Τι είναι η μετροφωνία;

xarispap

Νέο μέλος
Γεια σας,

Επειδή είμαι καινούργιος στην βυζαντινή μουσική, πολλά πράγματα που διαβάζω στο forum μου φαίνονται άγνωστα και δεν μπορώ να τα κατανοήσω.

Συγκεκριμένα είδα πολλές φορές αναφορά στον όρο "μετροφωνία" και στον μάλλον αντίθετό του "παραδοσιακό τρόπο". Επίσης, και στην "ερμηνεία με πολλές αναλύσεις". Θα μπορούσε κάποιος να εξηγήσει τους όρους με γραπτά και ηχητικά παραδείγματα;

Σας ευχαριστώ πολύ.
 

xarispap

Νέο μέλος
Ὅσον ἀφορᾶ στὸ πρῶτο σκέλος τοῦ προβληματισμοῦ, μία ὑποσυζήτηση μὲ ὀπτικοακουστικὸ ὑλικό: http://analogion.com/forum/showthread.php?p=202006#post202006

Σας ευχαριστώ για την απάντησή. Μπορείτε να εξηγήσετε λίγο παραπάνω τις δυο παρτιτούρες; Δεν βλέπω διαφορές εκτός από 2-3 διέσεις και κάποια σημεία αναπνοής...

Επίσης είδα και αυτό το μήνυμα:
http://analogion.com/forum/showpost.php?p=201978&postcount=9
 
Last edited:

tsak77

Χρῆστος Τσακίρογλου
Τηλεγραφικῶς, μετροφωνία θεωρεῖται (...) ἡ ἀφαίρεση ἀπὸ μία μουσικὴ ἀνάγνωση ἢ ψαλμώδηση τῆς ἐνέργειας τῶν λεγομένων ποιοτικῶν σημαδοφώνων, καθὼς καὶ τῆς ποιοτικῆς ὑπόστασης τῶν σημαδοφώνων ποσότητας. Τουλάχιστον αὐτὸ γνωρίζω προσωπικά. Ἐὰν διαβάσετε ὅλο τὸ θέμα διασταυρώνοντας ἦχο καὶ κείμενα θὰ τὸ διαπιστώσετε. Βέβαια τὸ φαινόμενο ὅταν θὰ τὸ παρατηρήσετε δημόσια ἑσεὶς ἢ ἐγῶ σὲ συγκεκριμένες ἐκτελέσεις νὰ κινδυνεύουμε νὰ θεωρηθοῦμε ὑβριστὲς καὶ ἀσεβείς εἶναι ὑπαρκτό. Ἐὰν ἀκριβῶς τὸ ἴδιο πράγμα πεῖ ἀργότερα καὶ ἕνας αὐτήκοος μάρτυρας, θεωρεῖται μία ἱστορικὴ πραγματικότητα, ἡ ὁποία δὲν ἀναιρεῖ σὲ καμμία περίπτωση τὴν προηγηθείσα ἀσέβεια. Τέλος πάντων, κρατήστε ὡς ἀπάντηση τὴν πρώτη πρόταση τοῦ μηνύματος...
 
Last edited:

xarispap

Νέο μέλος
Άρα, με βάση την δική μου κατανόηση από το παραπάνω, μετροφωνία έχουμε όταν π.χ. δεν εκτελούμε την βαρεία και το ψηφιστό (εφόσον σημειώνονται στο μουσικό κείμενο), και όταν εκτελούμε την πεταστή σαν ολίγο...

Είμαι ακόμα τόσο καινούργιος που το θέμα δεν είναι να κρίνω τον τρόπο ερμηνείας κάποιου, αλλά να προφυλάξω κάπως τα ακούσματά μου από "μη παραδοσιακές" ερμηνείες (δεν θα πω "λανθασμένες"), εννοώντας π.χ. να φύγω από κάποιον ναό αφήνοντας πίσω μου όλα τα "μη παραδοσιακά στοιχεία" (δεν ξέρω πως να το γράψω χωρίς να φανώ φανατικός).
 
Last edited:

iliadishar

Νέο μέλος
Η ερμηνεία του όρου "μετροφωνία" δηλώνει απλά ότι ψάλω συλλαβίζοντας το χρόνο και τις λέξεις. Κάθε συλλαβή την ξεχωρίζω ως μελωδία , οπότε φτάνω στο σημείο να εκφράζομαι με μουσικά εμβατήρια . και έτσι κομματιάζω όχι το κείμενο αλλά τις λέξεις. Επειδή αντιλαμβάνομαι από τις παραπάνω τοποθετήσεις πως οι δυο άκρες που εκφράστηκαν δεν αποτελούν την ενδεδειγμένη απόδοση των μελών θα αναφερθώ σε έναν γενικό κανόνα της μουσικής .. Ποιό ;; Ότι η μουσική υπηρετεί το κείμενο ,το ποίημα, και δεν έχει σκοπό στην εκκλησία να προκαλέσει τη συγκίνηση ούτε το συναίσθημα ούτε να διαταράξει την προσευχή ... Ως εκ τούτου η απόδοση του νοήματος των ύμων έχει να κάνει με την ανάγνωση ... τώρα ... αλλά τη ΜΟΥΣΙΚΗ ΑΝΑΓΝΩΣΗ!!! Γι α το σκοπό αυτό οι μουσικές μας φράσεις στα διάφορα είδη μέλους ποικίλουν , έχουν 'ομως κοινά χαρακτηριστικά ... ΔΗλαδή ... οι τελικές και ατελείς καταλήξεις θα χρησιμοποιούνται στα ανάλογα σημεία στίξης και ελλείψει αυτών στο τέλος των δευτερευουσών προτάσεων ώστε το νόημα να δίνεται ως ένα κείμενο ανάγνωσης με τα σημεία στίξης για να γίνεται κατανοητό !!! ΕΔΩ λοιπόν ΜΠΑΙΝΟΥΜΕ ΣΤΗΝ ΟΥΣΙΑ ΤΟΥ παραπάνω όρου "μετροφωνία" που τον θεωρώ αδόκιμο και ΣΥΜΠΛΗΡΩΝΩ επιγραμματικά ό,τι για όλα τα παραπάνω φροντίζω τη μελωδική συνέχεια και όχι τον τεμαχισμό των συλλαβών των λέξεων . ΑΥΤΟ κατά την εμπειρία μου ως εκπαιδευτικού και ως μουσικοδιδασκάλου έχει να κάνει : ΠΡΩΤΟΝ με τη βασική παιδεία του καθενός από το ΔΗμοτικό , Το Γυμνάσιο και το Λύκειο ... Έχει σχέση με τα γράμματα που έχει μάθει ο καθένας , με τη γνώση της Ελληνικής Γλώσσας Αρχαίας και Νέας,(για την κατανόηση των ύμων) και στη συνέχεια με τη Μουσική κατάρτιση του καθενός. Επίσης έχει σχέση με τον Δάσκαλο ο οποίος βρέθηκε στο δρόμο μας και αποτέλεσε το πρότυπό , μας , ΈΧΕΙ ΣΧΕΣΗ με ΑΥΤΟ ΤΟ ΠΡΟΤΥΠΟ Δασκάλου - Ψάλτη που διαλέξαμε και ακούμε πολλές ώρες τη μέρα ... Αυτά από την έμπειρία μου !! Απλά με πολύ αγάπη και δίχως την απαίτηση του αλάνθαστου. Αλλά και το κούνημα του χεριου Πάνω κάτω και οι αιωρισμοί 8σημων και λοιπών ρυθμών .... Αυτά και χαιρετώ !!

