Εγκυκλοπαίδεια της αρχαίας ελληνικής μουσικής

καταπλοκή, μια σειρά από νότες που κατεβαίνουν γρήγορα. Αντίθετο του αναπλοκή .

Πρβ. Πτολεμ. (Αρμον. II, 12).

http://www.musipedia.gr/

[''καταπλοκή, μια σειρά από νότες που κατεβαίνουν γρήγορα. Αντίθετο του αναπλοκή. Πρβ. Πτολεμ. (Αρμον. II, 12).'']

Πτολεμαίος Κλαύδιος
Αρμονικά

Πτολεμ., Αρμον. II, 12

καὶ τῆς χρήσεως δὲ
ἕνεκεν ἔσχατον ἂν εἴη πάντων τὸ ὄργανον τοῦτο καὶ ἀσθενέστατον, οὐ
μόνον ὅτι τῇ μὲν ἁρμόζεται, τῇ δὲ κρούει χωρὶς καὶ ἅμα ταῖν χεροῖν,
ὥστε ἀπεστερῆσθαι τῶν ἐν τῇ χειρουργίᾳ καλλίστων - λέγω δὲ οἷον
ἐπιψαλμοῦ, συγκρούσεως, ἀναπλοκῆς, καταπλοκῆς, σύρματος καὶ ὅλως
τῆς διὰ τῶν ὑπερβατῶν φθόγγων συμπλοκῆς - διὰ τὸ τὴν κρούουσαν χεῖρα
μίαν οὖσαν μήτε τὰς μείζους διαστάσεις ὑπερβαίνειν δύνασθαι ῥᾳδίως, μήτε
δύο διαφερόντων ἅμα ἅπτεσθαι τόπων, ἀλλ᾽ ὅτι καὶ τὴν συνέχειαν τῶν
ψόφων, τὸ ἐκμελέστατον εἶδος περιέχουσαν, ἅτε μηδένα ποιοῦσαν ἑστῶτα
μηδὲ ὡρισμένον, ἀναγκαῖον ἐνταῦθα γίνεται κατὰ τὸν πλεῖστον χρόνον
ἐπακολουθεῖν τῇ παραφορᾷ τῶν ὑπαγωγέων ἐπισυρόντων ἅμα τῇ παρα-
τρίψει τῆς χορδῆς τοὺς τοιούτους ἤχους, διὰ τὸ μὴ δύνασθαι πηδᾶν αὐ-
τοὺς ὥσπερ καὶ ἀνάλλεσθαι πρὸς τοὺς διωρισμένους τόπους, ὅθεν οὐδὲ
τοῖς ταχυτέροις ῥυθμοῖς οἷόν τε γίνεται χρῆσθαι ῥᾳδίως. καί μοι διὰ
ταῦτα δοκοῦσιν οἱ μεταχειριζόμενοι τὸ τοιοῦτον ὄργανον συνειδότες ταῖς
ἐκπτώσεσι τῶν τοῦ ἡρμοσμένου φθόγγων μηδέποτε μόνον αὐτὸ παρέ-
χειν ταῖς αἰσθήσεσι δοκιμασθησόμενον, ἀλλὰ ἢ καταυλούμενον ἢ κατα-
συριζόμενον, ἵνα ταῖς ἐξ ἐκείνων κατηχήσεσι λανθάνῃ διαμαρτάνον.

καταπνεόμενα, πνευστά όργανα

Βλ. λ. εμπνευστά και εμφυσώμενα .


καταπνεόμενα

καταπύκνωσις, η υποδιαίρεση των διαστημάτων της κλίμακας σε τέταρτα του τόνου. Το ρήμα καταπυκνώ, υποδιαιρώ σε μικρά διαστήματα, απαντά και στην έκφραση "καταπυκνώ το διάγραμμα" = υποδιαιρώ το διάγραμμα, την κλίμακα, σε τέταρτα του τόνου. Αριστόξ. (Αρμον. Ι, 28, 1 Mb): "ουχ ως οι αρμονικοί εν ταις των διαγραμμάτων καταπυκνώσεσιν αποδιδόναι πειρώνται" (όχι όπως οι αρμονικοί προσπαθούν να κάμουν στις υποδιαιρέσεις των διαγραμμάτων).

