Προθεωρία της Παπαδικής

nikosthe

Νίκος Θεοτοκάτος
Πριν λίγο καιρό ο φίλος και μεγάλος συλλέκτης παλαιών βιβλίων βυζαντινής μουσικής Δημήτρης Κοντογιώργης μου έδωσε σε ψηφιακή μορφή τις φωτογραφίες που είχε τραβήξει από ένα βιβλίο που είχε ο ίδιος και ταυτόχρονα έδωσε και την άδεια να το διαθέσω προς κοινόν όφελος στο Ψαλτολόγιο. Νομίζω πρόκειται για την προθεωρία της παπαδικής, αν και δεν αναγράφεται πουθενά ο τίτλο αυτός. Αν κάνω λάθος πείτε μου, να διορθώσω τον τίτλο του θέματος. Δεν είμαι ειδήμων περί τα χειρόγραφα, άρα δεν ξέρω τι ακριβώς είναι, αν είναι κάτι σπάνιο και τέτοια. Πιστεύω ότι όσοι ασχολούνται θα το έχουν υπόψη. Σίγουρα πάντως είναι μεγάλης σημασίας! Εγώ έχω βάλει τις εικόνες στο mp4φωνό μου και τις μελετάω!

Πρόκειται λοιπόν για δύο χειρόγραφα. Το πρώτο επιγράφεται "Αρχή συν Θεώ Αγίω των σημαδιών της μουσικής τέχνης". Αναφέρεται στα σημάδια της παλαιάς γραφής και στο τέλος έχει κάποια μέλη, μεταξύ των οποίων και το γνωστό "Ο θέλων μουσικήν μαθείν".

Το δεύτερο χειρόγραφο αποτελείται από τέσσερα μέρη. Το πρώτο είναι το ίδιο με το μεγαλύτερο μέρος του πρώτου χειρογράφου με την αυτή επιγραφή. Το δεύτερο είναι οι γνωστές ερωταποκρίσεις και επιγράφεται: "Ετέρα ερμηνεία του οσίου πατρός ημών Ιωάννου του Δαμασκηνού Ερωταποκρίσεις της μουσικής τέχνης" (σελ. 29), το τρίτο "Ετέρα ερμηνεία του μαΐστορος Ιωάννου του Κουκουζέλους" (σελ. 51) και το τέταρτο "Ερμηνεία εις την μουσικήν Παχωμίου Αρχιερέως" (σελ. 62), το οποίο περιέχει πολύ σημαντικά πράγματα για την φθορά του νενανώ! Επίσης, στα χειρόγραφα περιέχονται και 3 πανέμορφα σχήματα με το δέντρο των ήχων και τον περίφημο τροχό του Κουκουζέλους.

Ενδεικτικές εικόνες (αρχή πρώτου χειρογράφου, αρχή δευτέρου, δέντρο ήχων):

01.jpg
18.jpg
61.jpg

Κατεβάστε το zip (9.2 ΜΒ). Περιέχει 68 εικόνες του χειρογράφου. Φυσικά τις έχω μικρύνει, για να κατέβουν γρήγορα, αλλά είναι άκρως ικανοποιητική η ανάλυση (κατά μέσο όρο 700x1000) και μπορείτε άνετα να μεγεθύνετε όπου θέλετε.

Οι ευχαριστίες ανήκουν αποκλειστικά στο Δημήτρη Κοντογιώργη.
 

Attachments

  • Protheoria_xf_DimitrisKontogiorgis.zip
    9.2 MB · Views: 2,076
Last edited:

Dimitri

Δημήτρης Κουμπαρούλης, Administrator
Staff member
Συγχαρητήρια και ευχαριστίες πολλές! Είναι κειμήλια αυτά τα πράγματα... και η προσφορά τους αξιέπαινη. Να είστε καλά. Και σε άλλα με υγεία!
 

V_Zacharis

Παλαιό Μέλος
Από ποιά βιβλιοθήκη ή ιδιωτική συλλογή είναι αυτό το χειρόγραφο; Υπάρχει η δυνατότητα να ειπωθεί δημόσια;
 

nikosthe

Νίκος Θεοτοκάτος
Είπαμε, δεν είναι από βιβλιοθήκη αλλά από ιδιωτική συλλογή του Δημήτρη Κοντογιώργη. Δε νομίζω πάντως να είναι το μοναδικό χφ για τα κείμενα αυτά, ήδη όπως βλέπετε η αρχή του δευτέρου είναι επανάληψη του πρώτου. Ας μας πει όποιος έχει το βιβλίο με την προθεωρία της παπαδικής αν έχει κοινά στοιχεία με το χειρόγραφο αυτό, γιατί αυτή την εντύπωση έχω.
 

nikosthe

Νίκος Θεοτοκάτος
Συμβουλεύθηκα συνάδελφο λίαν εγκρατή περί των χειρογράφων, ο οποίος μου είπε τα εξής:

-Το πρώτο χειρόγραφο είναι το Αναστασιματάριον του Χρυσάφου του νέου (συνήθως όλο) και ενδέχεται να ακολουθεί Ανθολογία της Παπαδικής, δηλ. επιλογή μελών της Παπαδικής (όχι όλη η Παπαδική, αυτό συνιστά ξεχωριστό χειρόγραφο). Υπάρχουν πάρα πολλά χειρόγραφα που συνδυάζουν το Αναστασιματάριον του Παναγιώτη Χρυσάφη με Ανθολογία της Παπαδικής.

-Μετά την προθεωρία που έχει ακολουθούν 4 γυμνάσματα όπως λέγονται τα οποία είναι πασίγνωστα στις διάφορες προθεωρίες, Τριάδα ομοούσιον, Χορός τετραδεκαπύρσευτος, Ο θέλων μουσικήν, Αββάς αββάν υπήντησεν.

-Το δεύτερο χειρόγραφο έχει μόνο προθεωρία. Δεν ξέρουμε αν ακολουθεί Παπαδική ή Ανθολογία της.

-Πάντως, πριν τις ερωταποκρίσεις, στο γύμνασμα που τελειώνει αναφέρεται ο Ιωάννης ο Πλουσιαδηνός, του οποίου η σοφωτάτη παραλλαγή είναι στην τελευταία σελίδα, μετά την σοφωτάτη παραλλαγή του Αγίου Ιωάννη του Κουκουζέλη.

-Και τα δύο εντάσσονται στον ΙΗ΄ αιώνα, περίπου μέσα, λόγω της γραφής και της άριστης κατάστασης που τα διακρίνει. Στο περίπου τώρα.

Ευχαριστώ τα μέγιστα το συνάδελφο για τις παραπάνω πληροφορίες. Έτσι, ο τίτλος του θέματος ("Προθεωρία της Παπαδικής") ανταποκρίνεται πάνω-κάτω στην πραγματικότητα.
 

Firfiris

Κωστόπουλος Ευθύμιος
Ευχαριστούμε τον Νίκο για την πολύ σημαντική προσφορά και για τις πληροφορίες των χειρογράφων.

+100

Τώρα μιας και δώθηκαν πληροφορίες για τα χειρόγραφα ας αναφερθούμε και λίγο στο ό,τι αφορά την προθεωρία, μιας και είναι και ο τίτλος του θέματος.

Η προθεωρία της παπαδικής τέχνης είναι σύνηθες φαινόμενο στην αρχή των κωδίκων που ονομάζονται Παπαδική, Ανθολογία Παπαδικής, Αναστασιματάριον, Μαθηματάριον (κυρίως σε αυτούς) αλλά και σε κάποιους άλλους.

Στο πρώτο τμήμα της, συνήθως κάτι του στυλ «Αρχή συν Θεώ Αγίω των σημαδίων της ψαλτικής τέχνης, των τε ανιόντων και κατιόντων, σωμάτων τε και πνευμάτων και πάσης χειρονομίας [...] Αρχή, μέση, τέλος [...]», αναφέρονται τα ονόματα και τα σχήματα των σωμάτων και των πνευμάτων των ανιόντων και των κατιόντων σημαδιών. Μπορεί να υπάρχουν σχηματισμοί χειρονομίας, μεγάλες υποστάσεις, φθορές και τα συναφή.

Μετά συνήθως ακολουθούν αυτά που ονομάζουμε «μεθόδους», και είναι γυμνάσματα των μαθητών για εκμάθηση παραλλαγής, μετροφωνίας και των μεγάλων υποστάσεων και θέσεων της παλαιάς γραφής.

Συνήθεις μέθοδοι είναι:

  • Αββάς αββάν υπήντησεν (οκτάηχον)
  • Δέσποινα Θεοτόκε
  • Άγιοι Πάντες
  • Δι’ ευχών των αγίων (πλ α΄) Θετταλικόν
  • Μέθοδος παραλλαγής του Γρηγορίου Μπούνη «Νε ούτως ουν ανάβαινε» (πλ δ΄).
  • «Ίσον, ολίγον, οξεία», Αγίου Ιωάννου του Κουκουζέλη (α΄ ήχος)
  • Μέθοδος της μετροφωνίας του οσίου Ιωάννου του Δαμασκηνού, «Εν τω θλίβεσθαί με» (α΄ ήχος)
  • Νουθεσία προς μαθητάς, Ιωάννου ιερέως του Πλουσιαδηνού «Ενταύθα αρχόμεθα διδάξαι υμάς» (ήχος α΄).
Και άλλες, αν τις γράψουμε δεν θα τελειώνουμε...

Δείτε στο δεύτερο χειρόγραφο (σελ 19 του φακέλου) την μέθοδο που τελειώνει με το όνομα του Ιωάννου του Πλουσιαδινού, φανερώνοντας τον συνθέτη της.

Αυτά τα ολίγα και από εμένα, οι αρμοδιότεροι ας συμπληρώσουν...
 

kostaeri

Μπουσδέκης Κώστας
Είπαμε, δεν είναι από βιβλιοθήκη αλλά από ιδιωτική συλλογή του Δημήτρη Κοντογιώργη....

...ο οποίος είναι ο ίδιος (γι όσους δεν κατάλαβαν) που έδωσε την άδεια να ανεβούν στο φόρουμ όλα τα κοινωνικά που έχει αντιγράψει από την εθνική βιβλιοθήκη και τα οποία περιμένουμε από Τάσο Μπόκο και Γιάννη Μπουλμπουτζή...
 

dim.laskos

Λάσκος Δημήτριος
Αγαπητοί φίλοι, επειδή κατά το παρελθόν ασχολήθηκα (κατ'ολίγον) με το θέμα και έριξα "μια ματιά" σε κώδικες Παπαδικής που περιέχουν και το κείμενο της Προθεωρίας, επιτρέψατέ μου κάποιες συμπληρωματικές επισημάνσεις:

Κατ'αρχήν, σύμφωνα με τον Γρ. Στάθη,
"Θεωρητικές συγγραφές των οποίων το περιεχόμενο είναι συνυφασμένο με τη βυζαντινή μουσική σημειογραφία, υπάρχουν από την αρχή της καθιέρωσής της και συνεχίζουν να γράφονται και κατά την μεταβυζαντινή περίοδο. Όλες, όμως, χαρακτηρίζονται από μικρή έκταση και αποσπασματικότητα, όσον αφορά στο αντικείμενο το οποίο πραγματεύονται. Μπορούν δε να ταξινομηθούν σε δυο κατηγορίες: Τις καθαυτό θεωρητικές συγγραφές και τις Μεθόδους σημαδίων και θέσεων" (Βλ. Γρ. Στάθη, Φάκελος μαθήματος βυζαντινή μουσική–Ψαλτικὴ Τέχνη, Αθήνα 1992, σσ. 9-10).
Επιπλέον,
Στα βυζαντινά συγγράμματα ανήκουν ο Αγιοπολίτης, οι Ερωταποκρίσεις της Παπαδικής Τέχνης ή, όπως έχουν γίνει γνωστές στους μελετητές, Ανώνυμος Α (γνωστός και ως Ερωταποκρίσεις του Δαμασκηνού), Ανώνυμος Β, C κλπ, το θεωρητικό σύγγραμμα του Μανουήλ Χρυσάφη Περὶ των ενθεωρουμένων τη Ψαλτικη Τέχνη, του Γαβριήλ ιερομονάχου περί Ψαλτικής και ετυμολογίας σημείων, του Ακακίου Χαλκαιοπούλου, του Μιχαήλ Βλεμμύδη περί ετυμολογίας, καθώς και διάφορες ερμηνείες της παραλλαγής και των διαγραμμάτων, όπως του Ιωάννου Λάσκαρη και του Ιωάννου ιερέως του Πλουσιαδηνού. Στις Μεθόδους ανήκουν η Μέθοδος των μελωδημάτων από τον ι’ αιώνα, οι Μέθοδοι των θέσεων του Ιωάννου Γλυκέως, του Ιωάννου Κουκουζέλη, του Ξένου Κορώνη, η Μέθοδος του Γρηγορίου Μπούνη του Αλυάτη και η Μέθοδος του Ιωάννου Πλουσιαδηνού (Βλ. Christian Hannick, Βυζαντινή Μουσική στον Γ’ τόμο της Ιστορίας Βυζαντινής Λογοτεχνίας του Η. Ηunger, εκδ. ΜΙΕΤ 1994, σελ. 401-434, όπου παρουσιάζονται όλα τα γνωστά εγχειρίδια της βυζαντινής περιόδου και οι εκδόσεις τους), χωρίς να λείπουν και τα κλασσικά μουσικά συγγράμματα του Βρυεννίου, του Ψελλού κ.ά. τα οποία, όμως, εξαρτώνται άμεσα από την αρχαία ελληνική μουσική θεωρία.
Από τα κείμενα της μεταβυζαντινής εποχής και μέχρι τη μεταρρύθμιση της Νέας Μεθόδου, ξεχωρίζουν τα συγγράμματα του Παχωμίου Ρουσσάνου, του Παναγιώτη Πρωτοψάλτου του Χαλάτζογλου, του Κυρίλλου αρχιεπισκόπου Τήνου του Μαρμαρηνού, του Ευγενίου Βούλγαρη και του Βασιλείου Στεφανίδη. Εξακολουθούν επίσης να γράφονται Μέθοδοι, όπως η Μέθοδος του Παναγιώτη Χρυσάφη του νέου ή η λεγόμενη «Αγιορείτικον» καθώς και άλλες ανώνυμες . Όλο αυτό το υλικό είναι διασπαρμένο σε διάφορους μουσικούς κώδικες.
Εκτός από τις παραπάνω μεμονωμένες περιπτώσεις των επωνύμων θεωρητικών συγγραφών, από πολύ νωρίς διαμορφώθηκε ένα συνοπτικό θεωρητικό κείμενο, γνωστότερο ως «Προπαιδεία» ή «Προθεωρία» της Παπαδικής, το οποίο παραδίδεται ανώνυμο και συνοδεύει μεγάλο αριθμό μουσικών χειρογράφων. Η Προθεωρία λειτουργούσε ως εγχειρίδιο εκμάθησης της Ψαλτικής Τέχνης, σε συνδυασμό με τις διάφορες Μεθόδους των σημαδίων και των θέσεων. Προθεωρίες συναντώνται από τον ιδ’ αιώνα και με μικρές ή ελάχιστες διαφοροποιήσεις στο περιεχόμενο και τη δομή τους, έως και την εποχή της αλλαγής της σημειογραφίας με τη Νέα Μέθοδο. (Θ. Αποστολοπούλου, Ο Απόστολος Κώνστας ο Χίος και η συμβολή του στη θεωρία της Μουσικής Τέχνης, Ίδρυμα Βυζαντινής Μουσικολογίας, Μελέται, Αρ. 4., Αθήνα 2002, σελ. 94).

Για τους τύπους των χειρόγραφων μουσικών κωδίκων και τι ακριβώς περιέχεται στον καθένα, αφήνω τους ειδικούς να ομιλήσουν. Λεπτομερή και αναλυτική παρουσίαση όλων των ειδών των μουσικών κωδίκων της χειρογράφου παραδόσεως, παραθέτει ο καθ. Γρηγ. Στάθης στο έργο του «Οι Αναγραμματισμοί και τα Μαθήματα της βυζαντινής μελοποιίας», Αθήνα 1979, σσ. 39-47, 60-62, 99-125 καθώς και στο μνημειώδες «Τα χειρόγραφα Βυζαντινής Μουσικής-Άγιον Ὅρος», τόμος Α’, Αθήνα 1975, σελ. λ’-μα’ (Εισαγωγή, Κεφ. Β’).

Σας επισυνάπτω και το κείμενο της Προθεωρίας (υπόψιν ότι δεν είναι πάντοτε το ίδιο σε όλους τους κώδικες, πάντα υπάρχουν διαφορές) όπως το αντέγραψα από μετεωρίτικο κώδικα του ιε'-ιστ' αιώνος.
 

Attachments

  • Προθεωρία Δημοσίευση στο Ψαλτολόγιον.doc
    37 KB · Views: 661

ATHANASSIOS

Αθανάσιος Χατζής
Ευχαριστώ και εγώ από καρδίας για την ευλογία αυτή που ανέβηκε στο ψαλτολόγιο, μακάρι και άλλοι από μονές και παλαιοί να ανεβάσουν και άλλα τέτοια.

Θα έλεγα αγιάζεται το ψαλτολόγιο ειδικά με έγγραφα Αγίων Πατέρων....

Αθανάσιος
 
Last edited:

nikosthe

Νίκος Θεοτοκάτος
Είπαμε, δεν είναι από βιβλιοθήκη αλλά από ιδιωτική συλλογή του Δημήτρη Κοντογιώργη.
Επειδή από τότε που έγραψα το παραπάνω, ο φίλος Δημήτρης έχει δεχθεί πολλές ενοχλήσεις για το εν λόγω χειρόγραφο, διευκρινίζω ότι στη συλλογή του Δημήτρη Κοντογιώργη ανήκουν οι φωτογραφίες και όχι το πρωτότυπο χειρόγραφο. Μετά από πρόσφατη επικοινωνία που είχα μαζί του, μου είπε να γνωστοποιήσω ότι το πρωτότυπο χειρόγραφο ανήκε στην ιδιωτική συλλογή του Αποστόλου Βαλληνδρά, μέρος της οποίας είχε φωτογραφήσει ο Δημήτρης Κοντογιώργης. Όταν μου είχε δείξει τις φωτογραφίες, θεώρησα ότι ήταν κάτι που έπρεπε να γίνει δημόσια γνωστό και τον ρώτησα εάν είχα την άδειά του να τις αναρτήσω και μου απάντησε θετικά και έτσι έγινε η ανάρτηση. Επομένως ούτε εκείνος έχει το πρωτότυπο, το οποίο δεν γνωρίζουμε πού βρίσκεται αυτή τη στιγμή.
 
Top