Επειδή πραγματεύθηκα το θέμα στο Δ' συνέδριο ΙΒΜ στην ανακοίνωσή μου "Ο β' ήχος κατά το Χρύσανθο εκ Μαδύτων", σχολιάζω ορισμένα αποσπάσματα της παρούσης συζήτησης:
α) ότι ο λόγος 9/8 είναι 12 τμήματα, κατ' αυτόν
β) ότι ο λόγος 88/81 είναι 7 τμήματα, κατ' αυτόν
γ) ότι η κλίμακα του Β' ήχου δεν αντιφωνεί, παρά αποτελείται από όμοιες διφωνίες 7-12
αυτά οδηγούν στο συμπέρασμα ότι η ασυγκέραστη (με λόγους) κλίμακα του β' ήχου είναι η εξής:
ΝΗ-ΒΟΥ: 88/81 - 9/8
ΒΟΥ-ΔΙ: 88/81 - 9/8
ΔΙ-ΖΩ: 88/81 - 9/8
ΖΩ-ΝΗ: 88/81
Υπάρχει επομένως ασυγκέραστη κλίμακα του Β' ήχου στο Χρύσανθο. Απλώς δεν δίνεται αυτούσια, όπως η διατονική, προκύπτει όμως ευθέως από τα γραφόμενα του Χρυσάνθου. Δεν νομίζω λοιπόν ότι υπάρχει κάποιο θέμα που θα πρέπει να λυθεί εδώ.
Δεν είναι λοιπόν υπό αμφισβήτηση η κλίμακα του Χρυσάνθου (διότι αυτήν ακριβώς ήθελε να διδάξει!) αλλά οι λόγοι από τους οποίους αυτοί προέρχονται. Αυτό όμως είναι μαθηματικό καθαρά θέμα και δεν ενδιέφερε τότε (αλλά ούτε και σήμερα) τους μαθητές, που δεν διδάσκονταν λόγους καθόλου (άλλωστε το εγχειρίδιο που χρησίμευε κατά τη διδασκαλία, η "Εισαγωγή" του Χρυσάνθου, δεν περιέχει λόγους) και απλώς ήθελαν να μάθουν μουσική στην Πατριαρχική Σχολή τότε, έχοντας έναν συνοπτικό μπούσουλα περί διαστημάτων. Και το ρόλο αυτό έπαιξε πετυχημένα η σχέση 12-9-7 για πολύ καιρό, μέχρι την επιβεβλημένη διόρθωσή της από την Επιτροπή, αφού η κλίμακα του Χρυσάνθου ήταν επιστημονικώς απαράδεκτη από πολλές πλευρές (έχω αναφερθεί εδώ).
Η μη αντιφωνούσα κλίμακα λοιπόν είχε λόγο ύπαρξης στα παλαιά μέλη. Ούτε επομένως εδώ υπάρχει θέμα, καθώς, με την εισαγωγή νέων μελών, η κλίμακα διορθώθηκε από τους κατοπινούς θεωρητικούς.
1ον: Όπως είπα, ο Χρύσανθος ηθελημένα ΔΕΝ ήθελε να αντιφωνεί η κλίμακά του! Γιατί λοιπόν την αλλάζεις; Άλλωστε το θέμα με την αντιφωνία της κλίμακας λύθηκε από τους μεταγενέστερους θεωρητικούς όχι με την υιοθέτηση του ουδέτερου τόνου 8/68 (ή 9/72), όπως κάνεις εδώ, αλλά με την υιοθέτηση του ελάσσονος τόνου αντί του ελαχίστου. Η μέθοδος λοιπόν που προτείνεις έρχεται σε αντίθεση με την αντιμετώπιση του θέματος από τους κατοπινούς του Χρυσάνθου διδασκάλους.
