Γιώργος Μ.
Γιώργος Μπάτζιος
Λέγει ο Κοσμάς ο Μελωδός στο δεύτερο τροπάριο της Θ΄ Ωδής του κανόνος του στα Χριστούγεννα:
μανεὶς ὁ Ἡρῴδης ἐταράττετο, Χριστὸν ἀνελεῖν, ὁ θεομάχος φρυαττόμενος.
Τι ακριβώς, συμφωνα με το τροπάριο, έκανε ο Ηρώδης;
Η λέξη φρυάσσομαι, που απαντά συχνότερα στη βυζαντινή παρά στην αρχαία γραμματεία, έχει κυριολεκτική σημασία (για άλογο) «φριμάζω, φρουμάζω· (πβ. Πλουτάρχου, Λυκούργ. 22.1.4-5, ὥσπερ ἵπποις͵ γαυριῶσι καὶ φρυαττομένοις πρὸς τοὺς ἀγῶνας).
Ο κυριότερος τρόπος με τον οποίο αξιοποιήθηκε μεταφορικά «το φρύαγμα» των αλόγων ήταν για να δηλώσει τον κομπασμό. Εδώ το κύριο εκκλησιαστικό παράλληλο που μπορεί να έχει στον νου του ένας υμνογράφος είναι η αγιογραφική χρήση, Μακκαβ. 2 7.34, σὺ δέ͵ ὦ ἀνόσιε καὶ πάντων ἀνθρώπων μιαρώτατε͵ μὴ μάτην μετεωρίζου φρυαττόμενος ἀδήλοις ἐλπίσιν, όπου το φρυάττομαι έχει μάλλον τη μεταφορική σημασία «κομπάζω, υπερηφανεύομαι».
Όπως γίνεται συνήθως, η αγιογραφική χρήση δημιούργησε μια νόρμα χρήσης αυτής της λέξης, έτσι δεν είναι παράδοξο ότι αν κοιτάξει κανείς τη χρήση της λέξης στην υμνογραφία, θα δει να επικρατεί αυτή ακριβως η σημασία (πβ. ὁ γῆν καταλήψεσθαι καὶ ἐξαλείψειν, τὴν θάλασσαν Τύραννος, εἰκαίως φρυαττόμενος [κανών Αγ. Βαρβάρας, Ζ΄ ωδή]).
Φαίνεται όμως ότι ο Κοσμάς ο Μελωδός έχει στο νου του περισσότερο όχι τόσο την αγιογραφική μεταφορική χρήση όσο την ίδια την εικόνα του αφηνιάσματος των αλόγων, όπως φαίνεται π.χ. στον Κανόνα του Όρθρου της Μεγ. Παρασκευής, Η΄ ωδή, κατὰ Χριστοῦ δὲ φρυαττόμενον ἄνομον συνέδριον, όπου η λέξη σημαίνει κάτι σαν «μαίνομαι, αφηνιάζω». Νομίζω ότι αυτή η χρήση μας οδηγεί στην ίδια σημασία και για το παρόν τροπάριο:
ο Ηρώδης λύσσαξε/αφήνιασε από θυμό.
Έτσι το αντιλαμβάνεται και ο άγιος Νικόδημος Αγιορείτης στο Εορτοδρόμιο: «ὁ Ἠρώδης ὡρμοῦσε καὶ λύσσαζε θέλων νὰ θανατώσῃ τὸν Χριστὸν».
Δεν ξέρω αν έχετε διαφορετική γνώμη.
Και μια κάπως πιστή μετάφραση επιχειρώ του τροπαρίου:
(Σημειωτέον ότι αυτή η μεταφορική χρήση, και όχι η άλλη της έπαρσης, είναι που έχει επιβιώσει και στα Νέα Ελληνικά στο ρ. φρυάζω (π.χ. φρύαξε από θυμό όταν το έµαθε).
μανεὶς ὁ Ἡρῴδης ἐταράττετο, Χριστὸν ἀνελεῖν, ὁ θεομάχος φρυαττόμενος.
