[Ερώτηση] «οἰκειότητα Χριστοῦ, Ἰούδας ἀντωσάμενος χρυσοῦ»(Όρθρος Μ. Τετάρτης)

Γιώργος Μ.

Γιώργος Μπάτζιος
Στο β' τροπάριο της Θ ωδής του Όρθρου της Μ. Τετάρτης ψάλλουμε το εξής:
οἰκειότητα Χριστοῦ, Ἰούδας ἀντωσάμενος χρυσοῦ.

Η μετοχή ἀντωσάμενος ανάγεται κανονικά στο ρ. ἀντωθῶ («σπρώχνω προς την αντίθετη κατεύθυνση»), αλλά ακόμα και αν μπορεί να σταθεί σημασιολογικά, δεν δικαιολογείται μορφολογικά η Μέση Φωνή.

Πιο πιθανό φαίνεται το άντωνησάμενος, από το (φυσιολογικά μέσο ρήμα) ἀντωνοῦμαι («αγοράζω κάτι στη θέση αυτού που πούλησα»). (Το νόημα εν προκειμένω θα ήταν: «ο Ιούδας πούλησε την οικειότητα του Χριστού με αντάλλαγμα το χρυσάφι»).

Δεν είναι απίθανο να έγινε κάποια σύμφυρση των δύο τύπων, ή διόρθωση του ενός λόγω παρερμηνείας -άλλωστε δεν είναι πολύ διαφανείς σημασιολογικά. Αναρωτιέμαι αν υπάρχουν ενδείξεις από χειρόγραφα, που θα μπορούσαν να δείξουν κάτι σχετικό.
 

π. Μάξιμος

Γενικός Συντονιστής
Εὐχαριστοῦμε γιά τό θέμα.
Γιατί δέν εἶναι μετοχή ἀορίστου τοῦ ἀντωθοῦμαι;
Ἀντί χρυσοῦ ἀπέκρουσε τήν οἰκειότητα τοῦ Χριστοῦ.​
 

Γιώργος Μ.

Γιώργος Μπάτζιος
Πάτερ, σωστά το λέτε, θα μπορούσε να είναι, αλλά δεν έχει τα ίδια ερείσματα φυσικότητας με το άντωνησάμενος, ούτε σημασιο-κειμενικά, ούτε μορφολογικά.
Χρειάζεται ορισμένα φιλολογικά άλματα (π.χ. να θεωρήσουμε ότι ο ποιητής προτιμά τη μέση φωνή (πράγμα ασυνήθιστο για το ρήμα αυτό), να θεωρήσουμε ότι χρησιμοποιεί μεν μια γενική της αξίας (χρυσοῦ), αλλά χωρίς κάποιο νοηματικό πλαίσιο αγοραπωλησίας κ.λπ.). Όλα αυτά αίρονται με τον πιο απλό τρόπο, αν η μετοχή ήταν ἀντωνησάμενος.

Φυσικά, υπάρχουν πολλές εξηγήσεις, ώστε να γίνει αποδεκτή η γραφή ἀντωσάμενος. Ακόμα και η περίπτωση της αναλογικής επίδρασης στην αίσθηση του ποιητή από το ἀπωσάμενος (που υπάρχει και αυτό σε κανόνα της Μεγάλης Εβδομάδος: «Ῥύπον πάντα ἐμπαθῆ, ἀπωσάμενοι»).

Γι' αυτό έθεσα το θέμα υπό μορφή ερωτήσεως. Δηλαδή αν υπήρχε πληροφορία ότι κάποτε είχε γραφτεί ἀντωνησάμενος, θα δημιουργούντο βάσιμες υποψίες παραναγνώσεως. Αν όχι, τότε δεν υπάρχει λόγος να αμφισβητηθεί η γραφή.

ΥΓ Ετοιμάζω ένα μικρό γλωσσάρι 100 δύσκολων λέξεων για τη Μεγάλη Εβδομάδα· από κει προέκυψε ο προβληματισμός.
 

tsak77

Χρῆστος Τσακίρογλου
Ἀπὸ Τριῴδιο τοῦ 1586. Τὸ αὐτὸ καὶ σὲ χειρόγραφο τοῦ 1738. Ὁ κ. Θεοδωράκης μπορεῖ σίγουρα νὰ ἐμφανίσει παλαιότερες μαρτυρίες. Ὑπάρχει καὶ τὸ θέμα τοῦ μέτρου, κάτι ὄχι ἀπροσπέλαστο, ἀλλὰ μὲ δυσκολίες στὴν ροή.
 

Attachments

  • Καταγραφή.JPG
    16.6 KB · Views: 9
Last edited:

π. Μάξιμος

Γενικός Συντονιστής

Ὁ μακαριστός π. Κων. Παπαγιάννης στούς τόσους χειρόγραφους κώδικες πού ἀναφέρει ὅτι εἶδε (πρβλ. ἐδῶ, ἐδῶ κι ἐδῶ) δέν εἶδε κάτι διαφορετικό. Συμπληρωματικά στήν ἀναζήτηση πηγῶν. Καί πάλιν εὐχαριστοῦμε τόν Γεώργιο γιά τόν ὡραῖο φιλολογικό προβληματισμό του.