2ον: Οι συγκερασμοί που κάνεις στην 72άρα κλίμακα δεν είναι σωστοί και γι' αυτό δεν ενδείκνυται η χρήση του λόγου 2187/1936 ως μείζονος τόνου. Πιο συγκεκριμένα:
Χρήση ομοίας διφωνίας με αντιφωνούσα κλίμακα κάνουμε όταν κατερχόμεθα διφωνικώς και στεκόμαστε στο κάτω ΝΗ, όπως στο Άγιος Άγιος της λειτουργίας του Μ. Βασιλείου. Παρόμοιες φράσεις υπάρχουν σε παλαιά κυρίως μέλη, όπως και γινόταν χρήση της όμοιας διφωνίας με καθόδους ΔΙ=>ΒΟΥ, ΒΟΥ=>ΝΗ. Σε τέτοιες περιπτώσεις, εάν δεν σταθείς στο ΝΗ, χρησιμοποιείται η κλίμακα του Χρυσάνθου και ο ΝΗ είναι "ολίγον οξύτερος" του διατονικού, όπως ρητώς αναφέρει ο Χρύσανθος (εξ ου και η προτροπή του Στανίτσα στις περιπτώσεις αυτές που στον β' ήχο ο ΝΗ είναι εγγιζόμενος και στη συνέχεια ανεβαίνουμε πάλι, να "μην τονίζεται" ο κάτω ΝΗ). Εάν όμως κατεβαίνουμε διφωνικά και σταθούμε και στον κάτω ΝΗ, τι γίνεται; Εκεί ο κάτω ΝΗ δεν μπορεί να μην είναι στην κανονική του θέση, αυτήν δηλ. της διατονικής κλίμακας. Τότε:
α) είτε κατεβαίνουμε ΔΙ-ΒΟΥ/ΒΟΥ-ΝΗ με 12-8/14-8 με ΒΟΥ-Πα στα 14
β) είτε κάνουμε πιο ομαλό το άκουσμα με 12-9/12-9
γ) είτε μεγαλώνουμε τον μείζονα τόνο κατά τι, δηλ. προς το 13-8, που υποστηρίζει ο Σολδάτος.
Εννοείται βέβαια ότι δεν σκεφτόμαστε διαστήματα, αλλά η φράση εκτελείται όπως πάει φυσιολογικά η φωνή. Είτε δηλ. θα χαμηλώσουμε τον ΒΟΥ, είτε θα μεγαλώσουμε το διάστημα ΒΟΥ-ΠΑ. Όμως δεν θα πρέπει το ΒΟΥ-ΠΑ να είναι κοντά στο τριημιτόνιο, όπως ακούμε συχνά και με το ΠΑ εν υφέσει, όπως κακώς παρασημαίνεται στα μουσικά βιβλία στις περιπτώσεις αυτές. Αυτό γίνεται όταν κατεβαίνουμε τριφωνικώς εκ του ΓΑ και όχι διφωνικώς εκ του ΒΟΥ. Είναι και η χαρακτηριστικότερη περίπτωση επιβίωσης της όμοιας διφωνίας σήμερα, την οποία υποστηρίζω κι εγώ, αλλά ως την περιορισμένη αυτή έκταση.
1. Η αντιφωνούσα κλίμακα που δημιούργησες όντως συμπληρώνει τη διδασκαλία του Χρυσάνθου, όχι όμως ως προς τη βασική κλίμακα του β' ήχου που κατά το ουσιαστικό νόημα της διδασκαλίας του Χρυσάνθου δεν κάνει χρήση του λόγου 88/81 αλλά μικρότερου, αυτού που ο ίδιος υποδηλώνει με το 7/68, ίσου περίπου με αυτού της Επιτροπής, κατ' εμέ, 27/25 (αν και ούτε κι αυτός βγαίνει 7/68, αφού είναι 7.55/68, δηλ. 8! Εγώ έχω πρόταση πιο ακριβή, αλλά νομίζω δεν ενδιαφέρει). Είναι όμως χρήσιμη η κλίμακά σου ως προς τη χρήση των ομοίων διφωνιών και υποδεικνύει ΣΩΣΤΑ τα βήματα σε λόγους που μπορεί να ακολουθήσει η φωνή κατερχόμενη διφωνικά έως το φυσικό ΝΗ. Και εδώ έγκειται η προσφορά της εργασίας σου.
2. Η κλίμακα του Χρυσάνθου ΔΕΝ είναι γριφώδης: το γεγονός της μη αντιφωνίας της οφείλεται στα παλαιά μέλη, στην εκτέλεση των οποίων αναφέρεται και τα οποία δεν απαιτούσαν αντιφωνία της κλίμακας. Είναι γριφώδης για τα νέα μέλη, ωστόσο ο "γρίφος" αυτός έχει λυθεί προ πολλού, με τα γραφόμενα του Χουρμουζίου, του Φωκαέα, με την υιοθέτηση ελάσσονος τόνου αντί ελαχίστου και εν τέλει της Επιτροπής, με την υιοθέτηση υπερμείζονος τόνου.
