλωνας Μιχαηλίδης, Εγκυκλοπαίδεια της αρχαίας ελληνικής μουσικής, Εκδόσεις Μορφωτικού Ιδρύματος Εθνικής Τραπέζης, 1999

http://www.musipedia.gr/wiki/Αθήναιος

Τεχνίται Διονύσου
... Και, μήν ορώμεν τους περί τον Διόνυσον τεχνίτας...". Βλ. επίσης, Πολύβ. Ιστορίαι Ις', 21, 8· Αθήν. Ε', 212D και Θ', 407Β κτλ. Ο Θεόπομπος αναφέρει ότι: η Αθήνα είναι γεμάτη από ... . Επικεφαλής του κοινού ήταν ο ιερέας του Διόνυσου, εκλεγόμενος κάθε χρόνο από τη Συνέλευση (πρβ. Αθήν. Ε', 27, 198C)· εκτός από τον ιερέα, υπήρχαν αρκετοί αξιωματούχοι, που όλοι εκλέγονταν δημοκρατικά. Υπήρχε ...

Μάγαδις
... ., σε τρέχουσα χρήση στη Λέσβο, στα χρόνια του Ανακρέοντα (6ος αι. π.Χ.)· πρβ. Ευφορίωνα (Αθήν. ΙΔ', 635Α). Η μάγαδις ήταν αγαπητό στον Ανακρέοντα όργανο· την τιμούσε ιδιαίτερα και τη χρησιμοποιούσε για ... να παράγει έναν ψηλό και έναν χαμηλό φθόγγο ταυτόχρονα ("μάγαδις λαλήσω μικρόν άμα σοι και μέγα"· Αθήν. Δ', 182D, 80). Η μαρτυρία αυτή απαντά και στον Τρύφωνα τον λεξικογράφο, στο δεύτερο βιβλίο των ...

Τρίγωνον
... πολύχορδον πολύχορδα όργανα που καταδίκαζαν ο Πλάτων (Πολιτ. Γ', 399D) και ο Αριστόξενος (Αθήν. Δ', 182F, 80). Ο Ησύχιος δίνει τον ακόλουθο ορισμό του τριγώνου: "τρίγωνον· είδος ... του μια ιωνική μελωδία). Από τον 2ο αι. π.Χ. το τρίγωνο δε χρησιμοποιούνταν πια (Αθήν. ΙΔ', 636F, 40). Στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο Αθηνών υπάρχει το ειδώλιο ενός αρπιστή ή τριγωνοεκτελεστή ...

Βάρβιτος
... Τέρπανδρος υπήρξε ο εφευρέτης του βαρβίτου ("Πινδάρου λέγοντος τον Τέρπανδρον... ευρείν... τον βάρβιτον"· Αθήν. ΙΔ', 635D, 37). Κατά τον Νεάνθη όμως τον ιστορικό από την Κύζικο, το βάρβιτον ήταν ... ("βάρβιτον ες πολύχορδον"), ενώ ο κωμικός ποιητής Αναξίλας στο Λυροποιό του (Αθήν. Δ', 183Β, 81) μιλά για τριχόρδους βαρβίτους ("εγώ δε βαρβίτους τριχόρδους"). Άλλα ονόματα ...

Ήθος
... i>δωριστί) αρμονίας περιγραφόταν ως ανδροπρεπές και μεγαλοπρεπές (ανδρώδες, μεγαλοπρεπές· Ηρακλ. Ποντ. στον Αθήν. ΙΔ', 624D, 19)· επίσης ως σκοτεινό και ορμητικό ("σκυθρωπόν και σφοδρόν"· ... >εξηρμένον και τεθαρρηκός"· Ηρακλ. ό.π.)· βαρύτονο ("βαρύδρομον"· Λάσος στον Αθήν.), ως μεγαλοπρεπές και σταθερό (Αριστοτ. Προβλ. XIX, 48: "η δε υποδωριστί ...

Πήκτις
... βλ. λ. ψαλτήριον , που παίζονταν με γυμνά δάχτυλα, χωρίς πλήκτρο. Κατά τον Αριστόξενο και τον Μέναιχμο (Αθήν. ΙΔ', 535E, 37), "η πήκτις και η μάγαδις ήταν ένα και το αυτό όργανο". ... πολύχορδον πολύχορδα όργανα, που καταδίκαζε ο Πλάτων (Πολιτ. Γ', 399D) και ο Αριστόξενος (Αθήν. Δ', 182F, 80) αποκαλούσε έκφυλα, δηλ. ξένα. 2. ένα είδος ποιμενικής σύριγξ σύριγγας · Ησ.: " ...

Ανακρέων
... των συμποσίου, ξεμυάλισμα των γυναικών, αντίπαλο των αυλών, φίλο του της βαρβίτου, γλυκό, αμέριμνο απαλλαγμένο από λύπες ...). Θεωρήθηκε ακόμα εφευρέτης του οργάνου βάρβιτος (πρβ. Νεάνθης ο ιστορικός, Αθήν. Δ', 175Ε, 77). Ο Ανακρέων ήταν ο πρώτος που χρησιμοποίησε τα ιωνικά μέτρα σε ανακλαστικό σχήμα (εναλλαγή ιωνικών με τροχαϊκές διποδίες)· βλ. πιο πάνω, λ. ανακρεόντειον μέτρον . ...

Αργάς
... αργαλέων"). Ο Φαινίας από την Ερεσσό της Λέσβου στο βιβλίο του Προς τους σοφιστάς (Αθήν. ΙΔ', 638C, 42) μιλεί για τον Αργά με τα ακόλουθα λόγια: "ο Τελένικος από το Βυζάντιο ... ή του Φρύνις Φρύνι ". Βλ. Dinse De Antig. Theb. 13 και Αθήν. Δ', 131Β. Category:Αρχαία Ελληνική Μουσική Category:ΚΟ - συνθέτης ΚΟ - εκτελεστής

Αυλητική
... εκείνη εποχή ήταν δευτερεύουσας σημασίας· στους διαγωνισμούς ήταν ο αυλωδός που στεφανωνόταν, και όχι ο αυλητής (Αθήν. ΙΔ', 621Β. 14: "και το στεφάνι της νίκης δίδεται στον ιλαρωδό και στον αυλωδό, ούτε ... εγχόρδου οργάνου , ούτε στον αυλητή"). Οι πρώτοι συνοδοί αυλητές ήρθαν από τη Φρυγία και Μυσία (Αθήν. 624Β, 18) και είχαν ονόματα σκλάβων· ένας αριθμός τους δίνεται στον Αθήναιο (βλ. τα ονόματα ...

Έγχορδα
... έγχορδα, συναντούμε συχνά τους όρους κρουόμενα (από το ρ. κρούω, χτυπώ) και εντατόν εντατά (τεντωμένα)· Αθήν. Δ', 174Ε, 75. Ο Πολυδεύκης (IV, 58) δίνει επίσης τους όρους: πληττόμενα (από το πλήττω, ... ). Ο Αριστόξενος τα λέει "έκφυλα όργανα", δηλ. ξένα (FHG ΙΙ, 286, απόσπ. 64· Αθήν. Δ', 182F, 80). Τέτοια ήταν ο φοίνιξ, η πήκτις, η μάγαδις, η σαμβύκη, το τρίγωνον, ο ...

Έλυμος
... που ήταν αριστερά), κυρτό (καμπύλο) στο τέλος, και με κατάληξη σ' ενα άνοιγμα πλατύτερο (καμπάνα)· πρβ. Αθήν. Δ', 185Α, 84. Το κέρατο της καμπάνας του αντιστοιχούσε προς εκείνο της σάλπιγξ σάλπιγγας . Ο ... Κυβέλης (Πολυδ. IV, 74). Ήταν γνωστός και στην Αίγυπτο, ιδιαίτερα στην Αλεξάνδρεια, και στην Κύπρο· Αθήν (Δ', 176F, 79 και 177Α, 79): "χρήσθαι δ' αυτοίς και Κυπρίους, φησί Κρατίνος ο νεώτερος". ...

Ίουλος
... για τον ίδιο ύμνο ήταν δημήτρουλος και καλλ Καλλίουλος ίουλος . (β) Καλλίουλος ίουλος ονομαζόταν από μερικούς το τραγούδι των εριουργών. Πρβ. Τρύφων (Αθήν. ΙΔ', 618D, 10). Category:Αρχαία Ελληνική Μουσική

Λυροφοίνιξ
... βλ. λ.), όπως ο Ιόβας, βασιλιάς της Μαυριτανίας και ιστορικός του 1ου αι. π.Χ. (Αθήν. Δ', 175D, 77). Ησ.: "λυροφοίνιξ· είδος κιθάρας"· ο Πολυδεύκης (IV, 59) μνημονεύει μόνο το

Πρόνομος
... στον ίδιο αυλό· πριν από αυτόν οι αυλητές χρησιμοποιούσαν στους δημόσιους αγώνες διαφορετικούς αυλούς για κάθε αρμονία (Αθήν. ΙΔ', 631Ε, 31). Ο Παυσανίας (Θ', 12, 5) λέει πως στη Θήβα έστησαν ένα άγαλμα για να ... τις κινήσεις όλου του σώματός του). Ο Δούρις, στο έργο του Περί Ευριπίδου και Σοφοκλέους (Αθήν. Δ', 184F, 84) λέει ότι ο Αλκιβιάδης έμαθε την αυλητική τέχνη όχι από τον τυχόντα, αλλά ...

Πυρρίχη
... γιατί οι χορευτές τώρα φέρουν θύρσους (ραβδιά καλαμιού με φύλλα κισσού και αμπέλου), αντί σπαθιά και λαμπάδες" (ΙΔ', 631Α, 29). Η ετυμολογία της λέξης πυρρίχη δεν έχει διασαφηνιστεί. Κατά τον Αριστόξενο (Αθήν. 630D), ο χορός αυτός ονομάστηκε πυρρίχη από έναν Λάκωνα (ή Κρητικό, κατά τον Πολυδεύκης Πολυδεύκη , IV, 99) ήρωα ή χορευτή, ονομαζόμενο Πύρριχο· ο Αθήναιος προσθέτει πως κατά την εποχή ...

Σαμβύκη
... μηχανή, που είχε το ίδιο όνομα. Ο Ανδρέας ο Πανορμίτης, στο 33ο βιβλίο της Ιστορίας της Σικελίας (Αθήν. ό.π.), αναφέρει ότι "ονομάστηκε σαμβύκη, γιατί, όταν υψωνόταν ίσια, η εμφάνισή της ως ... έγινε γνωστή από τη Συρία ή την Αίγυπτο. Κατά τη Σούδα και τον ιστορικό Νεάνθη τον Κυζικηνό (Αθήν Δ', 175D-E), η σαμβύκη εφευρέθηκε από τον ποιητή Ίβυκο (6ος αι. π.Χ.) ή μετασχηματίστηκε από ...

