Εγκυκλοπαίδεια της αρχαίας ελληνικής μουσικής

[''Ο Πολυδεύκης (IV, 81) λέει ότι "παρθένες συνήθιζαν να χορεύουν με συνοδεία παρθενίων αυλών".'']

Pollux, Onomasticon

Πολυδεύκης, IV, 81

http://www.archive.org/stream/onomasticon01polluoft#page/n312/mode/1up

παριαμβίς, σόλο κιθάρας με συνοδεία αυλού. Τις παριαμβίδες αναφέρει ο κωμικός ποιητής Επίχαρμος στο έργο του Περίαλλος (Αθήν. Δ', 183G, 81) με τα λόγια: "Σεμέλα δε χορεύει· και υπάδει σφιν σοφός κιθάρα παριαμβίδας· ά δε γεγάθει πυκινών κρεγμών ακροαζόμενα" (η Σεμέλη χορεύει και ένας επιδέξιος [δεξιοτέχνης] κιθαριστής παίζει γι' αυτούς παριαμβίδες με συνοδεία αυλού).
Σε μια πλατύτερη σημασία οι παριαμβίδες ήταν ένας κιθαριστήριος νόμος · Πολυδ. (IV, 83): "και παριαμβίδες νόμοι κιθαριστήριοι, οΐς και προσηύλουν" (και οι παριαμβίδες ήταν κιθαριστήριοι νόμοι με συνοδεία αυλού"). Βλ. επίσης τα λ. μηνίαμβος και έναυλος κιθάρισις.
Ένας άλλος όρος για την παριαμβίδα ήταν ιαμβίς (Ησύχ.).

http://www.musipedia.gr/

Τις παριαμβίδες αναφέρει ο κωμικός ποιητής Επίχαρμος στο έργο του Περίαλλος (Αθήν. Δ', 183G, 81) με τα λόγια: "Σεμέλα δε χορεύει· και υπάδει σφιν σοφός κιθάρα παριαμβίδας· ά δε γεγάθει πυκινών κρεγμών ακροαζόμενα" (η Σεμέλη χορεύει και ένας επιδέξιος [δεξιοτέχνης] κιθαριστής παίζει γι' αυτούς παριαμβίδες με συνοδεία αυλού).

ATHÉNÉE DE NAUCRATIS
Le Livre IV des Deipnosophistes

Αθήν. Δ', 183G, 81

Τῶν δὲ παριαμβίδων Ἐπίχαρμος ἐν Περιάλλῳ μνημονεύει οὕτως·

« Σεμέλα δὲ χορεύει·
καὶ ὑπᾴδει σφιν σοφὸς κιθάρᾳ παριαμβίδας· ἃ δὲ
γεγάθει
πυκινῶν κρεγμῶν ἀκροαζομένα. »

http://remacle.org/bloodwolf/erudits/athenee/livre4gr.htm

[''Πολυδ. (IV, 83): "και παριαμβίδες νόμοι κιθαριστήριοι, οΐς και προσηύλουν" (και οι παριαμβίδες ήταν κιθαριστήριοι νόμοι με συνοδεία αυλού").'']

Pollux, Onomasticon

Πολυδ.,IV, 83

http://www.archive.org/stream/onomasticon01polluoft#page/n313/mode/1up

[''Ένας άλλος όρος για την παριαμβίδα ήταν ιαμβίς (Ησύχ.).'']

Γλῶσσαι
Ελληνικό λεξικό
5ος αιώνας μ.Χ.

Ἡσύχιος Ἀλεξανδρεὺς

<ἰαμβίς>· Αἰσχύλος Θεωροῖς (fr. 81). τοῖς κιθαρί-
ζουσιν ὁ αὐλὸς συνῄει· καὶ αἱ τοιαῦται κιθαρίσεις ἐλέγοντο <παριαμβίδες> (Epich. fr. 109)

