Εγκυκλοπαίδεια της αρχαίας ελληνικής μουσικής

Βακχ. Εισαγ. 83, C.v.J. 311, Mb 21

http://www.archive.org/stream/musiciscriptore01jangoog#page/n412/mode/1up

υποδώριος, αρμονία ή υποδωριστί· το ακόλουθο οκτάχορδον στο διατονικό γένος: la - sol - fa - mi - re - do - si - la.
Αυτή η αρμονία ήταν γνωστή ως αιολία (ή αιολιστί), αλλά μετά την εποχή του Αριστόξενου ο όρος υποδώριος χρησιμοποιήθηκε γενικά.
Ο Αθήναιος (ΙΔ', 625Α, 19) υποστηρίζει ότι η έκφραση υποδώριος χρησιμοποιήθηκε κατ' αναλογία προς παρόμοιες εκφράσεις: "όπως ονομάζουμε ό,τι μοιάζει στο λευκά υπόλευκο και ό,τι δεν είναι γλυκό, αλλά ωστόσο κοντά σε αυτό, υπόγλυκο, κατά τον ίδιο τρόπο ονομάζουμε υποδώριο εκείνον που δεν είναι ολότελα δώριος".

Πρβ. Θησ. Ελλ. Γλ. Η', στηλ. 327-328.

υποδώριος, τόνος· ο χαμηλότερος από τους 13 τόνους στο αριστοξένειο σύστημα και από τους 15 τόνους στο νεο-αριστοξένειο σύστημα.

Βλ. λ. τόνος

http://www.musipedia.gr/

[''Ο Αθήναιος (ΙΔ', 625Α, 19) υποστηρίζει ότι η έκφραση υποδώριος χρησιμοποιήθηκε κατ' αναλογία προς παρόμοιες εκφράσεις: "όπως ονομάζουμε ό,τι μοιάζει στο λευκά υπόλευκο και ό,τι δεν είναι γλυκό, αλλά ωστόσο κοντά σε αυτό, υπόγλυκο, κατά τον ίδιο τρόπο ονομάζουμε υποδώριο εκείνον που δεν είναι ολότελα δώριος".'']

Athénée de Naucratis, les Deipnosophistes, livre XIV

Αθήναιος (ΙΔ', 625Α, 19

διόπερ ἔχουσι τὸ τῆς ὑποδωρίου καλουμένης ἁρμονίας ἦθος. αὕτη γάρ ἐστι, φησὶν ὁ Ἡρακλείδης, ἣν ἐκάλουν Αἰολίδα, ὡς καὶ Λᾶσος ὁ Ἑρμιονεὺς ἐν τῷ εἰς τὴν ἐν Ἑρμιόνι Δήμητρα Ὕμνῳ λέγων οὕτως· Δάματρα μέλπω Κόραν τε Κλυμένοι΄ ἄλοχον, μελιβόαν ὕμνον ἀνάγων, Αἰολίδ΄ ἅμα βαρύβρομον ἁρμονίαν. ταῦτα δ΄ ᾄδουσιν πάντες ὑποδώρια {τὰ μέλη}. ἐπεὶ οὖν τὸ μέλος ἐστὶν ὑποδώριον {τὰ μέλη}, εἰκότως Αἰολίδα φησὶν εἶναι τὴν ἁρμονίαν ὁ Λᾶσος. καὶ Πρατίνας δέ πού φησι· μήτε σύντονον δίωκε μήτε τὰν ἀνειμέναν Ἰαστὶ μοῦσαν, ἀλλὰ τὰν μέσαν νεῶν ἄρουραν αἰόλιζε τῷ μέλει. ἐν δὲ τοῖς ἑξῆς σαφέστερόν φησιν· πρέπει τοι πᾶσιν ἀοιδὰ λαβράκταις Αἰολὶς ἁρμονία. πρότερον μὲν οὖν, ὡς ἔφην, Αἰολίδα αὐτὴν ἐκάλουν, ὕστερον δ΄ ὑποδώριον, ὥσπερ ἔνιοί φασιν, ἐν τοῖς αὐλοῖς τετάχθαι νομίσαντες αὐτὴν ὑπὸ τὴν Δώριον ἁρμονίαν. ἐμοὶ δὲ δοκεῖ ὁρῶντας αὐτοὺς τὸν ὄγκον καὶ τὸ προσποίημα τῆς καλοκἀγαθίας ἐν τοῖς τῆς ἁρμονίας ἤθεσιν Δώριον μὲν αὐτὴν οὐ νομίζειν, προσεμφερῆ δέ πως ἐκείνῃ· διόπερ ὑποδώριον ἐκάλεσαν, ὡς τὸ προσεμφερὲς τῷ λευκῷ ὑπόλευκον καὶ τὸ μὴ γλυκὺ μὲν ἐγγὺς δὲ τούτου λέγομεν ὑπόγλυκυ· οὕτως καὶ ὑποδώριον τὸ μὴ πάνυ Δώριον.

