Τυπικές διατάξεις Αποστόλου Κώνστα του Χίου (1821)

Εμμανουήλ Αβραμίδης

Εμμανουήλ Αβραμίδης

Παλαιό Μέλος
Παρουσιάζεται σήμερα αποκλειστικά στο Ψαλτολόγιον η μεταγραφή των φφ. 2 - 40 του χφ. ΕΒΕ 1869. Αφιερώνεται σε όλα τα μέλη του forum, ιδιαίτερα δε στον κ. Θεοδωράκη. Ευχαριστίες θερμές οφείλω στην κ. Αφροδίτη Αναγνωστοπούλου φιλόλογο - ιστορικό (και πολύ καλή φίλη μου) που με βοήθησε σε όποιες δυσκολίες εμφανίστηκαν κατά τη διάρκεια της μεταγραφής.
Θα παρατηρήστε ότι η γλώσσα του χειρογράφου είναι παράξενη, και ότι υπάρχουν πολλά ορθογραφικά λάθη (της εποχής φαίνεται). Αυτή ήταν και η βασική δυσκολία κατά τη μεταγραφή. Ωστόσο, παρατίθεται το χφ. με τα λάθη του, όπως είναι γραμμένο (κατά το δυνατόν βέβαια με τις λίγες γνώσεις παλαιογραφίας που έχω).
Το εν λόγω χειρόγραφο είναι ιδιαίτερα σημαντικό γιατί εκθέτει την τάξη τέλεσης του μεσονυκτικού από κληρικούς με προϊστάμενο, την ανάγνωση των καθισμάτων του ψαλτηρίου από κληρικούς πριν την έναρξη της ακολουθίας. Επίσης, στον όρθρο υπάρχουν αρκετά πραγματολογικά στοιχεία όπως η ποικιλία τυπικών διατάξεων στους ναούς των πόλεων, η ιστορική σκοπιά της κατάργησης της στιχολογίας των ωδών και των αίνων, αλλά και η ύπαρξη συγκεκριμένων ψαλμών πολυελέου (εκλογές). Επίσης, εκτίθεται η τάξη ψαλμωδίας των κανόνων από πρωτοψάλτη, λαμπαδάριο και δομεστίκους. Ενδιαφέρων είναι και ο τρόπος ψαλμωδίας του ν΄ ψαλμού όταν υπάρχει προϊστάμενος.

Σε καλή μεριά.
 

Attachments

  • ΕΒΕ 1869 (φ2-40v).pdf
    386.9 KB · Views: 356
Μανουήλ δομέστικος;80543 said:
Παρουσιάζεται σήμερα αποκλειστικά στο Ψαλτολόγιον η μεταγραφή των φφ. 2 - 40 του χφ. ΕΒΕ 1869. Αφιερώνεται σε όλα τα μέλη του forum, ιδιαίτερα δε στον κ. Θεοδωράκη. Ευχαριστίες θερμές οφείλω στην κ. Αφροδίτη Αναγνωστοπούλου φιλόλογο - ιστορικό (και πολύ καλή φίλη μου) που με βοήθησε σε όποιες δυσκολίες εμφανίστηκαν κατά τη διάρκεια της μεταγραφής.
Θα παρατηρήστε ότι η γλώσσα του χειρογράφου είναι παράξενη, και ότι υπάρχουν πολλά ορθογραφικά λάθη (της εποχής φαίνεται). Αυτή ήταν και η βασική δυσκολία κατά τη μεταγραφή. Ωστόσο, παρατίθεται το χφ. με τα λάθη του, όπως είναι γραμμένο (κατά το δυνατόν βέβαια με τις λίγες γνώσεις παλαιογραφίας που έχω).
Το εν λόγω χειρόγραφο είναι ιδιαίτερα σημαντικό γιατί εκθέτει την τάξη τέλεσης του μεσονυκτικού από κληρικούς με προϊστάμενο, την ανάγνωση των καθισμάτων του ψαλτηρίου από κληρικούς πριν την έναρξη της ακολουθίας. Επίσης, στον όρθρο υπάρχουν αρκετά πραγματολογικά στοιχεία όπως η ποικιλία τυπικών διατάξεων στους ναούς των πόλεων, η ιστορική σκοπιά της κατάργησης της στιχολογίας των ωδών και των αίνων, αλλά και η ύπαρξη συγκεκριμένων ψαλμών πολυελέου (εκλογές). Επίσης, εκτίθεται η τάξη ψαλμωδίας των κανόνων από πρωτοψάλτη, λαμπαδάριο και δομεστίκους. Ενδιαφέρων είναι και ο τρόπος ψαλμωδίας του ν΄ ψαλμού όταν υπάρχει προϊστάμενος.

