«λύμη» (καταστροφή) και «λήμη» (τσίμπλα)

Γιώργος Μ.

Γιώργος Μπάτζιος
Οι δυο αυτές ομόηχες λέξεις κάποιες φορές συγχέονται και ένας λόγος που ευνοεί τη σύγχυση είναι ότι και οι δύο χρησιμοποιούνται μεταφορικά για κάτι κακό.

  • λύμη «καταστροφή, διαφθορά», παράλλ. τ. τού ουσ. λῦμα (εξ ου και λυμεών, λυμαντήρ, λυμαίνομαι) (πβ. Λύμην φυγοῦσα τοῦ θεοῦσθαι τῇ πλάνῃ / Ἄληκτον ὑμνεῖ τὸν κενούμενον Λόγον [..] – (Η΄ ωδή Ιαμβικού κανόνος Χριστουγέννων)
  • λήμη «τσίμπλα» (πβ. Λήμης παθῶν, ἐκκαθάρας τὸ ὄμμα τῆς διανοίας, Πάτερ θεοφόρε – Όρθρος 8ης Δεκεμβρίου, Ωδή ε΄)

Σε φιλολογικό-εκδοτικό επίπεδο ένα κριτήριο για την επιλογή του τύπου λήμη είναι το αν υπάρχει στο συγκείμενο αναφορά σε μάτι/οφθαλμό, δηλαδή σε καθαρότητα ή μη του ματιού και, συνεπώς, σε καθαρή ή όχι (πνευματική) όραση. Με αυτό το κριτήριο θα έπρεπε ίσως να γραφτεί λήμη (αντί για λύμη) στα παρακάτω χωρία (τα οποία δειγματοληπτικά εντόπισα με ψηφιακή αναζήτηση).

Λύμη με τῶν παθῶν τυραννεῖ, καὶ τῆς καρδίας μου τὰς κόρας ἐζόφωσε, καὶ βλέπειν οὐ σθένω ὅλως, τὰς σωτηρίους ὁδούς, […] (Παρακλητική, Εσπερινός Δευτέρας, ήχος πλ. α΄)

Λύμης παθῶν κεκαθαρμένος, τὰς τοῦ Πνεύματος ἀστράπτων λαμπηδόνας, πρὸς τὸ φῶς ἀληθῶς, τὸ ἄϋλον μετέβης, ἔνθα χοροὶ μακάριε, ἀσκητῶν εἰς τοὺς αἰῶνας. (Όρθρος 28ης Αυγούστου, ζ ωδή).

Λύμης ἀπεκάθηρας, τῆς διανοίας τὰ ὄμματα, τῆς τῶν παθῶν, ἑνοπτρίζῃ, καθαρῶς τὸν Ἀόρατον. (Όρθρος 27ης Αυγούστου, γ΄ ωδή).

Διηνεκέσι χρώμενος, προσευχαῖς καὶ δεήσεσι, λύμην ἐκ ψυχῆς, τὴν τῶν παθῶν ἀπήλασας, καὶ τῆς διανοίας σου, τὸ ὀπτικὸν ἐκάθηρας· (Όρθρος 6ης Ιουλίου, η΄ ωδή).
 
Top