http://hodoi.fltr.ucl.ac.be/concordances/athenee_deipnosophistes_14/texte.htm

υποθέατροι, αυλοί· η λέξη εμφανίζεται στον Πολυδεύκη (IV, 82) με την εξήγηση ότι αυτοί οι αυλοί χρησιμοποιούνταν για την εκτέλεση των αυλητικών νόμων
("υποθεάτρους δε αυλούς, επί τοις νόμοις τοις αυλητικοίς"). Στον Δημ. η λέξη υπότρητοι προτείνεται ως πιθανή στη θέση των υποθεάτρων· στο LSJ η λέξη υπόθετρον (είδος μουσικής εκτέλεσης) προτείνεται αντί της λ. υποθέατροι.

http://www.musipedia.gr/

[''η λέξη εμφανίζεται στον Πολυδεύκη (IV, 82) με την εξήγηση ότι αυτοί οι αυλοί χρησιμοποιούνταν για την εκτέλεση των αυλητικών νόμων ("υποθεάτρους δε αυλούς, επί τοις νόμοις τοις αυλητικοίς"). '']

Pollux, Onomasticon

Πολυδεύκη, IV, 82

http://www.archive.org/stream/onomasticon01polluoft#page/n312/mode/1up

υποϊάστιος, τόνος, ή υποϊώνιος· ο 14ος τόνος στη σειρά των 15 τόνων του νεο-αριστοξένειου συστήματος.

Βλ. λ. τόνος

http://www.musipedia.gr/

υποκιθαρίζω, συνοδεύω το τραγούδι με την κιθάρα .

Πρβ. Ομ. Ιλ. Σ 570, και Scholia in Homeri Iliaden από τον Dindorf, Oξφόρδη 1875, τ. II, 177.

http://www.musipedia.gr/

υποκρέκω, και υποτερετίζω· LSJ: "σε έγχορδα όργανα, απαντώ σε συμφωνία". Η Σούδα γράφει: "υποκρεκόντων, κρουόντων, εγγιζόντων, τερετιζόντων". Πρβ. Πίνδ., 9ος Ολυμπιόνικος 38 και Schol. Βλ. το άρθρο του Ε. Κ. Borthwick στην Class. Rev. 79 (1965), 252 κε.

http://www.musipedia.gr/

υπολύδιος, αρμονία ή υπολυδιστί· το ακόλουθο οκτάχορδον , στο διατονικό γένος : fa - mi - re - do - si - la - sol - fa.
Η αρμονία αυτή ονομαζόταν από τον Πλάτωνα χαλαρά λυδιστί, από τον Πλούταρχο ανειμένη ή επανειμένη λυδιστί, ενώ στον Αριστείδη Κοϊντιλιανό εμφανίζεται ως λύδιος (λυδική).
Η εφεύρεση της υπολυδικής αρμονίας αποδιδόταν στον Πολύμνηστο (τέλη του 6ου αι. π.Χ.).

υπολύδιος, τόνος· ο ένατος τόνος των 13 τόνων του αριστοξένειου συστήματος και ενδέκατος στους 15 τόνους του νεο-αριστοξένειου συστήματος.

