Αγαπητοί φίλοι,
Σχετικά με την εκκλησιαστική μουσική στη γείτονα και ομόδοξη χώρα γράφω τα εξής συνοπτικά.
Η ψαλτική μουσική μουσική στην Βουλγαρία έχει ένδοξο παρελθόν, δύσκολο παρόν και ελπίζω λαμπρό μέλλον.
Στο ένδοξο παρελθόν συμπεριλαμβάνονται οι δύο ψαλτικές σχολές (μεταφορικώς δηλ. ως ύφος και κυριολεκτικώς δηλ. ως τόπος διδασκαλίας) στη μονή της Ρίλας (πιο πιστή στις μελωδίες των τριών διδασκάλων με κορυφαίο εκπρόσωπο τον ιερομόναχο Νεόφυτο) και της μονής Ζωγράφου (με επιρροές από τα ψαλτικά «χιτ» των τελών του 19ου αιώνα όπως τα εκτελούσαν εξαρχικοί ψάλτες της Θεσσαλονίκης και των Σερρών-κορυφαίος εκπρόσωπός της ο ιερομόναχος Καλλίστρατος). Εκπρόσωποι και των δύο αυτών σχολών υπήρξαν σε όλη τη χώρα. Ο γεννημένος στα χωριά της Ροδόπης Πέταρ Σαράφοφ εξέδωσε στις αρχές του 20ου αιώνα ένα βιβλίο στο οποίο συμπεριλαμβάνεται και το μέγα ίσον του Κουκουζέλη.
Δυστυχώς με την έλευση του κομμουνισμού η χώρα υπέστη ρωσοποίηση σε αφάνταστο βαθμό-ούτε η εκκλησία δεν γλίτωσε. Ο γεννημένος στα τέλη του 19ου αιώνα στο εξαρχικό χωριό Λιθιά του νομού Καστοριάς μακαρίτης άρχων πρωτοψάλτης του Βουλγαρικού Πατριαρχείου Πέταρ Ντίνεφ εξέδωσε από το 1920 και μετά μια σειρά βιβλίων με πεντάγραμμο και ίσον για χρήση στις λοιπές ακολουθίες πλην λειτουργίας καθώς και τρίφωνες συνθέσεις για χρήση σε δημοφιλείς ακολουθίες (λειτουργία, εγκώμια, μυστήρια). Τα βιβλία αυτά δυστυχώς εισήχθησαν στις ιερατικές σχολές και επικράτησαν αφού τα βιβλία με ψαλτική σημειογραφία σταμάτησαν να εκδίδονται (τελευταίες εκδόσεις στις αρχές της δεκαετίας του 1940). Εκτός από αυτά άρχισε να γίνεται χρήση της καθαυτό ρωσικής μουσικής (μην ξεχνάτε ότι και οι Βούλγαροι και οι Ρώσοι χρησιμοποιούνστη λατρεία την ίδια γλώσσα- την εκκλησιαστική σλαβονική). Με αυτόν τον τρόπο στη λατρεία δημιουργήθηκε το εξής σύστημα: στον όρθρο και στον εσπερινό ένα πολύ απλό στυλ μονοφωνικής μουσικής με ισοκράτημα και στη θεία λειτουργία τρίφωνες ή τετράφωνες συνθέσεις (αναλόγως και των ικανοτήτων της χορωδίας). Στα χωριά και στις μικρές ενορίες που δεν υπήρχε χορωδία γινόταν χρήση μιας ομοίως απλουστευμένης μουσικής. Και φυσικά δεν πρέπει να ξεχνάμε την εχθρική στάση του καθεστώτος απέναντι στην εκκλησία γενικά!
