Παρασημαντική

Zambelis Spyros

Παλαιό Μέλος
[λήμμα χωρίς πίνακα]

παρασημαντική, μουσική γραφή, σημειογραφία. Από το ρήμα παρασημαίνομαι, σημειώνω ή παριστάνω με σημεία τους μουσικούς ήχους, τη διάρκειά τους κτλ. Ο Αριστόξενος (Αρμον. Στοιχ. ΙΙ, 39, 6) το καθορίζει: "το παρασημαίνεσθαι τα μέλη" (η σημειογραφία των μελών). Και λίγο πιο κάτω (σ. 39, 15) χρησιμοποιεί και τον όρο παρασημαντική: "ού γαρ ότι πέρας της αρμονικής επιστήμης εστίν η παρασημαντική..." (γιατί η παρασημαντική δεν είναι το τέλος της αρμονικής επιστήμης).
Ο όρος για τη γραφή των φθόγγων εκφράζεται και με τις λέξεις σημασία και στίξις · ο Γαυδέντιος χρησιμοποιεί τον όρο σημασία (Εισαγ. 20): "εχρήσαντο δε οι παλαιοί [ονόμασι] προς την σημασίαν των οκτωκαίδεκα φθόγγων και γράμμασι τοις καλουμένους σημείοις μουσικοίς" (και χρησιμοποίησαν οι αρχαίοι ονόματα και γράμματα, τα ονομαζόμενα μουσικά σημεία, για την παρασημαντική (τη σημειογραφική παράσταση) των δεκαοκτώ φθόγγων). Στον Ανώνυμο Bell. 79, 68) συναντούμε τον όρο στίξις: "και ότι ου ρητώ παραλέλειπται η στίξις" (και ότι η [οργανική] σημειογραφία είναι ανεξάρτητη από το κείμενο).
Τα σύμβολα που χρησιμοποιούνταν για τη μουσική σημειογραφία (παρασημαντική) ονομάζονταν σημεία
(πρβ. Αριστόξ. ό.π. 40, 8 και 10· και Ανών. ό.π. 19, 2) κτλ.
Οι Έλληνες είχαν δύο συστήματα γραφής, ένα για την οργανική και ένα άλλο για τη φωνητική μουσική. Χάρη στην Εισαγωγή Μουσική του Αλύπιου, η ελληνική σημειογραφία έχει διασωθεί· ο Αλύπιος δίδει σε αυτή πλήρεις πίνακες σε όλους τους δεκαπέντε τόνους και στα τρία γένη. Υποτίθεται ότι από τα δύο συστήματα εκείνο της οργανικής γραφής ήταν αρχαιότερο· η φωνητική γραφή βασιζόταν στο ιωνικό αλφάβητο, που υιοθετήθηκε τον 5ο αι. π.Χ.1
Και οι δύο γραφές χρησιμοποιούνταν. Ο Αριστείδης (Περί μουσ. Mb 26, R.P.W.-I. 23) λέει ότι "με τα χαμηλότερα σημεία καταγράφουμε την οργανική μουσική, καθώς και τα ριτορνέλλι (πρελούντια, ιντερλούντια, γενικά σύντομα οργανικά κομμάτια που παρεμβάλλονταν στην αρχή ή συνήθως ανάμεσα σε τμήματα του κύριου φωνητικού έργου) των πνευστών, και το τμήμα των σόλι των εγχόρδων οργάνων ("μεσαυλικά ή ψιλά κρούματα"), που βρίσκονται στις ωδές· με τα ψηλότερα σημεία εκφράζουμε τα φωνητικά μέρη ("τας ωδάς")· πρβ. Γαυδ. ό.π. 21 και Ανών. (Bell. 79, 68): "και τα μεν άνωθεν της λέξεως... τα δε της κρούσεως κάτωθεν" (κι εκείνα τα σημεία που είναι τοποθετημένα αποπάνω είναι για τις λέξεις [δηλ. το φωνητικό μέρος]... ενώ εκείνα που είναι αποκάτω είναι για το οργανικό μέρος).
Στην οργανική σημειογραφία τα σημεία χρησιμοποιούνταν κατά τριάδες, δηλ. με τρεις διαφορετικές θέσεις του ίδιου σημείου-γράμματος, από τις οποίες η πρώτη ήταν η κανονική θέση (σημείον ορθόν), η δεύτερη με στροφή πίσω του γράμματος (σημείον απεστραμμένον) (ήταν για τη νότα υψωμένη κατά ημιτόνιο) και η τρίτη, με το γράμμα ανάποδο (σημείον ανεστραμμένον) (ήταν για τη νότα με ανύψωση 1/4 του τόνου):
(α) Ε (νότα do)·
(β) 3 (νότα do δίεση)·
(γ) (νότα do 1/4).