Τέλος, επειδή γνωρίζω, Παναγιώτη, ότι δεν υποστηρίζεις την καθολική εφαρμογή της ομοιοδιφωνικής κλίμακας ούτε στον β' ήχο ούτε και γενικώς στη μουσική μας, όπως άλλοι, αλλά είσαι κι εσύ, όπως κι εγώ, υπέρ της παραμονής ως βασικής της διδασκαλίας της Πατριαρχικής Επιτροπής (με διορθώσεις ενδεχομένως στις λεπτομέρειες, δε λέω, κι εγώ έχω προτείνει τέτοιες), καλό θα είναι να διευκρινίσεις μερικά πράγματα για να μην πλανάται η εντύπωση ότι κι εσύ προτείνεις χρήση κλίμακας με διαστήματα 3/4 του τόνου ως βασικής στον β' ήχο, αλλά μόνο στην περιορισμένη έκταση της όμοιας διφωνίας, όπως αυτή επισημάνθηκε παραπάνω.
Από τη στιγμή που ο Χρύσανθος μας λέει:Ὑπάρχουν τέσσερα ζητήματα μὲ αὐτὴν τὴν κλίμακα:
- Δεν μᾶς ἔχει παραδώσει ὁ Χρύσανθος τὴν ἀντίστοιχη ἀσυγκέραστη κλίμακα ἀπὸ τὴν ὁποία συμπέρανε (συγκέρασε) τὴν κλίμακα τῆς εἰκόνας 1, οὔτε ἐπίσης ὁτιδήποτε σχετικοὺς ἀριθμητικοὺς ὑπολογισμούς.
α) ότι ο λόγος 9/8 είναι 12 τμήματα, κατ' αυτόν
β) ότι ο λόγος 88/81 είναι 7 τμήματα, κατ' αυτόν
γ) ότι η κλίμακα του Β' ήχου δεν αντιφωνεί, παρά αποτελείται από όμοιες διφωνίες 7-12
αυτά οδηγούν στο συμπέρασμα ότι η ασυγκέραστη (με λόγους) κλίμακα του β' ήχου είναι η εξής:
ΝΗ-ΒΟΥ: 88/81 - 9/8
ΒΟΥ-ΔΙ: 88/81 - 9/8
ΔΙ-ΖΩ: 88/81 - 9/8
ΖΩ-ΝΗ: 88/81
Υπάρχει επομένως ασυγκέραστη κλίμακα του Β' ήχου στο Χρύσανθο. Απλώς δεν δίνεται αυτούσια, όπως η διατονική, προκύπτει όμως ευθέως από τα γραφόμενα του Χρυσάνθου. Δεν νομίζω λοιπόν ότι υπάρχει κάποιο θέμα που θα πρέπει να λυθεί εδώ.
Εδώ όμως υπάρχει θέμα: από τη στιγμή που το 88/81 δεν είναι 7/68, αλλά 8/68 γεννάται το ερώτημα: ποιο είναι έγκυρο; Οι λόγοι του Χρυσάνθου ή τα διαστήματα της κλίμακας και τι από τα δύο ήθελε να μεταφέρει ο Χρύσανθος; Κατ' εμέ, η λογική υπαγορεύει το δεύτερο. Ο Χρύσανθος σε όλο του το έργο αναφέρεται με διαστήματα και όχι με λόγους. Δεν μπορεί λοιπόν να γράψει συνεχώς τους αριθμούς 9 και 7 και να εννοεί ίδιο ακουστικά τόνο.άρα με το 7 εννοούσε όχι τον ουδέτερο τόνο, αλλά έναν τόνο λίγο πάνω από το ημιτόνιο, δηλ. τον ελάχιστο. Από τους μεταγενέστερους θεωρητικούς του 19ου αι., που χρησιμοποίησαν τα ίδια διαστήματα, καθώς και από μαρτυρίες της εποχής φαίνεται ότι η διδασκαλία της βυζαντινής μουσική από τότε (αλλά και της ελληνικής γενικότερα) χρησιμοποιούσε 3 τόνους στο διάτονο, μείζονα, ελάσσονα και ελάχιστο, σαφώς διαφοροποιημένους μεταξύ τους, όπως προκύπτει από τα διαστήματα του Χρυσάνθου αλλά και της Επιτροπής, και όχι δύο (μείζονα και ουδέτερο). Αναφέρθηκα διεξοδικά στο θέμα εδώ.- Τὰ ἀκέραια τμήματα τοῦ Χρυσάνθου δὲν ἀντιστοιχοῦν ἀκριβῶς στὰ γνωστά μας μόρια, ὅπως ἐξάγεται ἀπὸ τὴν σύγκριση τῆς διατονικῆς τοῦ Χρυσάνθου (ἀσυγκέραστη-συγκερασμένη), δές [3, 4, 5].
