Εγκυκλοπαίδεια της αρχαίας ελληνικής μουσικής

πεντεκαιδεκάχορδον, σύστημα· το σύστημα, που αποτελείται από δεκαπέντε νότες, αλλιώς δίς διαπασών ή Σύστημα Τέλειον Μείζον (βλ. λ. σύστημα ).
Εμφανίζεται μετά την εποχή του Αριστόξενου , τον 3ο αι. π.Χ., και αποτελείται από τέσσερα τετράχορδα , συζευγμένα ανά δύο με μια διάζευξη στο μέσο (ανάμεσα στη μέση και την παραμέση ) και με τον προσλαμβανόμενο φθόγγο στο τέλος:

[...]

http://www.musipedia.gr/

περιάδω, τραγουδώ περπατώντας (γυρνώντας εδώ κι εκεί).

http://www.musipedia.gr/

περίοδος, το σύνολο δύο ή περισσότερων μερών ή προτάσεων ("κώλων") μιας μελωδίας.

Βλ. λ. κώλον .

http://www.musipedia.gr/

περισπώμενος, συλλαβή ή λέξη προφερόμενη με περισπώμενο τόνο. Περισπώμενος φθόγγος στην προσωδία
[του λόγου].

Βλ. τα λ. βαρύς, οξύς και τόνος

http://www.musipedia.gr/





.

περιστόμιον, Η δερμάτινη ταινία που οι αυλητές έβαζαν γύρω από το στόμα και τις παρειές (βλ. λ. φορβειά ).

http://www.musipedia.gr/

περιφερής, περιστρεφόμενος, κυκλικός, στρογγυλός. Στην περίπτωση της αγωγής (αγωγή περιφερής) η ανιούσα και κατιούσα μελωδική πορεία με συνεχή διαστήματα (δευτέρας).

Βλ. λ. αγωγή, 1γ.

http://www.musipedia.gr/

περιφορά, κυκλική κίνηση. Περιφορά διαστημάτων· περιοδική επανάληψη διαστημάτων. Κατά τον Αριστόξενο (Αρμ. Ι, 6, 21-24), ο Ερατοκλής "προσπάθησε, στην περίπτωση ενός συστήματος, σ' ένα γένος, να αριθμήσει τα σχήματα ή είδη της ογδόης και να τα καθορίσει μαθηματικά με την περιοδική επανάληψη των διαστημάτων" (τη περιφορά των διαστημάτων). Έτσι, ο Ερατοκλής, προχωρώντας με τις διάφορες διευθετήσεις που γίνονται αν αρχίσει κανείς κάθε οκτάχορδη αρμονία διαδοχικά από το mi, το fa, το sol κτλ., έφθασε εμπειρικά στην αρίθμηση των επτά διαφορετικών μορφών. Η μέθοδος αυτή επικρίνεται από τον Αριστόξενο (Ι, ό.π. 6, 25 κε.).

http://www.musipedia.gr/

[''Κατά τον Αριστόξενο (Αρμ. Ι, 6, 21-24), ο Ερατοκλής "προσπάθησε, στην περίπτωση ενός συστήματος, σ' ένα γένος, να αριθμήσει τα σχήματα ή είδη της ογδόης και να τα καθορίσει μαθηματικά με την περιοδική επανάληψη των διαστημάτων" (τη περιφορά των διαστημάτων). Έτσι, ο Ερατοκλής, προχωρώντας με τις διάφορες διευθετήσεις που γίνονται αν αρχίσει κανείς κάθε οκτάχορδη αρμονία διαδοχικά από το mi, το fa, το sol κτλ., έφθασε εμπειρικά στην αρίθμηση των επτά διαφορετικών μορφών. Η μέθοδος αυτή επικρίνεται από τον Αριστόξενο (Ι, ό.π. 6, 25 κε.).'']

Αρμονικά στοιχεία

Αριστόξενο,Αρμ. Ι, 6, 21-24

τῶν δ᾽ ἄλλων καθόλου μὲν καθάπερ ἔμπρο-
σθεν εἴπομεν οὐδεὶς ἧπται, ἑνὸς δὲ συστήματος Ἐρατοκλῆς
ἐπεχείρησε καθ᾽ ἓν γένος ἐξαριθμῆσαι τὰ σχήματα τοῦ
διὰ πασῶν ἀναποδείκτως τῇ περιφορᾷ τῶν διαστημάτων
δεικνύς, οὐ καταμαθὼν ὅτι μὴ προσαποδειχθέντων τῶν τε
τοῦ διὰ πέντε σχημάτων καὶ τῶν τοῦ διὰ τεσσάρων πρὸς
δὲ τούτοις καὶ τῆς συνθέσεως αὐτῶν τίς ποτ᾽ ἐστὶ καθ᾽ ἣν
ἐμμελῶς συντίθενται πολλαπλάσια τῶν ἑπτὰ συμβαίνειν
γίγνεσθαι δείκνυται·

περσικόν, είδος χορού περσικής προέλευσης. Στον Ξενοφώντα (Ανάβασις VI, 1, 10) διαβάζουμε: "τελικά [ο Μυσός] χόρεψε τον περσικό χορό χτυπώντας τις ελαφρές ασπίδες, και έκαμπτε τα γόνατα και ξανασηκωνόταν· και τα έκανε όλα αυτά με ρυθμό, με συνοδεία αυλού". Αριστοφ. (Θεσμοφοριάζουσαι 1175): "επαναφύσα περσικόν" (παίξε πάλι στον αυλό την περσική [χορευτική μελωδία]).

http://www.musipedia.gr/

[''Στον Ξενοφώντα (Ανάβασις VI, 1, 10) διαβάζουμε: "τελικά [ο Μυσός] χόρεψε τον περσικό χορό χτυπώντας τις ελαφρές ασπίδες, και έκαμπτε τα γόνατα και ξανασηκωνόταν· και τα έκανε όλα αυτά με ρυθμό, με συνοδεία αυλού".'']

Xenophon, Anabasis
Xen. Anab. 6.1.10

Ξενοφώντα, Ανάβασις VI, 1, 10

[10] τέλος δὲ τὸ περσικὸν ὠρχεῖτο κρούων τὰς πέλτας καὶ ὤκλαζε καὶ ἐξανίστατο: καὶ ταῦτα πάντα ἐν ῥυθμῷ ἐποίει πρὸς τὸν αὐλόν.

Xenophon. Xenophontis opera omnia, vol. 3. Oxford, Clarendon Press. 1904 (repr. 1961).

http://www.perseus.tufts.edu/hopper/text?doc=Xen.+Anab.+6.1.10&fromdoc=Perseus:text:1999.01.0201

πεττεία, επανάληψη της ίδιας νότας. Κλεον. (Εισαγ. 14): "πεττεία δε η εφ' ενός τόνου πολλάκις γιγνομένη πλήξις" (πεττεία είναι η κρούση [εκτέλεση, χτύπημα] μιας νότας επανειλημμένα):

[...]

Ο Αριστείδης (Περί μουσ. Mb 29, R.P.W.-I. 29) ονομάζει πεττεία μια μέθοδο της μελωδικής σύνθεσης (ένα από τα τρία είδη της χρήσης· βλ. λ. χρήσις ), με την οποία "μαθαίνουμε ποιες νότες να παραλείψουμε και ποιες να χρησιμοποιήσουμε. Και από ποια ν' αρχίσουμε και σε ποια να τελειώσουμε. Αυτό, επίσης, δημιουργεί ήθος".

http://www.musipedia.gr/

[''Κλεον. (Εισαγ. 14): "πεττεία δε η εφ' ενός τόνου πολλάκις γιγνομένη πλήξις" (πεττεία είναι η κρούση [εκτέλεση, χτύπημα] μιας νότας επανειλημμένα)'']

Κλεωνείδης
Εισαγωγή αρμονική
Κλεον., Εισαγ. 14

Μελοποιΐα ἐστὶ χρῆσις τῶν προειρημένων μερῶν
τῆς ἁρμονικῆς καὶ ὑποκειμένων δύναμιν ἐχόντων. δι᾽
ὧν δὲ μελοποιΐα ἐπιτελεῖται, δ ἐστιν· ἀγωγή, πλοκή, πετ-
τεία, τονή. ἀγωγὴ μὲν οὖν ἐστιν ἡ διὰ τῶν ἑξῆς φθόγ-
γων ὁδὸς τοῦ μέλους, πλοκὴ δὲ ἡ ἐναλλὰξ τῶν διαστη-
μάτων θέσις παράλληλος, πεττεία δὲ ἡ ἐφ᾽ ἑνὸς τόνου
πολλάκις γινομένη πλῆξις, τονὴ δὲ ἡ ἐπὶ πλείονα χρόνον
μονὴ κατὰ μίαν γινομένη προφορὰν τῆς φωνῆς.

[''Ο Αριστείδης (Περί μουσ. Mb 29, R.P.W.-I. 29) ονομάζει πεττεία μια μέθοδο της μελωδικής σύνθεσης (ένα από τα τρία είδη της χρήσης· βλ. λ. χρήσις χρήσις, κατά τον Αριστείδη Κοϊντιλιανό, ένα από τα τρία μέρη της μελοποιίας (λήψις, μίξις, χρήσις), κατά το οποίο η μελωδία συμπληρωνόταν ή τελειοποιούνταν. Κι αυτή διαιρούνταν σε τρία είδη: αγωγή, πεττία και πλοκή.), με την οποία "μαθαίνουμε ποιες νότες να παραλείψουμε και ποιες να χρησιμοποιήσουμε. Και από ποια ν' αρχίσουμε και σε ποια να τελειώσουμε. Αυτό, επίσης, δημιουργεί ήθος".'']

ΑΡΙΣΤΕΙΔΟΥ ΚΟΙΝΤΙΛΙΑΝΟΥ
ΠΕΡΙ ΜΟΥΣΙΚΗΣ ΠΡΩΤΟΝ

Αριστείδης, Περί μουσ. Mb 29, R.P.W.-I. 29

χρῆσις δὲ ἡ ποιὰ τῆς μελῳδίας ἀπεργασία.
ταύτης δὲ πάλιν εἴδη γ, ἀγωγή πεττεία πλοκή. ἀγωγῆς
μὲν οὖν εἴδη γ, εὐθεῖα ἀνακάμπτουσα περιφερής· εὐθεῖα
μὲν οὖν ἐστιν ἡ διὰ τῶν ἑξῆς φθόγγων τὴν ἐπίτασιν ποιου-
μένη, ἀνακάμπτουσα δὲ ἡ διὰ τῶν ἑπομένων ἀποτελοῦσα
τὴν βαρύτητα, περιφερὴς δὲ ἡ κατὰ συνημμένων μὲν ἐπι-
τείνουσα, κατὰ διεζευγμένων δ᾽ ἀνιεῖσα, ἢ ἐναντίως· αὕτη
δὲ κἀν ταῖς μεταβολαῖς θεωρεῖται. πλοκὴ δέ ἐστιν ἡ διὰ
τῶν ὑπερβατῶν διαστημάτων ἢ φθόγγων δύο ἢ καὶ
πλειόνων ἕνα προϊεμένη τόνον, ἤτοι τὰ βαρέα τούτων ἢ
τὰ ὀξύτερα προτάττουσα καὶ τὸ μέλος ἀπεργαζομένη.
πεττεία δέ, ᾗ γινώσκομεν τίνας μὲν τῶν φθόγγων ἀφε-
τέον, τίνας δὲ παραληπτέον καὶ ὁσάκις ἕκαστον αὐτῶν,
ἀπὸ τίνος τε ἀρκτέον καὶ εἰς ὃν καταληκτέον· αὕτη δὲ
καὶ τοῦ ἤθους γίνεται παραστατική.

πήκτις, και πηκτίς· 1. πολύ γνωστό έγχορδο όργανο. Ήταν στενά συνδεδεμένο με τη μάγαδι· όπως και η μάγαδις, ήταν ένα μεγάλο όργανο με 20 χορδές κουρδισμένες κατά ζεύγη, καθεμιά με την οκτάβα της. Ανήκε στα ψαλτικά όργανα [βλ. λ. ψαλτήριον ], που παίζονταν με γυμνά δάχτυλα, χωρίς πλήκτρο. Κατά τον Αριστόξενο και τον Μέναιχμο (Αθήν. ΙΔ', 535E, 37), "η πήκτις και η μάγαδις ήταν ένα και το αυτό όργανο".
H πήκτις είχε λυδική προέλευση, και η Σαπφώ θεωρούνταν η πρώτη που τη χρησιμοποίησε.
Ο παρωδός Σώπατρος αναφέρει στο έργο του Μυστάκου θητείον (κατ' άλλη έκδοση Μύσται) (G. Kaibel Com. Gr. Fr. 194, απόσπ. 11 και Αθήν. Δ', 183Β, 81): "πηκτίς δε Μούση γαυριώσα βαρβάρω δίχορδος εις την χείρα πως κατεστάθη;" (η δίχορδη πηκτίς, που καυχάται για τη βαρβαρική της μούσα, πώς βρέθηκε στα χέρια σου. Η πληροφορία αυτή από το απόσπασμα του Σώπατρου, ότι η πηκτίς ήταν δίχορδη, δεν επιβεβαιώνεται από άλλες πηγές· ίσως το νόημα να ήταν "διπλόχορδη" (με διπλές χορδές). Η πήκτις, ωστόσο, ανήκε μαζί με τη μάγαδι και τη σαμβύκη στα λεγόμενα πολύχορδα όργανα, που καταδίκαζε ο Πλάτων (Πολιτ. Γ', 399D) και ο Αριστόξενος (Αθήν. Δ', 182F, 80) αποκαλούσε έκφυλα, δηλ. ξένα.

2. ένα είδος ποιμενικής σύριγγας · Ησ.: "πηκτίδες και σύριγγες όργανα μουσικά".

http://www.musipedia.gr/

~~~~~~

Pēktis.

One of the more common and earlier terms for the Greek angular harp (see Magadis, and Trigōnon). The word appears a number of times in the Eastern Greek author Anacreon (fl 6th century BCE). Although the term itself is Greek (from pēgnuein, ‘to fasten’), the instrument is associated with the territory of Lydia by authors such as Pindar, Herodotus and Sophocles, and there is no reason to doubt that it came from that area.

See also Greece, §I, 5(iii)(b).
Bibliography

M. Maas and J.M. Snyder: Stringed Instruments of Ancient Greece (New Haven, CT, 1989), 147–9

M.L. West: Ancient Greek Music (Oxford, 1992), 71–2

T.J. Mathiesen: Apollo’s Lyre: Greek Music and Music Theory in Antiquity and the Middle Ages (Lincoln, NE, 1999), 272–5

James W. McKinnon

[''Κατά τον Αριστόξενο και τον Μέναιχμο (Αθήν. ΙΔ', 535E, 37), "η πήκτις και η μάγαδις ήταν ένα και το αυτό όργανο".'']

Athénée de Naucratis, les Deipnosophistes, livre XIV

Αθήν. ΙΔ', 535E, 37

ἀγνοεῖ δ΄ ὁ Ποσειδώνιος ὅτι ἀρχαῖόν ἐστιν ὄργανον ἡ μάγαδις, σαφῶς Πινδάρου λέγοντος τὸν Τέρπανδρον ἀντίφθογγον εὑρεῖν τῇ παρὰ Λυδοῖς πηκτίδι τὸν βάρβιτον· τόν ῥα Τέρπανδρός ποθ΄ ὁ Λέσβιος εὗρε πρῶτος ἐν δείπνοισι Λυδῶν ψαλμὸν ἀντίφθογγον ὑψηλᾶς ἀκούων πηκτίδος. πηκτὶς δὲ καὶ μάγαδις ταὐτόν, καθά φησιν ὁ Ἀριστόξενος καὶ Μέναιχμος ὁ Σικυώνιος ἐν τοῖς περὶ Τεχνιτῶν. καὶ τὴν Σαπφὼ δέ φησιν οὗτος, ἥτις ἐστὶν Ἀνακρέοντος πρεσβυτέρα, πρώτην χρήσασθαι τῇ πηκτίδι.

http://hodoi.fltr.ucl.ac.be/concordances/athenee_deipnosophistes_14/texte.htm

[''Ο παρωδός Σώπατρος αναφέρει στο έργο του Μυστάκου θητείον (κατ' άλλη έκδοση Μύσται) (G. Kaibel Com. Gr. Fr. 194, απόσπ. 11 και Αθήν. Δ', 183Β, 81): "πηκτίς δε Μούση γαυριώσα βαρβάρω δίχορδος εις την χείρα πως κατεστάθη;" (η δίχορδη πηκτίς, που καυχάται για τη βαρβαρική της μούσα, πώς βρέθηκε στα χέρια σου. Η πληροφορία αυτή από το απόσπασμα του Σώπατρου, ότι η πηκτίς ήταν δίχορδη, δεν επιβεβαιώνεται από άλλες πηγές· ίσως το νόημα να ήταν "διπλόχορδη" (με διπλές χορδές).'']

ATHÉNÉE DE NAUCRATIS
Le Livre IV des Deipnosophistes

Αθήν. Δ', 183Β, 81

Σώπατρος δ΄ ὁ παρῳδὸς ἐν τῷ ἐπιγραφομένῳ Μυστά〈κου θητίῳ〉 δίχορδον εἶναί φησι τὴν πηκτίδα λέγων οὕτως·