Υ.Γ. Ο τρόπος που ψάλλει ο Άρχοντας Θρασύβουλος Στανίτσας και πολλοί άλλοι -πλείστοι αποτελεί την απάντηση στον όρο ... που δε θέλω να τον χρησιμοποιώ , διότι ο πεπαιδευμένος μουσικά και ψαλτικά οδηγείται από φυσικό επακόλουθο στην κατάργηση αυτού του όρου που αναφέρετε " μετροφωνία"
 
Last edited:

Παναγιώτης

σκολιοὶ γὰρ λογισμοί, χωρίζουσιν ἀπὸ Θεοῦ
Που απαντάται ο όρος μετροφωνία σε θεωρητικούς της μουσικής μας (προ Ψάχου εποχής);
 

Γιώργος Μ.

Γιώργος Μπάτζιος
Προς τον κύριο iliadishar: μια λέξη, πολύ περισσότερο ένας τεχνικός όρος (όπως η μετροφωνία) δεν έχει κάτι κακό εκ φύσεως, είναι απλώς ένα εργαλείο για να περιγράψουμε κάτι. Εφ' όσον αυτό το κάτι είναι υπαρκτό, τότε και το εργαλείο είναι χρήσιμο.
Αυτό απαντά εμμέσως και στον αγαπητό Παναγιώτη σχετικά με την προέλευση του όρου.

Μια γενικότερη παρατήρηση στην οποία θα μιλήσω λεξικογραφικά (δηλαδή καταγράφοντας τη χρήση της λέξης όπως αποτυπώνεται σε ένα κόρπους κειμένων, εν προκειμένω τις μεταξύ μας συζητήσεις και αναλύσεις).
Πέρα από την ερμηνεία που έδωσε ο Χρήστος, υπάρχει και μια ευρύτερη αντίληψη της μετροφωνίας, που συνδέεται όχι με το γραπτό κείμενο και το πώς αυτό αποδίδεται από τον ψάλτη, αλλά με την ψαλτική ερμηνεία ανεξαρτήτως κειμένου, ανάλογα με το πόσο αυτή εκπληρώνει τις προσδοκίες μας για ορισμένο ύφος ή όχι.
Αυτό σημαίνει ότι σε ένα πλαίσιο πατριαρχικής ψαλτικής μετροφωνία θα μπορούσε να χαρακτηριστεί ακόμα και η ερμηνεία που αγνοεί την αναμενόμενη έκφραση του πατριαρχικού ύφους.
Είναι αρκετά ενδιαφέρον αυτό, γιατί σημαίνει πως η μετροφωνία δεν θεωρείται πάντα απόλυτο μέγεθος, αλλά σχετικό. Θα αναφέρω δύο παραδείγματα: α) ένα μη μετροφωνικό ψάλσιμο εκτός πατριαρχικού κλίματος μπορεί να θεωρείται μετροφωνικό εντός πατριαρχικού κλίματος β) έχει αναφερθεί συχνά η λέξη μετροφωνία για ερμηνείες χορωδιών (εξ ορισμού πιο τυποποιημένες σε αναλύσεις και άλλα στοιχεία ύφους) σε αντιδιαστολή με την προφορική έκφραση αντίστοιχων μονωδιακών ερμηνειών.
 

Παναγιώτης

σκολιοὶ γὰρ λογισμοί, χωρίζουσιν ἀπὸ Θεοῦ
Αγαπητέ Γιώργο και φίλοι,

στην καθεαυτή παράδοσή μας τέτοια ορολογία δεν υπάρχει, και δεν θα έπρεπε κατά την ταπεινή μου γνώμη να χρησιμοποιείται. Δεν περιγράφει κάτι το ουσιώδες και μονοσήμαντα, αφού ο καθένας μπορεί να χρησιμοποιήσει τον όρο κατά το δοκούν. Ο όρος είναι εφεύρημα, και στην ουσία χρησιμοποιήθηκε στο παρελθόν για να τοποθετήσουν ταμπέλα μερικοί (που υπεραναλύανε το κείμενο) στο ψάλσιμο κάποιων άλλων που έψελναν διαφορετικά (ήσαν φειδωλοί στις αναλύσεις).

Όσο πίσω όμως πάμε στον χρόνο, και στην μουσική μας, αλλά και στην θύραθεν βλέπουμε ότι οι εξεζητημένες αναλύσεις όλο και λιγοστεύουν.
 

