Για λόγους συνέπειας με τα όσα έγραψα μέχρι τώρα, θα ήθελα να ξεκαθαρίσω ορισμένα σημεία που παρεξηγήθηκαν, και να τοποθετηθώ καταληκτικά στο θέμα.
1. Σε κάποιο σημείο είπα: "Μήπως η συρραφή των ακολουθιών (καταστρατήγηση κυριολεκτικά, αν λάβουμε υπ' όψη την ενδεδειγμένη ώρα τέλεσης των ακολουθιών που σημαίνεται και από τον ίδιο τον τίτλο κάθε ακολουθίας), που παρουσιάζει το μοναστηριακό τυπικό λόγω της ιδιαιτερότητας της μοναχικής λατρείας, βολεύει απόλυτα και την σημερινή ενοριακή κατάσταση;" Δεν ομιλώ πουθενά για τήρηση του ωραρίου της μοναστηριακής λατρείας. Διαπιστώνω απλά ότι η λογική της συρραφής, που χαρακτηρίζει την μοναστηριακή λατρεία, βολεύει και την σημερινή ενοριακή κατάσταση. Την Μ. Τεσσαρακοστή δεν τελούνται όλες οι ακολουθίες συναπτά το πρωί, για παράδειγμα; Και στο ασματικό τυπικό τονίζω ότι δεν υπάρχει αυτή η λογική, παρά μόνο στην περίπτωση που το πέρας μιάς ακολουθίας συμπίπτει χρονικά με την έναρξη της επομένης [π.χ. η ακολουθία του Νάρθηκα (ως Μεσονυκτικού) με τον Όρθρο].
2. Στο ασματικό τυπικό, όπως αυτό έφτασε σε μας από τα κείμενα του ΙΑ' και του ΙΕ' αι. μ.Χ., δεν γνωρίζω να υπάρχει η καθημερινή τέλεση των Ωρών, αν και υπάρχουν αρχαιότατες μαρτυρίες για 3ψαλμες Ώρες (Λόγος "Περί Παρθενίας" Μ. Αθανασίου). Η Α' και Θ' Ώρες δεν φαίνεται να υπάρχουν ως αυτόνομες ακολουθίες. Για την Α' τα πράγματα είναι θολά, αλλά για την Θ' φαίνεται ότι ετελείτο συναπτά με το Λυχνικό.
3. Η "Τριθέκτη" και η " Παννυχίς" δεν είναι μεν τακτές ακολουθίες με την έννοια της συνεχούς τελέσεώς των ολοχρονίς, αλλά έκτακτες με συγκεκριμένο χρόνο τελέσεως, όμως. Η Τριθέκτη στις νηστίσιμες ημέρες της Μ. Τεσσαρακοστής και η Παννυχίς την α' εβδομάδα (καθαρά) της Μ. Τεσσαρακοστής ωσαύτως. Είναι θα λέγαμε έκτακτες όσο έκτακτες είναι π.χ. οι Προηγιασμένες της Τεσσαρακοστής. Δεν τελούνται συνέχεια μεν, τελούνται δε σε απόλυτα καθορισμένες ημέρες.
Έχοντας ξεκαθαρίσει αυτά, θα ήθελα να ολοκληρώσω τον προβληματισμό μου στο θέμα.
Η έκτακτη τέλεση ορισμένων ακολουθιών του ασματικού τυπικού, έστω και υπό όρους, θα μπορούσε να αποσκοπεί σε δύο τινά (αν έχω καταλάβει καλά, δηλαδή):
1. Την σταδιακή αναβίωση του ασματικού τυπικού εν συνόλω. Εξήγησα λεπτομερώς γιατί κάτι τέτοιο δεν μπορεί κατά την γνώμη μου να γίνει. Επαναλαμβάνω συνοπτικά:
α. Δεν αφορούσε σε όλες τις Εκκλησίες, αλλά σε ελάχιστες, στα μεγαλύτερα λατρευτικά κέντρα της Ορθοδοξίας.
β. Διότι η Εκκλησία αποφάσισε αιτιολογημένα την κατάργησή του εδώ και πολλούς αιώνες, και οι λόγοι ήταν θεολογικοί.
γ. Δεν γνωρίζουμε ακριβώς τί ήταν και πώς ακριβώς ετελείτο. Η αναβίωσή του συνεπώς θα μπορούσε να περιλαμβάνει και υποκειμενικό στοιχείο, σε όσα σημεία πιθανόν να υπάρχουν κενά.
δ. Το ασματικό τυπικό απαιτεί πληθώρα τελετουργών και διακονητών.
ε. Συνεπώς, απαιτεί και μεγάλα έξοδα.
στ. Απαιτεί τέλεση ακολουθιών στην ώρα τους, με όλο το εκκλησίασμα εξ αρχής στην ακολουθία! (αυτό δεν το είχα πεί)
ζ. Έχει έντονο το στοιχείο της λιτανείας, το οποίο στα μεγάλα αστικά κέντρα γίνεται όλο και δυσκολότερο (και σπανιότερο) στην εφαρμογή.
2. Αν η έκτακτη τέλεση αυτών των ακολουθιών δεν αποσκοπεί στην σταδιακή αναβίωση εν συνόλω αυτού του τυπικού, τότε σε τί αποσκοπεί; Στην ποικιλία; Στην αναπαράσταση μιάς ξεχασμένης λατρείας;
Συγχωρέστε με που θα το πώ, αλλά αυτό για μένα σημαίνει "έκπτωση" της λατρείας!
Η λατρεία μας είναι ανάμνησις ίσως των γεγονότων της Θ. Οικονομίας και όχι αναπαράστασις αυτών. Η ανάμνηση απαιτεί θεολογική ακρίβεια και δογματική πληρότητα, η αναπαράσταση αποσκοπεί στην συγκινησιακή φόρτιση (π.χ. η έξοδος του Εσταυρωμένου την Μ. Πέμπτη, και η αποκαθήλωση την Μ. Παρασκευή).
Στην λατρεία μας τίποτα δεν είναι τυχαίο, τίποτα δεν είναι αυθόρμητο, τίποτα δεν γίνεται χωρίς θεολογικό υπόβαθρο. Η ποικιλία δεν είναι κάτι που επιδιώκεται στην λατρεία μας. Μάλλον την χαρακτηρίζει η στερεότυπη επανάληψη, η οποία συστηματοποιείται στο λεγόμενο "Τυπικό" της λατρείας. Η έκτακτη τέλεση ξεχασμένων ακολουθιών είναι τόσο άστοχη κατά την γνώμη μου, όσο άστοχη είναι η τέλεση π.χ. αγρυπνίας άνευ εορταζομένου αγίου σε μέρες που μας βολεύει (π.χ. "Στον Ναό μας κάνουμε αγρυπνία κάθε Παρασκευή προς Σάββατο" κ.α. παρόμοια, που είναι της μοδός τελευταία) απλά για να χαρούμε την αίσθηση της αγρυπνίας, και τα περίεργα ψαλσίματα που δεν ακούμε συχνά!
Συγχωρέστε με, αν στενοχώρησα ορισμένους με όσα έγραψα. Δεν έχω καθόλου τέτοια διάθεση. Πιθανόν, όμως, η διαφορετική προσέγγιση να ενοχλήσει.
Ευχαριστώ.