Τα κύρια σημεία στο διατονικό γένος ήταν τα ακόλουθα 17 (οργανική σημειογραφία):



(οι νότες πιο πάνω από το la [17η] σημειώνονταν με τα ίδια, κατά σειρά, σημεία με έναν τόνο, Κ' Ύ <' κτλ.

Οι ίδιες νότες (στη φωνητική σημειογραφία) είχαν τα ακόλουθα σημεία (διατονικό γένος)· πρέπει να σημειωθεί ότι τα σημεία αυτά είχαν μεγαλύτερη ομοιότητα με τα γράμματα του αλφαβήτου.



(οι νότες πιο πάνω από το la [17η] είχαν τα αντίστοιχα σημεία τους με έναν τόνο δεξιά, όπως στην οργανική σημειογραφία).

Ο χαμηλότερος από τους 15 τόνους (υποδωρικός) θα εμφανιζόταν με τις δύο σημειογραφίες (στο διατονικό γένος) με τον ακόλουθο τρόπο (βλ. Αλύπιος Εισαγ. 14):



Το θέμα της ελληνικής σημειογραφίας δεν είναι τόσο απλό, όσο μπορεί να φαίνεται, γιατί υπάρχουν ορισμένες ανωμαλίες στους πίνακες του Αλύπιου· μια από αυτές είναι ότι χρησιμοποιούνται διαφορετικά σημεία μερικές φορές για την ίδια νότα σε διαφορετικούς τόνους.

Οι Έλληνες είχαν και σημεία για τη ρυθμική σημειογραφία. Ο πρώτος χρόνος (όπως ονομάζεται από τον Αριστόξενο), δηλ. η βασική χρονική μονάδα (χρόνος βραχύς), σημειωνόταν με το σημείο U. Για τους μακρούς χρόνους υπήρχαν ο κανονικός μακρός (μακρά δίχρονος ή δίσημος) που σημειωνόταν -· οι υπόλοιποι χρόνοι ήταν η μακρά τρίχρονος ή τρίσημος, εκφραζόμενη με το σημείο: --, η μακρά τετράχρονος ή τετράσημος: L-- , η μακρά πεντάχρονος ή πεντάσημος: L+-.

Αυτά τα ρυθμικά σημεία τοποθετούνταν πάνω από τα σημεία της φωνητικής ή οργανικής γραφής. Οι Έλληνες είχαν ακόμη και σημεία για τις παύσεις (χρόνοι κενοί, όπως λέγονταν). Η βραχύτερη παύση ονομαζόταν λείμμα

και σημειωνόταν με το αρχικό γράμμα της λέξης Λείμμα (Λ)· το Λ λοιπόν ήταν ο χρόνος κενός βραχύς. Οι άλλες παύσεις, που αντιστοιχούσαν με τις αξίες των φθόγγων, ήταν οι ακόλουθες:


κενός μακρός δίχρονος - Λ
κενός μακρός τρίχρονος -- Λ
κενός μακρός τετράχρονος L-- Λ
κενός μακρός πεντάχρονος L+- Λ


Εκτός από τα σημεία, που υποδήλωναν τις παύσεις, υπήρχαν άλλα δύο ακόμη σημεία: η στιγμή (.), που δήλωνε τη θέση (Ανών. Bell. 21, 3 και 85), και η διαστολή, που γραφόταν με μια διπλή κάθετη γραμμή και δύο στιγμές προς τα δεξιά ¦: και χώριζε τα προηγούμενα από τα επόμενα (Ανών. 26, 11): "Η δε λεγομένη διαστολή επί τε των ωδών και της κρουματογραφίας παραλαμβάνεται, αναπαύουσα και χωρίζουσα τα προάγοντα από των επιφερομένων εξής" (και η λεγόμενη διαστολή προστίθεται και στη φωνητική και στην οργανική μουσική, κάνοντας μια διακοπή και χωρίζοντας τα προηγούμενα από εκείνα που ακολουθούν)· ίδια δίατύπωση και στον Μ. Βρυέννιο (έκδ. Wallis III, 480).

1. Η Denise Jourdan-Hemmerdinger σε μια ανακοίνωσή της στην Academie des Inscriptions et Belles Lettres στο Παρίσι, την 1η Ιουνίου 1973, αναφέρεται σε "μια άλλη αρχαία μουσική σημειογραφία", που ανακάλυψε, χωρίς να δίνει άλλες πληροφορίες (Comptes Rendus des Seances de l'annee 1973, avril-juin, Paris 1973, σ. 292). Βλ. για την ανακοίνωση αυτή στο λ. λείψανα ελληνικής μουσικής (15).

