Ἡ Μεγάλη Ἐκτενής καί οἱ ἀποκρίσεις τοῦ λαοῦ (χορῶν)

tsak77

Χρῆστος Τσακίρογλου
Ἀπὸ τὶς πηγὲς προκύπτουν 2 θέματα ποὺ ἀφοροῦν στὶς ἀποκρίσεις τοῦ λαοῦ (χορῶν).

Ὁ ἀείμνηστος Ἰωάννης Φουντούλης καὶ στὰ Κείμενα Λειτουργικῆς "Ἀκολουθίαι τοῦ Νυχθημέρου" (τεύχος Α΄. σελ. 114 καὶ 115) ἀλλὰ καὶ στὸ Συλλειτουργικὸν τῆς Σιμωνόπετρας ποὺ προλογίζει (σελ. 17), ἀναφέρει ὅτι στὶς δύο πρῶτες ἐκφωνήσεις (Εἴπωμεν πάντες... καὶ Κύριε παντοκράτορ...) καθῶς καὶ στὴν ἐσχάτη (Ἔτι δεόμεθα καὶ ὑπὲρ τῶν καρποφορούντων...) ἡ ἀπόκριση τοῦ λαοῦ εἶναι τὸ Κύριε ἐλέησον ἅπαξ, στὶς δὲ ἐνδιάμεσες τὸ αὐτὸ τρίς.

Τὸ ΤΜΕ δὲν ἀναγράφει κάτι σχετικό, ἑκτὸς ἂν μοῦ διέφυγε κάτι. Ὁ ἀείμνηστος π. Κων. Παπαγιάννης στὸ Ἐγκόλπιον ἀναγνώστου καὶ ψάλτου προβλέπει σὲ ὅλες τὶς ἐκφωνήσεις πλὴν τῆς ἐσχάτης "Κύριε ἐλέησον" τρίς. Ἡ προηγούμενη ἐκδοση τοῦ έγκολπίου δὲν ἀναφέρεται κὰν σὲ τριπλὴ ἀπόκριση. Στὸ Σύστημα Τυπικοῦ δὲν ἀναφέρει κάτι συγκεκριμένο, στὸ δὲ μεγάλο ἱερατικὸ τῆς Ἀποστολικῆς Διακονίας (κάποιων δεκαετιῶν πίσω, δὲν θυμάμαι τὴν ἀκριβὴ χρονολογία) τὸ ἴδιο. Δὲν γνωρίζω ἐὰν νεώτερες ἐκδόσεις εἶναι πιὸ συγκεκριμένες.

Ποῖα τελικῶς ἡ ὀρθὴ πράξη, καὶ κυρίως χρήσιμο θὰ ἥταν νὰ γνωρίζαμε ποῖος ὁ λόγος διαφοροποίησης τῶν ἀποκρίσεων τοῦ λαοῦ σὲ τρὶς καὶ ἅπαξ; ἐνῶ ὁ ἀείμνηστος λειτουργιολόγος παίρνει ξεκάθαρη θέση στὸ θέμα, δὲν πρόσεξα νὰ ἐξηγεῖ κάπου τὸ γιατί.

Εὐχαριστῶ ἐκ τῶν προτέρων.
 
Last edited:

π. Μάξιμος

Γενικός Συντονιστής

Ἡ μεγάλη ἐκτενής ἀφενός δέν εἶχε (ἤ ἔχει) συγκεκριμένο ἀριθμό δεήσεων (δηλ. ἄλλοτε περισσότερες καί ἄλλοτε λιγότερες) καί ἀφετέρου δέν λέγεται μόνον στόν ἑσπερινό. Εἶναι καί τοῦ ὄρθρου (πού συνήθως λέγεται μυστικῶς) ἀλλά καί τῆς λειτουργίας κυρίως, πού πάλι δυστυχῶς ἔχει ἐκπέσει, παρά τίς προσπάθειες ἐπαναφορᾶς της, πού συνέβη στά χρόνια τοῦ μακαριστοῦ Ἀρχ/που Χριστοδούλου, ἐπειδή τότε εἴχαμε ἄνθηση τῶν λειτουργικῶν συμποσίων καί ἀποφάσεις Συνοδικές.
Τό ἐρώτημά σου προσπαθήσαμε νά ἀπαντήσουμε σέ παλαιότερο θέμα: Μονό "Κύριε Ελέησον" (στην αρχή και) στο τέλος της εκτενούς δεήσεως.
Δέν ὑπάρχει μία ἀπάντηση (δογματική), ὅπως συμβαίνει στά περισσότερα θέματα τυπικοῦ. Ἡ ἄποψη τοῦ μακαριστοῦ Φουντούλη εἶναι ἡ ἁγιορείτικη πρακτική, ἀπό τήν ὁποία ἐπηρεαζόταν καί σεβόταν. Αὐτή, καί μέ τίς πολλαπλές εἰσροές (θά λέγαμε) πολλῶν ἁγιορείτικων συνηθειῶν τίς τελευταῖες δεκαετίες στήν ἐνοριακή πράξη, λόγω τῆς ἄνθησης τοῦ ἁγιορείτικου μοναχισμοῦ καί τοῦ μεγάλου ἀριθμοῦ προσκυνητῶν, κυρίως νέων παιδιῶν καί ψαλτῶν, ἔχει συνηθιστεῖ.
Τήν τότε ἀπάντησή μου τήν διαβάζετε στό θέμα πού παρέπεμψα.
Ὁ Μανόλης, ἄν θέλει, μπορεῖ νά μεταφέρει ἐδῶ τό τότε ἄρθρο του στή Συμβολή, ἤ νά συμπληρώσει νεώτερα συμπεράσματα.

Ἐμεῖς τηροῦμε στό ναό αὐτό πού συνηθίστηκε, χωρίς νά εἶναι ἀπόλυτο.
Κάτι πού κάνουμε κάποιες φορές στή λειτουργία καί προέρχεται ἀπό παλαιότερη μορφή τῆς ἐκτενοῦς (κάπου θά ἔχει συζητηθεῖ στό Ψ) εἶναι καί τό ἑξῆς:
Εἴπωμεν πάντες· Κύριε ἐλέησον.
Ὁ χορός/λαός τρίς (ὅπως στήν ἀρτοκλασία)· Κύριε ἐλέησον (γ΄).
Ἐξ ὅλης τῆς ψυχῆς καὶ ἐξ ὅλης τῆς διανοίας ἡμῶν εἴπωμεν.
Ὁ χορός/λαός τρίς (ὅπως στήν ἀρτοκλασία)· Κύριε ἐλέησον (γ΄).
Κύριε παντοκράτορ ὁ Θεός τῶν Πατέρων ἡμῶν, δεόμεθά σου, ἐπάκουσον καὶ ἐλέησον.
Ὁ χορός/λαός τρίς (ὅπως στήν ἀρτοκλασία)· Κύριε ἐλέησον (γ΄).
Ἐλέησον ἡμᾶς ὁ Θεὸς κατὰ τὸ μέγα ἐλεός σου, δεόμεθά σου, ἐπάκουσον καὶ ἐλέησον.
Ὁ χορός/λαός τρίς (ὅπως στήν ἀρτοκλασία)· Κύριε ἐλέησον (γ΄).​
Καί ἡ γνωστή συνέχεια, μέ μονό τό τελευταῖο, πού κι αὐτό μπορεῖ νά εἶναι τριπλό, ὅπως στήν ἐκτενῆ δέηση τῆς λιτῆς.


 
...

Ποῖα τελικῶς ἡ ὀρθὴ πράξη, καὶ κυρίως χρήσιμο θὰ ἥταν νὰ γνωρίζαμε ποῖος ὁ λόγος διαφοροποίησης τῶν ἀποκρίσεων τοῦ λαοῦ σὲ τρὶς καὶ ἅπαξ; ἐνῶ ὁ ἀείμνηστος λειτουργιολόγος παίρνει ξεκάθαρη θέση στὸ θέμα, δὲν πρόσεξα νὰ ἐξηγεῖ κάπου τὸ γιατί.

Εὐχαριστῶ ἐκ τῶν προτέρων.