tsak77

Χρῆστος Τσακίρογλου
Αγαπητέ Γιώργο και φίλοι,

στην καθεαυτή παράδοσή μας τέτοια ορολογία δεν υπάρχει, και δεν θα έπρεπε κατά την ταπεινή μου γνώμη να χρησιμοποιείται. Δεν περιγράφει κάτι το ουσιώδες και μονοσήμαντα, αφού ο καθένας μπορεί να χρησιμοποιήσει τον όρο κατά το δοκούν. Ο όρος είναι εφεύρημα, και στην ουσία χρησιμοποιήθηκε στο παρελθόν για να τοποθετήσουν ταμπέλα μερικοί (που υπεραναλύανε το κείμενο) στο ψάλσιμο κάποιων άλλων που έψελναν διαφορετικά (ήσαν φειδωλοί στις αναλύσεις).
Μὲ τὴν παραπάνω παράγραφο θὰ συμφωνήσω. Μία θαμπὴ ἀοριστολογία, ποὺ ἀποδεικνύει ἀκόμη μία φορὰ ὅτι ὅ,τι δὲν ἄπτεται τῆς αἰσθητικῆς τοῦ καθ' ἑνός μας, τὸ ἀπορρίπτουμε δογματικά.
Όσο πίσω όμως πάμε στον χρόνο, και στην μουσική μας, αλλά και στην θύραθεν βλέπουμε ότι οι εξεζητημένες αναλύσεις όλο και λιγοστεύουν.
Δὲν νομίζω ὅτι στὴν προφορική μας παράδοση ἰσχῦει κάτι τέτοιο γενικά (π.χ. Ναυπλιώτης, Πρίγγος κ.α.), ἄν καὶ πρέπει νὰ ὁριοθετήσουμε τὸ ἐξεζητημένο, γιὰ νὰ μὴν γράφουμε ἀόριστα. Ὑποθέτω ὅτι μάλλον ἦταν τὸ ἀποτέλεσμα κάποιων συνθηκῶν μέσα στὶς ὁποῖες ψαλλόταν ἕνας ὕμνος, ὅπως γιὰ παράδειγμα ἡ ταχύτητά του, καὶ κατὰ πόσο χωροῦσε μέσα σὲ αὐτὴν τὸ "στόλισμα" ἣ ὄχι, καὶ πιστεύω ὅτι ἀπὸ κεῖ καὶ μετὰ ξεκινάει τὸ ἐξεζητημένο, ὅταν δηλαδὴ καταστρατηγεῖται αὐτὴ ἡ διάκριση, μὲ ἀποτέλεσμα ἕνα νευρικὸ ἄκουσμα. Ἄν καὶ θεωρῶ ὅτι πάλι γενικολογοῦμε, θὰ ἔλεγα ὅτι οἱ παλαιοὶ ἔκαναν πράξη τὸ "κάθε πράγμα στὸν καιρό του, κὶ ὁ κολιὸς τὸν Αὔγουστο". Τὸ σίγουρο πάντως εἶναι ὅτι αὐτὰ τὰ σημάδια κάτι ἐξυπηρετούσαν, τὸ πῶς καὶ τί, θὰ τὸ βρεῖ κανεῖς κάνοντας ἀκουστικὴ ἔρευνα, καὶ πάλι ἔχοντας τὴν βεβαιότητα ὅτι αὐτὸ ποὺ άκούει εἶναι πολὺ περιορισμένο χρονικά. Ἄν δηλαδὴ ἀπὸ τὸν Ναυπλιώτη μέχρι τὸν Ἀστέρη ὑπάρχει φθορὰ στὴν ἐρμηνεία, πόσο μάλλον ἀπὸ τὸν Ναυπλιώτη καὶ πίσω. Καὶ κυρίως, μήπως ἀυτὸ ποὺ ὀνομάζουμε φθορὰ εἶναι ἀποτέλεσμα ἐξυπηρέτησης ἄλλων ἀναγκῶν ἀπὸ ἐποχὴ σὲ ἐποχή;

Πάντως πιστεύω ὅτι ὁ φίλος ποὺ ἔθεσε τὸ ἐρώτημα τοῦ θέματος, πήρε τὴν ἀπάντησή του.
 

Γιώργος Μ.

Γιώργος Μπάτζιος
1. Συμφωνώ απόλυτα με τον Χρήστο και με τον Παναγιώτη ότι:
α) η μετροφωνία είναι κάτι πολύ ρευστό, β) χρησιμοποιήθηκε πολλες φορές ως ταμπέλα
Συμφωνώ επίσης με τον Παναγιώτη ότι αν ταυτίσουμε το μη μετροφωνικό με τις πολλές αναλύσεις πάλι μπαίνουμε σε πεδία υποκειμενικά. (Πόσες αναλύσεις είναι «πολλές»; Και ποιες, πολύ περισσότερο, είναι «σωστές»; κ.ο.κ.).
Θα πρότεινα λοιπόν να μη μείνουμε στις αναλύσεις, αλλά κυρίως στην νοοτροπία του ψάλλοντος ως προς το κείμενο που έχει απέναντί του.

2. Νομίζω ότι χρειάζεται (και περιγραφικά και διδακτικά) ένας τρόπος να περιγραφεί εκείνο το ψάλσιμο που αποδίδει το μέλος ως ανάγνωση κειμένου χωρίς προϋποθέσεις προφορικές. Δηλαδή που λειτουργεί ως απλή ανάγνωση ενός γραπτού κειμένου, χωρίς τα (στοιχειώδη έστω) χαρακτηριστικά προφορικότητας που έχουν συλλογικά βιωθεί και υιοθετηθεί από την ψαλτική κοινότητα κατά τα πρότυπα των δόκιμων παλαιών και νέων διδασκάλων.
Αν είναι αλήθεια ότι αυτό εντοπίζεται, τότε χρειάζεται κάποια λέξη να το περιγράψει και να το διδάξει. Αν η μετροφωνία δεν είναι η κατάλληλη λέξη, επειδή έχει ιστορικά αποκτήσει ένα αρνητικό νοηματικό φορτίο (ή επειδή χρησιμοποιήθηκε απαξιωτικά από κάποια Σχολή προς άλλους), τότε θα μπορούσαμε να βρούμε μια άλλη λέξη. (Ήδη προτείνω τη φραστική λέξη «αναγνωστικό ψάλσιμο» ή «αναγνωστική ερμηνεία» - αλλά, φοβάμαι, με μικρές πιθανότητες να αρέσει).

3. Είναι ευνόητο ότι ένας τέτοιος όρος (ας το πούμε συμβατικά «μετροφωνία») δεν θα έχει πάντα αξιολογική σημασία. Π.χ. όσο κάποιος μαθαίνει μουσική στα πρώτα στάδια, όταν δεν έχει πολλά ακούσματα, δεν είναι δυνατό να την αποφύγει. Απεναντίας από εκεί ξεκινάει. Όσο όμως προχωράει χωρίς να την αποβάλλει, αυτό δείχνει έλλειψη δόκιμων ακουσμάτων και γενικά έλλειψη ωριμότητας. Επομένως, σε έναν ψαλτικώς ενήλικο και όχι μαθητευόμενο η «μετροφωνία» (ή όπως αλλιώς την πούμε), όπως την περιέγραψα στο 2, είναι ένα δείγμα ψαλτικής ανωριμότητας.

