[Ανακοίνωση] Kερκυραϊκή ψαλτική

chapanos

Νέο μέλος
Κύριοι,
Αν και είχα αποφασίσει να σιωπήσω, εντούτοις αναγκάζομαι να επανέλθω διότι, με πολλά από αυτά που γράφονται και ακούγονται εδώ, θεωρώ πως υπάρχει κίνδυνος να υποβαθμιστεί η τεράστια προσφορά και να απαξιωθεί το έργο του μακαριστού παπα-Κώστα Σουρβίνου, ως προς την καταγραφή και διάσωση της κερκυραϊκής ψαλτικής παράδοσης.
Καταρχήν, θα επιχειρήσω, με σεβασμό πάντα στην επιστημοσύνη των υπολοίπων γραφόντων, να κάνω μια αναδρομή σε αυτό το τιτάνιο έργο του και εν συνεχεία θα έρθουμε στο δια ταύτα.
Ο μακαριστός παπα-Κώστας κατάλαβε από νωρίς την αξία όλου αυτού του πλούτου. Πριν ακόμα μπει στη ιεροσύνη (1949-1955) είχε την πρώτη επαφή με τα ακούσματα αυτής της ψαλτικής στον Ι.Ν. Αγ. Σπυρίδωνος όπου έψαλαν κερκυραϊκά τότε οι μακαριστοί ιερείς π. Ευστάθιος Παγιατάκης και π. Νικόλαος Κουρτελέσης, μόνο κατά τον Εσπερινό και τον Όρθρο (κατά τη Θ.Λειτουργία από δεκαετίες πριν το κερκυραϊκό μέλος είχε δυστυχώς παραχωρήσει τη θέση του στις τετράφωνες χορωδίες συνοδεία αρμονίου [με συνθέσεις Σακελλαρίδη, Πολυκράτη αλλά και Μαντζάρου, Μοναστηριώτη] με αποτέλεσμα σήμερα να έχουν χαθεί τα περισσότερα μέλη της Λειτουργίας…).
Από τα πρώτα χρόνια της ιεροσύνης του (1961) ξεκίνησε συστηματικά να ασχολείται με την κερκυραϊκή ψαλτική και λίγο αργότερα και με την καταγραφή της. Σαν διάκονος υπηρέτησε επί επτά χρόνια στο Ναό του Αγίου όπου έμαθε την κερκυραϊκή ψαλτική (καθαρή και ανόθευτη όπως ο ίδιος συχνά ανέφερε) από τους παραπάνω ιερείς αλλά και από άλλους ιεροψάλτες (Θ. Μωραΐτη, Σπ. Ραψωμανίκη κ.α.). Παράλληλα, συνοδεύοντας τον μακαριστό Μητροπολίτη Πολύκαρπο στις επισκέψεις του στα διάφορα χωριά, γνώρισε και αρκετούς ψάλτες της υπαίθρου όπου και κατέγραφε με ένα μικρό κασετοφωνάκι (πολυτέλεια για την εποχή) όλες τις Ακολουθίες με σκοπό να μελετήσει επί του θέματος.
Η διαδικασία αυτών των ηχογραφήσεων, αλλά και άλλων δικών του, διήρκεσε αρκετά χρόνια, μέχρι που, στις αρχές της δεκαετίας του 90, ο αείμνηστος επίκουρος καθηγητής Εθνομουσικολογίας του Ιονίου Πανεπιστημίου Μάριος Μαυροειδής έρχεται σε επαφή μαζί του και ξεκινούν μια οργανωμένη και σε επιστημονική βάση καταγραφή όλου αυτού του πλούτου. Επί τέσσερα χρόνια εργάζονται ηχογραφώντας στα στούντιο του Ι.Π. όπου ο παπα-Κώστας ακούραστα ψάλλει ΜΟΝΟΣ του (κύρια και δευτερεύουσες φωνές) την κερκυραϊκή οκτώηχο και μέρος της Παράκλησης του Αγίου για να τα καταγράψει ο καθηγητής με νότες πενταγράμμου. Δυστυχώς, αν και η καταγραφή ολοκληρώθηκε, η όλη προσπάθεια έμεινε στη μέση λόγω θανάτου του καθηγητή.
Και τώρα στο δια ταύτα.
Από χρόνια πριν, ο μακαριστός παπα-Κώστας μου είχε εμπιστευθεί όλο το υλικό (ηχητικό και παρτιτούρες) αυτής της καταγραφής αλλά και μεγάλο μέρος των δικών του ηχογραφήσεων, σε πολλές από τις οποίες συμμετείχα κι εγώ (μιας και από μικρό παιδί βρισκόμουν δίπλα του) και ως εκ τούτου έχω ιδία αντίληψη επί του θέματος. Αυτή η παραχώρηση του υλικού δεν έγινε μόνο σε μένα αλλά και σε άλλους που εκείνος έκρινε πως θα μπορούσαν να το αξιοποιήσουν.
Όλο αυτό το υλικό έπρεπε με κάποιο τρόπο να διασωθεί από τη φθορά του χρόνου (κασέτες- φωτοτυπημένα χειρόγραφα). Έτσι, όταν (επιτέλους) απέκτησα κάποιες γνώσεις ως προς τη χρήση ηλεκτρονικού υπολογιστή, αποφάσισα να ασχοληθώ με την ψηφιοποίηση του υλικού.
Η αρχή έγινε με το ηχητικό υλικό, μεγάλο μέρος του οποίου είναι ήδη ανεβασμένο (με τη μορφή βίντεο) στο youtube : http://www.youtube.com/user/chapanos1971?feature=mhee . (Υπάρχει και άλλο υλικό το οποίο θα ανέβει εν καιρώ). Αυτό ως απάντηση στο παρακάτω σχόλιο που διάβασα παραπάνω:
Όσοι ισχυρίζονται ότι κατέχουν "όγκο" ηχογραφήσεων, ας πράξουν ανάλογα, για να τ' ακούσουμε κι εμείς. Τα λόγια είναι εύκολα, τα έργα δύσκολα.