Υμέναιος
... ή επιθαλάμιο τραγούδι. Tο εκτελούσαν φίλοι που συνόδευαν τη νύφη από το πατρικό της σπίτι στο σπίτι του γαμπρού. Ησύχ. : "Υμεναίων· γαμικών ασμάτων, μέλος ωδής" (υμέναιοι· γαμήλια τραγούδια· μελωδίες). Βλ. επίσης Αθήν. ΙΔ', 619Β, 10. Η γαμήλια μελωδία παιζόταν και στον αυλός αυλό , ιδίως το μόναυλος μόναυλο . Πολυδ. (IV, 75): "αυλεί δε ο μόναυλος μάλιστα τον γαμήλιον"

Υπορχηματική
... Πίνδαρο , τον χόρευαν οι Λάκωνες, άνδρες και γυναίκες ("ορχούνται δε ταύτην παρά τω Πινδάρω οι Λάκωνες, και εστίν υπορχηματική όρχησις ανδρών και γυναικών"· Αθήν. 631C, 30).

Φιλόξενος
... τους. Ο κωμικός ποιητής Αντιφάνης, στην κωμωδία του Τριταγωνιστής, τον εγκωμιάζει θερμά και προσθέτει (Αθήν. ΙΔ', 643D-E, 50): "Θεός εν ανθρώποις ήν εκείνος, ειδώς την αληθώς μουσικήν" (ήταν ένας θεός ανάμεσα ... παροιμιώδης για την πολυφαγία του, από την οποία και πέθανε, όπως διηγείται ο κωμικός ποιητής Μάχων (Αθήν. VIIIA, 26). Πρβ. Bergk PLG III, 601-618, και Anth. Lyr

Ψαλτήριον
... συχνά με τη σημασία ενός ειδικού οργάνου. Πολυδ. (IV, 59): "...χέλυς, ψαλτήριον, τρίγωνα..." κτλ. Αθήν. (Δ', 183C, 81): "το δε ψαλτήριον, ως φησιν Ιόβας, Αλέξανδρος ο Κυθήριος συνεπλήρωσε χορδαίς ... πολλές χορδές, δε διέφεραν ουσιαστικά μεταξύ τους, γι' αυτό και μερικοί τα συνέχεαν· ο Απολλόδωρος (Αθήν. ΙΔ', 636F, 40) λέει ότι: "ο νυν, φησί, ημείς λέγομεν ψαλτήριον, τούτ' είναι ...

Αγγελική
Η '''Αγγελική''' ήταν είδος παντομιμικού χορός χορού που εκτελούσαν κατά τη διάρκεια των συμποσίων στις Συρακούσες. Αθήν.(ΙΔ', 629Ε, 27): "και την ''αγγελικήν'' δε πάροινον ηκρίβουν ορχησιν" (και οι Συρακούσιοι τελειοποίησαν έναν άλλο χορό, την αγγελικήν, που χορευόταν σε συμπόσια). Ο Πολυδεύκης (''Ονομ''. IV, 103) λέει ότι ο χορός αυτός μιμούνταν αγγελικά σχήματα (μορφές)

Αγκώνες
όρος που χρησιμοποιούνταν για τα μέρη της κιθάρα κιθάρας που υποβάσταζαν τους πήχυς πήχεις (Ησ.: "και της κιθάρας δε τα ανέχοντα τους πήχεις αγκώνες λέγονται"). Πρβ. Αθήν. ΙΔ', 637 D, 42.

Αιολία
... ονομαζόταν από μερικούς θεωρητικούς πριν από τον Αριστόξενο η σειρά, κλίμακα ( διαπασών ): la - sol - fa - mi - re - do - si - la ( διάτονον διατονικό γένος ). Σύμφωνα με τον Ηρακλείδης Ηρακλείδη τον Ποντικό (Αθήν. ΙΔ', 624C-D, 19) η αιολία αρμονία ήταν μια από τις τρεις ελληνικές αρμονίες (οι άλλες δύο ήταν η δώριος δωρική και η ιώνιος ιωνική ), από τις τρεις ελληνικές φυλές, τους ...

Ακρόαμα
... στη διάρκεια των συμποσίων, ώστε είχαν το χαρακτήρα μεικτής μουσικοθεατρικής εκτέλεσης. H λέξη ακρόαμα (ιδιαίτερα στον πληθ.: ακροάματα) σήμαινε, συνεκδοχικά, και τους ίδιους τους εκτελεστές· Αθήν. (IB', 526): "αυλητρίδας και ψαλτρίας και τα τοιαύτα των ακροαμάτων" (αυλητρίδες και ψάλτριες και οι παρόμοιες ψυχαγωγίες ή "ψυχαγωγοί")

Αλητήρ
είδος χορός χορού , τοπικού της Σικυώνας στην Πελοπόννησο, και της Ιθάκης. Πρβ. Αθήν. ΙΔ', 631D, 30 (βλ. το κείμενο στο λ. κίδαρις ). Βλ. επίσης FHG Π, 284, Αριστόξ. Συγκρίσεις.

Αλήτις
... πάνω σε κρεμαστή κούνια (αιώρα), καθώς κουνιόνταν. Πολυδ. (IV, 55): "Ήν δε και αλήτις άσμα ταις αιώραις προσαδόμενον". Πιστευόταν ότι ήταν τραγούδι της Ηριγόνης (βλ. σημ. πιο κάτω)· Αθήν. ΙΔ', 618Ε, 10: "υπήρχε επίσης ένα τραγούδι που το τραγουδούσαν στη γιορτή της αιώρας, στη μνήμη της Ηριγόνης, και λεγόταν αλήτις". 2. Αλήτις ονομαζόταν επίσης μια γιορτή στην Αθήνα

Αλκαίος
... , από τα οποία σώζονται μερικά αποσπάσματα. Βλ. Bergk PLG III, 147-197, ύμνοι, στασιωτικά, σκόλια, ερωτικά κτλ.· επίσης Bergk Anthol. Lyr. 183-193, και Αθήν. ΙΔ', 627Α. Επίσης Page, Sappho and Alcaeus, Οξφόρδη 1959. Στον Αλκαίο αποδίδεται η εισαγωγή ενός μετρικού σχήματος, της "αλκαϊκής στροφής".

Αμοιβεύς
... στο βιβλίο του Περί κιθαρωδών λέει ότι ο Αμοιβεύς ζούσε στην Αθήνα· "κατοικώντας κοντά στο θέατρο και όταν έβγαινε να τραγουδήσει έπαιρνε για αμοιβή ένα αττικό τάλαντο την ημέρα" (Αθήν. ΙΔ', 623D, 17). Ο Πλούταρχος επίσης τον αναφέρει (Περί ηθικής αρετής 443Α, 4) λέγοντας ότι ο φιλόσοφος Ζήνων παρακινούσε τους μαθητές του να παρακολουθούν με προσοχή "το εμπνευσμένο παίξιμο και ...

Αναπάλη
αρχαιότατος χορός παρόμοιος με τη γυμνοπαιδική , που χορευόταν από γυμνά αγόρια ή εφήβους· οι χορευτές απομιμούνταν γυμναστικές κινήσεις και σχήματα. Αθήν. (ΙΔ', 631Β, 30): "έοικε δε η γυμνοπαιδική τη καλούμενη αναπάλη παρά τοις παλαιοίς· γυμνοί γαρ ορχούνται οι παίδες πάντες" (η γυμνοπαιδική μοιάζει με το χορό, που στους αρχαίους ονομαζόταν αναπάλη· χορεύεται από όλα τα αγόρια γυμνά ...

Άνθεμα
... γινόταν για να γιορταστεί ο ερχομός της άνοιξης και το άνθισμα των λουλουδιών. Η εκτέλεσή του γινόταν με κάποια μιμική δράση από δύο ομάδες αντρών, που χόρευαν και τραγουδούσαν μαζί. Στους Δειπνοσοφιστές (Αθήν. ΙΔ', 629Ε, 27) βρίσκουμε τις ακόλουθες λέξεις που τραγουδούσαν όταν χόρευαν, όπως έχουν διασωθεί: "πού μοι τα ρόδα, πού μοι τα ία, πού μοι τα καλά σέλινα;" "ταδί τα ρόδα, ταδί τα ...

Αντιγενίδας
... στρατηγού Ιφικράτη με την κόρη του βασιλιά της Θράκης Κότυ. Το συμπόσιο αυτό έγινε περίφημο για τις παράλογες υπερβολές του και χλευάστηκε από τον κωμικό ποιητή Αναξανδρίδη στον Πρωτεσίλαό του (Αθήν. Δ', 131Β, 7). Ο Αντιγενίδης είχε πολλούς οπαδούς και η σχολή του εξακολουθούσε να ακμάζει για πολύν καιρό μετά το θάνατό του. Γνωστή ήταν η περιφρόνηση του προς τα χειροκροτήματα του πλήθους· ...

Αντίσπαστος
μετρικός πους αποτελούμενος από έναν ίαμβο και έναν τροχαίο: U - - U. Στη μουσική, αντίφθογγος , που ηχεί στην ογδόη. Ο Φρύνιχος στις Φοίνισσες (Αθήν. ΙΔ', 635C, 36, επίσης, Nauck Trag. Gr. Fr.. Φρύνιχος, απόσπ. 12, σ. 560) λέει: "ψαλμοίσιν αντίσπαστ' αείδοντες μέλη" (χτυπώντας με τα δάχτυλα τις χορδές τραγουδούν τα τραγούδια τους σε όγδοες). Αντίσπαστα ...

Αντίφθογγος
(α) εκείνος που συμφωνεί με άλλο ήχο· η ογδόη ενός άλλου ήχου· αντίφωνον αντίφωνος . Ο Πίνδαρος (PLG Ι, απόσπ. 102 91 · Αθήν. ΙΔ', 635Β, 36) στο σκόλιό του για τον Ιέρωνα των Συρακουσών ονομάζει τη μάγαδι "ψαλμόν αντίφθογγον" (που ηχεί στην 8η). (β) εκείνος που βρίσκεται σε αντίθεση ή σε διαφωνία με άλλο ήχο, αντιφατικός (Δημ.). Άλλος όρος γι' αυτό (β') είναι ο αντίμολπος ...

Αποστολικά
... ειδική αποστολή, που εκτελούνταν κατά την αναχώρηση. Πρόκλ. Χρηστ.: "αποστολικά δε, όσα διαπεμπόμενοι προς τινας εποίουν". Αποστολικοί τρόπος τρόποι · είδη ποίησης που χορεύονταν. Αθήν. (ΙΔ', 631D, 30): "βέλτιστοι δε εισι των τρόπων οίτινες και ορχούνται. Εισί δε οίδε· προσοδιακοί, αποστολικοί (ούτοι δε και παρθένιοι καλούνται) και οι τούτοις όμοιοι" (οι καλύτερες ...

Αριστόνικος
ο Aργείος (8· / 7ος αι. π.Χ.)· κιθαριστής από το Άργος. Σύμφωνα με τον Μέναιχμο (Αθήν. ΙΔ', 637F, 42) ήταν ο πρώτος που εισήγαγε την ψιλός ψιλή κιθάριση (σόλο κιθάρας, χωρίς τραγούδι). Ο Αριστόνικος ήταν σύγχρονος του Αρχίλοχος Αρχίλοχου και έζησε στην Κέρκυρα (ή Κόρκυρα). Category:Αρχαία Ελληνική Μουσική Category:ΚΟ - εκτελεστής

Αρμονία
... συστήματα εντάσσονται στον δωρικό ή τον φρυγικό τύπο" ("ομοίως δ' έχει και περί τας αρμονίας, ως φασί τινες..." κτλ.). Ο Ηρακλείδης Ποντικός στο τρίτο βιβλίο του Περί μουσικής (Αθήν. ΙΔ', 624C, 19) μιλά για τις τρεις "ελληνικές αρμονίες", τη δώριος δωρική , την αιολία αιολική και την ιώνιος ιωνική (αποκλείοντας τη φρύγιος φρυγική και τη λύδιος λυδική ως ξένες), κατ ...