Ο Αριστόξενος (ό.π. ΙΙ, 38 Mb) θεωρεί την καταπύκνωση (δηλ. την υποδιαίρεση σε τέταρτα τόνου) ως αντιμελωδική (ή μη μελωδική): "ότι δε εστιν η καταπύκνωσις εκμελής και κατά πάντα τρόπον άχρηστος, φανερόν επ' αυτής έσται της πραγματείας" (ότι η καταπύκνωση είναι αντιμελωδική και με κάθε τρόπο άχρηστη, θα γίνει φανερό κατά τη διάρκεια αυτής της πραγματείας [της μελέτης]).

http://www.musipedia.gr/

Αριστόξ. (Αρμον. Ι, 28, 1 Mb): "ουχ ως οι αρμονικοί εν ταις των διαγραμμάτων καταπυκνώσεσιν αποδιδόναι πειρώνται" (όχι όπως οι αρμονικοί προσπαθούν να κάμουν στις υποδιαιρέσεις των διαγραμμάτων).

Αριστόξενος
Αρμονικά στοιχεία

Αριστόξ., Αρμον. Ι, 28, 1 Mb

ζητητέον δὲ τὸ συνεχὲς οὐχ ὡς οἱ
ἁρμονικοὶ ἐν ταῖς τῶν διαγραμμάτων καταπυκνώσεσιν
ἀποδιδόναι πειρῶνται, τούτους ἀποφαίνοντες τῶν φθόγγων
ἑξῆς ἀλλήλων κεῖσθαι οἷς συμβέβηκε τὸ ἐλάχιστον διάστημα
διέχειν ἀφ᾽ αὑτῶν. οὐ γὰρ τὸ μὴ δύνασθαι διέσεις ὀκτὼ
καὶ εἴκοσιν ἑξῆς μελῳδεῖσθαι τῆς φωνῆς ἐστιν, ἀλλὰ τὴν
τρίτην δίεσιν πάντα ποιοῦσα οὐχ οἵα τέ ἐστι προστιθέναι,
ἀλλ᾽ ἐπὶ μὲν τὸ ὀξὺ ἐλάχιστον μελῳδεῖ τὸ λοιπὸν τοῦ διὰ
τεσσάρων, - τὰ δ᾽ ἐλάττω πάντα ἐξαδυνατεῖ - τοῦτο δ᾽ ἐ-
στὶν ἤτοι ὀκταπλάσιον τῆς ἐλαχίστης διέσεως ἢ μικρῷ τινι
παντελῶς καὶ ἀμελῳδήτῳ ἔλαττον, ἐπὶ δὲ τὸ βαρὺ τῶν
δύο διέσεων τονιαίου ἔλαττον οὐ δύναται μελῳδεῖν.

[''Ο Αριστόξενος (ό.π. ΙΙ, 38 Mb) θεωρεί την καταπύκνωση (δηλ. την υποδιαίρεση σε τέταρτα τόνου) ως αντιμελωδική (ή μη μελωδική): "ότι δε εστιν η καταπύκνωσις εκμελής και κατά πάντα τρόπον άχρηστος, φανερόν επ' αυτής έσται της πραγματείας" (ότι η καταπύκνωση είναι αντιμελωδική και με κάθε τρόπο άχρηστη, θα γίνει φανερό κατά τη διάρκεια αυτής της πραγματείας [της μελέτης]).'']

Αρμονικά στοιχεία
Αριστόξενος ΙΙ, 38 Mb

ὅτι δέ ἐστιν ἡ καταπύκνωσις ἐκμελὴς καὶ πάντα
τρόπον ἄχρηστος, φανερὸν ἐπ᾽ αὐτῆς ἔσται τῆς πραγματείας.