http://el.wikisource.org/wiki/Γλώσσαι/Ι

Πάριον, Χρονικόν ή Μάρμαρον· μια εξαιρετικά ενδιαφέρουσα ελληνική επιγραφή, γραμμένη στην αττική διάλεκτο από άγνωστο συγγραφέα, κατά την εποχή του άρχοντα Διόδμητου στην Αθήνα, το 264 ή 263 π.Χ.
Είναι ένας χρονολογικός πίνακας των πιο σημαντικών ιστορικών γεγονότων από την εποχή του Κέκροπα, του μυθικού πρώτου βασιλιά των Αθηνών, μέχρι του Διόδμητου, καθώς αναφέρεται στην αρχή της επιγραφής ("Από Κέκροπος του πρώτου βασιλεύσαντος Αθηνών είως... Αθήνησιν δε Διόδμητου"). Περιέχει, ανάμεσα σε άλλα, σε χρονολογική σειρά, σημαντικά γεγονότα σχετικά με την ιστορία και εξέλιξη της λογοτεχνίας, της μουσικής και του δράματος, την καθιέρωση των εθνικών αγώνων, των ποιητικών και μουσικών διαγωνισμών με τα ονόματα των νικητών και των πιο αξιόλογων ανδρών των γραμμάτων και της μουσικής.

Το Πάριο Χρονικό βρέθηκε τον 16ο αι. μ.Χ. πάνω σε μια κολοβωμένη στήλη στη νήσο Πάρο (από όπου και το όνομά του)· μεταφέρθηκε στη Σμύρνη από τον κόμη του Arundel το 1627 και κατόπι στο Λονδίνο, όπου τοποθετήθηκε πρώτα στους κήπους του Henry Howard, συγγενή του Arundel. Η στήλη έγινε γνωστή ως το Μάρμαρο ’ρουντελ· το 1667 προσφέρθηκε στο Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης, όπου μεταφέρθηκε τελικά.
Δημοσιεύτηκε πρώτα στο Λονδίνο από τον John Selden το 1628 (Marmora Arundelliana· Johannes Seldenus, σχ. 4ο). Έκτοτε δημοσιεύτηκε αρκετές φορές: από τους Prideaux (Οξφόρδη 1676), Μ. Maittaire (Λονδίνο 1732), J. Baumgarten (με γερμανική μετάφραση, 1747), Christian Wagner (1790), Α. Boeckh (1843, στο Corpus Inscriptionum Graecarurn, τόμ. II, σ. 293 κε.), C. Muller (στα FHG, Παρίσι 1853, τόμ. Ι, σ. 535 κε.), Johannes Flach (Tubingen, 1884) και, ίσως η πιο ενδιαφέρουσα και πιο πλήρης έκδοση, από τον Felix Jacoby (Βερολίνο 1904) με σχόλια και ένα χρονολογικό κανόνα· αυτή η τελευταία έκδοση περιλαμβάνει ως Μέρος Β' και τα τελευταία αποσπάσματα του Χρονικού, που βρέθηκαν από τον Α. Wilhelm το 1897.
Η Στήλη του Πανεπιστημίου της Οξφόρδης περιέχει 93 στίχους, που καλύπτουν την περίοδο από τον Κέκροπα ως τον Καλλίστρατο (355/4 π.Χ.)· τα επόμενα αποσπάσματα περιέχουν άλλους 34 στίχους, που καλύπτουν την περίοδο 336 π.Χ. (εποχή του Πυθόδηλου) ως το 299/8 (εποχή του Ευκτήμονα).
Πρβ. F. Jacoby, Das Marmor Parium, Βερολίνο 1904 (Α' μέρος, σσ. 3-20, Β' μέρος σσ. 20-24).
Οι στίχοι δεν έχουν πλήρως διατηρηθεί και στα δύο μέρη.

http://www.musipedia.gr/

πάροδος, (α) καθεμιά από τις δύο πλαϊνές εισόδους του αρχαίου θεάτρου, που οδηγούσαν στην ορχήστρα·
(β) η πρώτη είσοδος του χορού μέσα από τις παρόδους. Πολυδ. (IV, 108): "και η μεν είσοδος του χορού πάροδος καλείται".
(γ) συνεκδοχικά, το πρώτο χορικό που τραγουδούσε ο χορός κατά την είσοδό του από την πλαϊνή διάβαση· Αριστοτ. (Ποιητική 1452Β, 12): "χορικού δε πάροδος μεν η πρώτη λέξις όλη" (πάροδος είναι το όλο του πρώτου χορικού τραγουδιού).
Η δεύτερη είσοδος του χορού μετά την έξοδο (μετάσταση) ονομαζόταν επιπάροδος· έτσι ονομαζόταν και το χορικό που τραγουδούσε ο χορός κατά τη δεύτερη είσοδο.