Σε καλή μεριά.
Click to expand...

Φίλτατε,

Εὐχαριστοῦμε πάρα πολὺ. Χαρὰ στὸν κόπο σου.

Ἰδιαίτερα τὰ ἐνδιάμεσα προσωπικὰ σχόλια ἔχουν μεγάλο ἐνδιαφέρον.

Τὸ τυπικὸ τῆς ἀνιδιοτελοῦς προσφορᾶς ἀπὸ τοὺς Ψαλτολογίους συνεχίζεται, παρὰ τὰ περὶ ἀντιθέτου σχόλια ποὺ ἀκούγονται τελευταία.
 
Last edited:

Μανουήλ, εὐχαριστοῦμε!
Αὐτές οἱ σημειώσεις γράφονται τό 1821, ὅταν ὑπῆρχε ἐπιτακτική ἡ ἀνάγκη γιά σύνταξη καί κυρίως ἔκδοση τυπικοῦ, κάτι πού ἔγινε τό 1838 (βλ. ἐδῶ). Ὁ Κωνσταντῖνος πρωτοψάλτης ἤδη κρατοῦσε σημειώσεις σέ ἕνα Σημειωματάριον ἀπό τό 1808 (ὡς α΄ δομέστικος). Τό αὐτό ἐπιχειρεῖ καί ὁ Ἀπόστολος Κώνστας, καταγράφοντας τήν ἤδη διαμορφωθεῖσα ἤ διασωζωμένη Κωνσταντινουπολίτικη παράδοση καί ἐξ ἄλλων πηγῶν, ἐκτός τοῦ ΤΑΣ.

Ἐγώ ἔχω νά παρατηρήσω τά ἑξῆς, ἤδη γνωστά ὡς καταγραφέντα στά μετέπειτα ἐκδοθέντα Τυπικά τῆς Μεγάλης Ἐκκλησίας, ἀλλά καί κάποια ἄλλα πού δείχνουν τίς τάσεις καί ἐκασταχοῦ διαφοροποιήσεις σέ ὁρισμένες διατάξεις:


• Τά τῆς λιτῆς στιχηρά ἔχουν μεταφερθεῖ στό μεσονυκτικό.

• Στόν ὄρθρο τῆς Κυριακῆς προβλέπει συμπλοκή καθισμάτων τυχούσης ἑορτῆς ἤ μνήμης ἁγίου μέ τά ἀναστάσιμα, μέ ἀδιευκρίνιστον σειράν· «ἤτα οἱ ψάλται τὰ καθίσματα. ἢ εἶναι καὶ ἑορτὴ μαζή, λέγε καὶ τῆς ἑορτῆς τὰ καθίσματα. ἢ τῆς θεομητορικῆς ἑορτῆς ἢ τοῦ ἁγίου».

• Ἀνάγνωση τῆς ὑπακοῆς.

