«οὐ κακίᾳ προσώχθισεν» (από τον κανόνα του Όρθρου της Μεγάλης Πέμπτης)

Γιώργος Μ.

Γιώργος Μπάτζιος
Με αφορμή μια ενδιαφέρουσα ερώτηση που μου έκανε ο Νικόλαος παραθέτω την ερμηνεία ενός δύσκολου τροπαρίου από τον κανόνα του Όρθρου της Μεγάλης Πέμπτης (η΄ ωδή).

«Ἐδεξιοῦτο τὸ λυτήριον, τῆς ἁμαρτίας σῶμα, ὁ ἀσυνείδητος,
Δεχόταν το σώμα που λυτρώνει από την αμαρτία ο ασυνείδητος
καὶ τὸ Αἷμα τὸ χεόμενον, ὑπὲρ Κόσμου τὸ θεῖον,
και το αίμα το θείο που χύνεται υπέρ του κόσμου
ἀλλ' οὐκ ᾐδεῖτο πίνων, ὃ ἐπίπρασκε τιμῆς
αλλά δεν χαιρόταν πίνοντας αυτό που εξαγόραζε με χρήματα
οὐ κακίᾳ προσώχθισε καὶ βοᾶν οὐ συνῆκε·
δεν απεστράφη την κακία και δεν γνώριζε να κραυγάζει
Τὸν Κύριον ὑμνεῖτε τὰ ἔργα, καὶ ὑπερυψοῦτε εἰς πάντας τοὺς αἰῶνας».
Το ρήμα προσοχθίζω (κ. προσοχθέω, στην αρχαιότητα) σημαίνει:
1. θυμώνω, δυσφορώ (με κάποιον/κάτι) 2. (κατ΄ επέκταση) αποστρέφομαι, βδελύσσομαι (κάποιον/κάτι).

Ο υμνωδός στο σημείο αυτό (το μόνο όπου χρησιμοποιείται η λέξη αυτή σε όλη την υμνογραφία, νομίζω) αντλεί από τον Ψαλμό 35,5: «ἀνομίαν διελογίσατο ἐπὶ τῆς κοίτης αὐτοῦ, παρέστη πάσῃ ὁδῷ οὐκ ἀγαθῇ, κακίᾳ δὲ οὐ προσώχθισε».


Άλλα παραθέματα από την Αγία Γραφή (όπου συντάσσεται πάντα με δοτική):
Εβρ. 3,10********** διὸ προσώχθισα τῇ γενεᾷ ἐκείνῃ καὶ εἶπον· ἀεὶ πλανῶνται τῇ καρδίᾳ, αὐτοὶ δὲ οὐκ ἔγνωσαν τὰς ὁδούς μου·
Εβρ. 3,17********** τίσι δὲ προσώχθισε τεσσαράκοντα ἔτη; οὐχὶ τοῖς ἁμαρτήσασιν, ὧν τὰ κῶλα ἔπεσεν ἐν τῇ ἐρήμῳ;
Ψαλ. 21,25******** ὅτι οὐκ ἐξουδένωσεν οὐδὲ προσώχθισε τῇ δεήσει τοῦ πτωχοῦ, οὐδὲ ἀπέστρεψε τὸ πρόσωπον αὐτοῦ ἀπ᾿ ἐμοῦ καὶ ἐν τῷ κεκραγέναι με πρὸς αὐτὸν εἰσήκουσέ μου.
Ψαλ. 94,10******** τεσσαράκοντα ἔτη προσώχθισα τῇ γενεᾷ ἐκείνῃ καὶ εἶπα· ἀεὶ πλανῶνται τῇ καρδίᾳ, αὐτοὶ δὲ οὐκ ἔγνωσαν τὰς ὁδούς μου
Σοφ. Σειρ. 25,2**** τρία δὲ εἴδη ἐμίσησεν ἡ ψυχή μου καὶ προσώχθισα σφόδρα τῇ ζωῇ αὐτῶν· πτωχὸν ὑπερήφανον, καὶ πλούσιον ψεύστην, γέροντα μοιχὸν ἐλαττούμενον συνέσει. -​
(Βλ. κι εδώ)
 

Γιώργος Μ.

Γιώργος Μπάτζιος
Ο υμνωδός στο σημείο αυτό (το μόνο όπου χρησιμοποιείται η λέξη αυτή σε όλη την υμνογραφία, νομίζω [...]
Χρησιμοποιείται και το παράγωγο ουσιαστικό προσόχθισμα («αντικείμενο της οργής», κατ' επέκταση «βδέλυγμα») στα ακόλουθα υμνογραφικά χωρία -ένα εκ των οποίων είναι από τον Μεγάλο Κανόνα Ανδρέου Κρήτης.
Λόγῳ τῆς χάριτος, ἱερατεύων Ἠλιοὺ τέθυκας, τοὺς ἱερεῖς, τῶν προσοχθισμάτων, ἀθώοις σου χερσί, καθάπερ ποδήρει, τῷ ζήλῳ κοσμούμενος. (Όρθρος 20 Ιουλίου, Κανών α΄, ωδή ε΄)
Ἱερεὺς δεδειγμένος τέθυκας, ἀθώοις σου χερσὶ πανόλβιε, τῶν προσοχθισμάτων, ἱερεῖς ἐνεργοῦντας τὰ ἄτοπα, ἀλλὰ δέομαί σου, πάσης ἀτόπου ἁμαρτίας ἀβλαβῆ με Προφῆτα συντήρησον. (Όρθρος 20 Ιουλίου, Κανών β΄, ωδή ε΄).
Τοῦ Μανασσῆ, ἐπεσώρευσας, τὰ ἐγκλήματα τῇ προαιρέσει, στήσασα ὡς βδελύγματα πάθη, καὶ πληθύνουσα ψυχή, προσοχθίσματα. Ἀλλ' αὐτοῦ τὴν μετάνοιαν, ζηλοῦσα θερμῶς, κτῆσαι κατάνυξιν. (Μέγας Κανών, ωδή ζ΄)
ΣΗΜΕΙΩΣΗ: Σε όποιες εκδόσεις του Μ. Κανόνος γράφεται προσωχθίσματα υπάρχει μάλλον επίδραση από το ρ. προσώχθισε (που περιέχει χρονική αύξηση ο>ω) και θα πρέπει να διορθωθεί σε προσοχθίσματα.
 
«ἀνομίαν διελογίσατο ἐπὶ τῆς κοίτης αὐτοῦ, παρέστη πάσῃ ὁδῷ οὐκ ἀγαθῇ, κακίᾳ δὲ οὐ προσώχθισε».

«οὐ προσώχθισεν· οὐκ ἐβαρύνθη δουλεύων τῇ κακίᾳ» (σημειώνει ο Άγιος Νεκτάριος)
 
Top