4. Τελειώνοντας, έχω και μια γενικότερη μεθοδολογική σημείωση (κυρίως προς τον φίλο μου Παναγιώτη): στην περιγραφή η διαχρονία δεν θα πρέπει να δεσμεύει τη συγχρονία. Το ότι ο όρος δεν απαντά στα παλαιά θεωρητικά με την αξιολογική σημασία που έχει σήμερα δεν είναι λόγος να μη χρησιμοποιείται ή να μην ανασημασιοδοτηθεί (ή έστω να μη βρεθεί ένας άλλος κατάλληλος όρος). Και φέρνοντας ένα παράδειγμα από χώρο οικείο στον Παναγιώτη: η λέξη ομοούσιος δεν απαντά στην αγία Γραφή. (Καθαρά αναλογικό είναι το παράδειγμα βέβαια, όπως και κάθε παράδειγμα).
 
Last edited:

neoklis

Νεοκλής Λευκόπουλος, Γενικός Συντονιστής
Αντιγράφω από εδώ (Υποσημείωση 2)

Μὲ τὸν ὅρο μετροφωνία ἐννοοῦμε τὴν ἀντιστοίχιση φθόγγων καὶ χαρακτήρων, τὸ «μέτρημα τῶν φωνῶν». Βεβαίως πρόκειται γιὰ δάνειο ἐκ τῆς παλαιᾶς γραφῆς, κατὰ τὴν ὁποία ἡ μετροφωνία ἀποτελοῦσε ἰδιαίτερο συστατικό τῆς διδασκαλίας τῆς ψαλτικῆς

Άρα υπάρχει δόκιμη χρήση του όρου στη παλαιά γραφή.
 

μάρκελλος

Μάρκελλος Πιράρ, Γενικός συντονιστής
Αντιγράφω από εδώ (Υποσημείωση 2)



Άρα υπάρχει δόκιμη χρήση του όρου στη παλαιά γραφή.

Λόγου χάριν, στὸ πόνημα τοῦ Γαβριὴλ ἱερομονάχου Περὶ τῶν ἐν τῇ ψαλτικῇ σημαδίων καὶ φωνῶν καὶ τῆς τούτων ἐτυμολογίας[/I]: "Ταῦτα γοῦν πάντα εἰδέναι ἅπαντα ψάλτην χρή, εἰ μὴ ψεύδεσθαι τὸ ὄνομα βούλοιτο. Ταῦτα δὲν οὐκ ἂν εἰδοίη, εἰ μὴ ἐν ἕξει γένοιτο ταύτης. Ἔστι γὰρ οἷον ἀρχὴ καὶ θεμέλιος ἡ λεγομένη μετροφωνία". Ταύτην γὰρ ὁ καλῶς μετελθὼν ῥαδίως ἂν καὶ τἄλλα τῆς ψαλτικῆς κτίσαιτο· χωρὶς δὲ ταύτης οὐδὲν κατορθωκὼς εἴη ἂν ὁ ψάλτης. Μετὰ δὲ ταύτην ἔστιν ἡ παραλλαγή, ἣν δεῖ ἐξασκῆσαι καλῶς, καὶ οὕτως ὡς ἐν ὁποίᾳ ἂν εἴη φωνῇ, τὸν ἐκείνης ἦχον ἑτοίμως ἔχειν ἀποδοῦναι. Ταῦτα μὲν οὖν χαρακτηρίζουσι τὸν ψάλτην, οὐ μὴ δὲ τὸν τέλειον" (Gabriel Hieromonachos, Abhandlung ueber den Kirchengesang. Ἐκδ. Christian Hannick und Gerda Wolfram. Βιέννη 1985, σ. 90)
 

my80s

Μέλος
Οι ονομασίες αλλάζουν αλλά η ουσία είναι ότι για να μπορέσει κάποιος να διαβάσει σωστά και γρήγορα ένα κείμενο, πρέπει να έχει περίοδο έντονης εξάσκησης στην παλαιότερα καλούμενη μετροφωνία, κατ΄άλλους ρυθμική παραλλαγή, επίσης καλουμένη ορθογραφία.
Και οι τρεις αυτές έννοιες θεωρώ ότι είναι ταυτόσημες.
 

Γιώργος Μ.

Γιώργος Μπάτζιος
Ας σημειωθεί όμως ότι η λέξη μετροφωνία στα κείμενα αυτά (ενδεικτικά στον Χρύσανθο) δεν έχει την τρέχουσα αξιολογική σημασία, για την οποία συζητάμε (και για την οποία θα άξιζε να βρει κάποιος ποια εποχή καθιερώθηκε).

ΥΓ Για ένα παρεμφερές παράδειγμα σημασιολογικής εξέλιξης παραπέμπω στη λέξη τεχνολογία (ελληνιστική σημ: «γραμματική ανάλυση των λέξεων»).
 

π. Μάξιμος

Γενικός Συντονιστής

petrosgrc

Πέτρος Γαλάνης
Όπως διαπίστωσα στις προηγούμενες συζητήσεις, αρκετοί αναφερόμαστε σε αυτόν τον όρο αξιολογικά αλλά οι περισσότεροι έχουμε μάλλον μία θολή εικόνα περί αυτού ενώ το πρώτο πράγμα το οποίο ίσως έρχεται στο μυαλό των περισσότερων είναι η ελλιπής εκτέλεση των χαρακτήρων ποιότητος.

Στο παρόν άρθρο θα προσπαθήσω με βάση κυρίως την εμπειρική μου γνώση να ψηλαφήσω το φαινόμενο και να καταδείξω την πολυπαραγοντική φύση του ως ενός συνόλου πραγμάτων τα οποία στερούν από την ψαλτική ερμηνεία την καλλιτεχνική πληρότητα. Συγκεκριμένα, θα σταθούμε στον Ρυθμό (Χρόνο), στα διαστήματα και τις έλξεις των Ήχων και αυτά σε συνδυασμό με την έλλειψη δεσίματος των χαρακτήρων ιδίως όταν υπάρχει επέκταση συλλαβής (το λεγόμενο legato) ενώ θα δούμε πώς όλα αυτά μαζί και ξεχωριστά επιδρούν στο να γίνεται μία ερμηνεία «μετροφωνική».