Αρπαλύκη
... ή κορασίδα, ερωτεύτηκε ένα νέο, τον Ίφικλο, ο οποίος όμως της έδειχνε περιφρόνηση· αυτό την οδήγησε στο θάνατο, και ένας διαγωνισμός τραγουδιού μεταξύ κοριτσιών καθιερώθηκε προς τιμήν της. Πρβ. Αριστοξ. (Αθήν. ΙΔ', 619Β, 11)· επίσης FHG ΙΙ, 287, απόσπ. 72. Βλ. λ. καλύκη .

Άσιγμος
χωρίς το γράμμα σίγμα. άσιγμος ωδή, ωδή στην οποία αποφευγόταν το γράμμα σίγμα για μουσικούς και αισθητικούς λόγους. Αθήν. (Ι', 455C): "Λάσου του Ερμιονέως την άσιγμον ωδήν". Βλ. λ. Λάσος Λάσος ο Ερμιονεύς .

Αύλησις
... 78-83) αναφέρει διάφορα είδη αυλήσεων· ο Αλεξανδρινός λεξικογράφος Τρύφων, στο δεύτερο βιβλίο των Ονομασιών, δίνει έναν κατάλογο ονομάτων διαφόρων αυλήσεων (Αθήν. ΙΔ', 618C, 9): " κώμος , βουκολιασμός , γίγγρας , τετράκωμος , επίφαλλος , χορείος , καλλίνικος , πολεμικόν , ηδύκωμος , σικιννοτύρβη , θυροκοπικόν , το δ' αυτό και κρουσίθυρον, κνισμός , μόθων ...

Αυλωδία
... αυλού δινόταν σ' ένα Φρύγα αυλητή· ο Αλκμάν χρησιμοποιούσε τρεις Φρύγες σκλάβους ως αυλητές, που ονομάζονταν Σάμβας, Άδων και Τήλος, και ο Ιππώναξ άλλους τρεις, που λέγονταν Κίων, Κώδαλος και Βάβυς. Βλ. Αθήν. ΙΔ', 624Β, 18. Η αυλωδία δεν έγινε ποτέ τόσο δημοφιλής όσο η κιθαρωδία. Κατά τον Παυσανία (Γ, 7, 5-4) η αυλωδία εισάχθηκε μαζί με την αυλητική από τους Αμφικτίονες κατά τον ...

Αυλωδός
... αυλωδίας ή αυλωδικός νόμος αυλωδικού νόμου , όπου δύο εκτελεστές ήταν απαραίτητοι (ο αυλωδός και ο αυλητής ), ο αυλωδός θεωρούνταν ο κύριος αγωνιστής και ήταν αυτός που κέρδιζε το βραβείο και στεφανωνόταν νικητής. Αθήν. (ΙΔ', 621Β, 14): "δίδοται δε ο στέφανος τω ιλαρωδώ και τω αυλωδώ, ού τω ψάλτη, ουδέ τω αυλητή" (βλ. τα λ. αυλητής , αυλητική ). Ο αυλωδός ήταν συχνά ο συνθέτης της ...

Βάθυλλος
... π.Χ. Έγραψε ένα βιβλίο Περί ορχήσεως, όπου εξετάζει την ιταλική όρχηση ως μείγμα του κόρδακα, της εμμέλειας και της σικίννιδας (βλ. τα λ. κόρδαξ , εμμέλεια και σίκιννις )· πρβ. Αθήν. A', 20D, 37. Στην αρχή συνεργάστηκε με τον Πυλάδη, αλλά αργότερα οι διαφορές μεταξύ τους αυξήθηκαν σε τέτοιο βαθμό, που δημιουργούνταν στο θέατρο σοβαρές ταραχές ανάμεσα στους οπαδούς τους· αυτή η ...

Βαλανέων
... λουτρώνα· βαλανεύς λεγόταν ο ιδιοκτήτης ή ο υπηρέτης του λουτρώνα, που βοηθούσε (κόβοντας την κόμη, τα νύχια κτλ.) αυτούς που λούζονταν· κ. λουτράρης. Πρβλ. Αθήν. ΙΔ', 619Α, 10.

Βαλλισμός
... χορός χορού με στριφογυρίσματα και χοροπηδήματα, σε χρήση στη Σικελία και στη Ν. Ιταλία. Το ρ. βαλλίζω χρησιμοποιούνταν με τη σημασία του πηδώ, χορεύω, χοροπηδώ κινώντας τα πόδια εδώ κι εκεί· Αθήν. (Η', 362Α): "βαλλίζουσιν οι κατά την πόλιν άπαντες τη Θεώ", και σε άλλη παράγραφο πιο κάτω (362B-C), όταν ο Ουλπιανός, ένας από τους δειπνοσοφιστές, αμφισβητούσε την πραγματική σημασία του ...

Βουκολιασμός
... αυλού) βουκολικού χαρακτήρα· ποιμενική μελωδία παιγμένη στον αυλό. Ο βουκολιασμός είναι μια από τις αυλήσεις που περιλαμβάνονται στον κατάλογο ειδών αύλησης του Αλεξανδρινού λεξικογράφου Τρύφωνα (Αθήν. ΙΔ', 618C,9). Βλ. λ. αύλησις . Category:Αρχαία Ελληνική Μουσική Category:ΜΟ - μορφολογία

Βώριμος
... ), προσθέτει: "τιμάται δε Βώριμος θρηνώδει περί την γεωργίαν άσματι" (και τιμάται ο Βώριμος με ένα θρηνητικό γεωργικό τραγούδι). Την ιστορία αυτή τη διηγείται με κάποιες παραλλαγές και ο Νύμφις. Βλ. Αθήν. ΙΔ', 619E-F, 11, και τα λ. λίνος και μανερώς. 2. βώριμος ήταν και το όνομα ενός είδους αυλού· "Μαριανδυνός κάλαμος". Category:Αρχαία Ελληνική Μουσική Category:ΜΟ - ...

Γίγγρας
... εσείς οι Φοίνικες ονομάζετε τον Άδωνη Γίγγρη α , καθώς διηγείται ο Δημοκλείδης). (γ) ''γίγγρας'' ήταν επίσης το όνομα ενός αύλημα αυλήματος (σόλο αυλού) για τον αυλό γίγγρα· ο λεξικογράφος Τρύφων (Αθήν. ΙΔ', 618C, 9) στο δεύτερο βιβλίο του των ''Ονομασιών'' περιλαμβάνει το γίγγρα στις αυλήσεις (βλ. λ. αύλησις ). (δ) ''γίγγρας'' λεγόταν και ένα είδος χορός χορού συνοδευμένου από τον

Γυμνοπαιδική
είδος χορός χορού , παρόμοιου με την αναπάλη . Χορευόταν από αγόρια ή έφηβους γυμνούς, που μιμούνταν την πάλη και το παγκράτιο (μεικτός αγώνας πάλης και πυγμαχίας) με ρυθμικές κινήσεις· Αθήν. ΙΔ', 630D-E, 28 (βλ. το κείμενο στο λ. εμμέλεια ). Η γυμνοπαιδική ήταν ένας από τους τρεις χορούς της λυρικής ποίησης· οι δύο άλλοι ήταν η πυρρίχη και η υπορχηματική . Χορευόταν προς τιμήν ...

Δεικηλιστής
... εθελονταί). Πολλοί τους έλεγαν και σοφιστές. Οι αυτοκάβδαλοι, καθώς λέει ο Σήμος ο Δήλιος (Περί παιάνων), ονομάζονταν και ίαμβος ίαμβοι όπως τα ποιήματά τους (Αθήν. ΙΔ',622Β, 16). δεικηλιστική· είδος παντομιμικού χορού που χορευόταν σε λαϊκές γιορτές από προσωπιδοφόρους (μασκαράδες) που μιμούνταν διάφορους κωμικούς χαρακτήρες,

Διάγραμμα
... (Διάγραμμα είναι ένα επίπεδο σχέδιο, που περιέχει καθορίζει τους μηχανισμούς των φθόγγων σ' ένα σύστημα)· βλ. λ. δύναμις. Σύμφωνα με τον Φαινία, ο Στρατόνικος ο Αθηναίος πρώτος καθιέρωσε το διάγραμμα (Αθήν. Η', 352C, 46· FHG ΙΙ, 298). Η υποδιαίρεση των διαστημάτων σε τέταρτα τόνου πάνω στο διάγραμμα ονομαζόταν καταπύκνωσις του διαγράμματος· Αριστόξ. (Ι, 28, 1 Mb)

Δίδυμος
... , ακούραστος) για την επίμονη εργατικότητά του στη συγγραφή βιβλίων, και Βιβλιολάθας, γιατί, έχοντας συγγράψει τεράστιο αριθμό βιβλίων (κατά τη Σούδα 3500 ), δεν μπορούσε να τα θυμάται (Αθήν. Δ', 139C, 17). Ανάμεσα σε άλλα, έγραψε ένα θεωρητικό βιβλίο μουσικής που χάθηκε· αναφέρεται όμως από τον Πτολεμαίος Πτολεμαίο και τον Πορφύριος Πορφύριο · σ' αυτό συζητά τις θεωρίες του ...

Διθύραμβος
... i>Lyr. Gr. απόσπ. 77, σ. 233): "ως Διώνυσ' άνακτος καλόν. εξάρξαι μέλος οίδα διθύραμβον" (γιατί ξέρω να αρχίσω το ωραίο τραγούδι του άνακτα Διόνυσου, το διθύραμβο· Αθήν. ΙΔ', 628Α, 24). Το ρ. διθυραμβώ = τραγουδώ διθυράμβους· στο ίδιο: "οι παλαιοί σπένδοντες ουκ αιεί διθυραμβού σι" (οι αρχαίοι δεν τραγουδούν πάντα διθυράμβους όταν κάνουν σπονδές).

Διποδία
και διποδισμός· (α) είδος λακωνικού χορός χορού . Πολυδ. (IV, 102): "και διποδία δε, όρχημα Λακωνικόν". Ησ.: "διποδία· είδος ορχήσεως, οι δε διποδισμός". Βλ. επίσης Αθήν. ΙΔ', 630Α, 27. Το ρ. διποδιάζω συναντάται με τη σημασία του χορεύω το χορό διποδία. (β) διποδία, γενικά, ήταν η ένωση δύο μετρικών πους ποδών · επίσης, το να έχει κανείς δύο πόδια. ...

Δόναξ
... (τόμ. II, σ. 268). (γ) δόναξ λεγόταν και η σύριγγα ή ποιμενικός αυλός. Ιμέριος (Λόγοι 15, 674): "αυλοίς επηχών ή δόναξι" (παίζοντας αυλούς ή δόνακες). Αθήν. (Γ', 90D): "οι δέ σωλήνες... προς τινων δε αυλοί και δόνακες" (και οι σωλήνες... που μερικοί ονόμαζαν αυλούς και δόνακες).