Πρβ. Πολυδ. (IV, 108) και λ. εξόδιον.

http://www.musipedia.gr/

[''Πολυδ. (IV, 108): "και η μεν είσοδος του χορού πάροδος καλείται".'']

Pollux, Onomasticon

Πολυδ., IV, 108

http://www.archive.org/stream/onomasticon01polluoft#page/n320/mode/1up

[''Αριστοτ. (Ποιητική 1452Β, 12): "χορικού δε πάροδος μεν η πρώτη λέξις όλη" (πάροδος είναι το όλο του πρώτου χορικού τραγουδιού).'']

Aristotle, Poetics
Aristot. Poet. 1452b

Αριστοτ., Ποιητική 1452Β, 12

μέρη δὲ τραγῳδίας οἷς μὲν ὡς εἴδεσι δεῖ χρῆσθαι [15] πρότερον εἴπομεν, κατὰ δὲ τὸ ποσὸν καὶ εἰς ἃ διαιρεῖται κεχωρισμένα τάδε ἐστίν, πρόλογος ἐπεισόδιον ἔξοδος χορικόν, καὶ τούτου τὸ μὲν πάροδος τὸ δὲ στάσιμον, κοινὰ μὲν ἁπάντων ταῦτα, ἴδια δὲ τὰ ἀπὸ τῆς σκηνῆς καὶ κομμοί.
ἔστιν δὲ πρόλογος μὲν μέρος ὅλον τραγῳδίας τὸ πρὸ χοροῦ [20] παρόδου, ἐπεισόδιον δὲ μέρος ὅλον τραγῳδίας τὸ μεταξὺ ὅλων χορικῶν μελῶν, ἔξοδος δὲ μέρος ὅλον τραγῳδίας μεθ᾽ ὃ οὐκ ἔστι χοροῦ μέλος: χορικοῦ δὲ πάροδος μὲν ἡ πρώτη λέξις ὅλη χοροῦ, στάσιμον δὲ μέλος χοροῦ τὸ ἄνευ ἀναπαίστου καὶ τροχαίου, κομμὸς δὲ θρῆνος κοινὸς χοροῦ καὶ [25] ἀπὸ σκηνῆς. μέρη δὲ τραγῳδίας οἷς μὲν <ὡς εἴδεσι> δεῖ χρῆσθαι πρότερον εἴπαμεν, κατὰ δὲ τὸ ποσὸν καὶ εἰς ἃ διαιρεῖται κεχωρισμένα ταῦτ᾽ ἐστίν.

http://www.perseus.tufts.edu/hopper/text?doc=Aristot.+Poet.+1452b&fromdoc=Perseus:text:1999.01.0055

παρυπάτη, η νότα και η χορδή που βρίσκεται μία δευτέρα πιο πάνω από την υπάτη (παρά την υπάτη). Υπήρχαν δύο παρυπάτες: η παρυπάτη υπατών (do) και η παρυπάτη μέσων (fa). Πρβ. και λ. ονομασία . Η παρυπάτη διατηρεί το όνομά της σε όλα τα γένη.

http://www.musipedia.gr/

Παρυπατοειδής, φθόγγος· φθόγγος που ηχεί όπως η παρυπάτη, επίσης ο ήχος που παράγει η χορδή παρυπάτη. Ο Βακχείος (Εισ. 43) γράφει: "παρυπατοειδής είναι ο μεσαίος [φθόγγος] του πυκνού "· και ο Αριστείδης (Περί μουσ, 12 Mb): "των φερομένων οι μεν παρυπατοειδείς, οι δε λιχανοειδείς" (από τους κινητούς φθόγγους [δηλ. τους φθόγγους που άλλαζαν, τους εσωτερικούς των τετραχόρδων], άλλοι είναι παρυπατοειδείς [do, fa] και άλλοι λιχανοειδείς [re, sol]).