Εν συνεχεία σειρά είχε το μουσικό υλικό. Αξίζει να σημειωθεί πως μέρος ήταν καταγεγραμμένο και σε βυζαντινή σημειογραφία! (γεγονός που κάτι καταδεικνύει …). Η διαδικασία της ψηφιοποίησης διήρκεσε σχεδόν ένα χρόνο. Σε όλο αυτό το διάστημα η επικοινωνία μου (μέσω τηλεφώνου) με τον ήδη ασθενούντα π. Κώστα ήταν καθημερινή και σκοπό είχε τη διόρθωση – διευκρίνιση κάποιων σημαντικών λεπτομερειών. Η τελική εργασία περιλαμβάνει τις καταγραφές που είχαν γίνει σε συνεργασία με τον αείμνηστο Μαυροειδή (οκτώηχος – Παράκληση Αγίου) αλλά και αρκετό ακόμα υλικό από το αρχείο του π. Κώστα.
Εκεί, στο δεύτερο μέρος της εργασίας υπάρχουν και μερικά κοντάκια (για να απαντήσω και στο παρακάτω):
Εν τοιαύτη περιπτώσει θα χαρούμε ιδιαιτέρως να σας ακούσουμε να ψάλλετε ορισμένα μέλη, ιδιαίτερα αυτά που δεν έχουν σωθεί σε ηχογραφήσεις ή παρτιτούρες (π.χ. κοντάκια ενιαυτού), ώστε να μπορούμε να τα χρησιμοποιούμε στη Θ. Λειτουργία. Αν πάλι δεν σας είναι εύκολο, θα αρκούσε μια καταγραφή στο πεντάγραμμο
Η όλη εργασία παρουσιάστηκε στον π. Κώστα ο οποίος, αφού έκανε κάποιες τελευταίες διορθώσεις, την ενέκρινε και εξέφρασε την επιθυμία να εκδοθεί με τη μορφή βιβλίου, επιθυμία που δυστυχώς έγινε πράξη μετά την εκδημία του. Το βιβλίο «ΚΕΡΚΥΡΑΪΚΗ ΨΑΛΤΙΚΗ- όπως τη έψαλαν οι παλαιοί Κερκυραίοι ψαλτάδες» κυκλοφόρησε τον Φεβρουάριο του 2012 από την Ι.Μ. Κέρκυρας.
Από μεριάς μου, θεωρώ πως αξιοποίησα όλο αυτό το υλικό με τον καλύτερο δυνατό τρόπο, αυτό μπορούσα αυτό έκανα. Αυτό το υλικό είχα στα χέρια και στα αυτιά μου αυτό και παρουσίασα. Δεν πρόσθεσα ούτε αφαίρεσα τίποτα. Δεν έβαλα κάτι επιπλέον (ίσως και δικό μου) για να πω πως κάτι έκανα και εγώ. Δε διεκδικώ καμιά ανταμοιβή ή τιμητική προσφώνηση (τύπου «φορέας της παράδοσης» [είναι πολύ βαριά κι ασήκωτη για μένα]). Μου φτάνει η Ευχή του μακαριστού Γέροντά μου… και τώρα πια η Πρεσβεία του στον Δωρεοδότη Χριστό !
Τέλος, θέλω να καταθέσω κάποια συμπεράσματα από συζητήσεις που έκανα με τον π. Κώστα αλλά και από όσα άκουσα στις ηχογραφήσεις του και βίωσα στην πολυετή μαθητεία δίπλα του.
1) Από τις καταγραφές που έκανε στα χωριά διαφαίνεται πως εκεί, λόγω έλλειψης καλών ψαλτών, πολλές φορές γίνεται μίξη των ήχων, ακόμα και της ντόπιας με τη βυζαντινή μουσική με αποτέλεσμα να μην μπορεί κανείς να διακρίνει με σαφήνεια πιο είδος ψαλτικής είναι. (Ένας θείος μου ιερέας σε χωριό μου είπε κάποτε : «εμείς στο χωριό ψάλλουμε ‘χωριάτικα’, όλα σε έναν ήχο»…). Ο παπα-Κώστας αναφέρει πως μόνο στην πόλη και σε μερικά μόνο χωριά (Καβαλούρι, Αγ. Ματθαίος κ.α.) ακουγόταν ανόθευτη η κερκυραϊκή ψαλτική. Αυτήν κατέγραψε και στις ηχογραφήσεις με τον αείμνηστο Μαυροειδή, αυτή καταγράφεται και στο βιβλίο.
2) Σε όλες τις ηχογραφήσεις από τα χωριά (και από αυτά στα οποία έψαλαν κερκυραϊκά) το ενδιαφέρον της καταγραφής τελειώνει πριν τη Δοξολογία. Από εκεί και πέρα αρχίζει η γνωστή Δοξολογία σε Γ΄ ήχο και εν συνεχεία η κατά Σακελλαρίδη (κυρίως) Λειτουργία από αυτοσχέδιες χορωδίες (χωρίς αρμόνιο). Και εδώ φαίνεται πόσο επηρέασε η χορωδιακή τετράφωνη εκκλησιαστική μουσική την εξέλιξη των πραγμάτων…
3) Επειδή όλη αυτή η παράδοση διεσώθη μόνο προφορικά, φυσικό είναι να υπεισέρχεται και το προσωπικό στοιχείο σε ορισμένες εκτελέσεις (ειδικά αν ο εκτελών είναι και καλλίφωνος). Εδώ χρειάζεται ιδιαίτερη προσοχή ώστε να ξεχωρίσουμε τον κορμό της παράδοσης από την ενίοτε «προσωπική σφραγίδα» του ερμηνευτή.
4) Σε προηγούμενα σχόλια παρουσιάζονται ένα «Άγιος ο Θεός…» σε Γ΄ήχο και ένα κεκραγάριο Α' ήχου σε αργό μέλος το οποίο μάλιστα, όπως αναφέρεται στο σχόλιο, δεν έχει διασωθεί στην προφορική παράδοση. Θα ήταν ενδιαφέρον να γνωρίζαμε την προέλευσή τους. Αυτό το λέω γιατί τόσα χρόνια δίπλα στον παπα- Κώστα δεν τον άκουσα ποτέ να ψάλλει κατ’ αυτόν τον τρόπο τους αντίστοιχους ήχους. Τους έψαλλε όπως ακριβώς καταγράφονται στο βιβλίο Κερκυραϊκής ψαλτικής. Ενδεχομένως σε αυτά τα ηχητικά αποσπάσματα να επικράτησε το προσωπικό στοιχείο και όχι η παραδοσιακή καταγραφή. Έτσι όμως ελλοχεύει ο κίνδυνος να νομίζουμε πως κάτι είναι παραδοσιακό χωρίς στην πραγματικότητα να είναι.
Ευχαριστώ !