Δώριος
... Ποντικός στο τρίτο βιβλίο Περί μουσικής γράφει πως η δωρική αρμονία εκφράζει το ανδρικό και το μεγαλοπρεπές ήθος ("η μέν δώριος αρμονία το ανδρώδες εμφαίνει και το μεγαλοπρεπές"· Αθήν. ΙΔ', 624D, 19). Βλ. λ. ήθος . Δώριος τόνος, ο 8ος στη σειρά των 13 τόνων του αριστοξένειου συστήματος και 10ος στη σειρά των 15 τόνων του νεο-αριστοξένειου συστήματος.

Εγκώμιον
ωδή που εγκωμιάζει ενα νικητή σ' έναν από τους αθλητικούς, κυρίως, αγώνες. Το εγκώμιο τραγουδιόταν κατά την εορταστική παρέλαση των νικητών. Αθήν. (ΙΓ', 573F): " Πίνδαρος τε το μεν πρώτον έγραψεν εις αυτόν Ξενοφώντα εγκώμιον" (Και ο Πίνδαρος έγραψε γι' αυτόν τον Κορίνθιο Ξενοφώντα, νικητή στους Ολυμπιακούς Αγώνες το πρώτο εγκώμιο). Το εγκώμιο διαφέρει από το επινίκιον επινίκιο ...

Εκατερίς
... "εκατερίδες δε και θερμαστρίδες, έντονα ορχήματα· το μεν χειρών κινούν, η δε θερμαστρίς πηδητικόν" (εκατερίδες και θερμαστρίδες ζωηροί χοροί· στον πρώτο κινούν τα χέρια, ενώ στη θερμαστρίδα πηδούν)· βλ. επίσης Αθήν. ΙΔ', 630Α, 27. Ο Ησύχιος εξηγεί το ρ. εκατερώ: "εκατερείν το προς τα ισχία πηδαν εκατέραις ταις πτέρναις" (εκατερείν, πηδώ πάνω προς τα ισχία τα οπίσθια με την κάθε ...

Έκχορδος
... τύπος" (ούτε ο λαρυγγόφωνος χτύπος ήχος του Σιδώνιου νάβλας νάβλα δε βγήκε από τις χορδές). Βλ, G. Kaibel Comic. Gr.Fr. 195, απόσπ. 16· και Αθήν. Δ', 175C, 77. Στον Kaibel (σ. 195) σημειώνεται: "chordis exutus est", "έκχορδος πε ποίηται". Category:Αρχαία Ελληνική Μουσική Category:ΜΟ - αισθητική

Εμμελής
... (η τάξη που αφορά το μελωδικό και το μη μελωδικό). Πρβ. λ. ηρμοσμένος. εμμελώς· με τρόπο που να συμφωνεί με τους νόμους του μέλους· μελωδικά. Αθήν ΙΔ', 623C, 17: "Πάνυ εμμελέστατα" (πάρα πολύ μελωδικά).

Εμφυσώμενα
τα πνευστά όργανα. Επίσης, εμπνευστά . Αθήν ΙΔ', 636C, 39. Ο Πολυδεύκης απαριθμεί τα ακόλουθα ονόματα για τα πνευστά: εμπνεόμενα, καταπνεόμενα, επιπνεόμενα, εμφυσώμενα. Η ετυμολογία των ονομάτων είναι καθαρή και γνωστή.

Εναρμόνιον
... , λ.χ. εναρμόνιον άσμα, μελωδικό τραγούδι. Επίσης, εναρμόνιος φθόγγος ( Θέων Θέων Σμυρναίος , σ. 47). Επίσης, και με τη σημασία του αρμοσμένου, του σύμφωνου (λ.χ. στο χορό χορωδία ). Αθήν. (ΙΔ', 628A, 24): "εναρμονίων γαρ όντων των ασμάτων" (αφού τα τραγούδια τραγουδιούνται ταιριασμένα στο χορό αρμονικά όπως θα λέγαμε σήμερα ). Βλ. Martin Vogel, "Enharmonik der Griechen", ORPHEUS ...

Έναυλος κιθάρισις
· παίξιμο κιθάρα κιθάρας με συνοδεία αυλός αυλού . Σύμφωνα με τον Φιλόχορο (FHG Ι, 395, απόσπ. 66, και Αθήν ΙΔ', 637F, 42), η έναυλος κιθάρισις εισάχθηκε πρώτα από τη Σχολή του Επίγονος Επίγονου : "Λύσανδρος ο Σικυώνιος φησί Φιλόχορος πρώτος μετέστησε... και την έναυλον κιθάρισιν, ή πρώτοι οι περί Επίγονον εχρήσαντο" (ο Λύσανδρος ο Σικυώνιος λέει ο Φιλόχορος ήταν ο ...

Εννεάχορδον
... με τη λύρα . Το εννεάχορδο, μαζί με τον κλεψίαμβος κλεψίαμβο , το τρίγωνον και τον έλυμος έλυμο αυλό , περιέπεσαν σε αχρηστία από την εποχή του Απολλόδωρου (2ος αι., π.Χ.)· Αθήν. ΙΔ', 636F, 40: "αμαυρότερα τη χρεία καθέστηκε". Ήταν από τα όργανα που ο Αριστόξενος τα αποκαλούσε "έκφυλα", δηλ. ξένα.

Ενόπλιος
... λέει πως η Αθηνά έπαιζε στον αυλό τον ενόπλιο νόμο στους Διόσκουρους ("και την Αθηνάν δέ, φησίν Επίχαρμος εν Μούσαις, επαυλήσαι τοις Διοσκούροις τον ενόπλιον"· Αθήν Δ', 184F, 84). Category:Αρχαία Ελληνική Μουσική Category:ΜΟ - ρυθμολογία

Άσμα
ιων. και ποιητ. άεισμα· τραγούδι, κυρίως το λυρικό τραγούδι, η ωδή. Σούδα : "άσμα· το μέλος, η ωδή". Ασματοποιός λεγόταν ο συνθέτης τραγουδιών, μελωδιών. Αθήν. Ε', 181Ε: "ο γούν Οδυσσεύς προσέχει τοις των Φαιάκων ασματοποιοίς". Category:Αρχαία Ελληνική Μουσική Category:ΜΟ - μορφολογία

Ένρυθμος
καί έρρυθμος· ρυθμικός. Αθήν. (ΙΔ', 631Β, 30): "γυμνοί γάρ ορχούνται οι παίδες πάντες ερρύθμους (ή ενρύθμους) φοράς τινας αποτελούντες" (γιατί όλα τ' αγόρια χορεύουν γυμνά εκτελώντας ορισμένες ρυθμικές κινήσεις). ενρύθμως (και ερρύθμως)· ρυθμικά, με ρυθμό. Ο Αθήναιος (ό.π.) γράφει: "κινούντες ερρύθμως τους πόδας". Η λέξη ένρυθμος πρέπει να ...

Επίγονος
... ότι ο Επίγονος υπήρξε ο πρώτος που έπαιξε χωρίς πλήκτρον πλήκτρο . Θεωρούνταν λαμπρός εκτελεστής· σε αυτόν και στη Σχολή του αποδιδόταν η καθιέρωση της έναυλης κιθάρισης (σόλο κιθάρας με συνοδεία αυλού)· Αθήν ΙΔ', 637F, 42 (βλ. το κείμενο στο λ. έναυλος κιθάρισις ). Η Σχολή του και γενικά οι οπαδοί του ήταν γνωστοί ως Επιγόνειοι ή "οι περί τον Επίγονον". Το ενδιαφέρον τους εκτεινόταν και ...

Επικρήδιος
είδος κρητικού πολεμικού χορού ( πυρρίχη ). Αθήν. (ΙΔ', 629C, 26): "όθεν εκινήθησαν αι καλούμεναι πυρρίχαι και πας ο τοιούτος τρόπος της ορχήσεως· πολλαί γαρ αι παρονομασίαι αυτών, ως παρά Κρησίν ορσίτης και επικρήδιος" (και μπήκαν τότε σε χρήση οι λεγόμενες πυρρίχες και κάθε τέτοιο είδος χορού· πολυάριθμες είναι αληθινά οι ονομασίες τους, όπως λ.χ. στους Κρητικούς ο ορσίτης και ο ...

Επίφαλλος
είδος αύλησις αύλησης με χορός χορό . O επίφαλλος περιλαμβάνεται στον κατάλογο των Ονομασιών των αυλήσεων του Τρύφωνα· βλ. Αθήν. ΙΔ', 618C, 9. Βλ. τον κατάλογο στο λ. αύλησις .

Ευριπίδης
... συμπόνια και τους φάνηκε πολύ σκληρή πράξη να καταστρέψουν μια τόσο φημισμένη πόλη, που γέννησε τέτοιους ανθρώπους". Ο Αξιόνικος, κωμικός ποιητής του 4ου αι. π.Χ., στην κωμωδία του Φιλευριπίδης (Αθήν. Δ', 175Β· Kock CAF ΙΙ, 412) λέει: "έχουν τόσο αρρωστημένο πάθος για τα λυρικά τραγούδια του Ευριπίδη, που οτιδήποτε άλλο στα μάτια τους φαίνεται σαν θρήνος ενός ισχνού πνευστού και ...

Ηδύκωμος
... i>Περί ειδών ορχήσεως (IV, 100), χωρίς καμιά επεξήγηση για το χαρακτήρα του. (β) ο ηδύκωμος αναφέρεται από τον Τρύφωνα στο δεύτερο βιβλίο του των Ονομασιών (Αθήν. ΙΔ', 618C, 9) μαζί με άλλα ονόματα αυλήσεων· οι αυλήσεις αυτές, κατά τον Τρύφωνα, εκτελούνταν με χορό

Θυροκοπικόν
... αυλού και χορού, που το εκτελούσε κανείς μπροστά στην πόρτα της αγαπημένης του. Επίσης, αύλησις (σόλο αυλού). Άλλος όρος ήταν το κρουσίθυρον , είδος σερενάτας και αυτό. Ο Αλεξανδρινός λεξικογράφος Τρύφων (Αθήν. ΙΔ', 618C, 9) περιλαμβάνει και τα δύο, το θυροκοπικό και το κρουσίθυρο, στον κατάλογο των αυλήσεων (βλ. λ. αύλησις ). Το ρήμα θυροκοπώ σήμαινε χτυπώ την πόρτα· στον Φρύνιχο ( ...

Ιάλεμος
... λέει ότι στην αττική διάλεκτο σημαίνει: "το μοιρολόι και τον ψυχρό άνθρωπο". Ο Αριστοφάνης ο γραμματικός, ο επονομαζόμενος Βυζάντιος (257-180 π.Χ.) στο λεξικό του (Αττικαί Λέξεις, Αθήν. ΙΔ', 619Β, 10) λέει ότι "ο ιάλεμος τραγουδιόταν σε πένθη". Το ρήμα ιαλεμίζω σήμαινε θρηνώ, μοιρολογώ.

Ίαμβος
... την έφερε σε εύθυμη διάθεση. (Πρόκλ. Χρηστομ. Β, R. Westphal Script. Metr. Gr. 242). Ο Σήμος ο Δήλιος στο βιβλίο του Περί παιάνων (Αθήν. ΙΔ', 622Β, 16) λέει ότι οι ίαμβοι ήταν μασκοφόροι μίμοι, που παλαιότερα ονομάζονταν αυτοκάβδαλοι, και τα τραγούδια τους ονομάστηκαν επίσης ίαμβοι ("ύστερον δε ίαμβοι ωνομάσθησαν αυτοί τε οι αυτοκάβδαλοι και τα ...