http://www.musipedia.gr/

[''Ο Βακχείος (Εισ. 43) γράφει: "παρυπατοειδής είναι ο μεσαίος [φθόγγος] του πυκνού "·'']

Βακχείος, Εισ. 43

http://www.archive.org/stream/musiciscriptore01jangoog#page/n403/mode/1up

Αριστείδης (Περί μουσ, 12 Mb): "των φερομένων οι μεν παρυπατοειδείς, οι δε λιχανοειδείς" (από τους κινητούς φθόγγους [δηλ. τους φθόγγους που άλλαζαν, τους εσωτερικούς των τετραχόρδων], άλλοι είναι παρυπατοειδείς [do, fa] και άλλοι λιχανοειδείς [re, sol]).

ΑΡΙΣΤΕΙΔΟΥ ΚΟΙΝΤΙΛΙΑΝΟΥ
ΠΕΡΙ ΜΟΥΣΙΚΗΣ ΠΡΩΤΟΝ

Αριστείδης, Περί μουσ, 12 Mb

τούτων ἑστῶτες μέν εἰσιν οἵ τε ἄπυ-
κνοι καὶ οἱ βαρύπυκνοι, οἳ καὶ ὑπατοειδεῖς καλοῦνται, διὰ
τὸ μὴ δέχεσθαι ποικίλας τάσεις, φερόμενοι δὲ οἱ λοιποὶ
τούτων, διὰ τὸ ποτὲ μὲν ἐλάττω, ποτὲ δὲ μείζω δηλοῦν
διαστήματα κατὰ τὰς ποιὰς τῶν τετραχόρδων συνθέσεις.
τούτων δὲ τῶν φερομένων οἱ μὲν παρυπατοειδεῖς, οἱ δὲ
λιχανοειδεῖς καλοῦνται.

Παχυμέρης, Γεώργιος (1242-1310 μ.Χ.)· Βυζαντινός συγγραφέας, ιστορικός και θεωρητικός, γεννημένος στη Νίκαια της Βιθυνίας (Μ. Ασία). Σπούδασε στην Κωνσταντινούπολη και πήρε το ιερατικό σχήμα· έφτασε σε υψηλά αξιώματα, πολιτικά και εκκλησιαστικά. Πέθανε στην Κωνσταντινούπολη. Υπήρξε βιογράφος του Μιχαήλ Παλαιολόγου και ανάμεσα στα βιβλία του είναι και ένα Περί αρμονικής ήγουν περί μουσικής. Δημοσιεύτηκε για πρώτη φορά από τον Α. J. Η. Vincent, (Notices 401-552). Σε αυτό το σημαντικό βιβλίο, διαιρεμένο σε 32 κεφάλαια, ο Παχυμέρης μιλεί λεπτομερειακά για την αρχαία ελληνική μουσική (αρμονική, συστήματα, γένη, χρόαι, ήθος κτλ.).
Ο Παχυμέρης θεωρείται από τον Vincent ο κρίκος που ενώνει την ελληνική αρχαιότητα με τους νεότερους χρόνους· αυτός είναι και ο κύριος λόγος για τον οποίο ο Σόλων Μιχαηλίδης έχει περιελάβει το όνομά του στην εγκυκλοπαίδεια της αρχαίας ελληνικής μουσικής.

Άλλη βιβλιογραφία :
Paul Tannery, Quadrivium de Georges Pachymere ou Σύνταγμα των τεσσάρων μαθημάτων: αριθμητικής, μουσικής, γεωμετρίας και αστρονομίας. Texte revise et etabli par le Rev. P. E. Stephanou, σσ. CΙΙ, 456. Citta del Vaticano, 80. Studi e testi, τόμ. 94.
Ελπίδιος Στεφάνου· βλ. πιο πάνω P. Tannery.

http://www.musipedia.gr/

παχύς, στη μουσική, μεταφορικά, βαρύς, τραχύς, ογκώδης (ήχος)· αντίθετο, λεπτός. Πτολεμαίος (Αρμον. Ι, 3): "παχείς ψόφοι" (πυκνοί, ογκώδεις ήχοι)· παχύτης· πυκνότητα ήχου· Πτολεμαίος (ό.π.): "δια την της παχύτητος ή λεπτότητος ποιότητα".

http://www.musipedia.gr/

[''Πτολεμαίος (Αρμον. Ι, 3): "παχείς ψόφοι" (πυκνοί, ογκώδεις ήχοι)· παχύτης· πυκνότητα ήχου· Πτολεμαίος (ό.π.): "δια την της παχύτητος ή λεπτότητος ποιότητα".'']