• Μετάθεσις τοῦ ἑωθινοῦ εὐαγγελίου τήν ὁποίαν προβλέπει καί γιά τίς δεσποτοθεομητορικές ἑορτές καί μνῆμες ἁγίων. Φαίνεται δέ στήν διάταξη τῆς Κυριακῆς πώς τό εὐαγγέλιον τίθεται μετά ἀπό ὅλες τίς καταβασίες, ἀφοῦ ἔχει προηγηθεῖ ἡ ψαλμωδία ὅλων τῶν ᾠδῶν τῶν κανόνων καί ἀκολουθεῖ εὐθύς τό «ἅγιος κύριος ὁ θεὸς ἡμῶν». Στή διάταξη τῶν δεσποτοθεομητορικῶν ἑορτῶν ὅμως φαίνεται ὅτι ἕπεται ἡ τιμιωτέρα καί ἡ θ΄. Ἀλλά «δὲν ὁμοφωνοῦν πᾶσαι αἱ ἐκκλησίαι τῆς πόλεως εἰς μίαν τάξιν».

• Τό «σήμερον σωτηρία τῷ κόσμῳ γέγονεν· εἰς τὸν αὐτὸν ἦχον τῆς δοξολογίας· εἰς ὅλας τὰς κυριακὰς τοῦ χρόνου».

• Ἀρτοκλασία στό τέλος τοῦ ὄρθρου, μέ τήν ψαλμωδία μάλιστα στιχηροῦ λιτῆς ἐκ τοῦ ἑσπερινοῦ.

• Παράδοξον καί τό· «ὅταν εἶναι ἁγίου ἐορτὴ μέσα εἰς δεσποτικὰς ἑωρτάς, τότε κάνεις τὰ στιχηρὰ τῶν αἴνων ἔξη· τρία τοῦ ἁγίου καὶ τρία τῆς ἑωρτῆς».

• Ἐπίσης τό · «ἂν εἶναι καὶ ἡ μνήμη τοῦ μεγάλου βασιλείου; ψάλλεται, τὸν οὐρανοφάντορα τοῦ χριστοῦ».

Ἀλλά προφανής ὅμως ἡ προσδοκία: «διὰ τοῦτο πρέπει νὰ γένει ἕνα νέον τυπικὸν ἀπὸ τὴν μεγάλην ἐκκλησίαν». Κάτι πού ἔγινε τό 1838, χωρίς νά λύσει διάφορα προβλήματα.


 


«Ὁ Ἀπόστολος Κώνστας...ἄν δὲν γεννήθηκε κιόλας τουλάχιστον ἔζησε τὰ περισσότερα χρόνια τῆς ζωῆς του στὴν Κωνσταντινούπολη, ὅπου καὶ ἔγραψε, καὶ κυρίως «εἰς χωρίον Κερπήτζ Χάνη», τοὺς περισσότερους κώδικές του. Εἶχε διδασκάλους στὴ μουσικὴ τὸν Πέτρο Βυζάντιο τὸν πρωτοψάλτη...» (Γρ. Στάθη Ἡ ἐξήγησις τῆς παλαιᾶς βυζαντινῆς σημειογραφίας σσ. 25-26).
 
Εὐχαριστοῦμε γιὰ τὸν κόπο. Θὰ ἦταν ἀσυγχώρητη παράλειψη ὅμως νὰ μὴν δώσουμε πρωτίστως τὰ εὔσημα στὸν π. Νικόλαο, ὁ ὁποῖος πρῶτος ἀναφέρθηκε στὸ ἐν λόγῳ θέμα, εδώ http://analogion.gr/forum/viewtopic.php?p=1845#p1845 :

«2. Σχετικά με την στιχολογία των θ' ωδών, να αναφέρω εδώ, και για πρώτη φορά δημόσια, ότι σύμφωνα με τον Απόστολο Κώνστα τον Χίο, ο οποίος στον κώδικα ΕΒΕ 1869 (του 1821) έχει λεπτομερείς σημειώσεις τυπικού Μεσονυκτικού και Όρθρου κατά την τάξη της ΜτΧΕ, η στιχολογία των θ' ωδών ήταν ζωντανή παράδοση στην Πόλη μέχρι το έτος 1800.»