Ίαμβος
... την έφερε σε εύθυμη διάθεση. (Πρόκλ. Χρηστομ. Β, R. Westphal Script. Metr. Gr. 242). Ο Σήμος ο Δήλιος στο βιβλίο του Περί παιάνων (Αθήν. ΙΔ', 622Β, 16) λέει ότι οι ίαμβοι ήταν μασκοφόροι μίμοι, που παλαιότερα ονομάζονταν αυτοκάβδαλοι, και τα τραγούδια τους ονομάστηκαν επίσης ίαμβοι ("ύστερον δε ίαμβοι ωνομάσθησαν αυτοί τε οι αυτοκάβδαλοι και τα ...

Ίβυκος
... . Η Σούδα διηγείται ότι πήγε στη Σάμο και πέρασε λίγον καιρό στην αυλή του Πολυκράτη (532-523 π.Χ.). Στον μουσικό Ίβυκο αποδιδόταν η εφεύρεση της σαμβύκη σαμβύκης ( Σούδα · Νεάνθης στον Αθήν. Δ', 175Ε, 77). Ο Ίβυκος συνέθεσε επινίκιον επινίκια και εγκώμιον εγκώμια . Ο μύθος για το θάνατό του είναι γνωστός από τη Σούδα και άλλες πηγές: ο Ίβυκος σκοτώθηκε από ληστές κοντά στην ...

Ιθύφαλλοι
... τα τραγούδια που τραγουδιόνταν με χορό στο τεντωμένο μόριο). Πρβ. Φώτ. Λεξ. Ι, 291 (έκδ. S. Α. Naber). Ο Σήμος ο Δήλιος στο βιβλίο του Περί παιάνων (Αθήν. ΙΔ', 622Β, 16) διηγείται ότι οι ιθύφαλλοι κατά την είσοδό τους στο θέατρο φορούσαν μάσκες που παρίσταναν μεθυσμένους ανθρώπους, ήταν στεφανωμένοι, και είχαν πολύχρωμες χειρίδες (μανίκια)· χρησιμοποιούσαν χιτώνες μεσόλευκους (με ..



http://www.musipedia.gr/wiki/Ειδικό:Αναζήτηση?search=Αθήν.&fulltext=Αναζήτηση&ns0=1&page=15

Ιμαίος
... i>ιμαίος, η επιμύλιος καλούμενη ωδή , ήν περί τους αλέτους ήδον" (ιμαίος, το λεγόμενο επιμύλιο τραγούδι, που το τραγουδούσαν κατά το άλεσμα με τις μυλόπετρες ). Επίσης, ο Αριστοφάνης ο Βυζάντιος (Αθήν. ΙΔ', 619Β, 10) γράφει: "ιμαίος, ωδή μυλωθρών" (ίμαιος, τραγούδι των μυλωνάδων). Ο Πλούταρχος (Επτά Σοφών Συμπόσιον 157D-E, 14) έχει διασώσει τους στίχους ενός ρεφραίν από ένα

Καθαπτόν
... με χτύπημα του χεριού, όπως το τύμπανον . Ο μουσικός Αλκείδης από την Αλεξάνδρεια, ένας από τους δειπνοσοφιστές του Αθήναιου, μιλώντας για την ύδραυλις ύδραυλη , αναφέρει τον Αριστοκλή, ο οποίος λέει (Αθήν. Δ., 174C) πως η ύδραυλη "εντατόν ουν και καθαπτόν ουκ αν νομισθείη" (δεν μπορούσε να θεωρηθεί ούτε έγχορδο, ούτε κρουστό όργανο)· για τη λέξη κρουστό χρησιμοποιεί τη λέξη " ...

Καλαβρισμός
... ', 629D, 27) ο καλαβρισμός αναφέρεται μαζί με τους χορούς που ήταν "λιγότερο ζωηροί, πιο ποικιλμένοι και πιο απλοί". Η μελωδία πάνω στην οποία χορευόταν ο καλαβρισμός ονομαζόταν κόλαβρος· Αθήν. IE', 697C: "Κτησιφών ο Αθηναίος ποιητής των καλουμένων κολάβρων". Επειδή η λέξη κόλαβρος σήμαινε, κατά τη Σούδα , "χοιρίδιο", ο χορός θα μπορούσε να ονομαστεί "χορός του χοίρου". Το ρήμα κολαβρίζω ...

Καλλαβίς
... · ή ένα είδος χορού στον οποίο τα ισχία λυγίζονταν κάμπτονταν κατά τρόπο άσεμνο). Ο Εύπολις στην κωμωδία του Κόλακες μνημονεύει τις καλλαβίδες με τους παρακάτω στίχους (Αθήν. ΙΔ', 630Α, 27): "καλλαβίδας δε βαίνει σησαμίδας δε χέζει" (περπατάει χορεύοντας καλλαβίδες και χέζει σουσαμόπιτες σουσαμόπιτα, γλύκισμα των αρχαίων Αθηναίων, όπως το παστέλι ). Ο Αθήναιος αναφέρει τις ...

Καλλίνικος
και καλλίνικον (ουδ.)· (α) ένα είδος αύλησης· ο λεξικογράφος Τρύφων στο δεύτερο βιβλίο των Ονομασιών περιλαμβάνει τον καλλίνικο ανάμεσα στις αυλήσεις (Αθήν. ΙΔ', 618C, 9· βλ. λ. αύλησις ). (β) είδος χορός χορού · ο Πολυδεύκης στο κεφάλαιο Περί ειδών ορχήσεως (IV, 100) περιλαμβάνει στους χορούς και τον καλλίνικο ("και καλλίνικος, εφ' Ήρακλεί"). Ο Ησύχιος ...

Καλύκη
... την Καλύκη, μια κόρη που ατύχησε στον ερωτά της και αυτοκτόνησε πέφτοντας σε γκρεμό. Ο Αριστόξενος στο τέταρτο βιβλίο του Περί μουσικής (FHG ΙΙ, 287, απόσπ. 72, και Αθήν. ΙΔ', 619D, 11) διηγείται τη θλιβερή ιστορία της Καλύκης: "Το τραγούδι γράφτηκε από τον Στησίχορος Στησίχορο και σε αυτό μια κορασίδα, ονομαζόμενη Καλύκη, αγάπησε ένα νέο, τον Εύαθλο, και σεμνά παρακαλούσε ...

Καταβαυκάλησις
νανούρισμα· ιδιαίτερα το νανούρισμα των τροφών· Αθήν. (ΙΔ', 618Ε, 10): "αι δε των τιτθευουσών ωδαί καταβαυκαλήσεις ονομάζονται" (τα τραγούδια των τροφών ονομάζονται νανουρίσματα). Τιτθεύουσαι ή τίτθαι (πληθ.), οι παραμάνες, οι τροφοί. Το ρήμα καταβαυκαλώ σημαίνει νανουρίζω, είτε με τραγούδι, είτε με τη μουσική κάποιου οργάνου. Ο Πολυδεύκης (IV, 127) γράφει: "το σείστρον ώ ...

Κιθάρισις
... αύ και ρυθμόν άνευ ρημάτων ψιλή κιθαρίσει και αυλήσει προσχρώμενοι..." (και πάλι χρησιμοποιώντας τη μελωδία και το ρυθμό χωρίς λόγια στην ψιλή κιθάριση και αύληση). Κατά τον Μέναιχμο (Αθήν. ΙΔ', 637F, 42) ο Αριστόνικος Αριστόνικος ο Αργείος ήταν ο πρώτος που εισήγαγε την ψιλός ψιλή κιθάριση.

Κνισμός
... 100), χωρίς καμιά ένδειξη για το χαρακτήρα του. (β) είδος αυλητικής μελωδίας που περιλαμβάνεται στον κατάλογο αύλησις αυλήσεων του λεξικογράφου Τρύφωνα στο δεύτερο βιβλίο των Ονομασιών (Αθήν. ΙΔ', 618C, 9). "Όλες αυτές οι μελωδίες, προστίθεται, εκτελούνταν στον αυλό με όρχηση".

Κρέκω
... τιμήν του Απόλλωνα). Ο Ησύχιος στη λέξη κρέκειν γράφει απλά: "κρέκειν· κιθαρίζειν". Κρεγμός· ο ήχος που παράγεται από ένα έγχορδο όργανο όταν χτυπηθεί· Επίχαρμος (στον Αθήν. Δ', 183C, 81): "πυκινών κρεγμών ακροαζομένα Σεμέλη " ( Η Σεμέλη ακούοντας τους ακατάπαυστους ζωηρούς ήχους)· βλ. ολόκληρο το κείμενο στο λ. παριαμβίς . Σημείωση: Το ρήμα ανακρέκομαι ...

Κρόταλα
... χτυπώντας τα ). Βλ. Ιλιάδα Λ 160. Η λέξη κρέμβαλον χρησιμοποιείται συχνά για το κρόταλο και το ρήμα κρεμβαλι ά ζω για το κροταλίζω. Αθήν. (ΙΔ', 636D): "το τούτοις κρεμβάλοις κρούειν κρεμβαλιάζειν είρηκεν Έρμιππος " (το χτυπώ τα κρέμβαλα ονομαζόταν από τον Έρμιππο κρεμβαλιάζω). Το χτύπημα των κρεμβάλων ονομαζόταν κρεμβαλιαστύς (η). Ο ήχος που παραγόταν

Λάμπρος
... Πίνδαρος Πίνδαρο , τον Διονύσιος Διονύσιο τον Θηβαίο (1) και τον Πρατίνας Πρατίνα : "ποιηταί κρουμάτων αγαθοί" (άξιοι δημιουργοί μουσικών συνθέσεων)· βλ. λ. κρούμα. Ο Λάμπρος αναφέρεται (Αθήν. A', 20F, 37) ακόμα και ως δάσκαλος του Σοφοκλής Σοφοκλή στην όρχηση και τη μουσική: "ορχηστικήν δεδιδαγμένος ο Σοφοκλής και μουσικήν έτι παις ών παρά Λάμπρω" (όταν ο Σοφοκλής ...

Λιτυέρσης
τραγούδι των θεριστάδων. Αθήν. (ΙΔ', 619Α, 10): "η δέ των θεριστών ωδή λιτυέρσης καλείται". Λιτυέρσης ή Λιτυέρσας ήταν το όνομα ενός εξαιρετικά επιδέξιου θεριστή, νόθου γιου του Μίδα, βασιλιά της Φρυγίας, που συνήθιζε να προκαλεί τους διαβάτες στο θέρισμα· όταν τους νικούσε, τους έδενε τα κεφάλια μέσα στα δεμάτια. Τον σκότωσε, κατά μια παράδοση, ο Ηρακλής. Ησ.: "Λιτυέρσας

Λόκριος
... Κλεον. Εισ. 9· Βακχ. Εισ. 77. Η λοκρική αρμονία, αφού χρησιμοποιήθηκε κατά την εποχή του Σιμωνίδης Σιμωνίδη και του Πίνδαρος Πινδάρου , περιέπεσε σε αχρηστία (πρβ. Αθήν. ΙΔ', 625Ε, 20). Από τον καιρό του Αριστόξενου ο όρος υποδώριος χρησιμοποιούνταν γενικά γι' αυτό το οκτάχορδο (la-la). Βλ. τα λ. αιολία , αρμονία και υποδώριος .

