Εγκυκλοπαίδεια της αρχαίας ελληνικής μουσικής

[''Ο Λάμπρος αναφέρεται (Αθήν. A', 20F, 37) ακόμα και ως δάσκαλος του Σοφοκλή στην όρχηση και τη μουσική: "ορχηστικήν δεδιδαγμένος [ο Σοφοκλής] και μουσικήν έτι παις ών παρά Λάμπρω" (όταν [ο Σοφοκλής] ήταν ακόμα παιδί, διδάχτηκε χορό και μουσική από τον Λάμπρο). Αυτό όμως αμφισβητείται από μερικούς μελετητές (πρβ. Weil-Rein. Plut. mus. 129, σημ. 317).'']

ΑΘΗΝΑΙΟΥ ΝΑΥΚΡΑΤΙΤΟΥ
ΔΕΙΠΝΟΣΟΦΙΣΤΩΝ
LIVRE I

Αθήν. A', 20F, 37

Σοφοκλῆς δὲ πρὸς τῷ καλὸς γεγενῆσθαι τὴν ὥραν ἦν καὶ ὀρχηστικὴν δεδιδαγμένος [20f] καὶ μουσικὴν ἔτι παῖς ὢν παρὰ Λάμπρῳ.

http://remacle.org/bloodwolf/erudits/athenee/livre1gr.htm

[''Ο Λάμπρος αναφέρεται από τον Φρύνιχο ως ένας λεπτός θρηνητικός ποιητής και μεγάλος σοφιστής: "νιγλάροις θρηνείν, εν οίσι Λάμπρος εναπέθνησκεν άνθρωπος ών υδατοπότης, μινυρός, υπερσοφιστής" κτλ. (ο Λάμπρος πέθανε ανάμεσα σε θρήνους, αφού υπήρξε υδατοπότης, κλαψιάρης [παραπονιάρης], υπερσοφιστής)· πρβ. Φρύνιχος (Kock CAF Ι, 388, απόσπ. 69).'']

ΑΘΗΝΑΙΟΥ ΝΑΥΚΡΑΤΙΤΟΥ
ΔΕΙΠΝΟΣΟΦΙΣΤΩΝ
LIVRE II

Kock CAF Ι, 388, απόσπ. 69

Μᾶτρις δ΄ ὁ Θηβαῖος [44d] ὃν ἐβίω χρόνον οὐδὲν ἐσιτεῖτο ἢ μυρρίνης ὀλίγον, οἴνου δὲ καὶ τῶν ἄλλων πάντων ἀπείχετο πλὴν ὕδατος. Ὑδροπότης δ΄ ἦν καὶ Λάμπρος ὁ μουσικός, περὶ οὗ Φρύνιχός φησι·

〈Καὶ νιγ〉λάρους θρηνεῖν, ἐν οἷσι Λάμπρος ἐναπέθνῃσκεν,

ἄνθρωπος 〈ὢν〉 ὑδατοπότης, μινυρὸς ὑπερσοφιστής, Μουσῶν σκελετός, ἀηδόνων ἠπίαλος, ὕμνος Ἅιδου. Μάχων δ΄ ὁ κωμικὸς ὑδροπότου Μοσχίωνος μέμνηται.

http://webcache.googleusercontent.c...m+θρηνείν,+εν+οίσι+Λάμπρος&cd=2&hl=en&ct=clnk

Λάσος, ο Ερμιονεύς γεννήθηκε το 548/545 περίπου π.Χ. (κατά την 58η Ολυμπιάδα αναφέρει η Σούδα ) στην Ερμιόνη της Αχαΐας. Σημαντική μορφή στην ιστορία της αρχαίας ελληνικής μουσικής και σοφιστής μεγάλης φήμης. Κατά τον Διογένη Λαέρτιο (Α', Ι, 42), ο Έρμιππος στο έργο του Περί των σοφών αναγνωρίζει 17, μαζί και τον Λάσο. Η Σούδα , από την άλλη, αναφέρει ότι μερικοί τον κατέτασσαν στους επτά σοφούς αντί του Περίανδρου. Η Σούδα λέει ακόμα ότι ο Λάσος υπήρξε ο πρώτος που έγραψε βιβλίο για τη μουσική ("Πρώτος δε ούτος περί μουσικής λόγον έγραψε")· το βιβλίο αυτό χάθηκε, το σχέδιό του όμως διασώθηκε από τον Martianus Capella (βιβλ. IX, 936 [317C], έκδ. Α. Dick, 1969). Ο Λάσος υπήρξε αντίπαλος του Σιμωνίδη και δάσκαλος του Πινδάρου . Θεωρείται ως ένας από τους κύριους καινοτόμους της μουσικής με σημαντική επίδραση· ανάμεσα στους διαδόχους του αναφέρονται ο Ερατοκλής , ο Αγήνωρ και ο Πυθαγόρας ο Ζακύνθιος . Μερικοί γραμματικοί του απέδιδαν τη δημιουργία του αττικού διθύραμβου · μέσω του Ιππάρχου πέτυχε να επιβάλει την εισαγωγή του διθύραμβου στους μουσικούς διαγωνισμούς. Πλούτισε την οργανική (αυλητική) συνοδεία του διθύραμβου προσθέτοντας διακοσμήσεις, με τη χρήση πιο πολλών και χωρισμένων με πηδήματα φθόγγων (Πλούτ. Περί μουσ. 1141C, 29: "πλείοσί τε φθόγγοις και διερριμμένοις χρησάμενος").

Ο Λάσος, όπως και μερικοί της Σχολής του Επίγονου , πίστευαν πως ο ήχος είχε πλάτος, μια άποψη που επικρίθηκε από τον Αριστόξενο ως λαθεμένη (Αρμον. Ι, 3, 23 Mb).
Ενδιαφέρθηκε για τα προβλήματα ακουστικής και έκανε πειράματα με τον Ίππασο τον Μεταποντίνο· μερικοί του αποδίδουν ακόμα και την ανακάλυψη ότι οι δονήσεις είναι αιτία παραγωγής του ήχου (βλ. λ. Αρχύτας (1) ). Ενδιαφερόμενος πάντα για την εκλέπτυνση της ποσότητας του τόνου, συνέθεσε ποιήματα, στα οποία απέφυγε το γράμμα Σ ως τραχύ· τέτοιος ήταν ένας ύμνος του στη Δήμητρα που ήταν "άσιγμος ". Ο Αθήναιος διέσωσε τρεις στίχους του ύμνου αυτού, στον οποίο πραγματικά δεν υπάρχει Σ (ΙΔ', 624E-F, 19):

Δάματρα μέλπω Κόραν τε Κλυμένοι άλοχον,
μελιβόαν ύμνον αναγνέων
Αιολίδ' ανά βαρύβρομον αρμονίαν

(Υμνώ τη Δήμητρα και την Κόρη [Περσεφόνη], γυναίκα του Πλούτωνα, υψώνοντας προς αυτές έναν γλυκύφθογγο ύμνο στη βαρύτονη αιολική αρμονία).

Βλ. Bergk PLG III, 376-377, 4 απόσπ.· Page PMG 364-366, απόσπ. 702-706.

http://www.musipedia.gr/

[''Κατά τον Διογένη Λαέρτιο (Α', Ι, 42), ο Έρμιππος στο έργο του Περί των σοφών αναγνωρίζει 17, μαζί και τον Λάσο.'']

Βίοι καὶ γνῶμαι τῶν ἐν φιλοσοφίᾳ εὐδοκιμησάντων
Διογένης Λαέρτιος
Βιβλίο A΄

Διογένης Λαέρτιος, Α', Ι, 42

42 Ἕρμιππος δ’ ἐν τῷ Περὶ τῶν σοφῶν ἑπτακαίδεκά φησιν, ὧν τοὺς ἑπτὰ ἄλλους ἄλλως αἱρεῖσθαι· εἶναι δὲ Σόλωνα, Θαλῆν, Πιττακόν, Βίαντα, Χίλωνα, <Μύσωνα,> Κλεόβουλον, Περίανδρον, Ἀνάχαρσιν, Ἀκουσίλαον, Ἐπιμενίδην, Λεώφαντον, Φερεκύδην, Ἀριστόδημον, Πυθαγόραν, Λᾶσον Χαρμαντίδου ἢ Σισυμβρίνου, ἢ ὡς Ἀριστόξενος Χαβρίνου, Ἑρμιονέα, Ἀναξαγόραν.

http://el.wikisource.org/wiki/Βίοι_φιλοσόφων/Α

Suda, On line

Headword: Κυκλιοδιδάσκαλος
Adler number: kappa,2646
Translated headword: circular-trainer
Vetting Status: low
Translation:
Lagos the Interpreter[1] was the first to establish circular dances.[2]
Greek Original:
Κυκλιοδιδάσκαλος: πρῶτος Λάγος ὁ Ἑρμηνεὺς τοὺς κυκλίους χοροὺς ἔστησε.
Notes:
Although the headword here is in the nominative, the only non-lexicographical attestation of the term is in the accusative at Aristophanes, Birds 1403 (Web address 1), from which all surviving commentary on the word probably starts (cf. scholia ad loc., Hesychius kappa4474).
[1] 'Lagos the Interpreter' should be lambda 139: Lasos of Hermione (Λασος ὁ Ἑρμιωνεύς ), a sixth-century BCE poet credited at [Plutarch], De musica 1141C with inventing the dithyramb (see next note).
[2] 'Circular dances' or 'ciruclar choruses' was another way to refer to the type of song-and-dance performance known as the dithyramb; see scholia ad loc.
Associated internet address:
Web address 1
Keywords: biography; comedy; definition; dialects, grammar, and etymology; geography; meter and music; poetry; stagecraft

http://www.stoa.org/sol-bin/search.pl

[''Λάσος, ο Ερμιονεύς γεννήθηκε το 548/545 περίπου π.Χ. (κατά την 58η Ολυμπιάδα αναφέρει η Σούδα ) στην Ερμιόνη της Αχαΐας.
[...]
Η Σούδα , από την άλλη, αναφέρει ότι μερικοί τον κατέτασσαν στους επτά σοφούς αντί του Περίανδρου. Η Σούδα λέει ακόμα ότι ο Λάσος υπήρξε ο πρώτος που έγραψε βιβλίο για τη μουσική ("Πρώτος δε ούτος περί μουσικής λόγον έγραψε")· το βιβλίο αυτό χάθηκε, το σχέδιό του όμως διασώθηκε από τον Martianus Capella (βιβλ. IX, 936 [317C], έκδ. Α. Dick, 1969).'']


Headword: Λάσος
Adler number: lambda,139
Translated headword: Lasos, Lasus
Vetting Status: low
Translation:
Son of Charbinos,[1] of Hermione, a city of Achaia;[2] born in the 58th Olympiad, when Dareios the son of Hystaspes [sc.was also born].[3] Some include him in the count of the Seven Sages, instead of Periander.[4] This man was the first to write a work about music; he also introduced the dithyramb into competition and originated argumentative works.
Greek Original:
Λάσος, Χαρβίνου, Ἑρμιονεύς, πόλεως τῆς Ἀχαί̈ας, γεγονὼς κατὰ τὴν νη# Ὀλυμπιάδα, ὅτε Δαρεῖος ὁ Ὑστάσπου. τινὲς δὲ τοῦτον συναριθμοῦσι τοῖς ζ# σοφοῖς, ἀντὶ Περιάνδρου. πρῶτος δὲ οὗτος περὶ μουσικῆς λόγον ἔγραψε καὶ διθύραμβον εἰς ἀγῶνα εἰσήγαγε καὶ τοὺς ἐριστικοὺς εἰσηγήσατο λόγους.
Notes:
C6 BCE. See generally OCD(3) s.v. (p.816).
[1] Other sources give the name as Chabrinos, Charinos, or Charminos.
[2] In the N Peloponnese (Greece).
[3] 548/7-545/4 BCE. For Dareios, who became King of Persia, see generally delta 72, delta 73, delta 74.
[4] See generally OCD(3) s.v. Seven Sages (p.1397).
Reference:
G.A.Privitera, Laso di Ermione nella cultura ateniese e nella tradizione storiografica (Rome 1965).
Keywords: biography; chronology; geography; meter and music; poetry; rhetoric

http://www.stoa.org/sol-bin/search.pl

[''Η Σούδα λέει ακόμα ότι ο Λάσος υπήρξε ο πρώτος που έγραψε βιβλίο για τη μουσική ("Πρώτος δε ούτος περί μουσικής λόγον έγραψε")· το βιβλίο αυτό χάθηκε, το σχέδιό του όμως διασώθηκε από τον Martianus Capella (βιβλ. IX, 936 [317C], έκδ. Α. Dick, 1969).'']

Martianus Capella
D e n u p t i i s
P h i l o l o g i a e
e t M e r c u r i i
l i b r i I X

[936] Primo quippe <cum> Lasus ex urbe Hermionea vir mortalibus divulgaret me, tria tantum mei genera putabantur: [hulikon, apergastikon, exangeltikon], quod etiam [hermeneutikon] dicitur. et [hulikon] est, quod ex perseverantibus et similibus consonabat, id est sono, numeris atque verbis. sed quae ex his ad melos pertinent, harmonica dicuntur; quae ad numeros, rhythmica; quae ad verba, metrica. [apergastikon] est quidam materiae trac<ta>tus efficiens exercitium eius; cuius tres itidem partes, id est [melopoiia, lepsis, ploke]. [exangeltikon] autem ad expositionem pertinere videtur et habet partes tres: [organikon, odikon, hypokritikon], quae interius rerum ordo disponet. nunc de prima voce velut de sonitus totius parente dicemus.

http://www.hs-augsburg.de/~harsch/Chronologia/Lspost05/Martianus/mar_nu09.html

http://www.hs-augsburg.de/~harsch/Chronologia/Lspost05/Martianus/mar_nu00.html

[''Πλούτισε την οργανική (αυλητική) συνοδεία του διθύραμβου προσθέτοντας διακοσμήσεις, με τη χρήση πιο πολλών και χωρισμένων με πηδήματα φθόγγων (Πλούτ. Περί μουσ. 1141C, 29: "πλείοσί τε φθόγγοις και διερριμμένοις χρησάμενος").'']

PLUTARQUE
ΠΕΡΙ ΜΟΥΣΙΚΗΣ

Πλούτ. Περί μουσ. 1141C, 29

XVI. (293) Λᾶσος δ΄ ὁ Ἑρμιονεὺς εἰς τὴν διθυραμβικὴν ἀγωγὴν μεταστήσας τοὺς ῥυθμούς, καὶ τῇ τῶν αὐλῶν πολυφωνίᾳ κατακολουθήσας, (294) πλείοσί τε φθόγγοις καὶ διερριμμένοις χρησάμενος, εἰς μετάθεσιν τὴν προϋπάρχουσαν ἤγαγε μουσικήν.

(293) Chaméléon d'Héraclée avait écrit une biographie de Lasos (Ath. VIII, p. 338 B). Fils de Charminos, originaire d'Hermione, il naquit, d'après Suidas, dans la 58e Olympiade (548-545 avant J.-C.). Hipparque l'appela à Athènes où il démasqua l'imposture d'Onomacrite (Hérod. VII, 6). Il fut le rival de Simonide (Schol. Vesp. 1410) et le maître de Pindare (Thom. Magister). Lasos ne s'était pas borné à l'étude de la musique : il était un sophiste distingué ; ses bons mots, Λασίσματα, étaient célèbres (Hésych., Ath., VIII, 338 B-C) et quelques-uns le comptaient au nombre des sept sages (Suid., Diog. La. I, 42). Il s'occupa aussi de recherches acoustiques (Théon, c. 12) et écrivit le premier (Suid.) un ouvrage didactique sur la musique; la division de cet ouvrage (Mart. Capella, IX, p. 352 Eyss.) a été adoptée par tous ses successeurs. Comme musicien, Lasos composa notamment : 1° des hymnes, entre autres le fameux hymne à Déméter d'Hermione d'où la lettre sigma était exclue (Héracl. ap. Ath., XIV, p. 624 Ε ; cp. Pindare fr. 79, et Aristoxène ap. Ath. IX, p. 467 AB ; les Centaures, dont l'attribution était contestée, présentaient la même particularité) ; 2° des dithyrambes ou chœurs cycliques (Elien, H. An., VII, 47). Il introduisit le premier (Suid.) ce genre dans les concours attiques, probablement en 508 (Marm. Par., ep. 46); par erreur, certains grammairiens le considéraient comme inventeur du dithyrambe (Schol. Pind. Olymp. XIII, 25; Schol. Aristoph., Av. 1403; Clém. Alex. Strom. I, 16, p. 791 Migne; Suid. v. κυκλοδιδάσχαλος). — Par διθυραμβικὴ ἀγωγή il faut entendre probablement la rythmopée libre du dithyrambe nouveau (cf. note 35), non soumis à la disposition antistrophique (Arist. Prob., XIX, 15). Mais il est plus que douteux que Lasos ait déjà pratiqué cette licence : Denys (De comp. verb., 19), opposant les libertés du nouveau dithyrambe au style réglé (τεταγμένος) de l'ancien, nomme comme premier novateur Timothée; Aristote, Mélanippidès; d'autres ont pensé à Pindare (numerisque fertur lege solutis. Horace, IV, 2, 11); mais les dithyrambes de Bacchylide sont encore antistrophiques.

(294) La seconde innovation attribuée à Lasos n'est pas plus claire que la première. Bien entendu, il ne s'agit pas, comme l'a cru Westphal, de nouveautés « polyphoniques » au sens moderne ; la polyphonie en question n'a rien à voir avec l'harmonie simultanée ; c'est celle qui résulte de remploi successif dans un même morceau de sons nombreux (πλείοσι), répartis sur une grande échelle (διερριμμένοις). Cette polyphonie, à l'époque de Lasos, n'était pas réalisable sur la cithare qui ne comptait que 7, tout au plus 8 cordes ; les instruments polychordes étaient réputés barbares ; seules, outre la voix humaine, les flûtes permettaient ces effets, soit que le nombre des trous de chaque tuyau fût déjà supérieur à quatre (nous ignorons malheureusement l'époque de Diodore de Thèbes, auteur de ce progrès, Pollux IV, 80), soit qu'on combinât dans un même concert plusieurs flûtes de tessiture différente. Lasos avait donc profité dans ses compositions (pour la flûte ou la voix) de cette faculté nouvelle d'élargir le champ mélodique et de multiplier les notes ; mais on ne nous dit pas positivement qu'il ait augmenté le nombre des cordes de la lyre et il n'est jamais nommé parmi les auteurs de cette augmentation. Aussi n'avons-nous pu nous décider à rapprocher, avec Volkmann, le § 299 du § 294.

http://remacle.org/bloodwolf/historiens/Plutarque/musiquegr.htm#293

[''Ο Λάσος, όπως και μερικοί της Σχολής του Επίγονου , πίστευαν πως ο ήχος είχε πλάτος, μια άποψη που επικρίθηκε από τον Αριστόξενο ως λαθεμένη (Αρμον. Ι, 3, 23 Mb).']


Αριστόξενος, Αρμονικά στοιχεία

Αρμον. Ι, 3, 23 Mb

ἐπιμελῶς δ᾽ οὐδενὶ πώποτε
γεγένηται περὶ τούτου διορίσαι τίς ἑκατέρας αὐτῶν ἡ δια-
φορά· καί τοι τούτου μὴ διορισθέντος οὐ πάνυ ῥᾴδιον
εἰπεῖν περὶ φθόγγου τί ποτ᾽ ἐστίν. ἀναγκαῖον δὲ τὸν
βουλόμενον μὴ πάσχειν ὅπερ Λάσος τε καὶ τῶν Ἐπιγονείων
τινὲς ἔπαθον, πλάτος αὐτὸν οἰηθέντες ἔχειν, εἰπεῖν περὶ
αὐτοῦ μικρὸν ἀκριβέστερον. τούτου γὰρ διορισθέντος, περὶ
πολλὰ τῶν ἔπειτα μᾶλλον ἔσται σαφῶς. ἀναγκαῖον δ᾽ εἰς
τὴν τούτων ξύνεσιν πρὸς τοῖς εἰρημένοις περί τ᾽ ἀνέσεως
καὶ ἐπιτάσεως καὶ βαρύτητος καὶ ὀξύτητος καὶ τάσεως
εἰπεῖν τί ποτ᾽ ἀλλήλων διαφέρουσιν. οὐδεὶς γὰρ οὐδὲν περὶ
τούτων εἴρηκεν, ἀλλὰ τὰ μὲν αὐτῶν ὅλως οὐδὲ νενόηται τὰ
δὲ συγκεχυμένως.

[''Ενδιαφερόμενος πάντα για την εκλέπτυνση της ποσότητας του τόνου, συνέθεσε ποιήματα, στα οποία απέφυγε το γράμμα Σ ως τραχύ· τέτοιος ήταν ένας ύμνος του στη Δήμητρα που ήταν "άσιγμος ". Ο Αθήναιος διέσωσε τρεις στίχους του ύμνου αυτού, στον οποίο πραγματικά δεν υπάρχει Σ (ΙΔ', 624E-F, 19):

Δάματρα μέλπω Κόραν τε Κλυμένοι άλοχον,
μελιβόαν ύμνον αναγνέων
Αιολίδ' ανά βαρύβρομον αρμονίαν

(Υμνώ τη Δήμητρα και την Κόρη [Περσεφόνη], γυναίκα του Πλούτωνα, υψώνοντας προς αυτές έναν γλυκύφθογγο ύμνο στη βαρύτονη αιολική αρμονία).'']

Athénée de Naucratis, les Deipnosophistes, livre XIV

Αθήναιος, ΙΔ', 624E-F, 19

αὕτη γάρ ἐστι, φησὶν ὁ Ἡρακλείδης, ἣν ἐκάλουν Αἰολίδα, ὡς καὶ Λᾶσος ὁ Ἑρμιονεὺς ἐν τῷ εἰς τὴν ἐν Ἑρμιόνι Δήμητρα Ὕμνῳ λέγων οὕτως· Δάματρα μέλπω Κόραν τε Κλυμένοι΄ ἄλοχον, μελιβόαν ὕμνον ἀνάγων, Αἰολίδ΄ ἅμα βαρύβρομον ἁρμονίαν. ταῦτα δ΄ ᾄδουσιν πάντες ὑποδώρια {τὰ μέλη}. ἐπεὶ οὖν τὸ μέλος ἐστὶν ὑποδώριον {τὰ μέλη}, εἰκότως Αἰολίδα φησὶν εἶναι τὴν ἁρμονίαν ὁ Λᾶσος.

http://hodoi.fltr.ucl.ac.be/concordances/athenee_deipnosophistes_14/texte.htm

λείμμα, το υπόλοιπο. Στη μουσική:
(α) όρος, με τον οποίο οι Πυθαγόρειοι δήλωναν το μικρό ("έλαττον") ημιτόνιο. Εφόσον ο τόνος μοιραζόταν σε δύο ανόμοια (άνισα) μέρη, το μικρότερο ονομαζόταν λείμμα και το μεγαλύτερο αποτομή.
Ο Πλούταρχος (Περί της εν Τιμαίω ψυχογονίας 1020E-F, 17) γράφει: "οι αρμονικοί πιστεύουν ότι ο τόνος διαιρείται σε δύο διαστήματα, το καθένα από τα οποία ονομάζουν ημιτόνιο · αλλά οι Πυθαγόρειοι αποδοκίμασαν τη διαίρεση σε ίσα μέρη, και ονόμασαν από τα άνισα αυτά μέρη το μικρότερο λείμμα, γιατί είναι μικρότερο από το μισό". Ο Μιχ. Ψελλός (Schol. in Plato's Timaeo, στου Vincent Notices 318) καθορίζει και τα δύο τμήματα: "λείμμα, όπερ εστίν έλαττον τμήμα του τόνου και την αποτομήν, όπερ εστί μείζον". Ο Πτολεμαίος καθορίζει το λείμμα ως εξής (Αρμον. Ι, 10, έκδ. I.D. σ. 23, 2): "ή υπερέχει το δια τεσσάρων του διτόνου, καλουμένην δε λείμμα· έλαττον δε ημιτονίου" (το διάστημα, κατά το οποίο η καθαρή τετάρτη είναι μεγαλύτερη από το δίτονο· είναι δε [το λείμμα] μικρότερο του ημιτονίου).

Πρβ. Πορφύρ. Comment, έκδ. I.D. σ. 129, 23-24.

Ο Παχυμέρης (Αρμον. στου Vincent Notices 459) λέει ότι ο Αριστόξενος και η Σχολή του θεωρούσαν το λείμμα ως πλήρες ημιτόνιο: "λαμβάνοντες το λείμμα ως ολόκληρον ημιτόνιον, έλεγον και το δια πασών έξ τόνων" (θεωρώντας [ο Αριστόξενος και η Σχολή του] το λείμμα ως ένα ολόκληρο ημιτόνιο, έλεγαν πως η όγδοη είχε έξι τόνους).

Βλ. λ. αποτομή και ημιτόνιον.

(β) λείμμα λεγόταν και η μικρότερη σιωπή (παύση) και σημειωνόταν με το γράμμα Λ (το αρχικό γράμμα της λέξης Λείμμα).

Βλ. λ. παρασημαντική.

http://www.musipedia.gr/

[''Ο Πλούταρχος (Περί της εν Τιμαίω ψυχογονίας 1020E-F, 17) γράφει: "οι αρμονικοί πιστεύουν ότι ο τόνος διαιρείται σε δύο διαστήματα, το καθένα από τα οποία ονομάζουν ημιτόνιο · αλλά οι Πυθαγόρειοι αποδοκίμασαν τη διαίρεση σε ίσα μέρη, και ονόμασαν από τα άνισα αυτά μέρη το μικρότερο λείμμα, γιατί είναι μικρότερο από το μισό".'']

Ploutarchou ... Ta ēthika: Plutarchi ... Moralia, id est opera ..., Volume 9 By Plutarch

Πλούταρχος, Περί της εν Τιμαίω ψυχογονίας 1020E-F, 17

http://books.google.com/books?pg=PA...lt&id=SvdDAAAAYAAJ&ots=SRjgkFVO1a&output=text

[''Ο Μιχ. Ψελλός (Schol. in Plato's Timaeo, στου Vincent Notices 318) καθορίζει και τα δύο τμήματα: "λείμμα, όπερ εστίν έλαττον τμήμα του τόνου και την αποτομήν, όπερ εστί μείζον".'']

Philosophica Minora By Michael Psellus

http://books.google.com/books?id=Hq...&resnum=7&ved=0CDYQ6AEwBg#v=onepage&q&f=false

[''Ο Πτολεμαίος καθορίζει το λείμμα ως εξής ( ): "ή υπερέχει το δια τεσσάρων του διτόνου, καλουμένην δε λείμμα· έλαττον δε ημιτονίου" (το διάστημα, κατά το οποίο η καθαρή τετάρτη είναι μεγαλύτερη από το δίτονο· είναι δε [το λείμμα] μικρότερο του ημιτονίου).'']

Πτολεμαίος, Αρμον. Ι, 10, έκδ. I.D. σ. 23, 2

Ὁ δὲ λόγος ἅπαξ τοῦ τόνου δειχθέντος ἐπογδόου καὶ τοῦ διὰ τες-
σάρων ἐπιτρίτου δηλονότι αὐτόθεν ποιεῖ τὸ τὴν ὑπεροχήν, ᾗ ὑπερέχει τὸ
διὰ τεσσάρων τοῦ διτόνου, καλουμένην δὲ λεῖμμα, ἐλάττονα εἶναι ἡμι-
τονίου. ληφθέντος γὰρ ἀριθμοῦ τοῦ πρώτου δυνατοῦ δεῖξαι τὸ προκεί-
μενον, ὅς ἐστι μονάδων _αφλ, ἐπόγδοος μὲν αὐτοῦ γίνεται ὁ τῶν _αψκη,
τούτου δὲ ἔτι ἐπόγδοος ὁ τῶν _αμδ, ὃς δηλονότι πρὸς τὸν τῶν _αφλ
λόγον ἕξει διτόνου. ἔστι δὲ καὶ ἐπίτριτος τοῦ τῶν _αφλ ὁ τῶν _βμη·
τὸ ἄρα λεῖμμα ἐν λόγῳ ἐστὶ τῷ τῶν _βμη πρὸς τὰ _αμδ. ἀλλ᾽ ἐὰν
καὶ τοῦ τῶν _αμδ τὸν ἐπόγδοον λάβωμεν, ἕξομεν ἀριθμὸν τὸν τῶν
_βρπζ, καὶ ἔστι μείζων ὁ λόγος ὁ τῶν _βρπζ πρὸς τὰ _βμη, τοῦ τῶν
_βμη πρὸς τὰ _αμδ. τὰ μὲν γὰρ _βρπζ τῶν _βμη μείζονι μὲν ὑπε-
ρέχει ἢ τῷ πεντεκαιδεκάτῳ αὐτῶν μέρει, ἐλάττονι δὲ ἢ τῷ τεσσαρε-
σκαιδεκάτῳ. τὰ δὲ _βμη τῶν _αμδ μείζονι μὲν ὑπερέχει ἢ τῷ ἐννε-
ακαιδεκάτῳ αὐτῶν μέρει, ἐλάττονι δὲ ἢ τῷ ὀκτωκαιδεκάτῳ. τὸ ἔλαττον
ἄρα τοῦ τρίτου τόνου τμῆμα ἐντὸς ἀπείληπται τοῦ διὰ τεσσάρων πρὸς
τῷ διτόνῳ, ὥστε τὸ μὲν τοῦ λείμματος μέγεθος ἔλαττον ἡμιτονίου
συνάγεσθαι, τὸ δὲ διὰ τεσσάρων ὅλον ἔλαττον δύο καὶ ἡμίσεος τόνων.
καὶ ἔστι τῷ τῶν _βμη πρὸς τὰ _αμδ λόγῳ ὁ αὐτὸς ὁ τῶν σν πρὸς
τὰ σμγ.

Πορφύριος
ΠΟΡΦΥΡΙΟΥ ΕΙΣ ΤΑ ΑΡΜΟΝΙΚΑ ΠΤΟΛΕΜΑΙΟΥ ΥΠΟΜΝΗΜΑ

Πορφύρ. Comment, έκδ. I.D. σ. 129, 23-24.

Ἅπαξ γὰρ τοῦ τόνου δειχθέντος ἐπογδόου καὶ τοῦ διὰ τεσσάρων ἐπι-
τρίτου δῆλον αὐτόθεν γίνεται, καθ᾽ ἃ καὶ Εὐκλείδης ἔδειξε καὶ ὁ Πτολε-
μαῖος, τὸ τὴν ὑπεροχήν, ᾗ ὑπερέχει τὸ διὰ τεσσάρων τοῦ διτόνου, καλου-
μένην δὲ λεῖμμα, ἔλαττον εἶναι ἡμιτονίου. λαβὼν γὰρ ἀριθμὸν ἐλάχι-
στον τὸν δυνάμενον δεῖξαι οὐ τὸ λεῖμμα μόνον, ἐν ποίῳ λόγῳ ἐστίν, ἀλλὰ
καὶ τὴν ὑπεροχήν, ᾗ ὑπερέχει τὸ τονιαῖον διάστημα τοῦ λείμματος. οὗτος
δ᾽ ὁ ἀριθμός ἐστι μονάδες _αφλ· τούτου μὲν ἐπόγδοον ἐκτίθεται τὸν
_αψκη, τούτου δ᾽ ἔτι ἐπόγδοον τὸν _αμδ, ὃς δηλονότι πρὸς τὸν τῶν
_αφλ λόγον ἕξει διτόνου. ἔστι δὲ καὶ ἐπίτριτος τοῦ _αφλ ὁ τῶν _βμη.
τὸ ἄρα λεῖμμα ἐν λόγῳ ἐστὶ τῷ τῶν _βμη πρὸς τὰ _αμδ. ἀλλ᾽ ἐὰν
καὶ τούτων _αμδ τὸν ἐπόγδοον λάβωμεν, ἕξωμεν ἀριθμὸν τὸν τῶν
_βρπζ· καὶ ἔστιν μείζων ὁ λόγος ὁ τῶν _βρπζ πρὸς τὰ _βμη, καλού-
μενος ἀποτομή, τοῦ τῶν _βμη πρὸς τὰ _αμδ. τὰ μὲν γὰρ _βρπζ
τῶν _βμη μείζονι μὲν ὑπερέχει ἢ τῷ πεντεκαιδεκάτῳ αὐτῶν μέρει,
ἐλάττονι δ᾽ ἢ τῷ τεσσαρεσκαιδεκάτῳ. τὰ δὲ _βμη τῶν _αμδ μείζονι
μὲν ὑπερέχει ἢ τῷ ἐννεακαιδεκάτῳ αὐτῶν μέρει, ἐλάττονι δ᾽ ἢ τῷ ὀκτω-
καιδεκάτῳ. τὸ ἔλασσον ἄρα τοῦ τρίτου τόνου τμῆμα ἐντὸς ἀπείληπται
τοῦ διὰ τεσσάρων πρὸς τῷ διτόνῳ, ὥστε τὸ μὲν τοῦ λείμματος μέγεθος
ἔλαττον ἡμιτονίου συνάγεσθαι, τὸ δὲ διὰ τεσσάρων ὅλον ἔλασσον δύο
καὶ ἡμίσεος τόνων. καὶ ἔστι τῷ τῶν _βμη πρὸς τὰ _αμδ λόγῳ ὁ αὐ-
τὸς ὁ τῶν σν πρὸς τὰ σμγ.

Chrysanthos
Theoretikon mega tes mousikes (1832)
ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ Θ'.

Περί του Τροχού.
§. 66.

Πεντάχορδον , το οποίον λέγεται και Τρο-
χός, περιέχει διαστήματα τέσσαρα, τα οποία καίτ' ύ-
μας μεν είναι τόνοι' κατά δε τους αρχαίους έλληνας ,
τα μεν τρία ήσαν τόνοι' και το εν λεΐμμα. Περιο-
ρίζονται δε τα τέσσαρα διαστήματα, ταύτα από φθό-
γγους πέντε.

http://www.archive.org/stream/theoretikonmegat00chry/theoretikonmegat00chry_djvu.txt

Michael Psellus

Opuscula psychologica.pdf - Opuscula psychologica, theologica ...
File Format: PDF/Adobe Acrobat - Quick View
περὶ τοῦ λείμματοσ Τί ποτέ ἐστι τὸ λεῖμμα ἠρώτηκας καὶ πῶς ἔλαττον τοῦ ἡμιτονίου ... τὸ ἡμιτόνιον ἔγγιστα τῷ τῶν ˉσˉνˉη πρὸς τὰ ˉσˉμˉγ. ἐδείχθη δὲ καὶ τοῦ ...

khazarzar.skeptik.net/pgm/PG_Migne/.../Opuscula%20psychologica.pdf

λείψανα ελληνικής μουσικής, τα λείψανα της αρχαίας ελληνικής μουσικής είναι λίγες φωνητικές και οργανικές μελωδίες, σε αποσπασματική κυρίως μορφή. Εκτός από τους δύο Δελφικούς Ύμνους (αρ. 3 και 4, κάτω), τον Επιτάφιο του Σεικίλου (αρ. 5) και τους Τρεις Ύμνους (αρ. 8, 9 και 10), όλα τα άλλα είναι μικρά αποσπάσματα. Έτσι, αντίθετα προς το σημαντικό σώμα θεωρητικών έργων που διασώθηκαν και των άλλων πηγών που παρέχουν πληροφορίες σχετικές με τη θεωρητική πλευρά της ελληνικής μουσικής, τα λείψανα της αρχαίας ελληνικής μουσικής αποτελούν ένα μικρό μόνο και περιορισμένο σύνολο μελωδιών, που δεν μπορούν να μας δώσουν παρά μια πολύ αμυδρή ιδέα της ελληνικής μουσικής στην πρακτική της εκδήλωση.
Κατά χρονολογική σειρά οι υπάρχουσες μελωδίες είναι οι ακόλουθες. Την πρώτη θέση θα είχε μια μελωδία που δημοσιεύτηκε από τον ιησουίτη Αθανάσιο Κίρχερ (Athanasius Kircher) στο βιβλίο του Musurgia Universalis (Ρώμη 1650, τόμ. Ι, 541-542, σε ελληνική και νεότερη σημειογραφία) με τον ισχυρισμό ότι είναι η αρχή του πρώτου Πυθιόνικου του Πινδάρου· η αυθεντικότητα της όμως έχει σοβαρά αμφισβητηθεί. Ο Κίρχερ ισχυρίστηκε ότι αντέγραψε τη μελωδία από ένα χειρόγραφο στη βιβλιοθήκη ενός μοναστηρίου κοντά στη Μεσίνα· το χειρόγραφο όμως αυτό δε βρέθηκε ποτέ και έτσι η μελωδία θεωρείται τώρα από πολλούς μελετητές ως πλαστογραφία. Δημοσιεύτηκε με καλή πίστη ως γνήσιο έργο από τον P. J. Burette (στη Dissertation sur la melopee de l' ancienne musique, fasc. 12, Νοέμβρ. 1720, 205-206), από τον Gevaert (1875, I, 142) και άλλους.
Στην πολύτιμη βιβλιογραφία του (1932-1957) για την αρχαία ελληνική μουσική, που δημοσιεύτηκε στο περιοδικό Lustrum (Gottingen, 1958/3, 5-57), ο καθηγητής R. P. Winnington-Ingram δίνει έναν ενδιαφέροντα κατάλογο με σύντομη περίληψη (σσ. 11-12) των κυριότερων μελετών, των σχετικών με τις συζητήσεις που δημιούργησε το πρόβλημα σε διάφορα περιοδικά, μεταξύ 1932 και 1940. Εκτός λοιπόν από αυτό, τα λείψανα της αρχαίας ελληνικής μουσικής είναι τα ακόλουθα:
1. Ένα απόσπασμα από το πρώτο στάσιμο (338 κε.) από τον Ορέστη του Ευριπίδη, που έχει συντεθεί γύρω στο 408 π.Χ.· είναι πολύ αποσπασματικό (33 νότες, σε έξι γραμμές, από τις οποίες καμιά δεν είναι πλήρης) . Βρέθηκε το 1892 σ' έναν πάπυρο Rainer (δημοσιευμένο στους Papyri Erzherzog Rainer· Βιέννη 1894, σχ. 4ο, σ. 126, αρ. 531 φωτοτυπία) και αντιγράφηκε πρώτα σε νεότερη γραφή από τον δρα Carl Wessely (Mitteilungen aus der Sammlung, Der Pap. Erzh. Rainer, τόμ. V, Βιέννη, 1892). Δημοσιεύτηκε, επίσης, από τον D. Β. Monro στο βιβλίο του The Modes of Ancient Greek Music (σ. 92, στη γραφή του Wessely, με μια επανόρθωση, που προτάθηκε από τον δρα Otto Crusius, ό.π. 130-131) και στη συλλογή του Carl v. Jan Mus. script. Gr. 1895, σσ. 430-431, και στο Συμπλήρωμά της, σσ. 6-7. Ο πάπυρος τοποθετείται από τον Wessely στον πρώτο αι. μ.Χ., ενώ άλλοι τον τοποθετούν πιο πριν ο Ε. G. Turner, στο Journal of Hellenic Studies 76 (1956), 95, τον τοποθετεί γύρω στο 200 π.Χ.
2. Ένα απόσπασμα, που βρέθηκε σε πάπυρο, ανάμεσα σε αριθμό παπύρων της σειράς Zenon, 1931, στο Μουσείο του Καΐρου (αρ. 59533), χρονολογούμενο γύρω στο 250 π.Χ.· είναι γνωστό ως το Απόσπασμα Καΐρου. Πρωτοδημοσιεύτηκε από τον J. F. Mountford στο Journal of Hellenic Studies 51 (1931), 91-100, με τίτλο Α New Fragment of Greek Music in Cairo· ο Mountford δίνει δύο μουσικές ερμηνείες (γραφές) του αποσπάσματος: (α) διατονική και χρωματική και (β) διατονική και εναρμόνια, σ. 99.
Βλ. το σχόλιο του Henri-Irenee Marrou στη Revue de Philologie, de Litterature et d' Histoire Anciennes 13 (1939), 308-320.
3 και 4. Δύο Ύμνοι στον Απόλλωνα, γνωστοί ως Δελφικοί Ύμνοι. Ήταν χαραγμένοι πάνω σε πέτρινες στήλες στο Θησαυρό των Αθηναίων στους Δελφούς και ανακαλύφθηκαν από τη Γαλλική Αρχαιολογική Σχολή των Αθηνών το 1893. Είναι δύο παιάνες χρονολογούμενοι από τον 2ο αι. π.Χ. (ο Th. Reinach τους τοποθετεί, τον ένα γύρω στο 138 π.Χ. και τον άλλο γύρω στο 128 π.Χ.). Μεταγράφηκαν στη νεότερη σημειογραφία πρώτα από τον Theodore Reinach και δημοσιεύτηκαν με σχόλια του Henri Weil (στο κείμενο) και του Th. Reinach (στη μουσική) στο Bulletin de Correspondance Hellenique (ο πρώτος το 1893, XVII, 569-610, και ο δεύτερος το 1894, XVIII, 345 κε.). Οριστική έκδοση του Reinach στο Fouilles de Delphes III, 2 (1912). Πρβ. Carl v. Jan, ό.π., σσ. 435-449, και ιδιαίτερα στο Συμπλήρωμα (αρ. 2 και 3), σσ. 12-33. Οι ύμνοι αυτοί αντιπροσωπεύουν τα πιο εκτεταμένα δείγματα της αρχαίας ελληνικής μουσικής που ανακαλύφθηκαν ως σήμερα· ο συνθέτης του πρώτου είναι άγνωστος, ενώ ο δεύτερος ύμνος αποδίδεται στον Αθηναίο συνθέτη Λιμένιο. Οι στήλες εκτίθενται στο Δελφικό Μουσείο.
5. Επιτάφιο τον Σεικίλου, χρονολογούμενο από τον 2ο αι. π.Χ. ως τον 1ο μ.Χ.· ανακαλύφθηκε από το W. Μ. Ramsay το 1883, χαραγμένο σε επιτύμβια πέτρα, "μια μικρή στρογγυλή μαρμάρινη στήλη, που ανήκε στον κ. Purser και μεταφέρθηκε από το Αιδίνιο", καθώς έγραφε (Bulletin de Correspondance Hellenique VIII, 1883, 277). Το Αιδίνιο βρίσκεται κοντά στην αρχαία πόλη Τράλλεις της Μ. Ασίας, γι' αυτό και το Επιτάφιο είναι γνωστό και ως Επιγραφή των Τράλλεων ή του Αιδινίου (Tralleis ή Aidin Inscription).
Η μικρή επιτύμβια στήλη ήταν εκτεθειμένη ως το 1922 στη συλλογή του Young στον Μπουτζά, προάστιο της Σμύρνης, όπου ο Laumonier, μέλος της Γαλλικής Σχολής Αθηνών, μπόρεσε να τη φωτογραφίσει για πρώτη φορά· τη δημοσίευσε στο Bulletin de Correspondance Hellenique XLVIII, 50. Χάθηκε μετά την πυρπόληση της Σμύρνης, 13 Σεπτ. 1923 (πρβ. Th. Reinach, La mus. gr. σσ. 191-192· Emile Martin, Trois documents de mus.gr., Παρίσι 1953, σ. 49, και φωτογραφία της στήλης, απέναντι στη σελ. 49).
Η Επιγραφή αποτελείται από δύο μέρη, από τα οποία το δεύτερο είναι το Επιτάφιο με μουσική· ο Ramsay, ωστόσο, "δεν κατάλαβε, καθώς γράφει, τη σημασία αυτών των μικρών γραμμάτων που βρίσκονταν πάνω από τις γραμμές του δεύτερου μέρους". Ο δρ Carl Wessely ήταν ο πρώτος που ανακάλυψε πως αυτά τα "γράμματα" ήταν στην πραγματικότητα μουσικές νότες· μετέγραψε τη μουσική στη νεότερη σημειογραφία και δημοσίευσε και τις δύο, την Επιγραφή και τη μεταγραφή του, με σχόλια στο Antike Reste griechischer Musik (1891, σσ. 17-26· η μουσική στις σελίδες 21-24). Συζήτησε το θέμα της Επιγραφής με τον Ch.-Em. Ruelle στη Revue des Etudes Grecques (V, 1892, 265-280). Το Επιτάφιο δημοσιεύτηκε πολλές φορές· μπορούν να αναφερθούν οι ακόλουθες: (1) D. Β. Monro The Modes of Ancient Greek Music 89-90 (η μεταγραφή Wessely) με μια σημαντική διόρθωση στο τέλος της τελευταίας λέξης (απαιτεί la-fa δίεση) που πρότεινε ο J. Α. R. Munro (ό.π. σ. 145)· (2) C. v. Jan, Mus. script. Gr. σσ. 452-453, και Συμπλήρωμα, αρ. 4, Sicili epitaphium σ. 38 (στο Συμπλήρωμα το τέλος είναι διορθωμένο [οι τρεις νότες, la-fa δίεσ.-mi, αντί la-fa δίεσ.], όπως στου Monro, παραπάνω)· (3) Th. Reinach La mus. gr. 191-192.
To ποιητικό κείμενο είναι ένα μικρό εγκώμιο της καλοζωίας, ένα είδος σκολίου. Η μελωδία, αποτελούμενη από 37 νότες συνολικά και με έκταση μιας ογδόης, είναι αυτή καθαυτή πλήρης και έχει μια ξεχωριστή χάρη για μας. Όπως λέει ο Reinach, "είναι το πιο πλήρες και πιο ευανάγνωστο δείγμα της αρχαίας γραφής που έφτασε σε μας". Βλ. το κείμενο στο λ. Σείκιλος .
6. (α) ένα μικρό απόσπασμα (τέσσερις γραμμές) ενός παιάνα
για την αυτοκτονία του Αίαντα
(β) και (γ) δύο μικρά αποσπάσματα οργανικής μελωδίας (τρεις γραμμές το καθένα)·
(δ) ένα άλλο απόσπασμα παιάνα (δώδεκα γραμμές)·
(ε) μισή γραμμή ενός λυρικού τραγουδιού.
Όλα αυτά (α-ε) βρέθηκαν σ' έναν πάπυρο (Μουσείο Βερολίνου, αρ. 6870) και χρονολογούνται από τα μέσα του 2ου αι. μ.Χ. (περ. 160). Πρώτη έκδοσή τους από τον W. Schubart το 1918 ("Ein griechischer Papyrus mit Noten", Sitzungsberichte der Koniglich Preussischer Akademie der Wissenschaften, XXXVI, σσ. 763-768).
7. Τέσσερις μικρές οργανικές μελωδίες άγνωστου συνθέτη, δημοσιευμένες στον Ανώνυμο (Bell. § 98, 99, 101, 104, σσ. 95, 96, 98). Δημοσιεύτηκαν με ελαφρές διαφορές και από τον Vincent (στις Notices 1847, 60-64). Επίσης, από τον R. Westphal στο Συμπλήρωμα του πρώτου τόμου της έκδοσής του Metrik der Griechen (1867, 50-54) και στο Die Musik des griechischen Alterthums (1883, 337, 339-341), και από τον Gevaert (I, 141, 154).
Δύο πιο μικρά αποσπάσματα, που δημοσιεύτηκαν επίσης από τον Bellermann (§ 97, 100, σσ. 94, 96), και από τους Gevaert (σ. 146) και Westphal (σ. 338), μπορούν να θεωρηθούν αποσπάσματα οργανικών ασκήσεων.
8. Ύμνος στη Μούσα (Καλλιόπη).
9. Ύμνος στον Ήλιο.
10. Ύμνος στη Νέμεση.
Οι τρεις αυτοί ύμνοι (8-10) πρωτοδημοσιεύτηκαν με την ελληνική τους σημειογραφία από τον Vincenzo Galilei στη Φλωρεντία το 1581 (Dialogo, di Vincentio Galilei Nobile Fiorentino, Della musica antica e della moderna, Φλωρεντία 1581, 97). Η σύνθεσή τους τοποθετείται στον 2ο αι. μ.Χ. και πιθανώς κατά τη βασιλεία του αυτοκράτορα Αδριανού (117-138 μ.Χ.). Διάφορες υποθέσεις και εικασίες έχουν γίνει για την προσωπικότητα του συνθέτη τους. Στο Διάλογο του Galilei ο πρώτος ύμνος έχει στα ελληνικά τον τίτλο: Διονυσίου εις Μούσαν. Ίαμβος βακχείος· ο δεύτερος και ο τρίτος δεν έχουν όνομα συνθέτη. Ο Burette (ό.π. [1720], 183 κε.) συζητά λεπτομερειακά το όλο θέμα των ύμνων και του συνθέτη τους. Σ' ένα χειρόγραφο των τριών ύμνων, που ανακάλυψε [ο Burette] στο τέλος μιας έκδοσης ελληνικής ποίησης του ’ρατου (Οξφόρδη 1672), το όνομα του Διονύσιου





εμφανίζεται ως του συνθέτη και των τριών· τίτλος του πρώτου: Διονυσίου εις Μούσαν. Ίαμβος βακχείος· του δεύτερου: Ύμνος εις Απόλλωνα του αυτού· και του τρίτου: Ύμνος εις Νέμεσιν του αυτού. Πρβ. επίσης Fr. Bellermann, Die Hymnen des Dion. u. Mesomedes (1840, 11-14). Ο Ύμνος στη Νέμεση αποδιδόταν από τον Έλληνα συγγραφέα Ιωάννη Φιλαδελφέα, της εποχής του Ιουστινιανού, στον Έλληνα ποιητή Μεσόδμη· αυτό το όνομα θεωρήθηκε ως λαθεμένη διατύπωση του ονόματος Μεσομήδης (Πρβ. John Anthony Cramer, Anecdota graeca e codd. manuscriptis Bibliothecae Regiae Parisiensis, τόμ. Ι, Παρίσι 1839, 406). To πρόβλημα ποιος είναι ο συνθέτης των τριών αυτών ύμνων παραμένει ακόμα άλυτο· μερικοί μελετητές αποκλίνουν υπέρ του Μεσομήδη (ο C. v. Jan Mus. script. Gr. 460, ωστόσο, στο Συμπλήρωμα αποδίδει στον Μεσομήδη τους αρ. 9 και 10· ο Κ. Sachs The Rise of Music in the Ancient World 198, γράφει: "και οι τρεις είχαν πιθανώς συντεθεί τον 2ο αι. μ.Χ. από τον Μεσομήδη [ή ο Ύμνος στη Μούσα ίσως από τον Διονύσιο]")· ο Th. Reinach σε μια ειδική διάλεξή του (Conference sur la mus. gr. et l' Hymne a Apollon σ. 8) αποδίδει έμμεσα τους ύμνους στον Μεσομήδη "ο οποίος, καθώς λέει, είχε αρκετά μεγάλη φήμη, ενώ η ύπαρξη του Διονυσίου αμφισβητείται σήμερα" (βλ. το κείμενο στο λ. Μεσομήδης ). Στο βιβλίο του όμως La mus. gr, 196 και 199, οριστικά αποδίδει μόνο τους δύο τελευταίους, αρ. 9 και 10, στον Μεσομήδη. ’λλοι αποδίδουν τους δύο πρώτους, 8 και 9, στον Διονύσιο και τον τρίτο στον Μεσομήδη (Fr. Snedorf De Hymnis Veterum Graecorum, Λιψία 1786, 65-72· ο Snedorf δημοσιεύει μόνο το κείμενο χωρίς τη μουσική· βλ. και Monro, 87).
Η άποψη που γενικά επικρατεί σήμερα είναι ότι ο Ύμνος στη Νέμεση είναι του Μεσομήδη και, ίσως, ο Ύμνος στον Ήλιο. Όσο για τον Ύμνο στη Μούσα, ο οποίος μπορεί να είναι δύο χωριστά κομμάτια (υπόθεση του Wilamowitz, Timotheus Perser 97· πρβ. και Th. Reinach, Deux preludes citharodiques), πιστεύεται πως ο συνθέτης του είναι άγνωστος (ή κάποιος Διονύσιος, ή ακόμα ο Διονύσιος ο νεότερος, ο Αλικαρνασσεύς, ο επονομαζόμενος "ο μουσικός"· πρβ. Westphal, Die Musik des gr. Alterth. 327· Gev. I, 445 και λ. Διονύσιος





αρ. 4).
Τελευταία έχει προταθεί μια νέα υπόθεση από την Isobel Henderson (The New Oxford History of Music I, 1957, 372-373): οι Ύμνοι που αποδίδονται στον Μεσομήδη μπορεί να θεωρηθούν ως βυζαντινές ανασυνθέσεις ("Η πιθανότητα, λοιπόν, φαίνεται να ευνοεί μια έντεχνη βυζαντινή ανασύνθεση").
Και οι τρεις Ύμνοι έχουν δημοσιευτεί αρκετές φορές: από τον Burette (ό.π. 1720, 169 κε.)· τον Fr. Bellermann (Die Hymnen des Dion. u. Mesom. 1840, 11-14)· τον R. Westphal (Metrik, Συμπλ. 1867, 50-54· Die Mus. des gr. Alterth. 1883, 327-336)· τον Gevaert (Hist. et theor. de la mus. de l' antiquite I, 1875, 445-449)· τον Carl. v. Jan (Mus. script. Gr. 1895, 460-473 και Συμπλήρωμα, 44-59)· τον Th. Reinach (La mus. gr. 1926, 194-201).
11. Ένα απόσπασμα χριστιανικού ύμνου με ελληνική σημειογραφία, χρονολογούμενο από τον 3ο αι. μ.Χ.· ανακαλύφθηκε από τον Α. S. Hunt το 1918 σ' έναν πάπυρο στην Oξύρυγχο της Αιγύπτου· δημοσιεύτηκε στον 15ο τόμο των παπύρων Oξυρύγχου (The Oxyrhynchus Papyri 1922) και μεταγράφηκε στη νεότερη σημειογραφία από τον Η. Stuart Jones. Αρκετές άλλες μεταγραφές και μελέτες έχουν δημοσιευτεί από διάφορους ειδικούς μελετητές: Th. Reinach, Revue Musicale 1922· Η. Abert, Zeitschrift fur Musikwissenschaft IV, 1922· R. Wagner, Philologus LXXIX, 1923, και Egon Wellesz στην Ιστορία της Βυζαντινής Μουσικής και Yμνογραφίας (History of Byzantine Music and Hymnography 1949, 125-129).
12. "Αποσπάσματα από ένα άγνωστο ελληνικό κείμενο τραγωδίας με μουσική γραφή"· πρβ. Symbolae Osloenses fasc. XXXI, Όσλο 1955, 1-87. Αυτός ο πάπυρος (Pap. Osl. Inv. αρ. 1413) ανήκε σε μια συλλογή ελληνικών παπύρων που αγοράστηκαν στο Βερολίνο το 1933 από τον καθηγητή Carl Schmidt. To δημοσίευμα περιέχει σημειώσεις: Ι, πάνω στο κείμενο (σσ. 1-29) από τους S. Eitrem και Lev Amundsen, και II, πάνω στη μουσική (σσ. 29-71) από τον R. P. Winnington-Ingram, ο οποίος δίνει επίσης μια μεταγραφή των αποσπασμάτων Α και Β σε νεότερη γραφή (σσ. 62-63). Η χρονολογία της σύνθεσης είναι αβέβαιη.
13. Μια Μονωδία με μουσικές νότες (Monody with Musical Notation· The Oxyrhynchus Papyri, μέρος XXV, Λονδίνο 1959, αρ. 2436, σσ. 113-122). To δημοσίευμα περιέχει σημειώσεις: Ι, πάνω στο κείμενο από τον Ε. G. Turner (σσ. 113-115), και II πάνω στη μουσική από τον R. P. Winnington-Ingram (σσ. 116-121). Η Μονωδία, τελείως αποσπασματική, δημοσιεύεται όπως μεταγράφηκε από τον R. P. W.-Ingram σε νεότερη σημειογραφία (σ. 122) και τοποθετείται από τον ίδιο "μετά τον 2ο αι. π.Χ., αλλά πριν από τον 2ο αι. μ.Χ.".
14. Ένας πάπυρος Οξυρύγχου (Oxyrhynchus Papyrus) του Πανεπιστημίου Michigan, αρ. 2958. Δημοσιεύτηκε από τους Ο. Μ. Pearl και R. Ρ. Winnington-Ingram με τον τίτλο "A Michigan Papyrus with Musical Notation" στο Journal of Egyptian Archaeology 51 (1965), 179-195. To άρθρο περιλαμβάνει φωτογραφία και μεταγραφή σε νεότερη σημειογραφία.
15. Ένα μικρό απόσπασμα από την Ιφιγένεια εν Αυλίδι του Ευριπίδη, που ανακαλύφθηκε τον Δεκέμβριο του 1972 από τη μουσικολόγο Denise Jourdan-Hemmerdinger σ' έναν πάπυρο του Πανεπιστημίου του Leyden (αρ. 510). Αναγγέλλοντας την ανακάλυψή της σε μια ανακοίνωση στην Academie des Inscriptions et Belles Lettres στο Παρίσι την 1η Ιουνίου 1973, ισχυρίστηκε πως αυτό το μουσικό απόσπασμα είναι, πιθανόν, αρχαιότερο του παπύρου Zenon, που χρονολογείται γύρω στο 250 π.Χ. (βλ. παραπάνω, 2) και, επομένως, είναι το αρχαιότερο δείγμα αρχαίας ελληνικής μουσικής που ανακαλύφθηκε ως σήμερα. Ο πάπυρος είναι πολύ κολοβωμένος και περιέχει "τα υπόλοιπα 16 γραμμών, κείμενο και μουσική, από τις οποίες, καθώς λέει, μόνο 8 γραμμές μπορούν να επανορθωθούν"· κατόρθωσε να διαβάσει τους στίχους 784-792 της Ιφιγένειας. Πολλά από τα μουσικά σημεία ανήκουν στη φωνητική σημειογραφία, ενώ 2 ή 3 στην οργανική.
Η ανακοίνωσή της δημοσιεύτηκε στο Comptes Rendus des Seances de l' annee 1973, avril-juin της Ακαδημίας (Παρίσι, Νοέμβρ. 1973, 292-299), μαζί με μια φωτογραφία του παπύρου (σ. 295) και μια προσωρινή μεταγραφή (σ. 294).

Βιβλιογραφία:
Εκτός από όσα μνημονεύονται παραπάνω μέσα στο λήμμα, μπορούν να αναφερθούν και τα ακόλουθα:
Η. Hunger und Ε. Pohlmann, "Neue griech. Musikfragmente", Wiener Studien LXXV, 1962.
Ε. Κ. Borthwick, "The Oxyrhynchus Mus. Monody"..., American Journal of Philology LXXXIV, 1963.
Ebert Pohlmann, Denmaler altgriechischen Musik, Νυρεμβέργη 1971.

http://www.musipedia.gr/

~~~~~~

Documents of ancient Greek music: the extant melodies and fragments By Egert Pöhlmann,...
http://books.google.com/books?id=jV...&resnum=4&ved=0CCAQ6AEwAw#v=onepage&q&f=false

[''Ένα απόσπασμα από το πρώτο στάσιμο (338 κε.) από τον Ορέστη του Ευριπίδη, που έχει συντεθεί γύρω στο 408 π.Χ.· είναι πολύ αποσπασματικό (33 νότες, σε έξι γραμμές, από τις οποίες καμιά δεν είναι πλήρης) . Βρέθηκε το 1892 σ' έναν πάπυρο Rainer (δημοσιευμένο στους Papyri Erzherzog Rainer· Βιέννη 1894, σχ. 4ο, σ. 126, αρ. 531 φωτοτυπία) και αντιγράφηκε πρώτα σε νεότερη γραφή από τον δρα Carl Wessely (Mitteilungen aus der Sammlung, Der Pap. Erzh. Rainer, τόμ. V, Βιέννη, 1892). Δημοσιεύτηκε, επίσης, από τον D. Β. Monro στο βιβλίο του The Modes of Ancient Greek Music (σ. 92, στη γραφή του Wessely, με μια επανόρθωση, που προτάθηκε από τον δρα Otto Crusius, ό.π. 130-131) και στη συλλογή του Carl v. Jan Mus. script. Gr. 1895, σσ. 430-431, και στο Συμπλήρωμά της, σσ. 6-7. Ο πάπυρος τοποθετείται από τον Wessely στον πρώτο αι. μ.Χ., ενώ άλλοι τον τοποθετούν πιο πριν ο Ε. G. Turner, στο Journal of Hellenic Studies 76 (1956), 95, τον τοποθετεί γύρω στο 200 π.Χ.'']

Tragoedia
«Orestes»

Chorus, Stasimon
v. 338-344 (322-328 ?)


Manuscriptum

Papyrus Vindob. G 2315, saec. III/II a.Chr.n.
Wien, Österreichische Nationalbibliothek

Melodia

mp3, ca. 110 kb (vocaliter)
mp3, ca. 110 kb (instrumentaliter)

http://www.hs-augsburg.de/~harsch/odeion/Msante05/Euripides/eur_ores.html

~~~~~~~~~~~~~

Euripides, Orestes
Eur. Orest. 338

πρώτο στάσιμο (338 κε.) από τον Ορέστη του Ευριπίδη

Χορός
ἰὼ Ζεῦ,
τίς ἔλεος, τίς ὅδ᾽ ἀγὼν
φόνιος ἔρχεται,
335θοάζων σε τὸν μέλεον, ᾧ δάκρυα
δάκρυσι συμβάλλει
πορεύων τις ἐς δόμον ἀλαστόρων
ματέρος αἷμα σᾶς, ὅ σ᾽ ἀναβακχεύει;
340ὁ μέγας ὄλβος οὐ μόνιμος ἐν βροτοῖς:
κατολοφύρομαι κατολοφύρομαι.
ἀνὰ δὲ λαῖφος ὥς
τις ἀκάτου θοᾶς τινάξας δαίμων
κατέκλυσεν δεινῶν πόνων ὡς πόντου
λάβροις ὀλεθρίοισιν ἐν κύμασιν.
345τίνα γὰρ ἔτι πάρος οἶκον ἕτερον ἢ τὸν ἀπὸ
θεογόνων γάμων,
τὸν ἀπὸ Ταντάλου, σέβεσθαί με χρή;

Euripides. Euripidis Fabulae, ed. Gilbert Murray, vol. 3. Oxford. Clarendon Press, Oxford. 1913.

http://www.perseus.tufts.edu/hopper/text?doc=Eur.+Orest.+338&fromdoc=Perseus:text:1999.01.0115

~~~~~~~

...mysterious signs in a musical papyrus fragment of Euripides' Orestes (Vienna G 2315). ...

''Moving from the oral to the written, Psaroudakes reviews the history of scholarship on four mysterious signs in a musical papyrus fragment of Euripides’ Orestes (Vienna G 2315). He proposes that the symbols in question represent vocal interjections sung between the words of the text. If Psaroudakes is correct, we have lost one of our major pieces of evidence for ancient heterophony, for West (Ancient Greek Music [Oxford 1992]) and others have proposed that the symbols represent instrumental notes played simultaneously with different vocal notes. Psaroudakes’ rebuttal of West deserves serious attention, but it should be noted that much of it relies on argumenta ex silentio in an area where silence is the norm rather than the exception. It is surprising that Psaroudakes’ thorough review of previous interpretations does not include Barker’s essay on Greek heterophony (in B. Gentili and F. Perusino, eds., Mousike: Metrica ritmica e musica greca in memoria di Giovanni Comotti [Pisa 1995] 41–60).''

Timothy J. Moore

Studien zur Musikarchäologie 4.
Papers from the Third Symp osium of the International Study Group on Music Archaeology at Monastery Michaelstein, 9–16 June, 2002, and Other Contributions

www.ajaonline.org/pdfs/book_reviews/110.4/AJA1104_Moore.pdf


~~~~~

M. L. WEST
ANALECTA MUSICA
aus: Zeitschrift für Papyrologie und Epigraphik 92 (1992) 1–54

http://docs.google.com/viewer?a=v&q...4zxM3m&sig=AHIEtbQ9gR8X_3SJTdX3wDy5-ziuwisPaA

[''Ένα απόσπασμα, που βρέθηκε σε πάπυρο, ανάμεσα σε αριθμό παπύρων της σειράς Zenon, 1931, στο Μουσείο του Καΐρου (αρ. 59533), χρονολογούμενο γύρω στο 250 π.Χ.· είναι γνωστό ως το Απόσπασμα Καΐρου. Πρωτοδημοσιεύτηκε από τον J. F. Mountford στο Journal of Hellenic Studies 51 (1931), 91-100, με τίτλο Α New Fragment of Greek Music in Cairo· ο Mountford δίνει δύο μουσικές ερμηνείες (γραφές) του αποσπάσματος: (α) διατονική και χρωματική και (β) διατονική και εναρμόνια, σ. 99.
Βλ. το σχόλιο του Henri-Irenee Marrou στη Revue de Philologie, de Litterature et d' Histoire Anciennes 13 (1939), 308-320.'']

M. L. WEST
ANALECTA MUSICA
aus: Zeitschrift für Papyrologie und Epigraphik 92 (1992) 1–54

www.uni-koeln.de/phil-fak/ifa/zpe/downloads/1992/092pdf/092001.pdf