κατασπάσματα, δονήσεις, κραδασμοί της γλωσσίδας του αυλού (Δημ., LSJ). Θεόφραστος (Περί φυτών ιστ. IV, 11, 5): "και κατασπάσματα τας γλώττας ίσχειν [έχειν]" (και για νά 'χουν οι γλωσσίδες επαρκείς [αρκετές] δονήσεις· κατά μτφρ. Sir Arthur Hort, I, 373). Και η Κ. Schlesinger (The Greek Aulos, 66) ερμηνεύει τα "κατασπάσματα" ως δονήσεις (beatings).

http://www.musipedia.gr/

[''Θεόφραστος (Περί φυτών ιστ. IV, 11, 5): "και κατασπάσματα τας γλώττας ίσχειν [έχειν]" (και για νά 'χουν οι γλωσσίδες επαρκείς [αρκετές] δονήσεις· κατά μτφρ. Sir Arthur Hort, I, 373). Και η Κ. Schlesinger (The Greek Aulos, 66) ερμηνεύει τα "κατασπάσματα" ως δονήσεις (beatings).'']

Περί φυτών ιστορίας

'Θεόφραστος, Περί φυτών ιστ. IV, 11, 5

Διαφέρειν δὲ τῶν ἄλλων καλάμων ὡς καθ᾽ ὅλου
λαβεῖν εὐτροφίᾳ τινὶ τῆς φύσεως· εὐπληθέστερον
γὰρ εἶναι καὶ εὐσαρκότερον καὶ ὅλως δὲ θῆλυν τῇ
προσόψει. καὶ γὰρ τὸ φύλλον πλατύτερον ἔχειν
καὶ λευκότερον τὴν δὲ ἀνθήλην ἐλάττω τῶν
ἄλλων, τινὰς δὲ ὅλως οὐκ ἔχειν, οὓς καὶ προς-
αγορεύουσιν εὐνουχίας· ἐξ ὧν ἄριστα μέν φασί
τινες γίνεσθαι τὰ ζεύγη, κατορθοῦν δὲ ὀλίγα
παρὰ τὴν ἐργασίαν.
Τὴν δὲ τομὴν ὡραίαν εἶναι πρὸ Ἀντιγενίδου
μέν, ἡνίκ᾽ ηὔλουν ἀπλάστως, ὑπ᾽ Ἄρκτουρον Βοη-
δρομιῶνος μηνός· τὸν γὰρ οὕτω τμηθέντα συχνοῖς
μὲν ἔτεσιν ὕστερον γίνεσθαι χρήσιμον καὶ προ-
καταυλήσεως δεῖσθαι πολλῆς, συμμύειν δὲ τὸ
στόμα τῶν γλωττῶν, ὃ πρὸς τὴν διακτηρίαν εἶναι
χρήσιμον. ἐπεὶ δὲ εἰς τὴν πλάσιν μετέβησαν, καὶ
ἡ τομὴ μετεκινήθη· τέμνουσι γὰρ δὴ νῦν τοῦ
Σκιρροφοριῶνος καὶ Ἑκατομβαιῶνος ὥσπερ πρὸ
τροπῶν μικρὸν ἢ ὑπὸ τροπάς. γίνεσθαι δέ φασι
τρίενόν τε χρήσιμον καὶ καταυλήσεως βραχείας
δεῖσθαι καὶ κατασπάσματα τὰς γλώττας ἴσχειν·
τοῦτο δὲ ἀναγκαῖον τοῖς μετὰ πλάσματος αὐ-
λοῦσι. τοῦ μὲν οὖν ζευγίτου ταύτας εἶναι τὰς
ὥρας τῆς τομῆς.
Ἡ δ᾽ ἐργασία γίνεται τοῦτον τὸν τρόπον· ὅταν
συλλέξωσι τιθέασιν ὑπαίθριον τοῦ χειμῶνος ἐν
τῷ λέμματι· τοῦ δ᾽ ἦρος περικαθάραντες καὶ
ἐκτρίψαντες εἰς τὸν ἥλιον ἔθεσαν. τοῦ θέρους δὲ
μετὰ ταῦτα συντεμόντες εἰς τὰ μεσογονάτια πάλιν
ὑπαίθριον τιθέασι χρόνον τινά. προσλείπουσι
δὲ τῷ μεσογονατίῳ τὸ πρὸς τοὺς βλαστοὺς γόνυ·
τὰ δὲ μήκη τὰ τούτων οὐ γίνεται διπαλαίστων
ἐλάττω. βέλτιστα μὲν οὖν εἶναι τῶν μεσογονα-
τίων πρὸς τὴν ζευγοποιΐαν ὅλου τοῦ καλάμου τὰ
μέσα· μαλακώτατα δὲ ἴσχειν ζεύγη τὰ πρὸς τοὺς
βλαστούς, σκληρότατα δὲ τὰ πρὸς τῇ ῥίζῃ· συμ-
φωνεῖν δὲ τὰς γλώττας τὰς ἐκ τοῦ αὐτοῦ μεσογο-
νατίου, τὰς δὲ ἄλλας οὐ συμφωνεῖν· καὶ τὴν μὲν
πρὸς τῇ ῥίζῃ ἀριστερὰν εἶναι, τὴν δὲ πρὸς τοὺς
βλαστοὺς δεξιάν. τμηθέντος δὲ δίχα τοῦ μεσο-
γονατίου τὸ στόμα τῆς γλώττης ἑκατέρας γίνε-
σθαι κατὰ τὴν τοῦ καλάμου τομήν· ἐὰν δὲ ἄλλον
τρόπον ἐργασθῶσιν αἱ γλῶτται, ταύτας οὐ πάνυ
συμφωνεῖν· ἡ μὲν οὖν ἐργασία τοιαύτη.