Για μια πιο πλήρη μελέτη της ελληνικής παρασημαντικής μπορεί κανείς να συμβουλευτεί, ανάμεσα σε άλλα, τα ακόλουθα:
Αλύπιος, Εισαγωγή Μουσική (Mb 1 κε., C.v.J. 366 κε.).
Αριστείδης Κοϊντιλιανός, Περί μουσικής (Mb, Antiq. mus. auct. sept, τόμ, ΙΙ, ’μστερνταμ 1652· R.P.W.-Ι., Λιψία 1963).
R. Westphal, Harmonik und Melopoeie der Griechen, Λιψία 1886.
F. A. Gevaert, Hist. et theor. de la mus. de l'antiq., Γάνδη 1875, τόμ. Ι, σσ. 393-418.
D. Β. Monro, The Modes of Ancient Greek Music, Οξφόρδη 1894, σσ. 67-77, 27.
H. S. Macran, The Harmonics of Aristoxenus, Οξφόρδη 1902· Εισαγωγή, σσ. 45-61.

http://www.musipedia.gr/
 

Zambelis Spyros

Παλαιό Μέλος
Η σημειογραφία

Υπήρχαν δύο ειδών σημειογραφίες (παρασημαντικές) η φωνητική και η οργανική.

Η λογική τους είναι απλή. Στη φωνητική σημειογραφία χρησιμοποιούνται γράμματα του ιωνικού αλφαβήτου (που μοιάζει με το σύγχρονο), που αντιστοιχούν σε κάποιο τονικό ύψος.

Σε κάθε φθόγγο αντιστοιχείται ένα γράμμα για τη κανονική του μορφή, το επόμενο για την 1η όξυνση (αλλοίωση) και το επόμενο για την 2η όξυνση. Μετά ακολουθεί ο επόμενος φθόγγος (προς τα κάτω). Π.χ. Το Φα ->Α το Φα# ->Β, Το Φα##-> Γ, το Μι -> Δ κ.ο.κ.


Στην οργανική σημειογραφία χρησιμοποιούνται γράμματα άλλου τοπικού αλφάβητου (πιθανώς αργίτικου) που περιστρέφονται για κάθε όξυνση. Η σημειογραφία αυτή χρησιμοποιήθηκε έως τον 3ο αιώνα μ.Χ., οπότε αντικαταστάθηκε με τη νευματική.

http://webcache.googleusercontent.c...+αρχαία+σημειογραφια&cd=2&hl=el&ct=clnk&gl=gr
 

Attachments

  • ancient_greece_21 (1).gif
    9.4 KB · Views: 51

Zambelis Spyros

Παλαιό Μέλος
[''Αριστόξενος (Αρμον. Στοιχ. ΙΙ, 39, 6) το καθορίζει: "το παρασημαίνεσθαι τα μέλη" (η σημειογραφία των μελών). Και λίγο πιο κάτω (σ. 39, 15) χρησιμοποιεί και τον όρο παρασημαντική: "ού γαρ ότι πέρας της αρμονικής επιστήμης εστίν η παρασημαντική..." (γιατί η παρασημαντική δεν είναι το τέλος της αρμονικής επιστήμης).'']