Τα πράγματα άρχισαν να αλλάζουν στις αρχές της δεκαετίας του 1990 χάρις στις άοκνες προσπάθειες του νυν άρχοντος πρωτοψάλτη του Πατριαρχείου Υποδιακόνου Αργυρίου Μάλτσεφ, μαθητή των αειμνήστων Περιστέρη και Τζελά και επί σειρά ετών καθηγητή της ψαλτικής μουσικής στο εκκλησιαστικό λύκειο της Φιλιππούπολης και άριστου γνώστη της ελληνικής (είχα την τιμή να τον γνωρίσω και να ψάλλουμε μαζί το Σάββατο 16/2/08 στον εσπερινό). Πραγματοποιήθηκαν φωτοτυπικές εκδόσεις των εξής βιβλίων του αειμνήστου μουσικοδιδασκάλου Μανασσή Ποπτοντόροφ (Παπαθεοδώρου), εξαρχικού ψάλτη από Σέρρες:
1. ΑΝΑΣΤΑΣΙΜΑΤΑΡΙΟ (με βάση αυτό του Πέτρου)
2. ΟΡΘΡΟΣ (ΚΑΤΑΒΑΣΙΕΣ, ΔΟΞΟΛΟΓΙΕΣ ΚΛΠ)
3. ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ (με συνθέσεις Φωκαέως, Πέτρου αλλά και πρωτότυπες)
4. ΨΑΛΤΙΚΟ ΜΙΚΡΟ ΕΥΧΟΛΟΓΙΟ
Από το 2000 και μετά εκδόθηκαν Τριώδιο και Πεντηκοστάριο του ίδιου μουσικοδιδασκάλου (με βάση Πέτρο, Χουρμούζιο και Κυψέλη του Στεφάνου) και ήδη προγραμματίζεται επανέκδοση του βιβλίου «Ψαλτικό Μηναίο» (δοξαστικά, ιδιόμελα με βάση Πέτρο, Χουρμούζιο και Κυψέλη του Στεφάνου).
Η βυζαντινή μουσική διδάσκεται στα δύο εκκλησιαστικά λύκεια (Σόφια και Φιλιππούπολη) και στη θεολογική σχολή της Σόφιας. Στο εκκλησιαστικό λύκειο της Φιλιππούπολης μαζί με τον κ. Μάλτσεφ διδάσκει ο καλός μου φίλος Μαρίνος Ιορδάνοφ, στο εκκλησιαστικό λύκειο της Σόφιας ο λαμπαδάριος του Ι. Ναού Μεταμορφώσεως Σόφιας Λιούμπομιρ Ιγκνάτιεφ (o π. Κύριλλος που ακούγεται να ψάλλει αποστρατεύτηκε λόγω ενοριακών υποχρεώσεων και ως μάλλον δυτικότροπος)
. Ο καθηγητής στη θεολογική σχολή σπούδασε στην Αθήνα υπό τον Κων. Αγγελίδη (ούτε αυτόν ούτε τον καθηγητή στο εκκλησιαστικό λύκειο τους γνωρίζω προσωπικά). Για τον ως άνω καθηγητή γνωρίζω ότι αν και μαθητής του Κων. Αγγελίδη και ως εκ τούτου γνώστης των περί παλαιογραφίας κλπ. θεωριών δεν αναφέρεται σε αυτές. Σε δύο ναούς της Σόφιας (Αγία Σκέπη και Αγ. Κύριλλο και Μεθόδιο) λειτουργεί σεμινάριο ψαλτικής όπου διδάσκονται τα απολύτως απαραίτητα (παραλλαγή, ανασταστιματάριο κλπ). Στη μητρόπολη της Φιλιππούπολης και στη μητρόπολη του Νευροκοπίου έχει σχεδόν τεθεί εκτός νόμου η ευρωπαϊκή μουσική στη λατρεία (όπου λειτουργεί ο μητροπολίτης Φιλιππουπόλεως κ. Νικόλαος ψάλλουν απαραίτητα μαθητές του εκκλησιαστικού λυκείου). Το ίδιο συμβαίνει συχνά και στην πόλη της Σόφιας.
Ένας από τους ναούς στον οποίο γίνεται χρήση της ψαλτικής μουσικής με άριστα αποτελέσματα είναι ο προσκυνηματικός ναός του Αγ. Γεωργίου Ροτόντα. Ο ιδρυτής της εκεί χορωδίας είναι ο νυν μοναχός Μακάριος Ριλιώτης, μαθητής του Πρωτοψάλτη του Ρουμανικού Πατριαρχείου Μιχαήλ Μπούκα και άριστος γνώστης της ελληνικής.
Τέλος να πω ότι κυκλοφορούν και κίβδηλοι αυτοδίδακτοι και αυτοανακηρυχθέντες «πρωτοψάλτες» και «μουσικοδιδάσκαλοι» «πλανώντες και πλανώμενοι». Σε έναν από αυτούς που με ρωτούσε περί της προ του 1814 σημειογραφίας κλπ. του συνέστησα να μάθει τα αυτόμελα (προλόγους) καλύτερα!