μουσική, η λέξη μουσική εμφανίζεται για πρώτη φορά τον 5ο αι. π.Χ. σε κείμενα που έχουν διασωθεί ως σήμερα και είναι τα ακόλουθα κατά χρονολογική σειρά:
(α) Πίνδαρος, πρώτος Ολυμπιόνικος (αφιερωμένος στον Ιέρωνα, τύραννο των Συρακουσών, 477-467)· γράφτηκε το 476 π.Χ.· αντιστροφή Α', στ. 14-15 (PLG Ι, 15): "αγλαΐζεται δε και μουσικάς εν αώτω" ([ο Ιέρων] τέρπεται [στολίζεται] με το άνθος της μουσικής).
(β) Πίνδαρος, Ύμνος (PLG Ι, 288, απόσπ. 9): "...του θεού άκουσε Κάδμος μουσικάν ορθάν επιδεικνυμένου" (ο Κάδμος άκουσε το θεό [Απόλλωνα] να επιδεικνύει [να εκτελεί] εξυψωτική μουσική). Βλ. και Πλούτ. Περί του μη χρήν έμμετρα νυν την Πυθίαν 6, 397Β.
(γ) Ηρόδοτος, Ιστορίαι (ς', 129): "οι μνηστήρες έριν είχον αμφί τε μουσική" (οι μνηστήρες ανταγωνίζονταν στη μουσική).
(δ) Θουκυδίδης, Ιστορίαι (Γ', 104): "Ότι και μουσικής αγών ήν..." (στη Δήλο).
Με τον όρο μουσική οι αρχαίοι Έλληνες εννοούσαν, για μια μακρά περίοδο, το σύνολο των πνευματικών και διανοητικών επιδόσεων, ειδικά στην τέχνη (κάθε τέχνη υπό την προστασία των Μουσών ), τις καλές τέχνες και τα γράμματα, και ακόμα ιδιαίτερα τη λυρική ποίηση, δηλ. ποίηση με μουσική (μέλος). Όπως λέει ο Πλάτων (Πολιτ. Β', 376D-Ε), για ό,τι αφορούσε το σώμα ήταν η γυμναστική, ενώ για ό,τι αφορούσε την ψυχή ήταν η μουσική ("Έστι δε που η μεν επί σώματι γυμναστική, η δ' επί ψυχή μουσική").
Ο όρος μουσική, με τη σημασία που δίνουμε σ' αυτόν σήμερα, ως ανεξάρτητη τέχνη χωρισμένη από την ποίηση, γενικεύτηκε τον 4ο αι. π.Χ. Πριν από την εποχή αυτή κανένας ειδικός όρος για τη μουσική δε χρησιμοποιούνταν. Για την οργανική μουσική συναντούμε τους όρους κρούματα
, αύλησις , κιθάρισις κτλ. Επίσης, στη θέση του όρου μουσικός συναντούμε τους όρους αυλητής , κιθαριστής κτλ.
Τον 5ο αι. π.Χ. η μουσική εξελίχτηκε σταθερά ως ανεξάρτητη τέχνη· η κατασκευή και η τεχνική του αυλού και της λύρας-κιθάρας είχαν προοδεύσει σημαντικά (βλ. λ. αυλοποιία και λύρα ). Αξιόλογοι εκτελεστές και καινοτόμοι εμφανίστηκαν σε αυτόν τον αιώνα και η μελέτη της θεωρίας της μουσικής πήρε την επιστημονική της βάση.
Ο πρώτος που επιχείρησε μια κατάταξη των κλάδων της μουσικής παιδείας ήταν, πιθανόν, ο Λάσος ο Ερμιονέας τον 6ο αι. π.Χ. Ο Λάσος διαίρεσε τη μουσική σε τρία μέρη: το τεχνικό (υλικόν), το πρακτικό (πρακτικόν) και το εκτελεστικό (εξαγγελτικόν)· το καθένα από αυτά χωριζόταν σε τρεις υποδιαιρέσεις (πρβ. Gev. Ι, 69-70). Πολλοί άλλοι επιχείρησαν μια κατάταξη όλων των κλάδων της μουσικής και έδωσαν έναν ορισμό της. Δύο από τους ορισμούς αυτούς είναι οι ακόλουθοι:
(α) Αριστείδης Κοϊντιλιανός (Περί μουσικής, Mb 6, R.P.W.-I. 4): "Μουσική εστιν επιστήμη μέλους και των περί μέλος συμβαινόντων" (Μουσική είναι η επιστήμη του μέλους και όλων όσα σχετίζονται με αυτό).