κατασπασμός, χαμήλωμα της φωνής (Δημ., LSJ). Από το "κατασπώ την φωνήν", χαμηλώνω τη φωνή. Για την έκφραση: "κατασπώ την σύριγγα" βλ. στο λ. σύριγξ.

http://www.musipedia.gr/

καταστροφή, τέλος, κατάληξη· επιστροφή μιας χορδής που δονείται στην αρχική θέση της [τον άξονά της]· Δημ., LSJ.
Αριστοτέλ. Προβλ. (XIX, 39): "των μεν άλλων συμφωνιών ατελείς αι θατέρου καταστροφαί εισιν" (ως προς τις άλλες συμφωνίες οι καταλήξεις του ενός από τα στοιχεία των είναι ατελείωτες).

http://www.musipedia.gr/

Αριστοτέλ. Προβλ. (XIX, 39): "των μεν άλλων συμφωνιών ατελείς αι θατέρου καταστροφαί εισιν" (ως προς τις άλλες συμφωνίες οι καταλήξεις του ενός από τα στοιχεία των είναι ατελείωτες).

ARISTOTE
PROBLÈMES MUSICAUX

Problème 39 b (B, V Gevaert; p. 38 ER).

Αριστοτέλ. Προβλ. (XIX, 39)

<Διὰ τί> μαγαδίζουσι <μόνον> [16] ἐν τῇ διὰ πασῶν συμφωνίᾳ ; <Ή> [17] ὅτι, καθάπερ ἐν τοῖς μέτροις οἱ πόδες ἔχουσι πρὸς αὑτοὺς λόγον ἴσον πρὸς ἴσον ἢ δύο πρὸς ἓν ἢ καὶ τίνα ἄλλον, οὕτω καὶ οἱ ἐν τῇ συμφωνίᾳ φθόγγοι λόγον ἔχουσι κινήσεως πρὸς αὑτοὺς; Τῶν μὲν οὖν ἄλλων συμφωνιῶν ἀτελεῖς αἱ θατέρου καταστροφαί εἰσιν, εἰς ἥμισυ <ἢ τρίτον> [18] τελευτῶσαι διό τῇ δυνάμει οὐκ ἴσαι εἰσίν, οὖσαι δ' ἄνισοι, διάφορ(οι) [19] τῇ αἰσθήσει, καθάπερ ἐν τοῖς χοροῖς [ἐν τῷ καταλύειν],[20] μεῖζον ἄλλων [21] φθεγγομέν(ων),[22] <αἰσθάνεσ-θαι> [23] ἐστίν. (Τῇ) [24] δὲ ὑπάτη συμβαίνει τὴν αὐτὴν <τῇ νήτῃ> [25] τελευτήν τῶν ἐν τοῖς φθόγγοις περιόδων ἔχειν ἡ γὰρ δευτέρα τῆς νεάτης πληγὴ τοῦ ἀέρος ὑπάτη ἐστίν τελευτώσαις [26] δ' εἰς ταὐτὸν, οὐ ταὐτὸν <τἄλλα> [27] ποιούσαις, ἓν καὶ κοινὸν τὸ ἔργον συμβαίνει γίγνεσθαι, καθάπερ τοῖς ὑπὸ τὴν ᾠδὴν κρούουσιν καὶ γὰρ οὖτοι, τἄλλα οὐ προσαυλοῦντες, ἐὰν εἰς ταὐτὸν καταστρέφωσιν, εύφραίνουσι μᾶλλον τῷ τέλει ἢ λυποῦσι ταῖς πρὸ τοῦ τέλους διαφοραῖς, τῷ τὸ [28] ἐκ διαφόρων κοινὸν [29] ἥδιστον [ἐκ τοῦ διὰ πασῶν] [30] γίγνεσθαι.