Λύσανδρος
... την απλότητα που χαρακτήριζε τους σολίστ της κιθάρας, πρώτος αυτός έπαιζε στην κιθάρα πολύ χρωματικές συνθέσεις ("χρώματα τε εύχροα"), καθώς και ιάμβους και την " μάγαδις μάγαδιν (γ)" που λέγεται "συριγμός" (Αθήν. ΙΔ', 637F-638A, 42 και FHG Ι, 395, απόσπ. 66)

Λυσιωδός
... Αριστόξενος τους διακρίνει με τον ακόλουθο τρόπο: "ο ηθοποιός που μιμείται ανδρικούς και γυναικείους χαρακτήρες ονομάζεται μαγωδός, ενώ εκείνος που, ντυμένος με ανδρικά φορέματα, μιμείται γυναικείους χαρακτήρες λέγεται λυσιωδός" (Αθήν. ΙΔ', 620F, 13). Λυσιωδός, ως επίθετο, σήμαινε εκείνον που είχε σχέση με τα τραγούδια του λυσιωδού· π.χ. λυσιωδοί αυλοί· αυλός αυλοί που συνόδευαν (ή ...

Μέλος
... και χρόνους διάρκειες ). Έτσι, το μέλος είναι επίσης συνώνυμο της μελωδίας σε μια γενική σημασία. Αυτό ισχύει ιδιαίτερα στην οργανική μουσική, όπου δεν υπάρχουν λόγια. Ο Σώπατρος λέει (Αθήν. Δ', 176A, 78): "και το μόναυλον μέλος ήχησε" (και ήχησε τη μελωδία με το μόναυλον μόναυλο ). μουσικόν μέλος σήμαινε τη φωνητική μελωδία σε αντιδιαστολή προς το "οργανικό μέλος".

Μεσόκοπος
... προς έναν άλλο δειπνοσοφιστή, τον Ουλπιανό, λέει πως οι Αλεξανδρινοί ξέρουν, ανάμεσα σε άλλα είδη αυλών, και τους μεσόκοπους ("έτι τε μεσοκόπους"· Αθήν. Δ', 176F, 79).

Μίμαυλος
μίμος συνοδευόμενος από αυλό· "Κλέων ο μίμαυλος" (Αθήν. Ι', 452F). Ησ.: "μιμαυλείν· ειμί μίμαυλος".

Μινυρισμός
... · τραγουδώ χαμηλόφωνα· θρηνώ με ήσυχη και σιγανή φωνή· τραγουδώ με παραπονετικό τρόπο· σιγοψιθυρίζω (υποτονθορίζω) μια μελωδία. αναμινυρίζω· ξανατραγουδώ χαμηλόφωνα· ο Πρωταγορίδης ο Κιζυκηνός (Αθήν. Δ', 176Β, 78) λέει: "τω τε ηδεί μοναύλω τας ηδίστας αρμονίας αναμινυρίζει" (και στον γλυκό μόναυλο ξαναπαίζει σιγανά τις γλυκύτατες αρμονίες).

Μουσείον
ναός ή οίκος των Μούσα Μουσών (Δημ., LSJ)· οίκος της μουσικής ή της ποίησης, γενικά σχολή τεχνών και γραμμάτων (Αθήν. E', 187D): "το της Ελλάδος μουσείον". Μεταφορ. "αηδόνων μουσεία"=χορός αηδονιών. Στον πληθ. Μουσεία ήταν η γιορτή (φεστιβάλ) των Μουσών. Στον Αθήναιο (ΙΔ', 629Α, 26) διαβάζουμε: "Αμφίων δε ο Θεσπιεύς εν δευτέρω περί του εν Ελικώνι Μουσείου ...

Νάβλας
... γυμνά δάχτυλα, χωρίς πλήκτρο· ήταν φοινικικής προέλευσης και ο τόνος του θεωρούνταν δυσάρεστος. Ο Σώπατρος ο παρωδός λέει ότι "ο νάβλας είναι εφεύρεση των Φοινίκων και ο τόνος του είναι αντιμελωδικός" ("ουκ ευμελής"· Αθήν. Δ', 175C, 77· G. Kaibel Com. Gr. Fr. 194-195, απόσπ. 16). Ο Ησύχιος θεωρεί τον (τη) νάβλα ένα όργανο σαν το ψαλτήριον ψαλτήριο ή την κιθάρα ...

Νόμιον
... στην ερημιά, φωνάζοντας δυνατά και τραγουδώντας το τραγούδι που ονομάστηκε νόμιο και στο οποίο υπήρχαν τα λόγια "ψηλές βαλανιδιές, ώ Μέναλκα" ("μακραί δρύες, ώ Μέναλκα" Αθήν. ΙΔ', 619C, 11 )

Ξιφισμός
... ): "εκαλείτο δε τι και ξιφισμός" (και ένα είδος χορού ονομαζόταν ξιφισμός). Ο Ησύχιος και ο Αθήναιος θεωρούν τον ξιφισμό σχήμα (φιγούρα) χορού. (Ησ.: "σχήμα ορχηστικόν της λεγομένης εμμελείας ορχήσεως"· πρβ. Αθήν. ΙΔ', 629F, 27.) Το ρήμα ξιφίζω σήμαινε χορεύω το χορό του σπαθιού· ενώ ο Ησύχιος λέει: "ξιφίζειν· ανατείνειν την χείρα και ορχείσθαι" (ξιφίζω· σηκώνω το χέρι και ...

Ολοφυρμός
ισχυρός θρήνος· επίσης, ένα τραγούδι που τραγουδιόταν σε περιπτώσεις μεγάλης θλίψης και θανάτου· ένα μοιρολόι. Αθήν. (ΙΔ', 619Β, 10): "η δε επί τοις θανάτοις και λύπαις ωδή ολοφυρμός" (και το τραγούδι που τραγουδιόταν σε θανάτους και λύπες ονομαζόταν ολοφυρμός).

Πανδούρα
... που οι Ασσύριοι ονόμαζαν πανδούρα· και που ήταν δική τους εφεύρεση). Κατά τον Πυθαγόρα "η πανδούρα κατασκευαζόταν από τους τρωγλοδύτες της Ερυθράς Θάλασσας από λευκή δάφνη που φυτρώνει κοντά στη θάλασσα" (Αθήν. Δ', 183F-184A, 82). Ο Νικόμαχος γράφει στο Εγχειρίδιό του (κεφ. 4) ότι το μονόχορδο ονομαζόταν φάνδουρος . Ο Ησύχιος χρησιμοποιεί τη λέξη πανδουρίς για το όργανο και ...

Παριαμβίς
σόλο κιθάρα κιθάρας με συνοδεία αυλού. Τις παριαμβίδες αναφέρει ο κωμικός ποιητής Επίχαρμος στο έργο του Περίαλλος (Αθήν. Δ', 183G, 81) με τα λόγια: "Σεμέλα δε χορεύει· και υπάδει σφιν σοφός κιθάρα παριαμβίδας· ά δε γεγάθει πυκινών κρεγμών ακροαζόμενα" (η Σεμέλη χορεύει και ένας επιδέξιος δεξιοτέχνης κιθαριστής παίζει γι' αυτούς παριαμβίδες με συνοδεία αυλού). Σε μια πλατύτερη ...

Πινακίς
είδος χορού συνοδευόμενου από αυλός αυλό . Αθήν. (ΙΔ', 629F, 7): "χόρευαν με συνοδεία αυλού το χορό των κωπηλατών και την καλούμενη πινακίδα". Και ο Πολυδεύκης (IV, 103): "τας δε πινακίδας ωρχούντο ουκ οίδα είτ' επί πινάκων, είτε πίνακες φέροντες" (χόρευαν τις πινακίδες, δεν ξέρω, όμως, πάνω σε πινάκια ή κρατώντας πινάκια). Σημείωση: Η πινακίς ήταν ένα μικρό πινάκιο, ...

Πολύειδος
... Πολύειδος ήταν και ζωγράφος: "Πολύειδος, ός και ζωγραφικής και μουσικής είχεν εμπειρίαν". Διαγωνίστηκε και νίκησε στην Αθήνα ως συνθέτης διθυράμβων (Πάρ. Χρον. Ι, 68· και Αθήν. Η', 352Β). Στον Πλούταρχος Πλούταρχο (Περί μουσ. 1138Β, 21) τα έργα του αποκαλούνται μπαλώματα ("καττύματα"· βλ. λ. κάττυμα ). Πολύ λίγα αποσπάσματα διασώθηκαν από την ποίησή του· Bergk ...

Προσμελωδώ
συνοδεύω με μια μελωδία (Δημ.)· τραγουδώ επιπλέον (LSJ). Ο Σήμος ο Δήλιος (Αθήν. ΙΔ', 618A, 9) λέει στο πέμπτο βιβλίο της Δηλιάδος: "ήν τις αγών συμφωνίας αμοιβαίος αυλού και ρυθμού χωρίς λόγου του προσμελωδούντος" ( η συναυλία ήταν αγώνας συνδυασμένης εκτέλεσης αυλός αυλού και ρυθμός ρυθμού δηλ. όρχησης , χωρίς την προσθήκη λέξεων τραγουδιού ). Category:Αρχαία ...

Προσόδιον
... (έκδ. Th. Gaisford, 1832) από προφανή αβλεψία γράφεται "προσώδιον", αντί "προσόδιον". Ησ.: "προσόδιον· ωδή ύμνον θεού περιέχουσα" (προσόδιον· μια ωδή που αποτελεί περιέχει ύμνο προς ένα θεό)· πρβ. Αθήν. (ς', 253Β, 3): "παιάνας και προσόδια άδοντες". Κατά τον Ηρακλείδης Ηρακλείδη Ποντικό (Πλούτ. Περί μουσ. 1132C, 3), τα προσόδια εισήγαγε ο Κλονάς ο Τεγεάτης. ...

Πτιστικόν
... ένα τραγούδι για το ξεφλούδισμα του κριθαριού)· πρβ. Πολυδ. IV, 55. Αριστοφ.: "και των πτισσουσών άλλη τις ωδή " (και ένα άλλο τραγούδι των γυναικών που ξεφλουδίζουν το κριθάρι· Αθήν. ΙΔ', 619Α, απόσπ. 14· Bothe PSGF II, 102, απόσπ. 28). (β) πτισμός· μελωδία που παιζόταν στον αυλός αυλό συνοδεύοντας το πτιστικό τραγούδι. Πρβ. Νικοφών Εγχειρογάστορες 17 ( ...

Πύθερμος
... η επινόηση της ιώνιος ιωνικής ή ιαστί αρμονία αρμονίας , που αποδιδόταν επίσης και στον Πολύμνηστος Πολύμνηστο . Ο Πύθερμος συνέθεσε σκόλιον σκόλια (παροίνια τραγούδια). Ο Ηρακλείδης Ηρακλείδης Ποντικός πιστεύει (Αθήν. ΙΔ', 625C-D, 20) ότι ο Πύθερμος προσάρμοζε το στιλ των τραγουδιών του στο χαρακτήρα των Ιώνων και υποθέτει πως συνέθετε στην ιαστί αρμονία, αλλά σε μια περίεργη ...