(β) Ανώνυμος (Bellermann, 29, 46): "Μουσική εστιν επιστήμη, θεωρητική και πρακτική, μέλους τελείου τε και οργανικού" (Μουσική είναι επιστήμη, θεωρητική και πρακτική, του τέλειου [δηλ. φωνητικού] και του οργανικού μέλους).
Ο Αλύπιος αναγνωρίζει τρεις κύριες επιστήμες ως κλάδους της μουσικής: την Αρμονικήν, την Ρυθμικήν και την Μετρικήν (Εισ. 1).
Η πιο περιεκτική και σαφής ανάλυση έγινε από τον Αριστείδη (Περί μουσ. Mb 8, R.P.W.-I. 6). Σύμφωνα με αυτή την ανάλυση, η μουσική στην ολότητά της περιλαμβάνει δύο μέρη, ένα θεωρητικό και ένα πρακτικό.
Α' Το θεωρητικό μέρος διαιρείται σε δύο τμήματα: (α) το φυσικόν και (β) το τεχνικόν. Το φυσικό περιέχει: (1) το αριθμητικόν και (2) το φυσικόν, ενώ το τεχνικό υποδιαιρείται (1) στο αρμονικόν, (2) στο ρυθμικόν και (3) στο μετρικόν.
Β' Το πρακτικό μέρος, που λεγόταν και παιδευτικόν, περιλαμβάνει δύο τμήματα: (α) το χρηστικόν (που βάζει σε τάξη τα πιο πάνω στοιχεία, δηλ. η σύνθεση) και (β) το εκτελεστικό (εξαγγελτικόν).
Το χρηστικόν περιλαμβάνει: (1) την μελοποιΐαν, (2) την ρυθμοποιΐαν και (3) την ποίησιν. Το δεύτερο τμήμα (εξαγγελτικόν) περιλαμβάνει, (1) το οργανικόν, (2) το ωδικόν και (3) το υποκριτικόν.
Όσο για το πώς ο άνθρωπος αντιλαμβάνεται και κατανοεί τη μουσική, υπήρχαν στην αρχαιότητα δύο κυρίως σχολές· η Πυθαγορική και η Αριστοξενική. Σύμφωνα με την πρώτη, η αντίληψη και κρίση της μουσικής γίνεται από τη διάνοια, το πνεύμα, όχι από την αίσθηση της ακοής· ο Πλούταρχος (Περί μουσ. 1144F, 37) λέει ότι ο σοφός Πυθαγόρας αποδοκίμαζε την κρίση της μουσικής από τις αισθήσεις ("δια της αισθήσεως")· η αρετή αυτής της τέχνης, έλεγε, είναι γιατί γίνεται αντιληπτή με τη διάνοια (το πνεύμα)· την έκρινε, επομένως, όχι με την αίσθηση της ακοής, αλλά με την αναλογική αρμονία ("τη αναλογική αρμονία").
Ο Αριστόξενος , αντίθετα, υποστήριζε μια διπλή επιστημονική αρχή· από τη μια, στηριζόταν στην αίσθηση της ακοής για την αντίληψη και κρίση του ύψους, των διαστημάτων κτλ.· από την άλλη, στη διάνοια για τη διάκριση των μηχανισμών των ήχων: "τη μεν γαρ ακοή κρίνομεν τα των διαστημάτων μεγέθη, τη δε διάνοια θεωρούμεν τας των φθόγγων δυνάμεις". (Αρμον. Στοιχ. ΙΙ, 33 Mb):
Γενική βιβλιογραφία:
Fr. Aug. Gevaert, Histoire et theorie de la musique de l' antiquite, τόμ. 1-2, Γάνδη 1875, 1881.
Ch.-Em. Ruelle, Etudes sur l' ancienne musique grecque (Rapports litteraires), τόμ. 1-2, Παρίσι 1875, 1890.
Rud. Westphal, Die Musik des griechischen Alterthums, Λιψία 1883.
D. B. Monro, The Modes of Ancient Greek Music, Οξφόρδη 1894.
H. Abert, Die Lehre vom Ethos in der griechischen Musik, Λιψία 1899.
L. Laloy, Aristoxene de Tarente, disciple d'Aristote, et la musique de l'antiquite, Παρίσι 1904.
H. Riemann, Handbuch der Musikgeschichte, Λιψία 1904, 3η έκδ. 1923.
Th. Reinach, La musique grecque, Παρίσι, 1926.
W. Vetter, "Musik", Pauly RE Στουτγάρδη 1933, τόμ. 31, στ. 823-876.
W. Vetter, Antike Musik, Μόναχο 1935.
R. P. Winnington-Ingram, Mode in Ancient Greek Music, Cambridge 1936.
O. Gombosi, Tonarten und Stimmungen der antiken Musik, Κοπεγχάγη 1939.
G. Reese, Music in the Middle Ages, Ν. Υόρκη 1940, σσ. 11-51.
K. Sachs, The History of Musical Instruments, Ν. Υόρκη 1940 - Λονδίνο 1942, σσ. 128-150.
Ο. Tiby, La musica in Grecia e a Roma, Φλωρεντία 1942.
Κ. Sachs, The Rise of Music in the Ancient World, East and West, Ν. Υόρκη 1943, σσ. 197-271 και 277-284.
Thr. G. Georgiades, Der griechische Rhythmus, Musik, Reigen, Vers und Sprache, Αμβούργο 1949.
J. E. Mountford και R. P. Winnington-Ingram, "Music", Oxford Classical Dictionary, 1949, σσ. 584-591.
Μ. Wegner, Das Musikleben der Griechen, Βερολίνο 1949.
M. Wegner, Die Musikinstrumente des alten Orients, Munster 1950.
H. I. Marrou, Histoire de l'education dans l'antiquite, 2η εκδ., Παρίσι 1950.
Fr. Behn, Musikleben im Altertum und fruhen Mittelalter, Στουτγάρδη 1954.
R. P. Winnington-Ingram, "Ancient Greek Music", Grove's Dictionary of Music and Musicians, 5η εκδ., Λονδίνο 1954, τόμ. III, σσ. 770-781.
W. Vetter, "Antike Musik", Die Musik in Geschichte und Gegenwart, Kassel 1956, τόμ. V, στ. 840-865.
M. Wegner, "Griechische Instrumente und Musikbrauche", Die Musik in Geschichte und Gegenwart, Kassel 1956, τόμ. V, στ. 865-881.
Ingemar During, "Greek Music: Its Fundamental Features and its Significance", Journal of World History 3 (1956), 302-329.
I. Henderson, "Ancient Greek Music", New Oxford History of Music, Λονδίνο 1957, τόμ. Ι, σσ. 336-403.
Thr. G. Georgiades, Musik und Rhythmus bei den Griechen, Αμβούργο 1958.
R. P. Winnington-Ingram, "Ancient Greek Music - A Bibliography, 1932-1957", Lustrum, τόμ. 3, 1958, σσ. 5-57.
Ε. Pohlmann, "Griechische Musikfragmente., ein weg zur altgriechischen Musik" (Erlanger Beitrage zur Sprach u. Kunstwissenschaft, τόμ. VIII), Νυρεμβέργη 1960.
W. Vetter, Mythos-Melos-Musica, Λιψία 1961 (ιδιαίτ. σσ. 431-500).
Η. Koller, Musik und Dichtung im alten Griechenland, Βέρνη-Μόναχο 1963.
Martin Vogel, Enharmonik der Griechen, τόμοι 3 και 4, ORPHEUS Schriftenreihe zu Grundfragen der Musik, Dusseldorf 1963.
Ed. A. Lippman, Musical Thought in Ancient Greece, Ν. Υόρκη-Λονδίνο 1964.
Μ. Wegner, Musikgeschichte in Bildern, τόμ. II, Musik des Alterthums (Griechenland), Λιψία 1966.
Thr. G. Georgiades, "Griechische Musik", Riemann Musik Lexikon, Sachteil, Mainz 1967, σσ. 351-354.