Βλ. λ. τόνος

http://www.musipedia.gr/

υπολύριος, τοποθετημένος κάτω από τη λύρα .

Βλ. λ. δόναξ

http://www.musipedia.gr/

υπόρχημα, (α) υπόρχημα ήταν ένα μέλος που τραγουδιόταν με όρχηση προς τιμήν του Απόλλωνα. Υπόρχημα λεγόταν και ο ίδιος ο χορός. Ο Λουκιανός (Περί ορχήσεως 16) λέει: "Στη Δήλο οι θυσίες όχι μόνο δε γίνονταν χωρίς όρχηση, αλλά γίνονταν και με χορό και με μουσική... τα τραγούδια που σύνθεταν γι' αυτούς τους χορούς λέγονταν υπορχήματα". Και ο Πρόκλος (Χρηστομ. 17): "Υπόρχημα δε το μετ' όρχήσεως αδόμενον μέλος" (υπόρχημα ήταν ένα τραγούδι που τραγουδιόταν με όρχηση). Στο Ετυμολ. Μέγα (έκδ. Th. Gaisford, σ. 690) σημειώνεται: "Υπορχήματα δε, άτινα πάλιν έλεγον ορχούμενοι και τρέχοντες κύκλω του βωμού, καιομένων των ιερείων" (Υπορχήματα [ήταν] εκείνα τα τραγούδια που τραγουδούσαν ενώ χόρευαν και έτρεχαν γύρω από το βωμό, κατά το κάψιμο των σφαγίων).
Το υπόρχημα είχε τρία σχήματα (φιγούρες)· στο πρώτο, όλα τα μέλη του χορού χόρευαν και τραγουδούσαν μαζί· στο δεύτερο, ο χορός μοιραζόταν σε δύο ομάδες, από τις οποίες η μια χόρευε και η άλλη τραγουδούσε· στο τρίτο, ο κορυφαίος τραγουδούσε, ενώ όλοι οι άλλοι χόρευαν.
Το υπόρχημα συνοδευόταν στην αρχή από τη φόρμιγγα και αργότερα από τον αυλό και την κιθάρα (ή τη λύρα )· Λουκιανός Περί ορχ. 16: "και εμπέπληστο των τοιούτων η λύρα" (και η λύρα γέμιζε όλα αυτά). Ο Πολυδεύκης (IV, 82) λέει πως ο δακτυλικός αυλός χρησιμοποιούνταν στα υπορχήματα.

(β) υπόρχησις· άλλος όρος για το υπόρχημα.

http://www.musipedia.gr/

~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~

Ο Λουκιανός (Περί ορχήσεως 16) λέει: "Στη Δήλο οι θυσίες όχι μόνο δε γίνονταν χωρίς όρχηση, αλλά γίνονταν και με χορό και με μουσική... τα τραγούδια που σύνθεταν γι' αυτούς τους χορούς λέγονταν υπορχήματα".

Λουκιανού
ΠΕΡΙ ΟΡΧΗΣΕΩΣ
Μτφρ. Ιωάννη Κονδυλάκη

Λουκιανός, Περί ορχήσεως 16

[16] Ἐν Δήλῳ δέ γε οὐδὲ αἱ θυσίαι ἄνευ ὀρχήσεως ἀλλὰ σὺν ταύτῃ καὶ μετὰ μουσικῆς ἐγίγνοντο. παίδων χοροὶ συνελθόντες ὑπ᾽ αὐλῷ καὶ κιθάρᾳ οἱ μὲν ἐχόρευον, ὑπωρχοῦντο δὲ οἱ ἄριστοι προκρι- θέντες ἐξ αὐτῶν. τὰ γοῦν τοῖς χοροῖς γραφόμενα τούτοις ᾄσματα ὑπορχήματα ἐκαλεῖτο καὶ ἐμπέπληστο τῶν τοιούτων ἡ λύρα.