Ραπαύλης
... ραπαταύλης· αυλητής που παίζει σε καλαμένιο αυλός αυλό . Η λέξη ράπα και ραπάτη σήμαινε το καλαμένιο στέλεχος των σιτηρών. Ο Αμερίας ο Μακεδόνας στο λεξικό του Γλώσσαι γράφει (πρβ. Αθήν. Δ', 176D-E, 78): "ώσπερ ούν τους τω καλάμω αυλούντας καλαμαύλας λέγουσι, νύν, ούτω και ραπαύλας, ως φησιν Αμερίας ο Μακεδών εν ταις Γλώσσαις, τους τη καλάμη αυλούντας" (όπως σήμερα λένε ...

Ραψωδός
... και ωδή )· εκείνος που απάγγελλε επικά ποιήματα, ιδιαίτερα ομηρικά. Οι ραψωδοί περιφέρονταν από πόλη σε πόλη κρατώντας ένα ραβδί δάφνης και απάγγελλαν σε λαϊκές συγκεντρώσεις. Ονομάζονταν και Ομηριστές (Αθήν. ΙΔ', 620Β, 12). Ο ραψωδός δεν πρέπει να συγχέεται με τον αρχαίο αοιδός αοιδό . Ο αοιδός ήταν συχνά ο ίδιος ποιητής, συνθέτης και τραγουδιστής, ενώ ο ραψωδός ήταν ένας συλλογέας ...

Σάλπιγξ
... τα πολεμικά σαλπίσματα ή από τους κήρυκες· καμιά φορά, επίσης, για τελετουργικούς σκοπούς και, στην περίπτωση αυτή, η σάλπιγγα λεγόταν σάλπιγξ η ιερά. Η σάλπιγγα είχε τυρρηνική (ετρουσκική) προέλευση· Αθήν (Δ', 184Α, 82): "Τυρρηνών δ' εστίν εύρημα κέρατά τε και σάλπιγγες" (και τα κέρατα σάλπιγγες από κέρατο και οι σάλπιγγες έχουν εφευρεθεί από τους Τυρρηνούς). Και ο Πολυδεύκης ...

Σιμή
ένα από τα σχήματα της τραγικής όρχησης· Πολυδ. (IV, 104): "και μην τραγικής ορχήσεως τα σχήματα σίμη...". Πρβ. Αθήν ΙΔ', 630Α, 27: "χειρ σιμή" (κοίλο, άδειο χέρι). Category:Αρχαία Ελληνική Μουσική

Σκόλιον
... κρατώντας ταυτόχρονα στο χέρι του ένα κλωνάρι μυρτιάς. Όταν τελείωνε το τραγούδι του, παρέδιδε το κλωνάρι σ' έναν άλλο συνδαιτυμόνα, όχι όμως σε εκείνον που καθόταν πλάι του, κι έτσι συνέχιζαν, χωρίς να τηρούν σειρά (Αθήν. IE', 694A-B). Στα FHG (II, 248, απόσπ. 43) διαβάζουμε την ερμηνεία που δίνει στον όρο ο Δικαίαρχος από τη Μεσσήνη: "το δε υπό των συνετωτάτων, ως έτυχεν τη τάξει, ο δή ...

Σκυτάλιον
... · ένας πολύ μικρός αυλός . Πολυδ. (IV, 82): "και σκυτάλια, μικρών αυλίσκων ονόματα". Ο έλυμος αυλός επονομαζόταν και σκυταλίας, γιατί έμοιαζε με τη σκυτάλη στο πάχος· Αθήν (Δ', 79, 177Α): "ονομάζεσθαι δε και σκυταλίας κατ' εμφέρειαν του πάχους" ( οι έλυμοι αυλοί ονομάζονταν σκυταλίες για την ομοιότητα τους στο πάχος με τη σκυτάλη ). Σκυτάλη, καθώς είναι ...

Σοβάς
είδος χιουμοριστικού ή κωμικού χορός χορού (πρβ. Αθήν. ΙΔ', 629F, 27). Category:Αρχαία Ελληνική Μουσική

Σοβάς
είδος χιουμοριστικού ή κωμικού χορός χορού (πρβ. Αθήν. ΙΔ', 629F, 27).

Σπονδείον
... που τραγουδιόταν ή οργανική μελωδία που παιζόταν μπροστά στο βωμό κατά τη σπονδή (πρβ. Πολυδ. IV, 79). Κατά τον Μέναιχμο, ο Δίων ο Χίος ήταν ο πρώτος που έπαιξε το σπονδείο μέλος στην κιθάρα (Αθήν. ΙΔ', 638Α, 42· βλ. και Σέξτος Εμπειρ. VI, 8, με τον τίτλο επαυλείν). Σπονδείον αύλημα λεγόταν όταν παιζόταν στον αυλός αυλό . (β) το τέταρτο τμήμα του πυθικός νόμος πυθικού ...

Στρατόνικος
... της εποχής του Φιλίππου και του Μεγάλου Αλεξάνδρου. Σε αυτόν απέδιδε ο φιλόσοφος Φαινίας την εισαγωγή του διάγραμμα διαγράμματος (βλ. λ.) και της πολύχορδον πολυχορδίας (FHG ΙΙ, 298 και Αθήν. Η', 352C, 46): "Φαινίας δ' ο περιπατητικός εν δευτέρω περί ποιητών "Στρατόνικος, φησίν, ο Αθηναίος δοκεί την πολυχορδίαν εις την ψιλήν κιθάρισιν πρώτος εισενεγκείν και πρώτος ...

Στρόβιλος
είδος χορού με περιστροφική κίνηση, όμοιος με το βαλλισμός βαλλισμό . Πρβ. Πολυδ. IV, 101 και Αθήν. 630Α, 27. Ο Φρύνιχος στην Επιτομή του (σ. 110) γράφει: "στρόβιλος... και μεταφορικώς κέχρηται επί ωδής κιθαρωδικώς πολύν εχούσης τον τάραχον" (στρόβιλος... χρησιμοποιείται μεταφορικά για το κιθαρωδικό τραγούδι που έχει πολλή ταραχή). Μερικοί μελετητές δίνουν στη λέξη στρόβιλος ...

Συμφωνία
... συμφωνία απαντά, επίσης, και με τη σημασία ενός συνόλου οργάνων· συμφωνία ήταν και το όνομα ενός κρουστά κρουστού οργάνου (είδος μικρού ταμπουρίνου). Ο Πολύβιος (Αθήν. ΙΔ', 615D, 4) αναφέρει: "ορχησταί δύο εισήγοντο μετά συμφωνίας εις την ορχήστραν" (δύο χορευτές έμπαιναν στην ορχήστρα με ταμπουρίνα κατ' άλλους "καστανιέτες" ). Category:Αρχαία Ελληνική Μουσική

Συναυλία
... εν Παναθηναίοις συναυλούντων" (στην Αθήνα συναυλία ονομαζόταν μια σύμφωνη εκτέλεση αυλητών, που έπαιζαν μαζί στα Παναθήναια). Ο Σήμος ο Δήλιος, στο πρώτο βιβλίο του έργου του Ιστορία της Δήλου (Αθήν. ΙΔ', 618Α, 9), ορίζει τη συναυλία ως ένα σύμφωνο αγώνα αυλός αυλού και ρυθμού, χωρίς λόγια από τον εκτελεστή. Αλλά ο όρος χρησιμοποιούνταν γενικά με τη σημασία: (α) ενός ντουέτου αυλών, ...

Συριγμός
... (Αρμ. ΙΙ, 12): "καταπλοκής σύρματος" κτλ. Ο Λύσανδρος ο Σικυώνιος, κατά τον Φιλόχορο, ήταν ο πρώτος που εισήγαγε το συριγμό, ανάμεσα σε άλλες καινοτομίες· τον ονομάζει μάγαδιν (Αθήν. ΙΔ', 638Α, 42): "και μάγαδιν, τον καλούμενον συριγμόν". Ο Νικόμαχος (Excerpta 6) χρησιμοποιεί τις λέξεις σιγμός (σύριγμα) και πόππυσμα ποππυσμός , για να αποδώσει ...

Σύριγξ
... της νύμφης, και μετανιωμένος άρχισε να κλαίει και να φιλά τα κομμάτια της καλαμιάς. Ακούγοντας τους ήχους που έβγαιναν, καθώς φυσούσε κλαίοντας, οδηγήθηκε στην κατασκευή της σύριγγας. Ο επικός ποιητής Ευφορίων (Αθήν. Δ', 184Α, 82), στο βιβλίο του Περί μελοποιϊών (ή μελοποιών) λέει πως ο Ερμής επινόησε τη μονοκάλαμη σύριγγα, ο Σειληνός την πολυκάλαμη και την κηρόδετη ο Μαρσύας : ...

Τελεσιάς
είδος πολεμικού ή ενόπλιος ενόπλιου χορού. Κατά τον Ιππαγόρα (Αθήν. ΙΔ', 630Α, 27), "η τελεσιάς είναι πολεμικός χορός· το όνομά της προέρχεται από κάποιον Τελεσία, που τον χόρεψε ένοπλος". Ο Πολυδεύκης επίσης αναφέρει (IV, 100): "ενόπλιοι ορχήσεις πυρρίχη τε και τελεσιάς, επώνυμοι δύο Κρητών ορχηστών, Πυρρίχου τε και Τελεσίου" (η τελεσιάς και η πυρρίχη είναι ενόπλιοι χοροί, που ...

Τέρπανδρος
... μερικοί ψαράδες και την έφεραν στον Τέρπανδρο (Excerpta ex Nicom. 1). Ο Τέρπανδρος πήγε στη Σπάρτη, όπου πρώτος νίκησε στους μουσικούς αγώνες των Καρνείων το 676 και το 673 π.Χ. (Αθήν. ΙΔ', 635Ε, 37). Διαγωνίστηκε επίσης και νίκησε τέσσερις φορές συνέχεια στα Πύθια· υπήρξε απαράμιλλος στην κιθαρωδία κιθαρωδική τέχνη (Πλούτ. Περί μουσ. 1132Ε, 4). Έζησε το μεγαλύτερο μέρος της ζωής ...

Τετράγωνος
χορός· χορός (χορωδία) τοποθετημένος σε τετράγωνο σχήμα· Τίμαιος (FHG Ι, 201, απόσπ. 44 και Αθήν. Ε', 181C, 28): "Οι δε Λακωνισταί λεγόμενοι εν τετραγώνοις χοροίς ήδον" (οι λεγόμενοι λακωνιστές τραγουδούσαν τοποθετημένοι σε τετράγωνο σχήμα).

Τετράγωνος
χορός· χορός (χορωδία) τοποθετημένος σε τετράγωνο σχήμα· Τίμαιος (FHG Ι, 201, απόσπ. 44 και Αθήν. Ε', 181C, 28): "Οι δε Λακωνισταί λεγόμενοι εν τετραγώνοις χοροίς ήδον" (οι λεγόμενοι λακωνιστές τραγουδούσαν τοποθετημένοι σε τετράγωνο σχήμα).