Πτολεμαίος, Αρμον. Ι, 3

ἡ δὲ παρὰ τὰ δι᾽ ὧν αἱ πληγαὶ παραλλαγὴ λαμβάνεται μὲν ἐνταῦθα παρὰ τὰς
πρώτας τοῦ σώματος συστάσεις, τουτέστι δι᾽ ἃς μανόν ἐστιν ἕκαστον ἢ
πυκνὸν καὶ λεπτὸν ἢ παχύ, καὶ λεῖον ἢ τραχύ, καὶ ἔτι παρὰ τὰ σχήματα.
τί γὰρ ταῖς παθητικωτέραις ποιότησιν, ἀτμοῖς λέγω καὶ χυμοῖς καὶ
χρώμασι, κοινὸν πρὸς πληγήν; περιποιεῖ δὲ διὰ μὲν τοῦ σχήματος ἐπὶ
μὲν τῶν τὸ τοιοῦτον ἐπιδεχομένων, οἷον τῶν γλωσσῶν καὶ τῶν στομάτων,
σχηματισμοὺς ὥσπερ τινὰς νόμους τοῖς ψόφοις, παρ᾽ οὓς ὀνοματοποιοῦν-
ται πάταγοι καὶ δοῦποι καὶ φωναὶ καὶ κλαγγαὶ καὶ μύρια ὅσα τοιαῦτα,
μιμουμένων ἡμῶν ἑκάστους τῶν σχηματισμῶν τῷ λογικώτατον καὶ
τεχνικώτατον ἡγεμονικὸν ἔχειν τὸν ἄνθρωπον· διὰ δὲ τὴν τῆς λειότητος
ἢ τραχύτητος ποιότητα μόνην πάλιν, καθ᾽ ἣν ὁμωνύμως λέγονται λεῖοί
τινες ἢ τραχεῖς, ὅτι καὶ αὗται ποιότητές εἰσι κυρίως· διὰ δὲ τῆς μανότητος
ἢ πυκνότητος καὶ τῆς παχύτητος ἢ λεπτότητος ποιότητας, καθ᾽ ἃς
πάλιν ὁμωνύμως λέγομέν τινας ψόφους πυκνοὺς ἢ χαυνούς, καὶ παχεῖς
ἢ ἰσχνοὺς καὶ ἔτι βαρύτητας ἐνταῦθα καὶ ὀξύτητας, ὅτι καὶ τῶν εἰρημένων
συστάσεων ἑκατέρα ποιότης οὖσα παρὰ τὸ ποσὸν γέγονε τῆς οὐσίας.
πυκνότερον γάρ ἐστι τὸ ἐν ἴσῳ ὄγκῳ πλείονα ἔχον οὐσίαν, καὶ παχύτερον
τῶν ὁμοιοσυστάτων τὸ ἐν ἴσῳ μήκει πλείονα ἔχον οὐσίαν. καὶ ἔστι τοῦ
μὲν ὀξυτέρου περιποιητικὰ τὸ πυκνότερον καὶ τὸ λεπτότερον, τοῦ δὲ
βαρυτέρου τὸ μανότερον καὶ τὸ παχύτερον. ἤδη δὲ καὶ ἐν τοῖς ἄλλοις
τὸ ὀξύτερον τῷ λεπτότερον εἶναι λέγεται τὸ τοιοῦτον, ὥσπερ καὶ τὸ
ἀμβλύτερον τῷ παχύτερον. πλήττει γὰρ ἀθρούστερον τὰ μὲν λεπτότερα
παρὰ τὸ θᾶττον διικνεῖσθαι δύνασθαι, τὰ δὲ πυκνότερα παρὰ τὸ μᾶλλον,
καὶ διὰ τοῦτο χαλκός τε ξύλου ψόφον ὀξύτερον ποιεῖ καὶ χορδὴ λίνου,
πυκνότερα γάρ, τῶν τε ὁμοιοπύκνων καὶ ἴσων χαλκῶν ὁ λεπτότερος
καὶ τῶν ὁμοιοπύκνων καὶ ἴσων χορδῶν ἡ ἰσχνοτέρα καὶ τὰ κοῖλα τῶν
ναστῶν, καὶ πάλιν αὖ τῶν ἀρτηριῶν αἱ πυκνότεραι καὶ λεπτότεραι ὀξυ-
τονώτεραι. τούτων δὲ ἕκαστον οὐ δι᾽ αὐτὸ τὸ πυκνὸν ἢ λεπτὸν κυρίως
ἀλλὰ διὰ τὸ εὔτονον, ὅτι τοῖς μὲν τοιούτοις εὐτονωτέροις εἶναι συμβέ-
βηκεν, τὸ δὲ εὐτονώτερον ἐν ταῖς πληγαῖς γίνεται σφοδρότερον, τοῦτο
δὲ ἀθρούστερον, τοῦτο δ᾽ ὀξύτερον. διὸ κἂν ἄλλως τι ᾖ εὐτονώτερον,
οἷον ὡς σκληρότερον ἢ ὡς ὅλως μεῖζον, ὀξύτερον ποιεῖ ψόφον, κρατούσης
ἐφ᾽ ὧν ἀμφοτέρων ὑπάρχει τι τοῦ ὁμοίου ποιητικὸν τῆς κατὰ τὸν ἕτερον
λόγον ὑπεροχῆς, ὡς ὅταν ὁ χαλκὸς τοῦ μολίβδου ποιῇ ψόφον ὀξύτερον,
ἐπειδὴ μᾶλλόν ἐστιν αὐτοῦ σκληρότερος ἢ οὗτος ἐκείνου ἐστὶ πυκνό-
τερος. καὶ πάλιν ὁ μεῖζον εἰ τύχοι καὶ παχύτερος χαλκὸς τοῦ ἐλάττο-
νος καὶ λεπτοτέρου ποιεῖ ψόφον ὀξύτερον, ὅταν ὁ κατὰ μέγεθος λόγος
μείζων ᾖ τοῦ κατὰ τὸ πάχος.