- Τό 7 τοῦ Χρυσάνθου, στὴν διατονικὴ κλίμακα εἴδαμε ὅτι εἶναι στὴν οὐσία 8 στά 68 (9 στά 72), δές [3, 4, 5], ὁπότε ἡ κλίμακα τῆς εἰκόνας 1 εἶναι ὑπὸ ἀμφισβήτηση.
Δεν είναι λοιπόν υπό αμφισβήτηση η κλίμακα του Χρυσάνθου (διότι αυτήν ακριβώς ήθελε να διδάξει!) αλλά οι λόγοι από τους οποίους αυτοί προέρχονται. Αυτό όμως είναι μαθηματικό καθαρά θέμα και δεν ενδιέφερε τότε (αλλά ούτε και σήμερα) τους μαθητές, που δεν διδάσκονταν λόγους καθόλου (άλλωστε το εγχειρίδιο που χρησίμευε κατά τη διδασκαλία, η "Εισαγωγή" του Χρυσάνθου, δεν περιέχει λόγους) και απλώς ήθελαν να μάθουν μουσική στην Πατριαρχική Σχολή τότε, έχοντας έναν συνοπτικό μπούσουλα περί διαστημάτων. Και το ρόλο αυτό έπαιξε πετυχημένα η σχέση 12-9-7 για πολύ καιρό, μέχρι την επιβεβλημένη διόρθωσή της από την Επιτροπή, αφού η κλίμακα του Χρυσάνθου ήταν επιστημονικώς απαράδεκτη από πολλές πλευρές (έχω αναφερθεί εδώ).
Ούτε κι αυτό είναι θέμα, από τη στιγμή που ο Χρύσανθος ηθελημένα κάνει χρήση αυτής της κλίμακας και ηθελημένα τοποθετεί τον ΝΗ "ολίγον οξύτερον" του διατονικού (βλ. στην μελέτη μου, σελ. 8-9). Το γιατί το κάνει αυτό, το έχω επίσης εξηγήσει στη μελέτη μου (σελ. 13): στα παλαιά μέλη ήταν συχνότατη η χρήση διφωνικών φράσεων και δεν υπήρχε ανάγκη να αντιφωνήσει ο ήχος. Όταν όμως άλλαξε η φυσιογνωμία των μελών και έδειχναν και την τριφωνία (ΔΙ=>ΝΗ') ή κατέληγαν στο κάτω ΝΗ, υπήρξε πρόβλημα, γιατί αυτό το ΝΗ προφανώς δεν μπορούσε να είναι διάφορο του φυσικού, εφόσον ήταν σε τονή. Γι' αυτού και ο Χουρμούζιος και ο Φωκαέας άλλαξαν την 68άρα κλίμακα σε αντιφωνούσε, με εισαγωγή ελάσσονος τόνου αντί ελαχίστου στα ΝΗ-ΠΑ και ΔΙ-ΚΕ.- Ἡ κλίμακα αὐτὴ, ἔχει τὰ τετράχορδα 7-12-7 μὲ ἄθροισμα 26 (ἀντί 28) καὶ ἔχει συνολικὸ ἄθροισμα 64 καὶ ὄχι 68 ποὺ μᾶς ἔχει συνηθίσει ὁ Χρύσανθος.[/B]
Η μη αντιφωνούσα κλίμακα λοιπόν είχε λόγο ύπαρξης στα παλαιά μέλη. Ούτε επομένως εδώ υπάρχει θέμα, καθώς, με την εισαγωγή νέων μελών, η κλίμακα διορθώθηκε από τους κατοπινούς θεωρητικούς.