καὶ ἐδὼ

http://analogion.gr/forum/viewtopic.php?p=1853#p1853

«Αντιγράφω από τον κώδικα ΕΒΕ 1869, έτους 1821, αυτογράφου Αποστόλου Κώνστα του Χίου σχόλια σχετικά με την στιχολογία των θ' ωδών (ακολουθώ την ορθογραφία του κειμένου ως έχει και μπορώ να διακρίνω):

φ22β-23α· Γίνωσκε δὲ κ' τοῦτο. ὄτι αἱ ωδαὶ πρῶτον| εἰς κάθε χώραν κ' τόπον κ' εἰς κάθε| ὀρθόδοξον ἐκκλησίαν, τὰς ἔψαλλον| μὲ τοὺς στίχους τῶν ὡδῶν. ἤγουν ᾡδὴ α' ἄ|σωμεν τῷ κυρίῳ ἐδόξως γὰς δεδόξασται. ᾡδὴ γ' ....|||||| μετὰ δὲ τὰ αω(α)· ἔτος ἀπὸ χριστοῦ, τοὺς| ἄφησαν τοὺς στίχους κ' δὲν τοὺς ψάλλουν ἐδὼ| εἰς τὴν κωνσταντίνου πόλι, διὰ συντομίαν| τῆς ἀκολουθίας προφασιζόμενοι.||
ὅμως ἂν δὲν τοὺς ψάλλουν ἀπὸ ἀναξιώτητα| αὐτῶν κ' ἀμάθειαν, πρέπει κατὰ ἐκκλη|σιαστικὸν νόμον, κὰν διαβαστὰ νὰ τοὺς εἰπούν| πρῶτον τοὺς ψαλμοὺς τῶν ὡδῶν, καὶ ὕστερον,| ἂς ψάλλουν τὰς ὡδὰς χωρὶς στίχους.»
 
Παναγιώτης said:
Εὐχαριστοῦμε γιὰ τὸν κόπο. Θὰ ἦταν ἀσυγχώρητη παράλειψη ὅμως νὰ μὴν δώσουμε πρωτίστως τὰ εὔσημα στὸν π. Νικόλαο, ὁ ὁποῖος πρῶτος ἀναφέρθηκε στὸ ἐν λόγῳ θέμα, εδώ http://analogion.gr/forum/viewtopic.php?p=1845#p1845 :

«2. Σχετικά με την στιχολογία των θ' ωδών, να αναφέρω εδώ, και για πρώτη φορά δημόσια, ότι σύμφωνα με τον Απόστολο Κώνστα τον Χίο, ο οποίος στον κώδικα ΕΒΕ 1869 (του 1821) έχει λεπτομερείς σημειώσεις τυπικού Μεσονυκτικού και Όρθρου κατά την τάξη της ΜτΧΕ, η στιχολογία των θ' ωδών ήταν ζωντανή παράδοση στην Πόλη μέχρι το έτος 1800.»

καὶ ἐδὼ

http://analogion.gr/forum/viewtopic.php?p=1853#p1853

«Αντιγράφω από τον κώδικα ΕΒΕ 1869, έτους 1821, αυτογράφου Αποστόλου Κώνστα του Χίου σχόλια σχετικά με την στιχολογία των θ' ωδών (ακολουθώ την ορθογραφία του κειμένου ως έχει και μπορώ να διακρίνω):