« Πηκτὶς δὲ Μούσῃ γαυριῶσα βαρβάρῳ
[183c] δίχορδος εἰς σὴν χεῖρά πως κατεστάθη. »

http://remacle.org/bloodwolf/erudits/athenee/livre4gr.htm

[''Η πήκτις, ωστόσο, ανήκε μαζί με τη μάγαδι και τη σαμβύκη στα λεγόμενα πολύχορδα όργανα, που καταδίκαζε ο Πλάτων (Πολιτ. Γ', 399D)'']

Plato, Republic

Πλάτων, Πολιτ. Γ', 399D

[399δ] πολύχορδα καὶ πολυαρμόνια, δημιουργοὺς οὐ θρέψομεν.
οὐ φαινόμεθα.

τί δέ; αὐλοποιοὺς ἢ αὐλητὰς παραδέξῃ εἰς τὴν πόλιν; ἢ οὐ τοῦτο πολυχορδότατον, καὶ αὐτὰ τὰ παναρμόνια αὐλοῦ τυγχάνει ὄντα μίμημα;

δῆλα δή, ἦ δ᾽ ὅς.

λύρα δή σοι, ἦν δ᾽ ἐγώ, καὶ κιθάρα λείπεται [καὶ] κατὰ πόλιν χρήσιμα: καὶ αὖ κατ᾽ ἀγροὺς τοῖς νομεῦσι σῦριγξ ἄν τις εἴη.

ὡς γοῦν, ἔφη, ὁ λόγος ἡμῖν σημαίνει.

Plato. Platonis Opera, ed. John Burnet. Oxford University Press. 1903.

http://www.perseus.tufts.edu/hopper/text?doc=Perseus:text:1999.01.0167:book=3:section=399d

ATHÉNÉE DE NAUCRATIS
Le Livre IV des Deipnosophistes

Αθήν. Δ', 182F, 80

Ἀριστόξενος δ΄ ἔκφυλα ὄργανα καλεῖ φοίνικας καὶ πηκτίδας καὶ μαγάδιδας σαμβύκας τε καὶ τρίγωνα καὶ κλεψιάμβους καὶ σκινδαψοὺς καὶ τὸ ἐννεάχορδον καλούμενον. Πλάτων δ΄ ἐν τρίτῳ Πολιτείας φησίν·

« Οὐκ ἄρα, ἦν δ΄ ἐγώ, πολυχορδίας γε οὐδὲ παναρμονίου ἡμῖν δεήσει ἐν ταῖς ᾠδαῖς τε καὶ μέλεσιν. Οὔ μοι, ἔφη, φαίνεται. [183] Τριγώνων ἄρα καὶ πηκτίδων καὶ πάντων ὀργάνων ὅσα πολύχορδα καὶ παναρμόνια ... »

http://remacle.org/bloodwolf/erudits/athenee/livre4gr.htm

πήληξ, έγχορδο όργανο της οικογένειας του ψαλτηρίου , αναφερόμενο από τον Πολυδεύκη (IV, 61): "και πήληξ δε ου μόνον ο της περικεφαλαίας λόφος, αλλά και όργανον τι ψαλτήριον" (και πήληξ δεν είναι μόνο η φούντα της περικεφαλαίας, αλλά και ένα ψαλτικό όργανο). Τίποτε άλλο δεν είναι γνωστό για το όργανο αυτό. Ο Th. Reinach υποθέτει ότι μπορεί να ήταν είδος άρπας (DAGR III2 (VI), 1451, στο λ. Lyra).

http://www.musipedia.gr/

[''Πολυδεύκη (IV, 61): "και πήληξ δε ου μόνον ο της περικεφαλαίας λόφος, αλλά και όργανον τι ψαλτήριον" (και πήληξ δεν είναι μόνο η φούντα της περικεφαλαίας, αλλά και ένα ψαλτικό όργανο). Τίποτε άλλο δεν είναι γνωστό για το όργανο αυτό.'']

Pollux, Onomasticon

Πολυδεύκη, IV, 61

http://www.archive.org/stream/onomasticon01polluoft#page/n307/mode/1up