Αυτό που κάνεις εδώ είναι να κάνεις αντιφωνούσα την κλίμακα με λόγους του Χρυσάνθου. Έτσι, επειδή οι λόγοι 88/81 και 9/8, παρά το ότι στη συγκερασμένη τους μορφή (8-12) εναλλασσόμενοι δίνουν την αντιφωνούσα κλίμακα του Χρυσάνθου (8-12-8-12-8-12-8 = 68), όμως στην ασυγκέραστη μορφή τους δεν δίνουν 2/1. Για να ξεπεράσεις το σκόπελο, χρησιμοποιείς έξυπνα έναν μείζονα τόνο κατά τι μεγαλύτερο του κανονικού (2187/1936), ακουστικά όμως με ανεπαίσθητη διαφορά. Έτσι, ενώ 88/81 και 9/8 εναλλασσόμενα δεν δίνουν 2/1, αντικαταστήσουμε τους δύο από τους τρεις επόγδοους λόγους 9/8 με αυτόν που προτείνεις, η κλίμακα αντιφωνεί. Επ' αυτού όμως έχω δύο ενστάσεις:Σύμφωνα μὲ τὴν μέθοδό μας «Μέθοδος Δημιουργίας Κλιμάκων», [1], καὶ χρησιμοποιώντας ὡς βάση τὴν ἀνωτέρω (ἀσυγκέραστη) διατονικὴ κλίμακα τοῦ Χρυσάνθου, δημιουργήσαμε τὴν ἐξῆς κλίμακα τοῦ δευτέρου ἤχου:
Κλίμακα τοῦ Δευτέρου Ἤχου κατὰ τὸν Χρύσανθο, σύμφωνα μὲ τὴν μέθοδό μας [1]:
Νη– 88/81 -Πα– 2187/1936 -Βου– 88/81 -Γα- 9/8 - Δι– 88/81 –Κε– 2187/1936 – Ζω’– 88/81 - Νη'
1ον: Όπως είπα, ο Χρύσανθος ηθελημένα ΔΕΝ ήθελε να αντιφωνεί η κλίμακά του! Γιατί λοιπόν την αλλάζεις; Άλλωστε το θέμα με την αντιφωνία της κλίμακας λύθηκε από τους μεταγενέστερους θεωρητικούς όχι με την υιοθέτηση του ουδέτερου τόνου 8/68 (ή 9/72), όπως κάνεις εδώ, αλλά με την υιοθέτηση του ελάσσονος τόνου αντί του ελαχίστου. Η μέθοδος λοιπόν που προτείνεις έρχεται σε αντίθεση με την αντιμετώπιση του θέματος από τους κατοπινούς του Χρυσάνθου διδασκάλους.
2ον: Οι συγκερασμοί που κάνεις στην 72άρα κλίμακα δεν είναι σωστοί και γι' αυτό δεν ενδείκνυται η χρήση του λόγου 2187/1936 ως μείζονος τόνου. Πιο συγκεκριμένα:
Κάτσε βρε Παναγιώτη: σύμφωνα με το γνωστό τύπο μετατροπής λόγων σε μόρια κλίμακας, θα κάνουμε την πράξη 72*LOG(x/y). Αυτό λοιπόν δίνει 88/81 = 8.61/72 και σωστά το βάζεις 9/72. Όμως 2187/1936 = 12.66/72, άρα 13/72 και όχι 12! Δεν μπορεί δηλαδή το υπόλοιπο 0.61 να το στρογγυλοποιείς σωστά προς τα πάνω, αλλά το υπόλοιπο 0.66 προς τα κάτω! Άρα το πρώτο και το τελευταίο ζεύγος διφωνίας είναι 9-13 και η κλίμακα δεν αντιφωνεί στη συγκερασμένη της μορφή, αφού βγαίνει 74 μόρια, δύο παραπάνω! Ωστόσο στην 68άρα κλίμακα ο συγκερασμός είναι σωστός, γιατί ο λόγος 2187/1936 βγαίνει 11.96/68, άρα 12 και ο 88/81 βγαίνει 8.13, άρα 8. Ο μείζων 9/8 βγαίνει, έστω και στην τρίχα 12 (11.55, ωστόσο αυτό δημιουργεί άλλα προβλήματα στην 68άρα κλίμακα, όπως έχω αναφέρει).2. Συγκερασμός 72 μορίων:
9 - 12 - 9 - 12 - 9 - 12 - 9 (μὲ ἀκρίβεια συγκερασμοῦ 1.7659e-004)
Για να ακριβολογούμε, αντιπροσωπεύουν μια αντιφωνούσα μορφή της διφωνικής κλίμακας του Χρυσάνθου σε λόγους. Βρήκες δηλ. έναν τρόπο που οι λόγοι του Χρυσάνθου μπορεί να χρησιμοποιηθούν για να αντιφωνήσει η κλίμακα. Χρήσιμο, δε λέω και πολύ καλή η συνεισφορά σου. Όμως το θέμα είναι αν μπορεί να χρησιμοποιηθεί αυτή η κλίμακα στην πράξη. Στο θέμα αυτό, η θέση μου είναι η ακόλουθη:Θεωροῦμε, ὅτι ἡ ἀσυγκέραστη κλίμακα (88/81 2187/1936 88/81 9/8 88/81 2187/1936 88/81) καὶ ἡ συγκερασμένη κλίμακα στά 68 (8 12 8 12 8 12 8) ποὺ δημιουργήσαμε σὲ αὐτὴν τὴν ἐνότητα, ἀντιπροσωπεύουν κατ’ ἀκρίβεια τὴν κλίμακα τοῦ Χρυσάνθου στὸν Δεύτερο Ἤχο (πρβλ. κλίμακα εἰκόνας 1).
Χρήση ομοίας διφωνίας με αντιφωνούσα κλίμακα κάνουμε όταν κατερχόμεθα διφωνικώς και στεκόμαστε στο κάτω ΝΗ, όπως στο Άγιος Άγιος της λειτουργίας του Μ. Βασιλείου. Παρόμοιες φράσεις υπάρχουν σε παλαιά κυρίως μέλη, όπως και γινόταν χρήση της όμοιας διφωνίας με καθόδους ΔΙ=>ΒΟΥ, ΒΟΥ=>ΝΗ. Σε τέτοιες περιπτώσεις, εάν δεν σταθείς στο ΝΗ, χρησιμοποιείται η κλίμακα του Χρυσάνθου και ο ΝΗ είναι "ολίγον οξύτερος" του διατονικού, όπως ρητώς αναφέρει ο Χρύσανθος (εξ ου και η προτροπή του Στανίτσα στις περιπτώσεις αυτές που στον β' ήχο ο ΝΗ είναι εγγιζόμενος και στη συνέχεια ανεβαίνουμε πάλι, να "μην τονίζεται" ο κάτω ΝΗ). Εάν όμως κατεβαίνουμε διφωνικά και σταθούμε και στον κάτω ΝΗ, τι γίνεται; Εκεί ο κάτω ΝΗ δεν μπορεί να μην είναι στην κανονική του θέση, αυτήν δηλ. της διατονικής κλίμακας. Τότε:
α) είτε κατεβαίνουμε ΔΙ-ΒΟΥ/ΒΟΥ-ΝΗ με 12-8/14-8 με ΒΟΥ-Πα στα 14
β) είτε κάνουμε πιο ομαλό το άκουσμα με 12-9/12-9
γ) είτε μεγαλώνουμε τον μείζονα τόνο κατά τι, δηλ. προς το 13-8, που υποστηρίζει ο Σολδάτος.
Εννοείται βέβαια ότι δεν σκεφτόμαστε διαστήματα, αλλά η φράση εκτελείται όπως πάει φυσιολογικά η φωνή. Είτε δηλ. θα χαμηλώσουμε τον ΒΟΥ, είτε θα μεγαλώσουμε το διάστημα ΒΟΥ-ΠΑ. Όμως δεν θα πρέπει το ΒΟΥ-ΠΑ να είναι κοντά στο τριημιτόνιο, όπως ακούμε συχνά και με το ΠΑ εν υφέσει, όπως κακώς παρασημαίνεται στα μουσικά βιβλία στις περιπτώσεις αυτές. Αυτό γίνεται όταν κατεβαίνουμε τριφωνικώς εκ του ΓΑ και όχι διφωνικώς εκ του ΒΟΥ. Είναι και η χαρακτηριστικότερη περίπτωση επιβίωσης της όμοιας διφωνίας σήμερα, την οποία υποστηρίζω κι εγώ, αλλά ως την περιορισμένη αυτή έκταση.
Η εργασία σου είναι χρήσιμη καθώς δίνει ΣΩΣΤΑ μία μορφή των λόγων που εκτελούνται, όταν θέλουμε να κινηθούμε στον β' ήχο κατερχόμενοι διφωνικώς έως το ΝΗ, το οποίο θα πρέπει να είναι φυσικό. Οι επί μέρους ενστάσεις μου:1. Δημιουργήσαμε τὴν «κατὰ Χρύσανθο» ἀσυγκέραστη κλίμακα τοῦ Β’ ἤχου σύμφωνα μὲ τὴν μέθοδό μας [1] βασιζόμενοι στὴν ἀσυγκέραστη διατονικὴ τοῦ Χρυσάνθου.
2. Ἡ ἀντίστοιχη συγκερασμένη κλίμακα ἔλυσε τὰ διάφορα ζητήματα ποὺ προέκυπταν ἀπὸ τὴν «γριφώδη» κλίμακα τοῦ Χρυσάνθου ποὺ μᾶς παρέδωσε στὸ μικρὸ θεωρητικό του (εἰκόνα 1).
Τρόπον τινὰ θὰ λέγαμε ὅτι ἡ ἐργασία μας αὐτὴ «συμπληρώνει» καὶ «τεκμηριώνει» τὴν διδασκαλία τοῦ Χρυσάνθου στὴν κλίμακα τοῦ δευτέρου ἤχου.
1. Η αντιφωνούσα κλίμακα που δημιούργησες όντως συμπληρώνει τη διδασκαλία του Χρυσάνθου, όχι όμως ως προς τη βασική κλίμακα του β' ήχου που κατά το ουσιαστικό νόημα της διδασκαλίας του Χρυσάνθου δεν κάνει χρήση του λόγου 88/81 αλλά μικρότερου, αυτού που ο ίδιος υποδηλώνει με το 7/68, ίσου περίπου με αυτού της Επιτροπής, κατ' εμέ, 27/25 (αν και ούτε κι αυτός βγαίνει 7/68, αφού είναι 7.55/68, δηλ. 8! Εγώ έχω πρόταση πιο ακριβή, αλλά νομίζω δεν ενδιαφέρει). Είναι όμως χρήσιμη η κλίμακά σου ως προς τη χρήση των ομοίων διφωνιών και υποδεικνύει ΣΩΣΤΑ τα βήματα σε λόγους που μπορεί να ακολουθήσει η φωνή κατερχόμενη διφωνικά έως το φυσικό ΝΗ. Και εδώ έγκειται η προσφορά της εργασίας σου.
2. Η κλίμακα του Χρυσάνθου ΔΕΝ είναι γριφώδης: το γεγονός της μη αντιφωνίας της οφείλεται στα παλαιά μέλη, στην εκτέλεση των οποίων αναφέρεται και τα οποία δεν απαιτούσαν αντιφωνία της κλίμακας. Είναι γριφώδης για τα νέα μέλη, ωστόσο ο "γρίφος" αυτός έχει λυθεί προ πολλού, με τα γραφόμενα του Χουρμουζίου, του Φωκαέα, με την υιοθέτηση ελάσσονος τόνου αντί ελαχίστου και εν τέλει της Επιτροπής, με την υιοθέτηση υπερμείζονος τόνου.
Τέλος, επειδή γνωρίζω, Παναγιώτη, ότι δεν υποστηρίζεις την καθολική εφαρμογή της ομοιοδιφωνικής κλίμακας ούτε στον β' ήχο ούτε και γενικώς στη μουσική μας, όπως άλλοι, αλλά είσαι κι εσύ, όπως κι εγώ, υπέρ της παραμονής ως βασικής της διδασκαλίας της Πατριαρχικής Επιτροπής (με διορθώσεις ενδεχομένως στις λεπτομέρειες, δε λέω, κι εγώ έχω προτείνει τέτοιες), καλό θα είναι να διευκρινίσεις μερικά πράγματα για να μην πλανάται η εντύπωση ότι κι εσύ προτείνεις χρήση κλίμακας με διαστήματα 3/4 του τόνου ως βασικής στον β' ήχο, αλλά μόνο στην περιορισμένη έκταση της όμοιας διφωνίας, όπως αυτή επισημάνθηκε παραπάνω.