http://remacle.org/bloodwolf/philosophes/Aristote/problemesmusicauxnotes.htm

κατατροπά, το τρίτο μέρος του κιθαρωδικού νόμου.

Βλ. λ. κιθαρωδία - κιθαρωδικός νόμος .

http://www.musipedia.gr/

καταύλησις, παίξιμο του αυλού · ψυχαγώγηση με παίξιμο αυλού. Το ρήμα καταυλώ σήμαινε παίζω αυλό για κάποιον άλλο· ψυχαγωγώ παίζοντας αυλό ή ακόμα κατ' επέκταση τραγουδώντας. Πλάτων (Νόμοι Ζ', 790Ε): "όταν οι μητέρες θέλουν να νανουρίσουν τα παιδιά που δύσκολα αποκοιμούνται, τραγουδούν [ή παίζουν] μια μελωδία σ' αύτά (...μελωδίαν τινά καταυλούσιν)".

Βλ. λ. μητρώα

("κατηύλησε τα μητρώα"=επαιξε τα μητρώα στον αυλό).

http://www.musipedia.gr/

Πλάτων (Νόμοι Ζ', 790Ε): "όταν οι μητέρες θέλουν να νανουρίσουν τα παιδιά που δύσκολα αποκοιμούνται, τραγουδούν [ή παίζουν] μια μελωδία σ' αύτά (...μελωδίαν τινά καταυλούσιν)".

Plato, Laws
Plat. Laws 7.790

Πλάτων Νόμοι Ζ', 790Ε

Ἀθηναῖος
λάβωμεν τοίνυν τοῦτο οἷον στοιχεῖον ἐπ᾽ ἀμφότερα, σώματός τε καὶ ψυχῆς τῶν πάνυ νέων τὴν τιθήνησιν καὶ κίνησιν γιγνομένην ὅτι μάλιστα διὰ πάσης τε νυκτὸς καὶ ἡμέρας, ὡς ἔστι σύμφορος ἅπασι μέν, οὐχ ἥκιστα δὲ τοῖς ὅτι νεωτάτοισι, καὶ οἰκεῖν, εἰ δυνατὸν ἦν, οἷον ἀεὶ πλέοντας: [790δ] νῦν δ᾽ ὡς ἐγγύτατα τούτου ποιεῖν δεῖ περὶ τὰ νεογενῆ παίδων θρέμματα. τεκμαίρεσθαι δὲ χρὴ καὶ ἀπὸ τῶνδε, ὡς ἐξ ἐμπειρίας αὐτὸ εἰλήφασι καὶ ἐγνώκασιν ὂν χρήσιμον αἵ τε τροφοὶ τῶν σμικρῶν καὶ αἱ περὶ τὰ τῶν Κορυβάντων ἰάματα τελοῦσαι: ἡνίκα γὰρ ἄν που βουληθῶσιν κατακοιμίζειν τὰ δυσυπνοῦντα τῶν παιδίων αἱ μητέρες, οὐχ ἡσυχίαν αὐτοῖς προσφέρουσιν ἀλλὰ τοὐναντίον κίνησιν, ἐν ταῖς ἀγκάλαις [790ε] ἀεὶ σείουσαι, καὶ οὐ σιγὴν ἀλλά τινα μελῳδίαν, καὶ ἀτεχνῶς οἷον καταυλοῦσι τῶν παιδίων, καθάπερ ἡ τῶν ἐκφρόνων βακχειῶν ἰάσεις, ταύτῃ τῇ τῆς κινήσεως ἅμα χορείᾳ καὶ μούσῃ χρώμεναι.