Ο τρόπος μέτρησης του χρόνου στην Ψαλτική τέχνη είναι ίσως ένα από τα στοιχεία τα οποία έχουν παραγνωρισθεί σε σημείο ώστε να υπάρχει ένα απόλυτο χάος και να ερχόμαστε σε επαφή με ρυθμικά τερατουργήματα. Επίσης, να πούμε ότι ο Ρυθμός γεννά ψαλτικό ύφος, δεν είναι απλώς ένα τεχνικό στοιχείο όπως ίσως νομίζεται. Από το άκαμπτο και πομπώδες ύφος του απλού ρυθμού με τις συνεχείς θέσεις και άρσεις, στο εμβατηριακό και «ρομποτικό» ύφος του ίδιου ρυθμού με την προσθήκη απλώς τρίσημων και τετράσημων εξαιρέσεων, στο ύφος χωρίς στην ουσία ρυθμό ο οποίος καταργείται από την υπερίσχυση συνεχών «τιναγμάτων» της φωνής, ασκόπων αναλύσεων χάριν επίδειξης οι οποίες καταργούν εντελώς την έννοια του ρυθμού και καταντούν το μέλος ένα χαοτικό και άχρονο κυμάτισμα της φωνής, αυτά είναι τα ρυθμικά τερατουργήματα τα οποία κατά κόρον συναντούμε και συνιστούν μετροφωνία. Αντ’ αυτών προκρίνω τον Τονικό ρυθμό, αυτόν ο οποίος εσφαλμένα χαρακτηρίζεται «συνεπτυγμένος» και τρομάζει πολλούς καθώς τούς φέρνει στο μυαλό εξαιρετικά πολύπλοκα ρυθμικά σχήματα βάσει των οποίων είναι αδύνατον στην ψαλτική πράξη να γίνει η μέτρηση του χρόνου. Το μυστικό εδώ είναι το δέσιμο των φθόγγων, το λεγόμενο legato. Όταν οι φθόγγοι είναι δεμένοι, βγαίνει αβίαστα ο συνεπτυγμένος ρυθμός χωρίς να χρειάζεται κάποιος να μετρά με πολύπλοκα σχήματα. Ομιλούμε περί αβίαστης κίνησης της φωνής όπου οι ισχυρές θέσεις έχουν έναν δυναμικό τονισμό και οι υπόλοιποι φθόγγοι είναι ομαδοποιημένοι και δεν εκτελούνται με μεμονωμένη χρονική μέτρηση αλλά ως σύνολο, όπως δηλαδή λειτουργεί και η φυσική ομιλία της ελληνικής γλώσσας. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα ακριβώς το μέλος να ρέει αβίαστα, το οποίο είναι και εντέλει το ζητούμενο.

Σχετικά με το θέμα των διαστημάτων των Ήχων και των Έλξεων αυτών, πέραν του προφανούς ότι η ερμηνεία με τα συγκερασμένα διαστήματα της Δυτικής Μουσικής είναι ένα είδος μετροφωνίας, εδώ υπάρχει και το ζήτημα των έλξεων, ένας παράγοντας της Ψαλτικής ο οποίος έχει δεχθεί μεγάλη κακοποίηση εξαιτίας παρανοήσεων ένθεν κακείθεν. Πρώτον, η έλλειψη των έλξεων (glissando κατά τους Δυτικούς) συνιστά σαφώς μετροφωνία και συνήθως συνοδεύει εκτελέσεις με συγκερασμένα διαστήματα. Όταν πάλι έχουμε λάθος εκτέλεσή τους, το πρόβλημα είναι ότι εδώ υπεισέρχονται οι έννοιες του ρυθμού και το legato όπως προαναφέραμε. Έλξεις χωρίς δεμένους φθόγγους –πράγμα το οποίο συσχετίζεται και με λάθος Ρυθμό– δημιουργούν την αίσθηση μίας κακόηχης παραφωνίας καθώς η εκτέλεση αυτή κάνει τις έλξεις να μην φαίνονται ως μία φυσική κίνηση της φωνής, αλλά ως βεβιασμένες διέσεις και υφέσεις οι οποίες δεν είναι καθόλου ευχάριστες στο αυτί του ακροατή. Αυτό συμβαίνει διότι η μετάβαση από τον φυσικό φθόγγο στον ελκόμενο κατά την ανάβαση ή κατάβαση δεν γίνεται φυσικά και αβίαστα αλλά με πίεση και με προσπάθεια να επιτευχθεί η έλξη, ενώ στην ουσία πρόκειται για μία φυσική κίνηση της φωνής. Παρατηρούμε δηλαδή ότι και σε αυτόν τον τομέα η μέτρηση του χρόνου καθώς και το δέσιμο των φθόγγων παίζουν καίριο ρόλο στην ποιότητα και το ύφος των έλξεων.

Το συμπέρασμα από αυτές τις εμπειρικές παρατηρήσεις είναι ότι το μετροφωνικώς ψάλλειν στην ουσία είναι ένα πολύπλευρο φαινόμενο το οποίο συσχετίζεται με τον λάθος Ρυθμό, την έλλειψη legato και την έλλειψη ή τη λάθος εκτέλεση των έλξεων. Το πόσοι χαρακτήρες ποιότητος θα εκτελεσθούν είναι μάλλον ένα δευτερεύον ζήτημα το οποίο επίσης άπτεται μάλλον του χρόνου αλλά και της έλλειψης δεσίματος των φθόγγων. Οι πολλοί χαρακτήρες ποιότητες «διαλύουν» το μέλος και στην ουσία δημιουργούν ένα άλλο είδος μετροφωνίας διά του πληθωρισμού των αναλύσεων καθώς δεν γίνεται τεχνικά να είναι δεμένοι οι φθόγγοι ενώ η έλλειψή τους σχετίζεται πάλι με έλλειψη δεσίματος των φθόγγων και ως εκ τούτου με λάθος μέτρηση του χρόνου. Η «μετροφωνία» τελικά είναι μία μεγάλη ομπρέλα εσφαλμένων νοοτροπιών περί το ψάλλειν οι οποίες συνδυαζόμενες γεννούν άχρωμες και κακότεχνες ερμηνείες.
 

ilias nektarios

Παλιο-μέλος... και μισό!
Όπως διαπίστωσα στις προηγούμενες συζητήσεις, αρκετοί αναφερόμαστε σε αυτόν τον όρο αξιολογικά αλλά οι περισσότεροι έχουμε μάλλον μία θολή εικόνα περί αυτού ενώ το πρώτο πράγμα το οποίο ίσως έρχεται στο μυαλό των περισσότερων είναι η ελλιπής εκτέλεση των χαρακτήρων ποιότητος.