 

Γιώργος Μ.

Γιώργος Μπάτζιος
Ας μείνει λοιπόν απλώς προβληματισμός· θα το βάλω στο γλωσσάριο ως αντωθοῦμαι =«σπρώχνω, απωθώ». Ευχαριστώ όλους για τη συνδρομή.
 

MTheodorakis

Παλαιό Μέλος


Στὰ παλαιὰ χφφ. συναντῶ μόνο τὸν τύπο «ἀντωσάμενος»

(χφφ. τριῴδια Σινὰ 735 ι’ αἰ. φ. 160v, 755 ι’ αἰ. φ. 141r, Vaticanus gr. 771 ια’ αἰ. φ. 160v, Μ. Λαύρας Δ-41 ια’ αἰ. φ. 2v, Δ-45 ια’ αἰ. φ. 293v, Βατοπεδίου 1190 ια’ αἰ. φ. 82v, Paris. gr. 244 ιβ’ αἰ. φ. 114v καὶ τυπικὸ ναοῦ Ἀναστάσεως Ἱεροσολύμων τοῦ ἔτους 1122 σ. 72).
 

ΠΛΗΘΩΝ ΜΒ

Παλαιόν Μέλος
(Και) Για κάτι τέτοια, σας αγαπάμε !
(Και) Αισθάνομαι δυστυχής, που μία (μόνο;) γενιά, δεν διδάχθηκε τα Αρχαία στα σχολεία μας και καταδικάστηκε νάναι μακρυά απ' τα εκκλησιαστικά μας κείμενα (και όχι μόνο). Ας όψονται οι ένοχοι (δηλ. εμείς...).
Τραγωδία, να θεωρούνται στη χώρα μας οι Κλασσικές σπουδές, μπασκλασσαρία και να....αντωθούνται.
Γι' αυτό έλεγε κι ο...Αυλωνίτης : "Βρε πού πάμε, βρε πού πάμε..." !
 

Γιώργος Μ.

Γιώργος Μπάτζιος
Έγραφα σε έναν φίλο (εδώ στο φόρουμ) ότι ενώ είμαι πεπεισμένος για την ορθότητα της παραδεδομένης γραφής (ἀντωσάμενος), ωστόσο δεν μπορεί να βγει από το νου μου η έννοια της αγοραπωλησίας. Το κλίμα, το νόημα, τα παράλληλα ποιητικά κείμενα, οι πατέρες, η παράδοση, όλα οδηγούν εκεί: ότι ο Ιούδας έκανε μια κάκιστη εμπορία. Έδωσε το πολύτιμο (τον Χριστό) και πήρε το ευτελές (τον χρυσό).

Από την άλλη, δεν χωρεί αμφισβήτηση για το ποια είναι η ορθή γραφή. Η χειρόγραφη παράδοση είναι σαφής (ας είναι καλά οι ειδήμονες) και οι εγκυρότατοι ερμηνευτές (άγιος Νικόδημος, π. Παπαγιάννης) είναι σαφείς επίσης.

Νομίζω ότι η απάντηση, που, παραδόξως, γεφυρώνει το χάσμα, βρίσκεται σε μια άλλη λέξη, τη λέξη ἀπωθοῦμαι και τους συγγενείς της τύπους. Θα μπορούσε νομίζω να γίνει μια διατριβή για τη χρήση στην υμνογραφία αυτής της λέξης, που απαντά συχνότατα και σε πληθώρα τύπων (ἀπωσμένος, ἀπώσω, μὴ ἀπώσῃ με, ἀπωσθεῖσα, ἀπωσάμενος κ.λπ.).

Νομίζω ότι αυτήν τη λέξη έχει στον νου του ο Κοσμάς, αλλά χρησιμοποιεί την πρόθεση άντί και όχι το ἀπό, για να τονίσει την αγοραπωλησία: το α αντί του β. Δεν είναι δηλαδή το αρχαίο, σπάνιο (και μάλλον αμάρτυρο στη μέση φωνή) ρήμα ἀντωθοῦμαι αυτό που χρησιμοποιεί, αλλά το συχνότατο στην υμνογραφία και πλήρες βιωματικού φορτίου άπωθοῦμαι, όμως τροποποιημένο ποιητικά (ἀπωσάμενος > ἀντωσάμενος) για να εκφραστεί η αγοραπωλησία: το α αντί του β.

Αυτή η προσέγγιση, που είναι καθ' όλα θεμιτή φιλολογικά, μπορώ να πω ότι με αναπαύει, γιατί αποκαθιστά το σπουδαιότατο κριτήριο της φυσικότητας. Ταυτόχρονα φωτίζει το νόημα που δεν θέλουμε να χαθεί. Και, τέλος, αναδεικνύει και την ποιητική πυκνότητα του Κοσμά.

ΥΓ Κλείνοντας, ευχαριστώ για την υπόμνηση του κ. Γιαννόπουλου. Είναι φιλολογικό και εκδοτικό μεγαλούργημα η μνημονευθείσα εργασία του αειμνήστου π. Παπαγιάννη και μακάρι κάποτε όλοι να τη διαβάσουμε.
 
Top