Athenian
Let us take this, then, as a fundamental assumption in both cases,—that for both body and soul of the very young a process of nursing and moving, that is as continuous as possible both by day and by night, is in all cases salutary, and especially in the case of the youngest: it is like having them always rocked— [790d] if that were possible—on the sea. As it is, with new-born infants one should reproduce this condition as nearly as possible. Further evidence of this may be seen in the fact that this course is adopted and its usefulness recognized both by those who nurse small children and by those who administer remedies in cases of Corybantism.1 Thus when mothers have children suffering from sleeplessness, and want to lull them to rest, the treatment they apply is to give them, not quiet, but motion, for they rock them constantly in their arms; and instead of silence, [790e] they use a kind of crooning noise; and thus they literally cast a spell upon the children (like the victims of Bacchic frenzy) by employing the combined movements of dance and song as a remedy.

Plato. Platonis Opera, ed. John Burnet. Oxford University Press. 1903.

http://www.perseus.tufts.edu/hopper/text?doc=Perseus:text:1999.01.0166:book=7:page=790

καταχόρευσις, το πέμπτο και τελευταίο μέρος του πυθικού νόμου · γιορτή, εορτασμός με χορό· ο θριαμβικός χορός του Απόλλωνα για τη νίκη του πάνω στο δράκοντα. Το ρήμα καταχορεύω σήμαινε χορεύω, για να γιορτάσω μια νίκη ή για να εκφράσω μια πολύ ζωηρή χαρά.

http://www.musipedia.gr/

κατεπάδω, μαγεύω, γοητεύω με τραγούδι ή με μάγια. Πλάτων (Μένων 80Α)·Ο Μένων στον Σωκράτη: "και νυν, ως γε μοι δοκείς, γοητεύεις με, φαρμάττεις και ατεχνώς κατεπάδεις" (και τώρα, όπως μου φαίνεται, με σαγηνεύεις, μου 'δίνεις φίλτρα και με γοητεύεις με μάγια [με μαγικά λόγια]).

http://www.musipedia.gr/

[''Πλάτων (Μένων 80Α)·Ο Μένων στον Σωκράτη: "και νυν, ως γε μοι δοκείς, γοητεύεις με, φαρμάττεις και ατεχνώς κατεπάδεις" (και τώρα, όπως μου φαίνεται, με σαγηνεύεις, μου 'δίνεις φίλτρα και με γοητεύεις με μάγια [με μαγικά λόγια]).'']

Plato, Meno
Plat. Meno 80a

Πλάτων, Μένων 80Α

[80α] σοι ὅτι σὺ οὐδὲν ἄλλο ἢ αὐτός τε ἀπορεῖς καὶ τοὺς ἄλλους ποιεῖς ἀπορεῖν: καὶ νῦν, ὥς γέ μοι δοκεῖς, γοητεύεις με καὶ φαρμάττεις καὶ ἀτεχνῶς κατεπᾴδεις, ὥστε μεστὸν ἀπορίας γεγονέναι. καὶ δοκεῖς μοι παντελῶς, εἰ δεῖ τι καὶ σκῶψαι, ὁμοιότατος εἶναι τό τε εἶδος καὶ τἆλλα ταύτῃ τῇ πλατείᾳ νάρκῃ τῇ θαλαττίᾳ: καὶ γὰρ αὕτη τὸν ἀεὶ πλησιάζοντα καὶ ἁπτόμενον ναρκᾶν ποιεῖ, καὶ σὺ δοκεῖς μοι νῦν ἐμὲ τοιοῦτόν τι πεποιηκέναι, [ναρκᾶν]: ἀληθῶς γὰρ ἔγωγε καὶ...