Στο παρόν άρθρο θα προσπαθήσω με βάση κυρίως την εμπειρική μου γνώση να ψηλαφήσω το φαινόμενο και να καταδείξω την πολυπαραγοντική φύση του ως ενός συνόλου πραγμάτων τα οποία στερούν από την ψαλτική ερμηνεία την καλλιτεχνική πληρότητα. Συγκεκριμένα, θα σταθούμε στον Ρυθμό (Χρόνο), στα διαστήματα και τις έλξεις των Ήχων και αυτά σε συνδυασμό με την έλλειψη δεσίματος των χαρακτήρων ιδίως όταν υπάρχει επέκταση συλλαβής (το λεγόμενο legato) ενώ θα δούμε πώς όλα αυτά μαζί και ξεχωριστά επιδρούν στο να γίνεται μία ερμηνεία «μετροφωνική».

Ο τρόπος μέτρησης του χρόνου στην Ψαλτική τέχνη είναι ίσως ένα από τα στοιχεία τα οποία έχουν παραγνωρισθεί σε σημείο ώστε να υπάρχει ένα απόλυτο χάος και να ερχόμαστε σε επαφή με ρυθμικά τερατουργήματα. Επίσης, να πούμε ότι ο Ρυθμός γεννά ψαλτικό ύφος, δεν είναι απλώς ένα τεχνικό στοιχείο όπως ίσως νομίζεται. Από το άκαμπτο και πομπώδες ύφος του απλού ρυθμού με τις συνεχείς θέσεις και άρσεις, στο εμβατηριακό και «ρομποτικό» ύφος του ίδιου ρυθμού με την προσθήκη απλώς τρίσημων και τετράσημων εξαιρέσεων, στο ύφος χωρίς στην ουσία ρυθμό ο οποίος καταργείται από την υπερίσχυση συνεχών «τιναγμάτων» της φωνής, ασκόπων αναλύσεων χάριν επίδειξης οι οποίες καταργούν εντελώς την έννοια του ρυθμού και καταντούν το μέλος ένα χαοτικό και άχρονο κυμάτισμα της φωνής, αυτά είναι τα ρυθμικά τερατουργήματα τα οποία κατά κόρον συναντούμε και συνιστούν μετροφωνία. Αντ’ αυτών προκρίνω τον Τονικό ρυθμό, αυτόν ο οποίος εσφαλμένα χαρακτηρίζεται «συνεπτυγμένος» και τρομάζει πολλούς καθώς τούς φέρνει στο μυαλό εξαιρετικά πολύπλοκα ρυθμικά σχήματα βάσει των οποίων είναι αδύνατον στην ψαλτική πράξη να γίνει η μέτρηση του χρόνου. Το μυστικό εδώ είναι το δέσιμο των φθόγγων, το λεγόμενο legato. Όταν οι φθόγγοι είναι δεμένοι, βγαίνει αβίαστα ο συνεπτυγμένος ρυθμός χωρίς να χρειάζεται κάποιος να μετρά με πολύπλοκα σχήματα. Ομιλούμε περί αβίαστης κίνησης της φωνής όπου οι ισχυρές θέσεις έχουν έναν δυναμικό τονισμό και οι υπόλοιποι φθόγγοι είναι ομαδοποιημένοι και δεν εκτελούνται με μεμονωμένη χρονική μέτρηση αλλά ως σύνολο, όπως δηλαδή λειτουργεί και η φυσική ομιλία της ελληνικής γλώσσας. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα ακριβώς το μέλος να ρέει αβίαστα, το οποίο είναι και εντέλει το ζητούμενο.

Σχετικά με το θέμα των διαστημάτων των Ήχων και των Έλξεων αυτών, πέραν του προφανούς ότι η ερμηνεία με τα συγκερασμένα διαστήματα της Δυτικής Μουσικής είναι ένα είδος μετροφωνίας, εδώ υπάρχει και το ζήτημα των έλξεων, ένας παράγοντας της Ψαλτικής ο οποίος έχει δεχθεί μεγάλη κακοποίηση εξαιτίας παρανοήσεων ένθεν κακείθεν. Πρώτον, η έλλειψη των έλξεων (glissando κατά τους Δυτικούς) συνιστά σαφώς μετροφωνία και συνήθως συνοδεύει εκτελέσεις με συγκερασμένα διαστήματα. Όταν πάλι έχουμε λάθος εκτέλεσή τους, το πρόβλημα είναι ότι εδώ υπεισέρχονται οι έννοιες του ρυθμού και το legato όπως προαναφέραμε. Έλξεις χωρίς δεμένους φθόγγους –πράγμα το οποίο συσχετίζεται και με λάθος Ρυθμό– δημιουργούν την αίσθηση μίας κακόηχης παραφωνίας καθώς η εκτέλεση αυτή κάνει τις έλξεις να μην φαίνονται ως μία φυσική κίνηση της φωνής, αλλά ως βεβιασμένες διέσεις και υφέσεις οι οποίες δεν είναι καθόλου ευχάριστες στο αυτί του ακροατή. Αυτό συμβαίνει διότι η μετάβαση από τον φυσικό φθόγγο στον ελκόμενο κατά την ανάβαση ή κατάβαση δεν γίνεται φυσικά και αβίαστα αλλά με πίεση και με προσπάθεια να επιτευχθεί η έλξη, ενώ στην ουσία πρόκειται για μία φυσική κίνηση της φωνής. Παρατηρούμε δηλαδή ότι και σε αυτόν τον τομέα η μέτρηση του χρόνου καθώς και το δέσιμο των φθόγγων παίζουν καίριο ρόλο στην ποιότητα και το ύφος των έλξεων.