16. Εις την Δήλον ούτε αι θυσίαι εγίνοντο χωρίς όρχησιν, αλλά και μετά μουσικής. Εσχηματίζοντο χοροί παίδων και εχόρευον υπό τους ήχους αυλού και κιθάρας, οι δε διακρινόμενοι εξ αυτών συνώδευον και με άσματα τον χορόν, και τα άσματα τα οποία εποιούντο δια τον χορόν εκαλούντο υπορχήματα, ήσαν δε πολυάριθμα.

http://www.mikrosapoplous.gr/lucian/peri_orxhsews_d1.htm

~~~~~~~~~~~~~~~~~~~

[''Και ο Πρόκλος (Χρηστομ. 17): "Υπόρχημα δε το μετ' όρχήσεως αδόμενον μέλος" (υπόρχημα ήταν ένα τραγούδι που τραγουδιόταν με όρχηση).'']

PROCLUS,
Cours de Littérature.

Πρόκλος, Χρηστομ. 17

Ἀδωνίδια δὲ λέγεται τὰ εἰς Ἄδωνιν ἀναφερόμενα. Ἤιδετο δὲ ὁ ἰόβακχος ἐν ἑορταῖς καὶ θυσίαις Διονύσου, βεβαπτισμένος πολλῷ φρυάγματι. Ὑπόρχημα δὲ τὸ μετ´ ὀρχήσεως ᾀδόμενον μέλος ἐλέγετο· καὶ γὰρ οἱ παλαιοὶ τὴν <ὑπό> ἀντὶ τῆς <μετά> πολλάκις ἐλάμβανον. Εὑρέτας δὲ τούτων λέγουσιν οἱ μὲν Κουρῆτας, οἱ δὲ Πύρρον τὸν Ἀχιλλέως· ὅθεν καὶ πυρρίχην εἶδός τι ὀρχήσεως λέγουσιν.

http://remacle.org/bloodwolf/erudits/photius/proclus.htm

~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~

υπορχηματική, (επίθ.) όρχησις· σύμφωνα με μερικούς συγγραφείς, ήταν ένα είδος παιχνιδιάρικου χορού συνοδευμένου από τραγούδι. Ήταν ένας από τους τρεις χορούς της λυρικής ποίησης (οι άλλοι δύο ήταν η πυρρίχη και η γυμνοπαιδική ) και συνδεόταν με την κωμική όρχηση κόρδαξ (Αθήν. ΙΔ', 630D-E, 28).
Κατά τον Πίνδαρο , τον χόρευαν οι Λάκωνες, άνδρες και γυναίκες ("ορχούνται δε ταύτην παρά τω Πινδάρω οι Λάκωνες, και εστίν υπορχηματική όρχησις ανδρών και γυναικών"· Αθήν. 631C, 30).

http://www.musipedia.gr/

~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~

[''Ήταν ένας από τους τρεις χορούς της λυρικής ποίησης (οι άλλοι δύο ήταν η πυρρίχη και η γυμνοπαιδική ) και συνδεόταν με την κωμική όρχηση κόρδαξ (Αθήν. ΙΔ', 630D-E, 28).'']

Athénée de Naucratis, les Deipnosophistes, livre XIV

Αθήν. ΙΔ', 630D-E, 28

ἡ δ´ ὑπορχηματικὴ τῇ κωμικῇ οἰκειοῦται, ἥτις καλεῖται κόρδαξ· παιγνιώδεις δ´ εἰσὶν ἀμφότεραι.

Αθήν. 631C, 30).

ἡ δ´ ὑπορχηματική ἐστιν ἐν ᾗ ᾄδων ὁ χορὸς ὀρχεῖται. φησὶ γοῦν ὁ Βακχυλίδης· οὐχ ἕδρας ἔργον οὐδ´ ἀμβολᾶς. καὶ Πίνδαρος δέ φησιν· Λάκαινα μὲν παρθένων ἀγέλα. ὀρχοῦνται δὲ ταύτην παρὰ τῷ Πινδάρῳ οἱ Λάκωνες, καὶ ἐστὶν ὑπορχηματικὴ ὄρχησις ἀνδρῶν καὶ γυναικῶν ---. βέλτιστοι δέ εἰσι τῶν τρόπων οἵτινες καὶ ὀρχοῦνται.

http://hodoi.fltr.ucl.ac.be/concordances/athenee_deipnosophistes_14/texte.htm