Plato. Platonis Opera, ed. John Burnet. Oxford University Press. 1903.

http://www.perseus.tufts.edu/hopper/text?doc=Plat.+Meno+80a&fromdoc=Perseus:text:1999.01.0177

κατηχής, ηχηρός· αυτός που ηχεί δυνατά.

http://www.musipedia.gr/

κατήχησις, γοήτευση με μουσικό ήχο· διδασκαλία με τραγούδι ή "δια ζώσης" ή με ζωηρή, δυνατή φωνή· διδασκαλία γενικά. Δημ.: "συνοδεία του μονοχόρδου με όργανα με βαθύτερο ήχο που καταπνίγουν το μέλος του". Πρβ. Πτολεμ. (Αρμον. II, 12, έκδ. I.D. 67, 19-20).

http://www.musipedia.gr/

[''Δημ.: "συνοδεία του μονοχόρδου με όργανα με βαθύτερο ήχο που καταπνίγουν το μέλος του". Πρβ. Πτολεμ. (Αρμον. II, 12, έκδ. I.D. 67, 19-20).'']

Πτολεμαίος Κλαύδιος
Αρμονικά

Πτολεμ., Αρμον. II, 12, έκδ. I.D. 67, 19-20

Περὶ τῆς δυσχρηστίας τοῦ μονοχόρδου κανόνος.
Λοιποῦ δὲ ὄντος εἰς τὴν δι᾽ ὅλης τῆς ἐναργείας ἔνδειξιν τῆς τοῦ
λόγου πρὸς τὴν αἴσθησιν ὁμολογίας τοῦ καὶ τὸν ἁρμονικὸν κανόνα κατα-
τεμεῖν - οὐ καθ᾽ ἕνα μόνον τόνον, οἷον τοῦ ἀμεταβόλου συστήματος,
οὐδὲ γένος ἓν ἢ δύο κατὰ τὰ αὐτὰ τοῖς πρὸ ἡμῶν, ἀλλὰ κατὰ πάντας
ἁπλῶς τοὺς τόνους καὶ τῶν μελῳδουμένων γενῶν ἕκαστον, ἵνα καὶ τοὺς
κοινοὺς τῶν φθόγγων τόπους ἔχωμεν ἅμα συνεκτεθειμένους - βραχέα
προδιελευσόμεθα περὶ τῆς ἀτελείας τούτου δὴ τοῦ μονοχόρδου κανό-
νος, ᾧ μέχρι νῦν οὐδὲν φαίνεται προσεπινενοημένον εἰς τὸ τὰς λόγῳ
γινομένας ἁρμογὰς ἐν ταῖς δι᾽ ὅλων μελῳδίαις εὐδιάκριτον ἔχειν τὴν
πρὸς τὰς αἰσθήσεις παραβολήν. δοκεῖ μὲν γὰρ παρεληλυθέναι τὸ τοιοῦ-
τον ὄργανον πρὸς χρῆσιν ἅμα χειρουργικὴν καὶ θεωρίαν τῶν ἀποτελε-
σματικῶν τοῦ ἡρμοσμένου λόγου, ἐπειδὴ τοῖς ἄλλοις οὐκ ἐφαίνετο τῶν
εἰρημένων ἑκάτερον ὑπάρχον, ἀλλὰ τοῖς μὲν κανονικοῖς τὸ θεωρηματι-
κὸν μόνον, λύραις δὲ καὶ κιθάραις καὶ τοῖς ὁμοίοις τὸ χρηστικόν, κἀν
τούτοις μὲν μετὰ τοῦ καθήκοντος λόγου συνισταμένων τῶν ἐμμελειῶν
- μὴ δεικνυμένου δὲ δι᾽ αὐτῶν, ὁπότε μηδὲ ἐπὶ τῶν αὐλῶν καὶ τῶν
συρίγγων τὸ τοιοῦτον ἀκριβοῦται, ἃ μᾶλλον ἂν ἔχοι πρὸς ἀμφοτέρας τὰς
ἐνδείξεις τελειότερον, ὅτι τοῖς μήκεσιν ἀκολούθους λαμβάνει τὰς τῶν
φθόγγων διαφοράς. καταφανείη δ᾽ ἂν πλεῖστον ὅσον τῶν ἄλλων ἐνδέον