Το συμπέρασμα από αυτές τις εμπειρικές παρατηρήσεις είναι ότι το μετροφωνικώς ψάλλειν στην ουσία είναι ένα πολύπλευρο φαινόμενο το οποίο συσχετίζεται με τον λάθος Ρυθμό, την έλλειψη legato και την έλλειψη ή τη λάθος εκτέλεση των έλξεων. Το πόσοι χαρακτήρες ποιότητος θα εκτελεσθούν είναι μάλλον ένα δευτερεύον ζήτημα το οποίο επίσης άπτεται μάλλον του χρόνου αλλά και της έλλειψης δεσίματος των φθόγγων. Οι πολλοί χαρακτήρες ποιότητες «διαλύουν» το μέλος και στην ουσία δημιουργούν ένα άλλο είδος μετροφωνίας διά του πληθωρισμού των αναλύσεων καθώς δεν γίνεται τεχνικά να είναι δεμένοι οι φθόγγοι ενώ η έλλειψή τους σχετίζεται πάλι με έλλειψη δεσίματος των φθόγγων και ως εκ τούτου με λάθος μέτρηση του χρόνου. Η «μετροφωνία» τελικά είναι μία μεγάλη ομπρέλα εσφαλμένων νοοτροπιών περί το ψάλλειν οι οποίες συνδυαζόμενες γεννούν άχρωμες και κακότεχνες ερμηνείες.
Μπορείτε να μας παραθέσετε παραδείγματα από ψάλτες;
 

kxkaragounis

Παλαιό Μέλος
Όπως διαπίστωσα στις προηγούμενες συζητήσεις, αρκετοί αναφερόμαστε σε αυτόν τον όρο αξιολογικά αλλά οι περισσότεροι έχουμε μάλλον μία θολή εικόνα περί αυτού ενώ το πρώτο πράγμα το οποίο ίσως έρχεται στο μυαλό των περισσότερων είναι η ελλιπής εκτέλεση των χαρακτήρων ποιότητος.

Στο παρόν άρθρο θα προσπαθήσω με βάση κυρίως την εμπειρική μου γνώση να ψηλαφήσω το φαινόμενο και να καταδείξω την πολυπαραγοντική φύση του ως ενός συνόλου πραγμάτων τα οποία στερούν από την ψαλτική ερμηνεία την καλλιτεχνική πληρότητα. Συγκεκριμένα, θα σταθούμε στον Ρυθμό (Χρόνο), στα διαστήματα και τις έλξεις των Ήχων και αυτά σε συνδυασμό με την έλλειψη δεσίματος των χαρακτήρων ιδίως όταν υπάρχει επέκταση συλλαβής (το λεγόμενο legato) ενώ θα δούμε πώς όλα αυτά μαζί και ξεχωριστά επιδρούν στο να γίνεται μία ερμηνεία «μετροφωνική».

Ο τρόπος μέτρησης του χρόνου στην Ψαλτική τέχνη είναι ίσως ένα από τα στοιχεία τα οποία έχουν παραγνωρισθεί σε σημείο ώστε να υπάρχει ένα απόλυτο χάος και να ερχόμαστε σε επαφή με ρυθμικά τερατουργήματα. Επίσης, να πούμε ότι ο Ρυθμός γεννά ψαλτικό ύφος, δεν είναι απλώς ένα τεχνικό στοιχείο όπως ίσως νομίζεται. Από το άκαμπτο και πομπώδες ύφος του απλού ρυθμού με τις συνεχείς θέσεις και άρσεις, στο εμβατηριακό και «ρομποτικό» ύφος του ίδιου ρυθμού με την προσθήκη απλώς τρίσημων και τετράσημων εξαιρέσεων, στο ύφος χωρίς στην ουσία ρυθμό ο οποίος καταργείται από την υπερίσχυση συνεχών «τιναγμάτων» της φωνής, ασκόπων αναλύσεων χάριν επίδειξης οι οποίες καταργούν εντελώς την έννοια του ρυθμού και καταντούν το μέλος ένα χαοτικό και άχρονο κυμάτισμα της φωνής, αυτά είναι τα ρυθμικά τερατουργήματα τα οποία κατά κόρον συναντούμε και συνιστούν μετροφωνία. Αντ’ αυτών προκρίνω τον Τονικό ρυθμό, αυτόν ο οποίος εσφαλμένα χαρακτηρίζεται «συνεπτυγμένος» και τρομάζει πολλούς καθώς τούς φέρνει στο μυαλό εξαιρετικά πολύπλοκα ρυθμικά σχήματα βάσει των οποίων είναι αδύνατον στην ψαλτική πράξη να γίνει η μέτρηση του χρόνου. Το μυστικό εδώ είναι το δέσιμο των φθόγγων, το λεγόμενο legato. Όταν οι φθόγγοι είναι δεμένοι, βγαίνει αβίαστα ο συνεπτυγμένος ρυθμός χωρίς να χρειάζεται κάποιος να μετρά με πολύπλοκα σχήματα. Ομιλούμε περί αβίαστης κίνησης της φωνής όπου οι ισχυρές θέσεις έχουν έναν δυναμικό τονισμό και οι υπόλοιποι φθόγγοι είναι ομαδοποιημένοι και δεν εκτελούνται με μεμονωμένη χρονική μέτρηση αλλά ως σύνολο, όπως δηλαδή λειτουργεί και η φυσική ομιλία της ελληνικής γλώσσας. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα ακριβώς το μέλος να ρέει αβίαστα, το οποίο είναι και εντέλει το ζητούμενο.

Σχετικά με το θέμα των διαστημάτων των Ήχων και των Έλξεων αυτών, πέραν του προφανούς ότι η ερμηνεία με τα συγκερασμένα διαστήματα της Δυτικής Μουσικής είναι ένα είδος μετροφωνίας, εδώ υπάρχει και το ζήτημα των έλξεων, ένας παράγοντας της Ψαλτικής ο οποίος έχει δεχθεί μεγάλη κακοποίηση εξαιτίας παρανοήσεων ένθεν κακείθεν. Πρώτον, η έλλειψη των έλξεων (glissando κατά τους Δυτικούς) συνιστά σαφώς μετροφωνία και συνήθως συνοδεύει εκτελέσεις με συγκερασμένα διαστήματα. Όταν πάλι έχουμε λάθος εκτέλεσή τους, το πρόβλημα είναι ότι εδώ υπεισέρχονται οι έννοιες του ρυθμού και το legato όπως προαναφέραμε. Έλξεις χωρίς δεμένους φθόγγους –πράγμα το οποίο συσχετίζεται και με λάθος Ρυθμό– δημιουργούν την αίσθηση μίας κακόηχης παραφωνίας καθώς η εκτέλεση αυτή κάνει τις έλξεις να μην φαίνονται ως μία φυσική κίνηση της φωνής, αλλά ως βεβιασμένες διέσεις και υφέσεις οι οποίες δεν είναι καθόλου ευχάριστες στο αυτί του ακροατή. Αυτό συμβαίνει διότι η μετάβαση από τον φυσικό φθόγγο στον ελκόμενο κατά την ανάβαση ή κατάβαση δεν γίνεται φυσικά και αβίαστα αλλά με πίεση και με προσπάθεια να επιτευχθεί η έλξη, ενώ στην ουσία πρόκειται για μία φυσική κίνηση της φωνής. Παρατηρούμε δηλαδή ότι και σε αυτόν τον τομέα η μέτρηση του χρόνου καθώς και το δέσιμο των φθόγγων παίζουν καίριο ρόλο στην ποιότητα και το ύφος των έλξεων.