I. Henderson, "Greece", I-III, Harvard Dictionary of Music, Cambridge Mass. 1969, 2η έκδ., σσ. 351-354.
Θρ. Γ. Γεωργιάδης, "Μουσική", στην Ιστορία του Ελληνικού Έθνους, Αθήνα 1972, τόμ. Γ', σσ. 334-351.
http://www.musipedia.gr/
~~~~~~~~~~~~
''The modern Western concept of ‘music’ differs from the ancient Greek concept of mousikē. For the Greeks, music was both an art and a subject of scientific and philosophical inquiry. It could provide relaxation and entertainment as well as playing a central role in civic and religious life. In the second book of his treatise On Music (Peri mousikēs), Aristides Quintilianus (fl late 3rd century – 4th century ce) remarks on the pervasiveness of music:There is certainly no action among men that is carried out without music. Sacred hymns and offerings are adorned with music, specific feasts and the festal assemblies of cities exult in it, wars and marches are both aroused and composed through music. It makes sailing and rowing and the most difficult of the handicrafts not burdensome by providing an encouragement for the work.Recognizing its broad role, he identified (i.5) theoretical and practical subclasses of mousikē, each consisting of various subjects and disciplines (for a diagram see Aristides quintilianus), ranging from the narrowly technical to the broadly philosophical.
Centuries earlier, such conceptual breadth had enabled Plato, in the Timaeus, to employ music as a cosmological paradigm, but he was also concerned in the Republic and the Laws with practical issues such as the influence of music on behaviour and the types of music that should be allowed in an enlightened civilization. Likewise, in the eighth book of the Politics, Aristotle elaborated on the educational function of music and pointed out its effect in the development of character. The pure phenomena of music attracted the interest of various early philosophical schools, especially the Pythagoreans and another group that came to be known as ‘Harmonicists’ (harmonikoi); within this scientific tradition Aristotle's famous disciple Aristoxenus, in a treatise transmitted under the title Harmonic Elements (Harmonika stoicheia), developed a highly sophisticated system for analysing musical phenomena.
By the 2nd century bce the earlier practical, scientific and philosophical traditions of music were beginning to fade. Even so, for the next several centuries, authors of late antiquity would continue to write treatments of the subject in Greek and Latin. Byzantine and Arabic scholars remained interested in ancient Greek music theory well into the second millennium of the present era, but in the West the music and its theory began to be forgotten after the time of Boethius and Cassiodorus, leaving only faint and imperfect echoes in later treatises.
When Renaissance humanists began to rediscover the cultural treasures of antiquity, they were intrigued by the legendary powers and quality of the music of ancient Greece but were frustrated by the difficulties in recapturing the music of an earlier time. The humanists were also hampered by the absence of notated pieces of music, by incomplete or imperfect manuscripts of texts they wished to read, and by a limited knowledge and understanding of other valuable pieces of evidence, iconographic and archaeological.
In the 17th and 18th centuries more of the theoretical and literary sources that speak of ancient Greek music began to circulate in published form. The most important of these publications was Marcus Meibom's Antiquae musicae auctores septem (Amsterdam, 1652), an edition of seven Greek treatises with parallel translations in Latin, a book of some 800 pages. This edition complemented Athanasius Kircher's famous Musurgia universalis (Rome, 1650), and both influenced John Wallis's 1682 and 1699 editions of two treatises Meibom had not included in his collection: the Harmonics (Harmonika) of Ptolemy and Porphyry's commentary on it. These substantial technical publications provided 18th-century scholars with a wealth of material that appealed to their antiquarian and historical interests, while also supplying evidence for arguments about the purpose and meaning of music. L.C. Mizler von Kolof and Johann Mattheson, for example, drew on ostensibly divergent trends in the Greek sources to bolster their own aesthetic differences, while historians such as F.W. Marpurg, G.B. Martini and Sir John Hawkins tried to develop coherent historical surveys.
Greater control of the literary sources was accomplished during the 19th century, and the discovery of a fair amount of music notated on stone and papyrus and in manuscripts excited renewed debate about the value of ancient Greek music and the prospect of understanding its legendary powers. With the publication during the 20th century of new critical texts, catalogues of manuscripts, and an enormous quantity of critical studies, scholars continued to build on these earlier foundations.
It is impossible to reconstruct every detail of the music of the ancient Greeks, but a broad range of source material provides a good deal of information. Four principal types of sources are available for the study of ancient Greek music and music theory: literature, works of graphic or plastic art, archaeological remains, and notated pieces of music. No single class of source material is sufficient to present a complete picture; each gains in relation to the others, and only when viewed as a complex do they begin to reveal the richness and vitality of mousikē.''
Mathiesen
Grove
Greece, §I: Ancient