τῷ τούτοις μὲν τὸ γοῦν ἕτερον ἀκριβῶς ὑπάρχειν, αὐτῷ δὲ μηδέτερον.
πρῶτον μὲν γὰρ διὰ τὸ μήτε τὴν ὁμαλότητα τῆς χορδῆς ἐξετάζεσθαι,
μήτε τὰς θέσεις τῶν περάτων, ἢ καὶ μηδὲ τοὺς παραδιδομένους τῶν
κατὰ μέρος λόγους ὑγιῶς ἔχειν. οὐδόλως ἔτι τῷ λόγῳ ποιοῦνται τὰς
κατατομάς, ἀλλ᾽ ἐντείναντες τὴν χορδήν, εἶτα τὸν ὑπαγωγέα παράγον-
τες, ἕως ἂν ταῖς ἀκοαῖς ὑπαντήσῃ τῶν ἐπιζητουμένων φθόγγων ἕκαστος,
ἐκεῖ σημειοῦνται τὴν οἰκείαν τομὴν ἀφέμενοι τοῦ πρὸς ὃ πέφυκεν - τὸν
αὐτὸν τρόπον τοῖς τὰ ἔμπνευστα τῶν ὀργάνων κατασκευαζομένοις - εἶτα
κἂν δεόντως ὁ πῆχυς ᾖ κατατετμημένος, κατὰ σχολὴν μὲν παραγομένου
τοῦ ὑπαγωγέως, δύναιντ᾽ ἂν οἱ φθόγγοι παραβάλλεσθαι μετρίως, θᾶτ-
τον δὲ μεταβιβαζομένου διὰ τὸ τῆς μελῳδίας ἐφεξῆς καὶ ἔρρυθμον οὐκέθ᾽
ὁμοίως, μὴ καταλαμβανομένων ἀκριβῶς αὐτῶν τῶν οἰκείων σημειώσεων,
μηδὲ εὐθικτουμένων διὰ τὸ τάχος τῆς παραγωγῆς. καὶ τῆς χρήσεως δὲ
ἕνεκεν ἔσχατον ἂν εἴη πάντων τὸ ὄργανον τοῦτο καὶ ἀσθενέστατον, οὐ
μόνον ὅτι τῇ μὲν ἁρμόζεται, τῇ δὲ κρούει χωρὶς καὶ ἅμα ταῖν χεροῖν,
ὥστε ἀπεστερῆσθαι τῶν ἐν τῇ χειρουργίᾳ καλλίστων - λέγω δὲ οἷον
ἐπιψαλμοῦ, συγκρούσεως, ἀναπλοκῆς, καταπλοκῆς, σύρματος καὶ ὅλως
τῆς διὰ τῶν ὑπερβατῶν φθόγγων συμπλοκῆς - διὰ τὸ τὴν κρούουσαν χεῖρα
μίαν οὖσαν μήτε τὰς μείζους διαστάσεις ὑπερβαίνειν δύνασθαι ῥᾳδίως, μήτε
δύο διαφερόντων ἅμα ἅπτεσθαι τόπων, ἀλλ᾽ ὅτι καὶ τὴν συνέχειαν τῶν
ψόφων, τὸ ἐκμελέστατον εἶδος περιέχουσαν, ἅτε μηδένα ποιοῦσαν ἑστῶτα
μηδὲ ὡρισμένον, ἀναγκαῖον ἐνταῦθα γίνεται κατὰ τὸν πλεῖστον χρόνον
ἐπακολουθεῖν τῇ παραφορᾷ τῶν ὑπαγωγέων ἐπισυρόντων ἅμα τῇ παρα-
τρίψει τῆς χορδῆς τοὺς τοιούτους ἤχους, διὰ τὸ μὴ δύνασθαι πηδᾶν αὐ-
τοὺς ὥσπερ καὶ ἀνάλλεσθαι πρὸς τοὺς διωρισμένους τόπους, ὅθεν οὐδὲ
τοῖς ταχυτέροις ῥυθμοῖς οἷόν τε γίνεται χρῆσθαι ῥᾳδίως. καί μοι διὰ
ταῦτα δοκοῦσιν οἱ μεταχειριζόμενοι τὸ τοιοῦτον ὄργανον συνειδότες ταῖς
ἐκπτώσεσι τῶν τοῦ ἡρμοσμένου φθόγγων μηδέποτε μόνον αὐτὸ παρέ-
χειν ταῖς αἰσθήσεσι δοκιμασθησόμενον, ἀλλὰ ἢ καταυλούμενον ἢ κατα-
συριζόμενον, ἵνα ταῖς ἐξ ἐκείνων κατηχήσεσι λανθάνῃ διαμαρτάνον.