Παναγιώτης Σπ. Χασαπιάνος
Καθηγητής μουσικής
Επιμελητής της έκδοσης "ΚΕΡΚΥΡΑΪΚΗ ΨΑΛΤΙΚΗ - όπως την έψαλαν οι παλαιοί Κερκυραίοι ψαλτάδες"
Μαθητής στην Κερκυραϊκή ψαλτική του μακαριστού π. Κων/νου Σουρβίνου
 
Last edited:
E

emakris

Guest
Σας ευχαριστούμε που καταγράψατε τις εμπειρίες σας αναλυτικά. Καλό είναι να υπάρχουν όλα αυτά δημοσιευμένα. Μία παρατήρηση μόνο: το σχόλιο περί "όγκου ηχογραφήσεων" δεν αναφερόταν σε εσάς. Και, φυσικά, ουδείς προσπάθησε να υποβαθμίσει το έργο του μακαριστού.

ΥΓ Εάν υπήρχε ειλικρινές ενδιαφέρον, σαφώς και θα έκανα αναφορά στις πηγές μου, αλλά και εκτενή μουσικολογικά σχόλια επί των μελών που ανέβασα. Φοβάμαι όμως ότι απευθύνομαι εις ώτα μη ακουόντων. Να κάνω αναφορά σε ιδιώματα ήχων; Σε δεσπόζοντες φθόγγους και καταλήξεις; Σε χαρακτηριστικές θέσεις; Μάλλον όχι. Ας μείνει ο καθένας ευτυχής με τις βεβαιότητές του και ας αισθάνεται θεματοφύλακας της παράδοσης ή ό,τι άλλο θέλει. Εξάλλου άλλοι ανέβασαν δικές μου εκτελέσεις στο παρόν thread και υποχρεώθηκα να απαντήσω σε κάποια σχόλια και να βάλω μερικά κομμάτια ακόμη για να σχηματισθεί μια πληρέστερη εικόνα (φυσικά υπάρχουν πολλά ακόμα). Εγώ δεν επρόκειτο να ξεκινήσω τέτοια αντιπαράθεση.
 
Last edited:
Top