Από την ασματική πράξη, γνωρίζουμε ότι η δέηση Ελέησον ημάς ο Θεός.... καταλάμβανε την τελευταία πριν την εκφώνηση, και σε όλες τις προηγούμενες υπήρχε απάντηση με μονό Κύριε ελέησον. Βλ. εδώ.
Η δε κατ' εξοχήν εκτενής ικεσία (με ευχή και πλήθος Κύριε ελέησον 9 ή 12), ξεκινούσε από εκεί. Βλ. εδώ.
Αργότερα, η δέηση απώλεσε την τελική της θέση αφού προστέθηκαν επιπλέον δεήσεις μετά από αυτήν συμπαρασύροντας επιπλέον εκτενείς. Βλ. εδώ.
Στο μοναχικό τυπικό οι δεήσεις που έμειναν πριν το Ελέησον ημάς... διατήρησαν το μονό Κύριε ελέησον, ενώ οι υπόλοιπες που μετατέθηκαν μετά συμπαρέσυραν το Κύριε ελέησον γ'.
Η απάντηση με μονό Κύριε ελέησον στην τελευταία δέηση είναι μάλλον νεώτερη συνήθεια (δεν βρίσκω πηγή για να στηριχθώ), ίσως για να δώσει το σύνθημα στον ιερέα να εκφωνήσει.
 
Last edited:

π. Μάξιμος

Γενικός Συντονιστής

Μπράβο Ἐμμανουήλ! Ἔτσι ἐξηγεῖται καί ἡ ἁγιορείτικη πράξη καί ἡ καταγραφή τοῦ μακαριστοῦ, πού ἔρχεται ἀπό τόσο παλιά!

Καλά θυμώμουν ὅτι εἶχαν γραφεῖ κάπου. Καί σ᾿ αὐτή τήν πρακτική τή δική μου πού ἔγραψα πρίν, νά σοῦ πῶ ὅτι πολλάκις, ὅταν ὑπάρχει ἀνάγκη νά μνημονεύσω καί «στά ἅγια», μετά τήν δέηση «Ἐλέησον ἡμᾶς ὁ Θεὸς κατὰ τὸ μέγα ἐλεός σου, δεόμεθά σου, ἐπάκουσον καὶ ἐλέησον» λέμε κατ᾿ εὐθεῖαν τήν ἐκφώνηση, προκειμένου νά ἀκολουθήσουν τά κατηχούμενα, καί νά μήν ἔχουμε ἐπανάληψη τῶν μνημονεύσεων. Αὐτά γιά τή θ. λειτουργία.

Ἡ ἀλήθεια εἶναι ὅτι οἱ παλαιοί ψάλτες καί πολλοί μέχρι σήμερα λένε μονά ὅλα. Ἀκόμη καί τά ἀργά —πού ἀναγκαστικά καλύπτουν τίς δεήσεις (ὅπως ἔγραφε καί ὁ Χ. Τσερκέζης στό θέμα πού παραπέμπω)— τά συνηθίζουν σέ πανηγύρεις καί ὄχι μόνον. Τά εἴδαμε καί σέ μουσικές συντεταγμένες φυλλάδες κατανυκτικῶν ἑσπερινῶν. Τί λές γι᾿ αὐτά;

Ἐπίσης, ἄν κάποιος εἶχε διάθεση καί κουράγιο, μπορεῖ νά κάνει μιά ἀναδρομή σέ παλαιές ἐκδόσεις ἐγκολπίων/λειτουργικῶν/συλλειτουργικῶν, νά δοῦμε τί προβλέπουν.

Εὐχαριστοῦμε.


 

π. Μάξιμος

Γενικός Συντονιστής

ΤΓΡ σ. 30

EKTENHS_RHGAS.jpg

Στό ΣΤ (Χρῆστο) τά αὐτά μέ καλύτερη διατύπωση, σ. 29.

Ἔτσι, ὁ μακαριστός π. Κων. Παπαγιάννης, τά ὥρισε καί στό Ἐγκόλπιον Ἀναγνώστου καί Ψάλτου καί στό νέον Ἱερατικόν Ἀ. Δ..

Ὄντως τά προηγούμενα Ἱερατικά προβλέπουν ἅπαξ σέ ὅλες, τό δέ Ἱερατικόν Ρώμης, τρίς σέ ὅλες.


 

MTheodorakis

Παλαιό Μέλος
Ἡ αἴτηση «Ἔτι δεόμεθα ὑπέρ τῶν καρποφορούντων καὶ καλλιεργούντων ἐν τῷ ἁγίῳ καὶ πανσέπτῳ ναῷ τούτῳ, κοπιώντων, ψαλλόντων...» (βλ. καὶ λειτουργία Ἀποστολικῶν διαταγῶν-ἐκτενὴ πιστῶν)

ἀφορᾶ τοὺς καλλιεργητὲς σίτου καὶ ἀμπελιῶν καὶ τοὺς προσφέροντες ἄρτους, οἶνο, κερί, λάδι, θυμίαμα κ. ἄ. στὴν ἁγία Σοφία.
 
Last edited:
Top