πείρα, έτσι λεγόταν το πρώτο μέρος του πυθικού νόμου , το εισαγωγικό μέρος, κατά το οποίο "ο θεός εξετάζει τον τόπο αν είναι κατάλληλος για τον αγώνα" με το δράκοντα.

http://www.musipedia.gr/

πεντάσημος, χρόνος αποτελούμενος από πέντε χρονικές μονάδες· βλ. λ. χρόνος.

http://www.musipedia.gr/

πεντάχορδον, ένα πεντάχορδο όργανο, μνημονευόμενο από τον Πολυδεύκη (IV, 60), ο οποίος λέει: "πεντάχορδον, Σκυθών μεν το εύρημα, καθήπτο δε ιμάσιν ωμοβοΐνοις· αιγών δε χηλαί τα πλήκτρα" (ήταν σκυθικής προέλευσης, κρεμόταν με βοδινά δερμάτινα λουριά και παιζόταν με πλήκτρα από χηλές αιγών).

http://www.musipedia.gr/

[''ένα πεντάχορδο όργανο, μνημονευόμενο από τον Πολυδεύκη (IV, 60), ο οποίος λέει: "πεντάχορδον, Σκυθών μεν το εύρημα, καθήπτο δε ιμάσιν ωμοβοΐνοις· αιγών δε χηλαί τα πλήκτρα" (ήταν σκυθικής προέλευσης, κρεμόταν με βοδινά δερμάτινα λουριά και παιζόταν με πλήκτρα από χηλές αιγών).'']

Pollux, Onomasticon

Πολυδεύκη, IV, 60

http://www.archive.org/stream/onomasticon01polluoft#page/n307/mode/1up