Το συμπέρασμα από αυτές τις εμπειρικές παρατηρήσεις είναι ότι το μετροφωνικώς ψάλλειν στην ουσία είναι ένα πολύπλευρο φαινόμενο το οποίο συσχετίζεται με τον λάθος Ρυθμό, την έλλειψη legato και την έλλειψη ή τη λάθος εκτέλεση των έλξεων. Το πόσοι χαρακτήρες ποιότητος θα εκτελεσθούν είναι μάλλον ένα δευτερεύον ζήτημα το οποίο επίσης άπτεται μάλλον του χρόνου αλλά και της έλλειψης δεσίματος των φθόγγων. Οι πολλοί χαρακτήρες ποιότητες «διαλύουν» το μέλος και στην ουσία δημιουργούν ένα άλλο είδος μετροφωνίας διά του πληθωρισμού των αναλύσεων καθώς δεν γίνεται τεχνικά να είναι δεμένοι οι φθόγγοι ενώ η έλλειψή τους σχετίζεται πάλι με έλλειψη δεσίματος των φθόγγων και ως εκ τούτου με λάθος μέτρηση του χρόνου. Η «μετροφωνία» τελικά είναι μία μεγάλη ομπρέλα εσφαλμένων νοοτροπιών περί το ψάλλειν οι οποίες συνδυαζόμενες γεννούν άχρωμες και κακότεχνες ερμηνείες.
Αγαπητέ Πέτρο, χαίρε.
Οι τοποθετήσεις σου είναι εξαιρετικές και θέτουν το πράγμα σε μια ορθή βάση. Πρόκειται για μια καθαρή ματιά στην Ψαλτική. Ευχαριστώ και συγχαίρω.

Πάντως, αν μου επιτρέπει το forum, προτιμώ όλα αυτά να τα περιγράφουμε με τον όρο, που πολύ ορθά χρησιμοποιούσε ο μακαριστός Σίμων Καράς (αν δεν κάνω λάθος), Ξηροφωνία, εννοώντας το γυμνό και ξερό ψάλσιμο, για χάρη της πιστότητας, τάχα, στη σημειογραφία. Η πρακτική της Ξηροφωνίας απηχούσε δυτικές μουσικές αντιλήψεις και νοοτροπίες, όπως όλοι γνωρίζουμε και κατανοούμε, καιαμάλλον τείνει να περιορισθή... Δεν θα επεκταθώ.

Προσωπικώς, τον όρο Μετροφωνία στη Νέα Μέθοδο τον μεταχειρίζομαι στους αρχαρίους μαθητές μου, όταν τους ζητώ να κάνουν αναγνώριση των σημαδιών και της πορείας της Παραλλαγής. Για να γίνω σαφής: Μελετάει ο μαθητής και λέγει:
- Βλέπω Πεταστή και Υψηλή· ἡ Π. +1 φωνή (αν θέλω να το "χοντρύνω", Ποσοτικός Χαρακτήρας Αναβάσεως, εκ των Σωμάτων), η Υ. +4 φ (Ποσοτικός Χαρακτήρας Αναβάσεως, εκ των Πνευμάτων), και επειδή η Υ. είναι δεξιά, υποτάσσει το σώμα (την Π.), άρα θα ανεβώ +4· ήμουν στον Νη και θα πάω στον Δι. [και ούτω καθ' εξής...]
Έτσι, δλδ, ο μαθητής μετράει τις φωνές...
Στη συνέχεια, επαναλαμβάνουμε χωρίς την αναγνώριση των σημαδίων, μόνο αναγνωρίζοντας (όχι ψάλλοντας) την εξέλιξη των φωνών. Π.χ. Δ, Γ, Γ, Δ, Κ, Δ, Δ κ.λπ.
Έπειτα, ζητώ το ίδιο πράγμα ρυθμικά (χωρίς ψάλσιμο), αυτό που λέμε στην ευρωπαϊκή, Ρυθμική Ανάγνωση.
Όοοολα τα παραπάνω παρακάμπτονται, εννοείται (ή περιορίζονται σε μία μόνο φορά), όταν ο μαθητής είναι ξύπνιος και σβέλτος. [Το αντίθετο του διδασκάλου του, δλδ..., αχαχαααα....]

Σας ασπάζομαι εν Κυρίω!
Με συγχωρείτε...
 

petrosgrc

Πέτρος Γαλάνης
Μπορείτε να μας παραθέσετε παραδείγματα από ψάλτες;
Δεν θα αναφέρω παραδείγματα προς αποφυγήν γιατί δεν θέλω να ανοίξω μέτωπα... Νομίζω ότι φωτογραφίζω επαρκώς συγκεκριμένες περιπτώσεις οι οποίες πληρούν τα κριτήρια όπως τα έχω θέσει... Θα αναφέρω πάντως ως παράδειγμα προς μίμηση αποφυγής της ξηροφωνίας —όπως ορθώς ανέφερε ο κ. Καραγκούνης— τον Άρχοντα Δημήτριο Νεραντζή τού οποίου την ερμηνεία σε όλα τα επίπεδα θα την χαρακτήριζα υποδειγματική. Αυτός ο άνθρωπος με τα σεμινάριά του και την εν γένει φιλοσοφία του περί το ψάλλειν, θα έλεγα ότι μου άνοιξε τα μάτια και η ερμηνεία του είναι κάτι σαν «λυδία λίθος» για να ξεχωρίζω το αυθεντικό από το νόθο ψάλσιμο και την ξηροφωνία.
 
Last edited:
Top