~~~~~~~~~~~~~

υποσυναφή, όρος που χρησιμοποιείται όταν ανάμεσα σε δύο όμοια τετράχορδα τοποθετείται το διάστημα τετάρτης. Υποσυναφή σχηματίζεται όταν ανάμεσα στο τετράχορδο συνημμένων και στο τετράχορδο υπατών τοποθετείται το τετράχορδο μέσων:

[...]

Πρβ. Βακχ. Εισ. 85· Μ. Βρυέν. Αρμον. Wallis III, 506.

http://www.musipedia.gr/

XXXXXXXXXXXXXXXXXXXXX

υποφρύγιος, αρμονία· το ακόλουθο οκτάχορδον (sol - sol) στο διατονικό γένος : sol - fa - mi - re - do - si - la - sol.
Πριν από τον Αριστόξενο , η αρμονία αυτή ήταν γνωστή ως ιαστί ή χαλαρά ιαστί (Πλάτων), δηλ. χαλαρά ιωνική.
υποφρύγιος τόνος· ο 11ος τόνος στο αριστοξένειο σύστημα των 13 τόνων και ο 13ος στο νεο-αριστοξένειο σύστημα των 15 τόνων.

Βλ. λ. τόνος

http://www.musipedia.gr/

υφέν, (υφ' έν)· μια καμπύλη που ενώνει δύο διαδοχικές νότες: Γ?L, L ?F, F?C κτλ.
Όταν η πρώτη νότα ήταν χαμηλότερη, το φαινόμενο λεγόταν από μερικούς υφ' έν έσωθεν (α), και όταν η πρώτη ήταν ψηλότερη, λεγόταν υφ' έν έξωθεν (β).

[...]

Η υφέν ήταν το αντίθετο της διαστολής· ο Sergius (στις Notices του Vincent, 221) λέει: "Hyphen est contraria diastole". Πρβ. Ανών . (Bell. 4 και 86-87) και Notices 53, 221.

http://www.musipedia.gr/

υφόλμιον, το κατώτερο τμήμα του επιστόμιου, που υποβάσταζε τον όλμο . Στερεωνόταν στο βόμβυκα (βλ. λ. βόμβυξ) του αυλού και είχε σχήμα βολβού. Ο όλμος και το υφόλμιο αποτελούσαν το επιστόμιο του αυλού.

Πρβ. Φερεκράτης (στο Φώτ. Λεξ. 464). Πολυδ. (IV, 70): "των δε άλλων αυλών τα μέρη... όλμοι και ύφόλμια".

http://www.musipedia.gr/

~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~

Πολυδ. (IV, 70): "των δε άλλων αυλών τα μέρη... όλμοι και ύφόλμια".

Pollux, Onomasticon

Πολυδ. IV, 70

http://www.archive.org/stream/onomasticon01polluoft#page/n309/mode/1up

Φ Phi

~~~~~~~~~~~~~

φαλλικόν, μέλος· τραγούδι που εκτελούσαν κατά την πομπή του φαλλού σε τελετή προς τιμήν του Διόνυσου. Έτσι λεγόταν και ο χορός που εκτελούσαν σε αυτή την τελετή. Πολυδ. (IV, 100): "και φαλλικόν επί Διονύσω" (φαλλικό [όρχημα] προς τιμήν του Διόνυσου).

http://www.musipedia.gr/

~~~~~~~~~~~~~~~~~~

Πολυδ. (IV, 100): "και φαλλικόν επί Διονύσω" (φαλλικό [όρχημα] προς τιμήν του Διόνυσου).

Pollux, Onomasticon

Πολυδ., IV, 100

http://www.archive.org/stream/onomasticon01polluoft#page/n317/mode/1up

φάνδουρος, βλ. λ. πανδούρα.

http://www.musipedia.gr/