Τρίπους
... αι. π.Χ. Ήταν μια έξυπνη εφεύρεση, που θαυμάστηκε για ένα χρονικό διάστημα· ήταν όμως βραχύβια· το όργανο περιέπεσε σε αχρηστία μετά το θάνατο του εφευρέτη του. Ο Αρτέμων δίνει μια ενδιαφέρουσα περιγραφή του οργάνου αυτού (Αθήν. ΙΔ', 637Β). Ο τρίπους έμοιαζε στο σχήμα με τον δελφικό τρίποδα, από τον οποίο πήρε το όνομά του. Η βάση του ήταν περιστρεφόμενη, και ανάμεσα σε κάθε δύο πόδια ήταν ...

Ύδραυλις
... ήχων με υδραυλική πίεση του αέρα ήταν μια ιδέα που ο Πλάτων εφάρμοσε σ' ένα νυχτερινό ρολόι, σαν μια μεγάλη κλεψύδρα, στο οποίο οι ώρες ηχούσαν με υδραυλική πίεση του αέρα σε σωλήνες· Αθήν. (Δ', 174Β, 75): "λέγεται δε Πλάτωνα μικράν τινα έννοιαν δούναι του κατασκευάσματος νυκτερινόν ποιήσαντα ωρολόγιον εοικός τω υδραυλικώ, οίον κλεψύδραν μεγάλην λίαν" (λέγεται πως ο Πλάτων έδωσε κάποια ιδέα της ...

Υπαυλώ
συνοδεύω (ένα τραγούδι ή χορό) με αυλός αυλό · με αυτή την έννοια είναι συνώνυμο του προσαύλησις προσαυλώ . Ο Επίχαρμος, στο έργο του Περίαλλος (στον Αθήν. Δ', 183C, 81), γράφει: "και υπαυλεί σφιν σοφός κιθάρα παριαμβίδας" (και ένας δεξιοτέχνης κιθαριστής παίζει γι' αυτούς παριαμβίς παριαμβίδες με συνοδεία αυλού). Αυτή η πρόταση παρουσιάζει κάποιες δυσκολίες και ...

Φιληλιάς
ωδή· μια ωδή στον Ήλιο (Απόλλωνα). Αθήν. (ΙΔ', 619Β, 10): "η δε εις Απόλλωνα ωδή καλείται φιληλιάς, ως Τελέσιλλα παρίστησι" (και η ωδή στον Απόλλωνα ονομάζεται φιληλιάς, καθώς μαρτυρεί η Τελέσιλλα). Category:Αρχαία Ελληνική Μουσική

Φοίνιξ
... στα άλλα δύο όργανα. Η προέλευσή του ήταν φοινικική, από όπου και το όνομά του· αλλά, κατά τον Δήλιο ποιητή Σήμο, ονομαζόταν έτσι, γιατί οι βραχίονές του κατασκευάζονταν από ξύλο φοινικιάς της Δήλου (Αθήν. ΙΔ', 637Β, 40). (β) φοινίκιον, υποκ. του φοίνιξ. Μολονότι ο όρος θα μπορούσε να σημαίνει μικρό φοίνικα, η λέξη φοινίκιο απαντά πάντοτε ως άλλη ονομασία του ίδιου οργάνου. Αριστοτ. ( ...

Φρύγιος
... αρμονίες (φρυγική και λυδική) έγιναν γνωστές στους Έλληνες από τους "βαρβάρους" (ξένους) Φρύγες και Λυδούς, που συνόδευσαν τον Πέλοπα στην Πελοπόννησο. Ο ποιητής Τελέστης Τελέστης ο Σελινούντιος λέει (Αθήν. ΙΔ', 626Α) ότι "ο φρυγικός νόμος προς τιμήν της Ρέας παιζόταν στον αυλός αυλό από τους συντρόφους του Πέλοπα· και στις οξύφωνες πήκτις πηκτίδες έπαιζαν έναν ηχηρό λυδικό ύμνο". Η ...

Φρύνιχος
... i>Περί μουσ. 1137Ε, 20): "δε θά'ταν άτοπο να υποστηρίξει κανείς ότι ο Αισχύλος ή ο Φρύνιχος απέφευγαν τη χρήση του χρωματικού γένους από άγνοια;". Κατά τον Αριστείδης Αριστείδη (Αθήν. Α', 22Α, 39), "οι παλαιοί ποιητές Θέσπις, Πρατίνας Κρατίνος , Φρύνιχος ονομάζονταν ορχησταί, όχι μονάχα γιατί εφάρμοζαν την όρχηση του χορού στα δράματά τους αλλά και γιατί, εκτός από τη διδασκαλία ...

Φώτιγξ
πλαγίαυλος, κατασκευασμένος από ξύλο λωτού, αιγυπτιακής προέλευσης. Λέγεται από τον Ιόβα (Αθήν. Δ', 175Ε, 78) ότι ήταν εφεύρεση του Όσιρι: "τον μόναυλον Οσίριδος είναι εύρημα, καθάπερ και τον καλούμενον φώτιγγα πλαγίαυλον... επιχωριάζει γαρ και ο φώτιγξ αυλός παρ' ημίν" (ο μόναυλος είναι εφεύρεση του Όσιρι, όπως και ο πλαγίαυλος ο λεγόμενος φώτιγξ... ο οποίος είναι ...

Χειρονομία
... Β', 997C): "μη πυρρίχαις χαίρειν, μηδέ χειρονομίαις, μηδ' ορχήμασι". Πρβ. και Λουκ. Περί ορχήσεως 38. (β) είδος πυρρίχη πυρρίχης ή άλλη ονομασία της. Αθήν. (ΙΔ', 631C): "καλείται δ'ή πυρρίχη και χειρονομία". Category:Αρχαία Ελληνική Μουσική

Χειρονομία
... Β', 997C): "μη πυρρίχαις χαίρειν, μηδέ χειρονομίαις, μηδ' ορχήμασι". Πρβ. και Λουκ. Περί ορχήσεως 38. (β) είδος πυρρίχη πυρρίχης ή άλλη ονομασία της. Αθήν. (ΙΔ', 631C): "καλείται δ'ή πυρρίχη και χειρονομία". Category:Αρχαία Ελληνική Μουσική

Ψάλλω
... ψάλλουσι νευράς" (και τραβούν με το χέρι τις χορδές των τόξων). Στη μουσική, ο όρος ψάλλω σήμαινε παίζω ένα έγχορδο όργανο με γυμνά δάχτυλα, χωρίς πλήκτρον πλήκτρο . Αθήν. (Δ', 183D, 81): "Επίγονος... κατά χείρα δίχα πλήκτρου έψαλλε" (ο Επίγονος ... έπαιζε με γυμνά δάχτυλα τραβούσε τις χορδές ). Τα έγχορδα που παίζονταν απευθείας με τα δάχτυλα λέγονταν ψαλτικά ...

Ψάλλω
... ψάλλουσι νευράς" (και τραβούν με το χέρι τις χορδές των τόξων). Στη μουσική, ο όρος ψάλλω σήμαινε παίζω ένα έγχορδο όργανο με γυμνά δάχτυλα, χωρίς πλήκτρον πλήκτρο . Αθήν. (Δ', 183D, 81): "Επίγονος... κατά χείρα δίχα πλήκτρου έψαλλε" (ο Επίγονος ... έπαιζε με γυμνά δάχτυλα τραβούσε τις χορδές ). Τα έγχορδα που παίζονταν απευθείας με τα δάχτυλα λέγονταν ψαλτικά ...

Athenaeus
(b Naucratis, Egypt; fl c200 ce). Greek grammarian and encyclopedist. He settled in Rome at the beginning of the 3rd century ce. None of his works has survived except the Deipnosophistai, a vast compendium in 15 extant books, probably written after 192 ce. Its generic form is that of the literary symposium; as a species, it deals with antiquarian lore rather than such ‘higher themes’ as philosophy. Its main topic is food; the mock-academic title, often translated as ‘The Sophists at Dinner’, properly describes specialists whose learning centres tirelessly upon the joys of the kitchen. The work is not, however, a cookery book.
Many characters engage in this marathon after-dinner conversation; they include representatives of every profession thought to be consequential, among them musicians, both professional and amateur. It has been rightly noted that the diverse themes are related to the banquet itself with but indifferent success. The unified structure of Plato's Symposium, like its wit, has no parallel in the miscellaneous learning of Athenaeus. When his speakers turn their attention to music, what they say has frequent, and sometimes unique, value for the historian of ancient music (especially in books i, iv, xiv and xv).
Almost at the outset (14b–d), Athenaeus interprets the function of bards in Homer as didactic: for him they are sober teachers of morality, not entertainers. A long section on instruments (174a–185a) contains valuable information: after a description of the hydraulis or water-organ (174a–e), the author considers the varieties of aulos and its popularity among the Greeks ‘of the olden time’ (176f–182e, 184d–f). The aulos is discussed further in a much later passage (616e–618c) containing especially valuable literary quotations. There follows an extensive and highly important section on the ethical and educational aspects of music (623f–638e). It embodies long passages (624c–625e) taken from the writings of an anonymous Academic theoretician from Heraclea in Pontus, a figure of the 4th century bce usually given the name ‘Heraclides Ponticus’. Most notably, he maintains that there were only three modes, corresponding to the broad national characteristics of the Dorians, Aeolians and Ionians. The claim at the end of this section that ‘a mode must have a specific character (ēthos) or feeling (pathos)’ sounds like a distorted version of Aristotle's comment in the opening passages of the Poetics (1447a28), perhaps including also the favourite ethos–pathos distinction made by later rhetoricians. A notable reference follows (628c) to the Damonian theory of singing and dancing as consequences of the soul's motion. He also mentions Pythagoras's belief in music as the binding principle of the cosmos (632b–c).
Athenaeus's claim to literary eminence is that of a compiler. He salvaged from oblivion more than 10,000 lines of Greek verse, including some of the finest surviving fragments of the lyrics of Sappho and Alcaeus. The great number of citations and comments concerning Hellenic and Hellenistic music has secured for him an unquestioned place among the valued later sources.
WRITINGS
G. Kaibel, ed.: Athenaei Naucratitae: Deipnosophistarum libri XV (Leipzig, 1887–90/R)
G.B. Gulick, ed. and trans.: Athenaeus: The Deipnosophists (London and Cambridge, MA, 1927–41/R)
A.M. Desrousseaux, ed. and trans.: Athénée de Naucratis: Les deipnosophistes (Paris, 1956)
G. Turturro, ed. and trans.: Ateneo: I deipnosofisti, o Sofisti a banchetto (Bari, 1961)
BIBLIOGRAPHY
C.A. Bapp: De fontibus quibus Athenaeus in rebus musicis lyricisque enarrandis usus sit (Leipzig, 1885)
A. Barker, ed.: Greek Musical Writings, i: The Musician and his Art (Cambridge, 1984), 258–303 [translated excerpts referring to musical subjects]

WARREN ANDERSON/THOMAS J. MATHIESEN

~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~

Naucratis
Rome
Deipnosophistai
literary symposium
musicians
professional
amateur
books i, iv, xiv and xv
(14b–d)
bards
Homer
hydraulis
water-organ (174a–e)
aulos
(176f–182e, 184d–f)
(616e–618c)
ethical
educational
(623f–638e)
(624c–625e)
Heraclea in Pontus
‘Heraclides Ponticus’
modes,
Dorians
Aeolians
Ionians
character
(ēthos)
feeling
(pathos)
Aristotle'e Poetics (1447a28)
(628c)
Damonian theory
singing
dancing
Pythagoras
(632b–c).
Sappho
Alcaeus.
Hellenic
Hellenistic