Τι ακριβώς, συμφωνα με το τροπάριο, έκανε ο Ηρώδης;
Η λέξη φρυάσσομαι, που απαντά συχνότερα στη βυζαντινή παρά στην αρχαία γραμματεία, έχει κυριολεκτική σημασία (για άλογο) «φριμάζω, φρουμάζω· (πβ. Πλουτάρχου, Λυκούργ. 22.1.4-5, ὥσπερ ἵπποις͵ γαυριῶσι καὶ φρυαττομένοις πρὸς τοὺς ἀγῶνας).
Ο κυριότερος τρόπος με τον οποίο αξιοποιήθηκε μεταφορικά «το φρύαγμα» των αλόγων ήταν για να δηλώσει τον κομπασμό. Εδώ το κύριο εκκλησιαστικό παράλληλο που μπορεί να έχει στον νου του ένας υμνογράφος είναι η αγιογραφική χρήση, Μακκαβ. 2 7.34, σὺ δέ͵ ὦ ἀνόσιε καὶ πάντων ἀνθρώπων μιαρώτατε͵ μὴ μάτην μετεωρίζου φρυαττόμενος ἀδήλοις ἐλπίσιν, όπου το φρυάττομαι έχει μάλλον τη μεταφορική σημασία «κομπάζω, υπερηφανεύομαι».
Όπως γίνεται συνήθως, η αγιογραφική χρήση δημιούργησε μια νόρμα χρήσης αυτής της λέξης, έτσι δεν είναι παράδοξο ότι αν κοιτάξει κανείς τη χρήση της λέξης στην υμνογραφία, θα δει να επικρατεί αυτή ακριβως η σημασία (πβ. ὁ γῆν καταλήψεσθαι καὶ ἐξαλείψειν, τὴν θάλασσαν Τύραννος, εἰκαίως φρυαττόμενος [κανών Αγ. Βαρβάρας, Ζ΄ ωδή]).
Φαίνεται όμως ότι ο Κοσμάς ο Μελωδός έχει στο νου του περισσότερο όχι τόσο την αγιογραφική μεταφορική χρήση όσο την ίδια την εικόνα του αφηνιάσματος των αλόγων, όπως φαίνεται π.χ. στον Κανόνα του Όρθρου της Μεγ. Παρασκευής, Η΄ ωδή, κατὰ Χριστοῦ δὲ φρυαττόμενον ἄνομον συνέδριον, όπου η λέξη σημαίνει κάτι σαν «μαίνομαι, αφηνιάζω». Νομίζω ότι αυτή η χρήση μας οδηγεί στην ίδια σημασία και για το παρόν τροπάριο:
ο Ηρώδης λύσσαξε/αφήνιασε από θυμό.
Έτσι το αντιλαμβάνεται και ο άγιος Νικόδημος Αγιορείτης στο Εορτοδρόμιο: «ὁ Ἠρώδης ὡρμοῦσε καὶ λύσσαζε θέλων νὰ θανατώσῃ τὸν Χριστὸν».
Δεν ξέρω αν έχετε διαφορετική γνώμη.
Και μια κάπως πιστή μετάφραση επιχειρώ του τροπαρίου:
«Το νεογέννητο» λέγαν οἱ μάγοι,
«παιδί που είναι βασιλιάς,
και που το αστέρι τοῦ φάνηκε, πού βρίσκεται;
για την προσκύνησή του έχουμε έλθει»·
Τότε ο Ηρώδης ταρασσόταν απὸ μανία,
νὰ σκοτώσει τὸν Χριστό ὁ θεομάχος λυσσώντας.
«παιδί που είναι βασιλιάς,
και που το αστέρι τοῦ φάνηκε, πού βρίσκεται;
για την προσκύνησή του έχουμε έλθει»·
Τότε ο Ηρώδης ταρασσόταν απὸ μανία,
νὰ σκοτώσει τὸν Χριστό ὁ θεομάχος λυσσώντας.
(Σημειωτέον ότι αυτή η μεταφορική χρήση, και όχι η άλλη της έπαρσης, είναι που έχει επιβιώσει και στα Νέα Ελληνικά στο ρ. φρυάζω (π.χ. φρύαξε από θυμό όταν το έµαθε).
Last edited: