Εγκυκλοπαίδεια της αρχαίας ελληνικής μουσικής

[''Τον αυλητικό πυθικό νόμο απομιμήθηκαν κιθαριστές, που εισήγαγαν έναν κιθαριστικό νόμο πάνω στις ίδιες γραμμές. Ο Στράβων (Θ', 10, 421-422) μιλεί για έναν τέτοιο κιθαριστήριο πυθικό νόμο, διαιρεμένο στα ακόλουθα πέντε μέρη:
(α) ανάκρουσις ή άγκρουσις· εισαγωγή, προοίμιο
(β) άμπειρα· έναρξη του αγώνα·
(γ) κατακελευσμός (βλ. επάνω, β')· περιγραφή του αγώνα·
(δ) ίαμβοι και δάκτυλοι· θριαμβευτικός ύμνος για τη νίκη του θεού· και
(ε) σύριγγες· περιγραφή των συριγμάτων του δράκοντα που ξεψυχάει.'']

Strabo, Geography
Strab. 9.3.10

Στράβων, Θ', 10, 421-422)

[10] ἀγὼν δὲ ὁ μὲν ἀρχαῖος ἐν Δελφοῖς κιθαρῳδῶν ἐγενήθη παιᾶνα ᾀδόντων εἰς τὸν θεόν: ἔθηκαν δὲ Δελφοί: μετὰ δὲ τὸν Κρισαῖον πόλεμον οἱ Ἀμφικτύονες ἱππικὸν καὶ γυμνικὸν ἐπ᾽ Εὐρυλόχου διέταξαν στεφανίτην καὶ Πύθια ἐκάλεσαν. προσέθεσαν δὲ τοῖς κιθαρῳδοῖς αὐλητάς τε καὶ κιθαριστὰς χωρὶς ᾠδῆς, ἀποδώσοντάς τι μέλος ὃ καλεῖται νόμος Πυθικός. πέντε δ᾽ αὐτοῦ μέρη ἐστίν, ἄγκρουσις ἄμπειρα κατακελευσμὸς ἴαμβοι καὶ δάκτυλοι σύριγγες. ἐμελοποίησε μὲν οὖν Τιμοσθένης, ὁ ναύαρχος τοῦ δευτέρου Πτολεμαίου ὁ καὶ τοὺς λιμένας συντάξας ἐν δέκα βίβλοις. βούλεται δὲ τὸν ἀγῶνα τοῦ Ἀπόλλωνος τὸν πρὸς τὸν δράκοντα διὰ τοῦ μέλους ὑμνεῖν, ἄγκρουσιν μὲν τὸ προοίμιον δηλῶν, ἄμπειραν δὲ τὴν πρώτην κατάπειραν τοῦ ἀγῶνος, κατακελευσμὸν δὲ αὐτὸν τὸν ἀγῶνα, ἴαμβον δὲ καὶ δάκτυλον τὸν ἐπιπαιανισμὸν τὸν [γινόμενον] ἐπὶ τῇ νίκῃ μετὰ τοιούτων ῥυθμῶν, ὧν ὁ μὲν ὕμνοις ἐστὶν οἰκεῖος ὁ δ᾽ ἴαμβος κακισμοῖς, σύριγγας δὲ τὴν ἔκλειψιν τοῦ θηρίου, μιμουμένων ὡς ἂν καταστρέφοντος ἐσχάτους τινὰς συριγμούς. [11]

Strabo. ed. A. Meineke, Geographica. Leipzig: Teubner. 1877.

http://www.perseus.tufts.edu/hopper/text?doc=Perseus:text:1999.01.0197:book=9:chapter=3

Πυθοκλείδης, (περ. 535-472 π.Χ.)· αυλητής και σοφιστής από την Κέω (από όπου και η επωνυμία Κείος). Υπήρξε δάσκαλος του Αγαθοκλή και του Περικλή και ιδρυτής μιας σημαντικής αθηναϊκής μουσικής σχολής. Ο Πυθοκλείδης αναφέρεται από τον Πλάτωνα στον Πρωταγόρα (VIII, 316Ε) ανάμεσα στους σοφιστές που, όπως ο Αγαθοκλής και πολλοί άλλοι, "από φόβο για το φθόνο των άλλων, χρησιμοποιούσαν τη μουσική σαν πρόσχημα και παραπέτασμα" (βλ. το αρχαίο κείμενο στο λ. Αγαθοκλής ).
Ο Πυθοκλείδης εισήγαγε τη μιξολυδική αρμονία στην τραγωδία, μετασχηματίζοντας τη σαπφική μιξολυδική αρμονία (sol - sol) στην τραγική μιξολυδική (si - si).

Βλ. μιξολύδιος αρμονία.

http://www.musipedia.gr/

[''Ο Πυθοκλείδης αναφέρεται από τον Πλάτωνα στον Πρωταγόρα (VIII, 316Ε) ανάμεσα στους σοφιστές που, όπως ο Αγαθοκλής και πολλοί άλλοι, "από φόβο για το φθόνο των άλλων, χρησιμοποιούσαν τη μουσική σαν πρόσχημα και παραπέτασμα"'']

Plato, Protagoras
Plat. Prot. 316e

[316ε] Ἡρόδικος ὁ Σηλυμβριανός, τὸ δὲ ἀρχαῖον Μεγαρεύς: μουσικὴν δὲ Ἀγαθοκλῆς τε ὁ ὑμέτερος πρόσχημα ἐποιήσατο, μέγας ὢν σοφιστής, καὶ Πυθοκλείδης ὁ Κεῖος καὶ ἄλλοι πολλοί. οὗτοι πάντες, ὥσπερ λέγω, φοβηθέντες τὸν φθόνον ταῖς τέχναις ταύταις παραπετάσμασιν ἐχρήσαντο. ἐγὼ δὲ τούτοις

Plato. Platonis Opera, ed. John Burnet. Oxford University Press. 1903.

http://www.perseus.tufts.edu/hopper/text?doc=Perseus:text:1999.01.0177:text=Prot.:section=316e

Πυθόκριτος, περίφημος αυλητής του 6ου αι. π.Χ., από τη Σικυώνα. Ο Παυσανίας (ς', 14, 10) αναφέρει πως ο Πυθόκριτος, μετά τις νίκες του Σακάδα, διαγωνίστηκε στα Πύθια και κέρδισε έξι φορές συνέχεια το πρώτο βραβείο στην αυλητική . Επίσης, έπαιξε αυλό έξι φορές στους Ολυμπιακούς, κατά το αγώνισμα του πεντάθλου (βλ. λ. ενδρομή ).
Στη μνήμη του Πυθόκριτου στήθηκε στην Ολυμπία μια στήλη με την ακόλουθη επιγραφή: "Πυθοκρίτου του Καλλινίκου μναμα ταυλητά [όο]δε" (Αυτό είναι το μνημείο του αυλητή Πυθόκριτου, γιου του Καλλίνικου).

http://www.musipedia.gr/

[''Ο Παυσανίας (ς', 14, 10) αναφέρει πως ο Πυθόκριτος, μετά τις νίκες του Σακάδα, διαγωνίστηκε στα Πύθια και κέρδισε έξι φορές συνέχεια το πρώτο βραβείο στην αυλητική . Επίσης, έπαιξε αυλό έξι φορές στους Ολυμπιακούς, κατά το αγώνισμα του πεντάθλου (βλ. λ. ενδρομή ).
Στη μνήμη του Πυθόκριτου στήθηκε στην Ολυμπία μια στήλη με την ακόλουθη επιγραφή: "Πυθοκρίτου του Καλλινίκου μναμα ταυλητά [όο]δε" (Αυτό είναι το μνημείο του αυλητή Πυθόκριτου, γιου του Καλλίνικου).'']


Pausanias, Description of Greece
Paus. 6.14

Παυσανίας (ς', 14, 10)

τούτῳ Πυθικαὶ νῖκαι γεγόνασι τῷ ἀνδρὶ δευτέρῳ μετὰ Σακάδαν τὸν Ἀργεῖον: [10] Σακάδας μὲν γὰρ τὸν ἀγῶνα τὸν τεθέντα ὑπὸ Ἀμφικτυόνων οὐκ ὄντα πω στεφανίτην καὶ ἐπ᾽ ἐκείνῳ στεφανίτας δύο ἐνίκησε, Πυθόκριτος δὲ ὁ Σικυώνιος τὰς ἐφεξῆς τούτων πυθιάδας ἕξ, μόνος δὴ οὗτος αὐλητής: δῆλα δὲ ὅτι καὶ ἐν τῷ ἀγῶνι τῷ Ὀλυμπίασιν ἐπηύλησεν ἑξάκις τῷ πεντάθλῳ. Πυθοκρίτῳ μὲν γέγονεν ἀντὶ τούτων ἡ ἐν Ὀλυμπίᾳ στήλη καὶ ἐπίγραμμα ἐπ᾽ αὐτῇ,“Πυθοκρίτου
<τοῦ> Καλλινίκου μνᾶμα ταὐλητᾶ <τά>δε:
”ἀνέθεσαν δὲ καὶ τὸ κοινὸν τὸ Αἰτωλῶν Κύλωνα, ὃς [11] ἀπὸ τῆς Ἀριστοτίμου τυραννίδος ἠλευθέρωσεν Ἠλείους.

Pausanias. Pausaniae Graeciae Descriptio, 3 vols. Leipzig, Teubner. 1903.

http://www.perseus.tufts.edu/hopper/text?doc=Paus.+6.14&fromdoc=Perseus:text:1999.01.0159

http://hodoi.fltr.ucl.ac.be/concordances/pausanias_perieg_lv06/ligne05.cfm?numligne=15&mot=9695

πυκνόν, στη μουσική, το σύνολο των δύο μικρών διαστημάτων ενός τετραχόρδου, όταν ήταν μικρότερο από το υπόλοιπο του τετραχόρδου. Αυτό γίνεται στο εναρμόνιο γένος (παράδειγμα α') και στο χρωματικό γένος (β'):

[...]

Στο παράδειγμα α' το σύνολο των δύο μικρών διαστημάτων (mi - mi1/4 - fa) είναι ένα ημιτόνιο, ενώ το υπόλοιπο του τετραχόρδου (fa - la) είναι δύο τόνοι. Στο παράδειγμα β' το σύνολο των δύο μικρών διαστημάτων (mi - fa - fa δίεσ.) είναι ένας τόνος, ενώ το υπόλοιπο είναι ένας τόνος και μισός. Στο διατονικό γένος δεν υπάρχει πυκνόν, γιατί στο σύντονο διάτονο το σύνολο των δύο πρώτων διαστημάτων (mi - fa - sol, 1 1/2 τόνος) είναι μεγαλύτερο από το υπόλοιπο (sol - la, 1 τόνος), και στο μαλακό διάτονο το σύνολο των δύο μικρών διαστημάτων είναι ίσο σε μέγεθος με το υπόλοιπο (6/12 + 9/12 και 15/12· βλ. λ. διάτονον ).

Οι φθόγγοι που ήταν στο κατώτερο μέρος του πυκνού ονομάζονταν βαρύπυκνοι , στο μέσο, μεσόπυκνοι , και στο επάνω μέρος, οξύπυκνοι (βλ. τα λ.).
Οι φθόγγοι του τετραχόρδου που δεν έρχονταν σε καμιά σχέση με το πυκνό λέγονταν άπυκνοι, και ήταν οι τρεις ακόλουθοι: (α) ο προσλαμβανόμενος , (β) η νήτη
συνημμένων και (γ) η νήτη υπερβολαίων.
Πρβ. Αριστείδης Περί μουσ. 12 Mb· Κλεον. Εισαγ. 4· Βακχ. Εισαγ. 27, 32-34· Αλύπ. Εισαγ. 4· Ανών. (Bell. 62, 56)· Παχυμ. (Vincent Notices 391).
πυκνόν (επίθ.) διάστημα· ένα πολύ μικρό διάστημα. Ο Αριστείδης (ό.π. Mb 14, R.P.W.-I. 11) καθορίζει: "πυκνά [διαστήματα] μεν τα ελάχιστα, ως αι διέσεις, αραιά δε, τα μέγιστα, ως το δια τεσσάρων" (πυκνά [διαστήματα] είναι τα πιο μικρά, όπως οι διέσεις, και αραιά τα πιο μεγάλα, όπως η τετάρτη).

πυκνότης· η ιδιότητα του πυκνού· αντίθ. μανότης

http://www.musipedia.gr/

[''Ο Αριστείδης (ό.π. Mb 14, R.P.W.-I. 11) καθορίζει: "πυκνά [διαστήματα] μεν τα ελάχιστα, ως αι διέσεις, αραιά δε, τα μέγιστα, ως το δια τεσσάρων" (πυκνά [διαστήματα] είναι τα πιο μικρά, όπως οι διέσεις, και αραιά τα πιο μεγάλα, όπως η τετάρτη).'']

ΑΡΙΣΤΕΙΔΟΥ ΚΟΙΝΤΙΛΙΑΝΟΥ
ΠΕΡΙ ΜΟΥΣΙΚΗΣ ΠΡΩΤΟΝ

Αριστείδης , Mb 14, R.P.W.-I. 11

ἔτι τῶν διαστημάτων ἃ μέν ἐστιν
ἀραιά, ἃ δὲ πυκνά, πυκνὰ μὲν τὰ ἐλάχιστα, ὡς αἱ διέσεις,
ἀραιὰ δὲ τὰ μέγιστα, ὡς τὸ διὰ τεσσάρων.

ΑΡΙΣΤΕΙΔΟΥ ΚΟΙΝΤΙΛΙΑΝΟΥ
ΠΕΡΙ ΜΟΥΣΙΚΗΣ ΠΡΩΤΟΝ

Τούτων δὴ τῶν φθόγγων οἱ μέν εἰσιν ἑστῶτες, οἱ δὲ
φερόμενοι, καὶ οἱ μὲν βαρύπυκνοι, οἱ δὲ μεσόπυκνοι, οἱ
δὲ ὀξύπυκνοι, οἱ δὲ ἄπυκνοι. πυκνὸν μὲν οὖν ἐστι ποιὰ
τριῶν φθόγγων διάθεσις· καὶ βαρύπυκνοι μέν εἰσιν οἱ τὰς
πρώτας χώρας τοῦ πυκνοῦ κατέχοντες, μεσόπυκνοι δὲ
οἱ τὰς μέσας, ὀξύπυκνοι δὲ οἱ τὰς ἐσχάτας, ἄπυκνοι δὲ οἱ
τῆς κατὰ τὸ πυκνὸν τετραχόρδου διαθέσεως κατὰ μηδένα
κοινωνοῦντες τόπον. τούτων ἑστῶτες μέν εἰσιν οἵ τε ἄπυ-
κνοι καὶ οἱ βαρύπυκνοι, οἳ καὶ ὑπατοειδεῖς καλοῦνται, διὰ
τὸ μὴ δέχεσθαι ποικίλας τάσεις, φερόμενοι δὲ οἱ λοιποὶ
τούτων, διὰ τὸ ποτὲ μὲν ἐλάττω, ποτὲ δὲ μείζω δηλοῦν
διαστήματα κατὰ τὰς ποιὰς τῶν τετραχόρδων συνθέσεις.

Κλεωνείδης
Εισαγωγή αρμονική
Κλεον. Εισαγ. 4

τῶν δὲ ἑστώτων οἱ μέν εἰσι βαρύπυκνοι, οἱ δὲ
ἄπυκνοι καὶ περιέχοντες τὰ τέλεια συστήματα. βαρύ-
πυκνοι μὲν οὖν εἰσι πέντε οἵδε· ὑπάτη ὑπάτων, ὑπάτη
μέσων, μέση, παραμέση, νήτη διεζευγμένων. ἄπυκνοι δὲ
καὶ περιέχοντες τὰ τέλεια συστήματα οἱ λοιποὶ τρεῖς
οἵδε· προσλαμβανόμενος, νήτη συνημμένων, νήτη ὑπερ-
βολαίων.
τῶν δὲ κινουμένων οἱ μέν εἰσι μεσόπυκνοι, οἱ δὲ
ὀξύπυκνοι, οἱ δὲ διάτονοι. μεσόπυκνοι μὲν οὖν εἰσι
πέντε οἵδε· παρυπάτη ὑπάτων, παρυπάτη μέσων, τρίτη
συνημμένων, τρίτη διεζευγμένων, τρίτη ὑπερβολαίων.
ὀξύπυκνοι δὲ ὁμοίως κατὰ γένος πέντε, ἐν μὲν ἁρμονίᾳ
οἱ ἐναρμόνιοι, ἐν δὲ χρώματι οἱ χρωματικοί· τὸ γὰρ
διάτονον οὐ μετέχει πυκνοῦ.

Βακχ. Εισαγ. 27, 32-34·

http://www.archive.org/stream/musiciscriptore01jangoog#page/n399/mode/1up

Πυλάδης, (1ος αι. π.Χ./1ος αι. μ.Χ.)· περίφημος μίμος από την Κιλικία. Εισήγαγε στη Ρώμη, την εποχή του αυτοκράτορα Αυγούστου, ένα είδος παντομιμικής τέχνης στο ρωμαϊκό θέατρο (βλ. λ. Βάθυλλος ). Υπάρχουν και άλλοι μίμοι με το ίδιο όνομα.

http://www.musipedia.gr/

πυρρίχη, το πιο σημαντικό είδος (ή τάξη) πολεμικού χορού. Η πυρρίχη ήταν ένας μεγαλοπρεπής, γρήγορος, λαμπρός και εντυπωσιακός χορός· χορευόταν είτε από ένα πρόσωπο είτε από ένα ή περισσότερα ζεύγη χορευτών, που έφεραν πανοπλία (ασπίδα και δόρυ ή σπαθί) και μιμούνταν τις κινήσεις των πολεμιστών, σε επίθεση και σε άμυνα. Χορευόταν συνήθως στις δωρικές πολιτείες, κυρίως στη Λακωνία. Στη Σπάρτη χορευόταν από νέους, κατά την τελετή των Διόσκουρων (Κάστορα και Πολυδεύκη). Τον 6ο αιώνα π.Χ. εισάγεται και στην Αθήνα, στον εορτασμό των Παναθηναίων· στο χορό συμμετείχαν παιδιά, νέοι και άνδρες.
Σε νεότερα χρόνια η πυρρίχη εκφυλίστηκε σε χορό των συμποσίων· ο Ξενοφών (Ανάβασις ς', 1 και 12) αναφέρει πως, κατά τη διάρκεια ενός συμποσίου, μια ορχηστρίδα με ελαφριά ασπίδα χόρευε την πυρρίχη με ανάλαφρο τρόπο. Στην εποχή του Αθήναιου (2ος-3ος αι. μ.Χ.), η πυρρίχη χορευόταν ακόμα στη Λακωνία, αλλά ως προγύμνασμα για τον πόλεμο· "Όλοι οι άρρενες στη Σπάρτη μαθαίνουν να χορεύουν την πυρρίχη από την ηλικία των πέντε ετών. Η πυρρίχη στην Αθήνα, επειδή έχει διονυσιακό χαρακτήρα, είναι πιο ήπια, γιατί οι χορευτές τώρα φέρουν θύρσους (ραβδιά καλαμιού με φύλλα κισσού και αμπέλου), αντί σπαθιά και λαμπάδες" (ΙΔ', 631Α, 29).
Η ετυμολογία της λέξης πυρρίχη δεν έχει διασαφηνιστεί. Κατά τον Αριστόξενο (Αθήν. 630D), ο χορός αυτός ονομάστηκε πυρρίχη από έναν Λάκωνα (ή Κρητικό, κατά τον Πολυδεύκη , IV, 99) ήρωα ή χορευτή, ονομαζόμενο Πύρριχο· ο Αθήναιος προσθέτει πως κατά την εποχή του το όνομα Πύρριχος συνηθιζόταν ακόμα στη Λακωνία. ’λλοι συγγραφείς υποστηρίζουν ότι η λέξη παράγεται από τον Πύρρο, άλλο όνομα του Νεοπτόλεμου, γιου του Αχιλλέα, ο οποίος, σύμφωνα με μια παράδοση, υπήρξε ο πρώτος που χόρεψε την πυρρίχη, μετά τη νίκη του στη σύγκρουση με τον Ευρύπυλο, σύμμαχο των Τρώων. Σύμφωνα με μια άλλη υπόθεση, το όνομα προήλθε από τη λέξη "πυρά" (νεκρική πυρά), γιατί ο Αχιλλέας χόρεψε πρώτα την πυρρίχη γύρω από την πυρά, πάνω στην οποία κάηκε η σορός του φίλου του Πάτροκλου (πρβ. Drachmann Schol. Pind. Carm. II, 52 (σημ.)· Αριστοτ. απόσπ. 519).
Ο Πρόκλος (Χρηστομ.) αναφέρει πως "μερικοί αποδίδουν την επινόηση της πυρρίχης στους Κουρήτες· άλλοι στον Πύρρο, γιο του Αχιλλέα".
Η πυρρίχη είχε σημαντικό παιδευτικό χαρακτήρα, και γι' αυτό δινόταν ιδιαίτερη προσοχή στα τραγούδια που συνόδευαν το χορό. Αθήν. (ό.π.): "τακτέον δ' επί της πυρρίχης τα κάλλιστα μέλη και τους όρθιους ρυθμούς " (στην πυρρίχη έπρεπε να γίνεται χρήση των πιο ωραίων μελωδιών και των εξυψωτικών ρυθμών).
Η πυρρίχη συνοδευόταν από τραγούδια που τραγουδούσαν είτε οι χορευτές οι ίδιοι ή, συνηθέστερα, άλλοι εκτελεστές. πυρριχίζω· χορεύω την πυρρίχη.

Βλ. τα λ. υπόρχημα , τελεσιάς , χειρονομία.

http://www.musipedia.gr/

[''ο Ξενοφών (Ανάβασις ς', 1 και 12) αναφέρει πως, κατά τη διάρκεια ενός συμποσίου, μια ορχηστρίδα με ελαφριά ασπίδα χόρευε την πυρρίχη με ανάλαφρο τρόπο.'']

Xen. Anab. 6.1.12

Ξενοφών, Ανάβασις ς', 1 και 12

[12] ἐπὶ τούτοις ὁρῶν ὁ Μυσὸς ἐκπεπληγμένους αὐτούς, πείσας τῶν Ἀρκάδων τινὰ πεπαμένον ὀρχηστρίδα εἰσάγει σκευάσας ὡς ἐδύνατο κάλλιστα καὶ ἀσπίδα δοὺς κούφην αὐτῇ. ἡ δὲ ὠρχήσατο πυρρίχην ἐλαφρῶς.
[13] ἐνταῦθα κρότος ἦν πολύς, καὶ οἱ Παφλαγόνες ἤροντο εἰ καὶ γυναῖκες συνεμάχοντο αὐτοῖς. οἱ δ᾽ ἔλεγον ὅτι αὗται καὶ αἱ τρεψάμεναι εἶεν βασιλέα ἐκ τοῦ στρατοπέδου. τῇ μὲν νυκτὶ ταύτῃ τοῦτο τὸ τέλος ἐγένετο.

Xenophon. Xenophontis opera omnia, vol. 3. Oxford, Clarendon Press. 1904 (repr. 1961).

http://www.perseus.tufts.edu/hopper/text?doc=Perseus:text:1999.01.0201:book=6:chapter=1:section=13

[''Στην εποχή του Αθήναιου (2ος-3ος αι. μ.Χ.), η πυρρίχη χορευόταν ακόμα στη Λακωνία, αλλά ως προγύμνασμα για τον πόλεμο· "Όλοι οι άρρενες στη Σπάρτη μαθαίνουν να χορεύουν την πυρρίχη από την ηλικία των πέντε ετών. Η πυρρίχη στην Αθήνα, επειδή έχει διονυσιακό χαρακτήρα, είναι πιο ήπια, γιατί οι χορευτές τώρα φέρουν θύρσους (ραβδιά καλαμιού με φύλλα κισσού και αμπέλου), αντί σπαθιά και λαμπάδες" (ΙΔ', 631Α, 29). Η ετυμολογία της λέξης πυρρίχη δεν έχει διασαφηνιστεί. Κατά τον Αριστόξενο (Αθήν. 630D), ο χορός αυτός ονομάστηκε πυρρίχη από έναν Λάκωνα (ή Κρητικό, κατά τον Πολυδεύκη , IV, 99) ήρωα ή χορευτή, ονομαζόμενο Πύρριχο· ο Αθήναιος προσθέτει πως κατά την εποχή του το όνομα Πύρριχος συνηθιζόταν ακόμα στη Λακωνία. '']

Athénée de Naucratis, les Deipnosophistes, livre XIV

ΙΔ', 631Α, 29

τρεῖς δ΄ εἰσὶ τῆς σκηνικῆς ποιήσεως ὀρχήσεις, τραγική, κωμική, σατυρική. ὁμοίως δὲ καὶ τῆς λυρικῆς ποιήσεως τρεῖς, πυρρίχη, γυμνοπαιδική, ὑπορχηματική. καὶ ἐστὶν ὁμοία ἡ μὲν πυρρίχη τῇ σατυρικῇ· ἀμφότεραι γὰρ διὰ τάχους. πολεμικὴ δὲ δοκεῖ εἶναι ἡ πυρρίχη· ἔνοπλοι γὰρ αὐτὴν παῖδες ὀρχοῦνται. τάχους δὲ δεῖ τῷ πολέμῳ εἰς τὸ διώκειν καὶ εἰς τὸ ἡττωμένους ‘φεύγειν μηδὲ μένειν μηδ΄ αἰδεῖσθαι κακοὺς εἶναι’. ἡ δὲ γυμνοπαιδικὴ παρεμφερής ἐστι τῇ τραγικῇ ὀρχήσει, ἥτις ἐμμέλεια καλεῖται· ἐν ἑκατέρᾳ δὲ ὁρᾶται τὸ βαρὺ καὶ σεμνόν. ἡ δ΄ ὑπορχηματικὴ τῇ κωμικῇ οἰκειοῦται, ἥτις καλεῖται κόρδαξ· παιγνιώδεις δ΄ εἰσὶν ἀμφότεραι. (p.29) Ἀριστόξενος δέ φησι τὴν πυρρίχην ἀπὸ Πυρρίχου Λάκωνος τὸ γένος τὴν προσηγορίαν λαβεῖν· Λακωνικὸν δ΄ εἶναι μέχρι καὶ νῦν ὄνομα τὸν Πύρριχον. ἐμφανίζει δ΄ ἡ ὄρχησις πολεμικὴ οὖσα ὡς Λακεδαιμονίων τὸ εὕρημα.
[...]
ἡ δὲ πυρρίχη παρὰ μὲν τοῖς ἄλλοις Ἕλλησιν οὐκ ἔτι παραμένει· ἐκλιπούσης δὲ αὐτῆς συμβέβηκε καὶ τοὺς πολέμους καταλυθῆναι. παρὰ μόνοις δὲ Λακεδαιμονίοις διαμένει προγύμνασμα οὖσα τοῦ πολέμου· ἐκμανθάνουσί τε πάντες ἐν τῇ Σπάρτῃ ἀπὸ πέντε ἐτῶν πυρριχίζειν. ἡ δὲ καθ΄ ἡμᾶς πυρρίχη Διονυσιακή τις εἶναι δοκεῖ, ἐπιεικεστέρα οὖσα τῆς ἀρχαίας. ἔχουσι γὰρ οἱ ὀρχούμενοι θύρσους ἀντὶ δοράτων, προίενται δὲ ἐπ΄ ἀλλήλους καὶ νάρθηκας καὶ λαμπάδας φέρουσιν ὀρχοῦνταί τε τὰ περὶ τὸν Διόνυσον καὶ {τὰ περὶ} τοὺς Ἰνδοὺς ἔτι τε τὰ περὶ τὸν Πενθέα. τακτέον δὲ ἐπὶ τῆς πυρρίχης τὰ κάλλιστα μέλη καὶ τοὺς ὀρθίους ῥυθμούς. (p.30)

http://hodoi.fltr.ucl.ac.be/concordances/athenee_deipnosophistes_14/texte.htm

Πολυδεύκη , IV, 99

http://www.archive.org/stream/onomasticon01polluoft#page/n317/mode/1up

[''Ο Πρόκλος (Χρηστομ.) αναφέρει πως "μερικοί αποδίδουν την επινόηση της πυρρίχης στους Κουρήτες· άλλοι στον Πύρρο, γιο του Αχιλλέα".'']

BIBLIOTHÈQUE DE PHOTIUS
239 PROCLUS,
Cours de Littérature.

Πρόκλος, Χρηστομ.

Ὑπόρχημα δὲ τὸ μετ΄ ὀρχήσεως ᾀδόμενον μέλος ἐλέγετο· καὶ γὰρ οἱ παλαιοὶ τὴν <ὑπό> ἀντὶ τῆς <μετά> πολλάκις ἐλάμβανον. Εὑρέτας δὲ τούτων λέγουσιν οἱ μὲν Κουρῆτας, οἱ δὲ Πύρρον τὸν Ἀχιλλέως· ὅθεν καὶ πυρρίχην εἶδός τι ὀρχήσεως λέγουσιν.

http://remacle.org/bloodwolf/erudits/photius/proclus.htm

πυρρίχιος, ο χορός της πυρρίχης . Επίσης, ένας μετρικός πους αποτελούμενος από δύο βραχείες συλλαβές, U U· αλλιώς δίβραχυς ή ηγεμών.

http://www.musipedia.gr/

Early Greek alphabet on pottery in the National Archaeological Museum of Athens

ραπαύλης, και ραππαύλης· επίσης, ραπαταύλης· αυλητής που παίζει σε καλαμένιο αυλό . Η λέξη ράπα και ραπάτη σήμαινε το καλαμένιο στέλεχος των σιτηρών. Ο Αμερίας ο Μακεδόνας στο λεξικό του Γλώσσαι γράφει (πρβ. Αθήν. Δ', 176D-E, 78): "ώσπερ ούν τους τω καλάμω αυλούντας καλαμαύλας λέγουσι, νύν, ούτω και ραπαύλας, ως φησιν Αμερίας ο Μακεδών εν ταις Γλώσσαις, τους τη καλάμη αυλούντας" (όπως σήμερα λένε καλαμαΰλες εκείνους που παίζουν σε καλαμένιους αυλούς, έτσι και εκείνους που έπαιζαν σε αυλό από καλάμη (καλαμιά) τους έλεγαν ραπαύλες).
Στον Ευστάθιο (Παρεκβολαί εις την Ομήρου Ιλιάδα και Οδύσσειαν 1157, 39) η λέξη ραπαύλης παρουσιάζεται ως ραπταύλης.

Βλ. τα λ. κάλαμος και καλαμαύλης.

http://www.musipedia.gr/

[''Η λέξη ράπα και ραπάτη σήμαινε το καλαμένιο στέλεχος των σιτηρών. Ο Αμερίας ο Μακεδόνας στο λεξικό του Γλώσσαι γράφει (πρβ. Αθήν. Δ', 176D-E, 78): "ώσπερ ούν τους τω καλάμω αυλούντας καλαμαύλας λέγουσι, νύν, ούτω και ραπαύλας, ως φησιν Αμερίας ο Μακεδών εν ταις Γλώσσαις, τους τη καλάμη αυλούντας" (όπως σήμερα λένε καλαμαΰλες εκείνους που παίζουν σε καλαμένιους αυλούς, έτσι και εκείνους που έπαιζαν σε αυλό από καλάμη (καλαμιά) τους έλεγαν ραπαύλες).'']

ATHÉNÉE DE NAUCRATIS
Le Livre IV des Deipnosophistes

Αθήν. Δ', 176D-E

Οὐκ ἀγνοῶ δὲ ὅτι Ἀμερίας ὁ Μακεδὼν ἐν ταῖς Γλώσσαις τιτύρινόν φησι καλεῖσθαι τὸν μόναυλον. Ἴδε ἀπέχεις, καλὲ Οὐλπιανέ, καὶ τὸν τῆς φώτιγγος μνημονεύοντα· ὅτι δὲ ὁ μόναυλος ἦν ὁ νῦν καλούμενος καλαμαύλης σαφῶς παρίστησιν Ἡδύλος ἐν τοῖς ἐπιγράμμασιν οὑτωσὶ λέγων·

« 〈Τοῦτο〉 Θέων ὁ μόναυλος ὑπ΄ ἠρίον ὁ γλυκὺς οἰκεῖ
αὐλητής, μίμων ἡ ΄ν θυμέλῃσι Χάρις.
[176d] Τυφλὸς ὑπαὶ γήρως εἶχεν καὶ Σκίρπαλον υἱόν,
νήπιον ὅντ΄ ἐκάλει Σκίρπαλος Εὐπαλάμου,
ἤειδεν δ΄ αὐτοῦ τὰ γενέθλια· τοῦτο γὰρ εἶχεν,
πανμαρπᾶν ηδυσμα σημανέων.
Ηὔλει δὴ Γλαύκης μεμεθυσμένα παίγνια Μουσέων
ἢ τὸν ἐν ἀκρήτοις Βάτταλον ἡδυπότην
ἢ καὶ Κώταλον ἢ καὶ Πάκαλον. Ἀλλὰ Θέωνα
τὸν καλαμαυλήτην εἴπατε « χαῖρε Θέων. »

Ὥσπερ οὖν τοὺς τῷ καλάμῳ αὐλοῦντας καλαμαύλας λέγουσι νῦν, [176e] οὕτω καὶ ῥαππαύλας, ὥς φησιν Ἀμερίας ὁ Μακεδὼν ἐν ταῖς Γλώσσαις, τοὺς τῇ καλάμῃ αὐλοῦντας.

http://remacle.org/bloodwolf/erudits/athenee/livre4gr.htm