φ22β-23α· Γίνωσκε δὲ κ' τοῦτο. ὄτι αἱ ωδαὶ πρῶτον| εἰς κάθε χώραν κ' τόπον κ' εἰς κάθε| ὀρθόδοξον ἐκκλησίαν, τὰς ἔψαλλον| μὲ τοὺς στίχους τῶν ὡδῶν. ἤγουν ᾡδὴ α' ἄ|σωμεν τῷ κυρίῳ ἐδόξως γὰς δεδόξασται. ᾡδὴ γ' ....|||||| μετὰ δὲ τὰ αω(α)· ἔτος ἀπὸ χριστοῦ, τοὺς| ἄφησαν τοὺς στίχους κ' δὲν τοὺς ψάλλουν ἐδὼ| εἰς τὴν κωνσταντίνου πόλι, διὰ συντομίαν| τῆς ἀκολουθίας προφασιζόμενοι.||
ὅμως ἂν δὲν τοὺς ψάλλουν ἀπὸ ἀναξιώτητα| αὐτῶν κ' ἀμάθειαν, πρέπει κατὰ ἐκκλη|σιαστικὸν νόμον, κὰν διαβαστὰ νὰ τοὺς εἰπούν| πρῶτον τοὺς ψαλμοὺς τῶν ὡδῶν, καὶ ὕστερον,| ἂς ψάλλουν τὰς ὡδὰς χωρὶς στίχους.»
Click to expand...

Πολὺ σωστὴ ἡ παρατήρησή σας καὶ μπράβο στὸν π. Νικόλαο γιὰ τὴν ἐρευνητικὴ του διάθεση, τὸν παρακολουθῶ ἀνελλιπῶς καὶ μὲ μεγάλη εὐχαρίστηση στὸ blog του.

Μὲ ὅλο τὸ θάρρος ὄμως καὶ γιὰ τὴν ἀκρίβεια, τὸ θέμα δὲν εἶναι ἐδῶ ἡ ἁπλὴ ἀναφορὰ στὸν Κώνστα, ἀλλὰ ὁ κόπος τῆς μεταγραφῆς -καὶ μάλιστα ἀπὸ ἄπειρο στὴν παλαιογραφία συνάδελφο, συνεπῶς διπλὸς ὁ κόπος- καὶ πρὸ πάντων ἡ εὐγενὴς διάθεσή του νὰ τὴν ἀνεβάσει πρὸς κοινὴν ὠφέλειαν ΟΛΩΝ.

Κατὰ τὰ ἄλλα ἡ ἀξία τοῦ π. Νικολάου εἶναι ἐγνωσμένη καὶ μᾶς ἔχει συνηθίσει στὰ καλύτερα. Νὰ 'ναι πάντα καλά καὶ νὰ 'χουμε τὴν εὐχή του.

Εὐχαριστῶ.
 
Πήρα το θάρρος να κάνω μια μικρή επέμβαση στην εμφάνιση του κειμένου, ώστε να διαβάζεται πιο εύκολα.
 

Attachments

  • ΕΒΕ 1869 (2).doc
    356.5 KB · Views: 83
Πολύ ενδιαφέρον θέμα. Ευχαριστίες και από μένα στον Εμμανουήλ για τον κόπο και την προσφορά της μεταγραφής και σε όλους για τα ενδιαφέροντα σχόλια και αναφορές.
 
Μπράβο Μανώλη ευχαριστούμε πολύ!
Να ενημερώσω επίσης ότι το εν λόγω χειρόγραφο του Αποστόλου Κώνστα το παραθέτει σχεδόν αυτούσιο (χωρίς τα μουσικά κείμενα και αυτός), ο Άγγελος Βουδούρης στον 16ο τόμο των Απάντων του "Μουσικά Συγγράματα και Μελέται" και συγκεκριμένα στη σελίδα 170.
 
Εντύπωση μου προκαλεί το Απολυτίκιον της Περιτομής το οποίο είναι το προβλεπόμενο από το Τ.Σ
 

Attachments

  • Κώνστας.png
    63.7 KB · Views: 12
  • Τυπικόν_Σωτήρος_Μεσσήνης.png
    19.9 KB · Views: 10
Last edited:
You must log in or register to reply here.
Back
Top