Αρμον. Στοιχ. ΙΙ, 39, 6

Ἃ δέ τινες ποιοῦνται τέλη τῆς ἁρμονικῆς καλουμένης
πραγματείας οἱ μὲν τὸ παρασημαίνεσθαι τὰ μέλη φάσκοντες
πέρας εἶναι τοῦ ξυνιέναι τῶν μελῳδουμένων ἕκαστον, οἱ δὲ
τὴν περὶ τοὺς αὐλοὺς θεωρίαν καὶ τὸ ἔχειν εἰπεῖν τίνα
τρόπον ἕκαστα τῶν αὐλομένων καὶ πόθεν γίγνεται· τὸ
δὴ ταῦτα λέγειν παντελῶς ἐστιν ὅλου τινὸς διημαρτηκό-
τος. οὐ γὰρ ὅτι πέρας τῆς ἁρμονικῆς ἐπιστήμης ἐστὶν ἡ
παρασημαντική, ἀλλ᾽ οὐδὲ μέρος οὐδέν, εἰ μὴ καὶ τῆς
μετρικῆς τὸ γράψασθαι τῶν μέτρων ἕκαστον· εἰ δ᾽ ὥσπερ
ἐπὶ τούτων οὐκ ἀναγκαῖόν ἐστι τὸν δυνάμενον γράψασθαι
τὸ ἰαμβικὸν _μέτρον καὶ ἄριστά γε εἰδέναι τί ἐστι τὸ
ἰαμβικόν_, οὕτως ἔχει καὶ ἐπὶ τῶν μελῳδουμένων - οὐ
γὰρ ἀναγκαῖόν ἐστι τὸν γραψάμενον τὸ φρύγιον μέλος καὶ
ἄριστά γε εἰδέναι τί ἐστι τὸ φρύγιον μέλος - , δῆλον ὅτι
οὐκ ἂν εἴη τῆς εἰρημένης ἐπιστήμης πέρας ἡ παρασημαν-
τική. ὅτι δ᾽ ἀληθῆ τὰ λεγόμενά ἐστιν καὶ ἀναγκαῖον τῷ
παρασημαινομένῳ μόνον τὰ μεγέθη τῶν διαστημάτων διαι-
σθάνεσθαι, φανερὸν γένοιτ᾽ ἂν ἐπισκοπουμένοις. ὁ γὰρ τι-
θέμενος σημεῖα τῶν διαστημάτων οὐ καθ᾽ ἑκάστην τῶν ἐνυ-
παρχουσῶν αὐτοῖς διαφορῶν ἴδιον τίθεται σημεῖον, οἷον εἰ
τοῦ διὰ τεσσάρων τυγχάνουσιν αἱ διαιρέσεις οὖσαι πλεί-
ους ἃς ποιοῦσιν αἱ τῶν γενῶν διαφοραί, ἢ σχήματα
πλείονα __ἃ ποιεῖ ἡ τῆς τῶν ἀσυνθέτων διαστημάτων
τάξεως ἀλλοίωσις· τὸν αὐτὸν δὲ λόγον καὶ περὶ τῶν
δυνάμεων ἐροῦμεν ἃς αἱ τῶν τετραχόρδων φύσεις ποιοῦσι,
τὸ γὰρ ὑπερβολαίας _νήτη_ς καὶ νήτης καὶ _τ_ὸ μέσης καὶ
ὑπάτης τῷ αὐτῷ γράφεται σημείῳ, τὰς δὲ τῶν δυνάμεων
διαφορὰς οὐ διορίζει τὰ σημεῖα _ὥστ_ε μέχρι τῶν μεγε-
θῶν αὐτῶν κεῖσθαι, πορρωτέρω δὲ μηδέν. ὅτι δ᾽ οὐδέν
ἐστι μέρος τῆς συμπάσης ξυνέσεως τὸ διαισθάνεσθαι τῶν
μεγεθῶν αὐτῶν, ἐλέχθη μέν πως καὶ ἐν ἀρχῇ, ῥάδιον δὲ
καὶ ἐκ τῶν ῥηθησομένων συνιδεῖν· οὔτε γὰρ τὰς τῶν τε-
τραχόρδων οὔτε τὰς τῶν φθόγγων δυνάμεις οὔτε τὰς τῶν
γενῶν διαφορὰς οὔτε, ἁπλῶς εἰπεῖν, τὰς τῶν συνθέτων καὶ
τὰς τῶν ἀσυνθέτων διαφορὰς οὔτε τὸ ἁπλοῦν καὶ μετα-
βολὴν ἔχον οὔτε τοὺς τῶν μελοποιϊῶν τρόπους οὔτ᾽ ἄλλο
οὐδέν, ὡσαύτως εἰπεῖν, δι᾽ αὐτῶν τῶν μεγεθῶν γίγνεται
γνώριμον. εἰ μὲν οὖν δι᾽ ἄγνοιαν τὴν ὑπόληψιν ταύτην
ἐσχήκασιν οἱ καλούμενοι ἁρμονικοί, τὸ μὲν ἦθος οὐκ ἂν
εἶεν ἄτοποι, τὴν δ᾽ ἄγνοιαν ἰσχυράν τινα καὶ μεγάλην εἶναι
παρ᾽ αὐτοῖς ἀναγκαῖον· εἰ δὲ συνορῶντες, ὅτι οὐκ ἔστι τὸ
παρασημαίνεσθαι πέρας τῆς εἰρημένης ἐπιστήμης, χαριζό-
μενοι δὲ τοῖς ἰδιώταις καὶ πειρώμενοι ἀποδιδόναι ὀφθαλ-
μοειδές τι ἔργον ταύτην ἐκτεθείκασι τὴν ὑπόληψιν, μεγά-
λην _ἂν_ αὖθις αὐτῶν ἀτοπίαν τοῦ τρόπου καταγνοίην·

http://www.archive.org/stream/aristoxenouharm00arisgoog#page/n140/mode/1up
 

Attachments

  • aristoxenouharm00arisgoog_0141.jpg
    127.9 KB · Views: 20
Last edited:

Zambelis Spyros

Παλαιό Μέλος
[''...ο Γαυδέντιος χρησιμοποιεί τον όρο σημασία (Εισαγ. 20): "εχρήσαντο δε οι παλαιοί [ονόμασι] προς την σημασίαν των οκτωκαίδεκα φθόγγων και γράμμασι τοις καλουμένους σημείοις μουσικοίς" (και χρησιμοποίησαν οι αρχαίοι ονόματα και γράμματα, τα ονομαζόμενα μουσικά σημεία, για την παρασημαντική (τη σημειογραφική παράσταση) των δεκαοκτώ φθόγγων).'']

Γαυδέντιος
Εισαγ. 20

http://www.archive.org/stream/musiciscriptore00jangoog#page/n446/mode/1up
 

Attachments

  • musiciscriptore00jangoog_0447.jpg
    133.1 KB · Views: 18

Zambelis Spyros

Παλαιό Μέλος
[''Ο Αριστείδης (Περί μουσ. Mb 26, R.P.W.-I. 23) λέει ότι "με τα χαμηλότερα σημεία καταγράφουμε την οργανική μουσική, καθώς και τα ριτορνέλλι (πρελούντια, ιντερλούντια, γενικά σύντομα οργανικά κομμάτια που παρεμβάλλονταν στην αρχή ή συνήθως ανάμεσα σε τμήματα του κύριου φωνητικού έργου) των πνευστών, και το τμήμα των σόλι των εγχόρδων οργάνων ("μεσαυλικά ή ψιλά κρούματα"), που βρίσκονται στις ωδές· με τα ψηλότερα σημεία εκφράζουμε τα φωνητικά μέρη ("τας ωδάς")·'']

Αριστείδης
Περί μουσ. Mb 26, R.P.W.-I. 23

ὑπόκειται δὲ ἡ καθ᾽ ἡμιτόνιον τῶν
στοιχείων ἔκθεσις καὶ ἡ κατὰ τόνον καὶ λοιπὸν οἱ ἐκ
τούτων τρόποι· διπλῆ δὲ ἡ ἔκθεσις τῶν σημείων γέγονεν
ἡμῖν, _ἵν᾽_ ἐκ τῆς τῶν κάτω γραφομένων ὁμοιότητος τὴν
τῶν ἄνω θεωρῶμεν ἀκολουθίαν, καὶ ὅπως τοῖς μὲν κάτω
τὰ κῶλα καὶ τὰ ἐν ταῖς ᾠδαῖς μεσαυλικὰ ἢ ψιλὰ κρούματα,
τοῖς δὲ ἄνω τὰς ᾠδὰς χαρακτηρίζωμεν, καὶ ὅπως τὰ
κατὰ μουσικὴν ἀπόρρητα συγκρύπτωμεν εὐκόλως, ἀντὶ
τῶν ἐν χρήσει γραμμάτων _τ_ὰ κατὰ τὴν τονικὴν ἔκ-
θεσιν ὑπογεγραμμένα κατατάττοντες. πτέρυγι δὲ τὸ διά-
γραμμα τῶν τρόπων γίνεται παραπλήσιον, τὰς ὑπεροχὰς
ἃς ἔχουσιν οἱ τόνοι πρὸς ἀλλήλους ἀναδιδάσκον· ἐκτέ-
θεινται δὲ οὗτοι κατὰ τὰ γ γένη καὶ τὰς συμφωνίας περι-
έχοντες· συμφωνία δέ ἐστιν ὅταν δύο στοιχείων κατὰ τὸ
ἐναρμόνιον δύο διαστήματα περιεχόντων θάτερον τούτων
ἐν ἄλλῳ γένει μόνον τὰ δύο συναφθέντα σημαίνῃ.
 
Last edited:

Zambelis Spyros

Παλαιό Μέλος

Attachments

  • 0nb261wd.png
    23.1 KB · Views: 26
  • 0nb261wd (1).png
    22.7 KB · Views: 10
Last edited:

Zambelis Spyros

Παλαιό Μέλος
Greek musical systemhttp://escholarship.org/uc/item/0nb261wd;jsessionid=2404CBB44EF53F694924EA5E2D44697F#page-24
 

Attachments

  • 0nb261wd.png
    0nb261wd.png
    21 KB · Views: 11
Top