Εγκυκλοπαίδεια της αρχαίας ελληνικής μουσικής

Ησύχιος, (5ος αι. μ.Χ.)· γραμματικός και λεξικογράφος από την Αλεξάνδρεια, γνωστός ως Αλεξανδρεύς.
Το Λεξικό του θεωρείται μια από τις πιο σημαντικές πηγές πληροφοριών για την ελληνική γλώσσα, την ιστορία, τη ζωή και τις τέχνες. Ανάμεσα στο πλούσιο υλικό του Λεξικού βρίσκουμε πληροφορίες σχετικά με τη σημασία και τη χρήση αρχαίων μουσικών όρων, οργάνων κτλ.
Ο πλήρης τίτλος του Λεξικού στα ελληνικά είναι: "Ησυχίου γραμματικού Αλεξανδρέως συναγωγή πασών λέξεων κατά στοιχείον εκ των Αριστάρχου και Απίωνος και Ηλιοδώρου".
Η πρώτη έκδοση του Λεξικού έγινε το 1514 από τον ’λδο Μανούτιο στη Βενετία, με την επίβλεψη του Κρητικού φιλολόγου Μάρκου Μουσούρου (1470-1567), ο οποίος εξέδωσε και πολλά άλλα ελληνικά έργα (των Αθήναιου, Πλάτωνα, Αριστοφάνη, Ευριπίδη κ.ά.).
Ακολούθησαν άλλες εκδόσεις από τους Α. Francino (Φλωρεντία 1520), C. Schrevelio - J. Pricaei (Leyden 1668), Johannes Alberti (Leyden 1746-1766), Mauricius Schmidt (Ιένα 1858-1868) και Κ. Latte (Κοπεγχάγη 1953).

Βλ. Λεξικό

http://www.musipedia.gr/

Θήτα

Θαλήτας, (7ος αι. π.Χ.)· αοιδός και μουσικός. Γεννήθηκε στη Γόρτυνα της Κρήτης· η Γόρτυνα ήταν πολύ γνωστή πόλη, στα ΝΔ της Κνωσού, και αναφέρεται από τον Όμηρο (Ιλ. Β 646· Οδύσ. γ 294).
Ο Θαλήτας θεωρούνταν μια από τις κύριες μορφές της δεύτερης μουσικής σχολής στη Σπάρτη (η πρώτη ιδρύθηκε από τον Τέρπανδρο ) και ένας από εκείνους που εισήγαγαν στη Σπάρτη τις γυμνοπαιδίες , μαζί με τους Ξενόκριτο , Ξενόδαμο , Πολύμνηστο και Σακάδα . Θεωρούνταν, επίσης, ένας από τους κυριότερους συνθέτες παιάνων
και υπορχημάτων (Πλούτ. Περί μουσ. 1134Β-Ε, 9-10).
Σύμφωνα με ένα μύθο, ο Θαλήτας προσκλήθηκε στη Σπάρτη (γύρω στο 665 π.Χ.), ύστερα από χρησμό του Μαντείου των Δελφών, και έσωσε την πόλη από λοιμό με τη μουσική του (Πρατίνας στον Πλούτ. ό.π. 1146C, 42). Λέγεται πως ο Θαλήτας έγινε φίλος του μεγάλου νομοθέτη της Σπάρτης Λυκούργου· αλλά η εποχή του Λυκούργου είναι μάλλον αβέβαιη.

http://www.musipedia.gr/

[''Ο Θαλήτας θεωρούνταν μια από τις κύριες μορφές της δεύτερης μουσικής σχολής στη Σπάρτη (η πρώτη ιδρύθηκε από τον Τέρπανδρο ) και ένας από εκείνους που εισήγαγαν στη Σπάρτη τις γυμνοπαιδίες , μαζί με τους Ξενόκριτο , Ξενόδαμο , Πολύμνηστο και Σακάδα . Θεωρούνταν, επίσης, ένας από τους κυριότερους συνθέτες παιάνων και υπορχημάτων (Πλούτ. Περί μουσ. 1134Β-Ε, 9-10).'']

PLUTARQUE
ΠΕΡΙ ΜΟΥΣΙΚΗΣ

Πλούτ. Περί μουσ. 1134Β-Ε, 9-10

VI. (89) Ἡ μὲν οὖν πρώτη κατάστασις τῶν περὶ τὴν μουσικὴν ἐν τῇ Σπάρτῃ, Τερπάνδρου καταστήσαντος, γεγένηται· (90) τῆς δὲ δευτέρας Θαλήτας τε ὁ Γορτύνιος καὶ Ξενόδαμος ὁ Κυθήριος καὶ Ξενόκριτος ὁ Λοκρὸς καὶ Πολύμνηστος ὁ Κολοφώνιος καὶ Σακάδας ὁ Ἀργεῖος μάλιστα αἰτίαν ἔχουσιν ἡγεμόνες γενέσθαι· (91) τούτων γὰρ εἰσηγησαμένων τὰ περὶ τὰς Γυμνοπαιδίας τὰς ἐν Λακεδαίμονι λέγεται κατασταθῆναι, 〈καὶ〉 τὰ περὶ τὰς Ἀποδείξεις τὰς ἐν Ἀρκαδίᾳ, τῶν τε ἐν Ἄργει τὰ Ἐνδυμάτια καλούμενα. (92) Ἦσαν δ΄ οἱ μὲν περὶ Θαλήταν τε καὶ Ξενόδαμον καὶ Ξενόκριτον ποιηταὶ παιάνων, οἱ δὲ περὶ Πολύμνηστον τῶν Ὀρθίων καλουμένων, οἱ δὲ περὶ Σακάδαν ἐλεγείων.

http://remacle.org/bloodwolf/historiens/Plutarque/musiquegr.htm

Θάμυρις, και Θαμύρας(· μυθικός αοιδός

από τη Θράκη· αναφέρεται και από τον Όμηρο. Ήταν γιος του Φιλάμμωνα και της νύμφης Αγριόπης (ή Αργιόπης) ή, κατά τη Σούδα , Αρσινόης. Ήταν ο όγδοος επικός ποιητής πριν από τον Όμηρο (Σούδα) και έζησε στην αυλή του Εύρυτου, βασιλιά της Οιχαλίας. Ο Ηρακλείδης Ποντικός (Πλούτ. ό.π. 1132Α-Β, 3) αναφέρει ότι ο Θάμυρις ξεχώριζε από όλους για την ομορφιά και τη μελωδικότητα των τραγουδιών του, και ότι συνέθεσε την ιστορία του πολέμου των Τιτάνων και των Θεών. Σε έναν μουσικό διαγωνισμό με τις Μούσες νικήθηκε και τυφλώθηκε από αυτές και στερήθηκε ακόμα και την τέχνη της κιθαρωδίας (πρβ. Απολλόδωρος, Βιβλιοθήκη Ι, 3, 2, FHG Ι, 106).
Κατά τον Διόδωρο Σικελιώτη (Γ', 59, 6), στον Θάμυρι αποδιδόταν η προσθήκη της χορδής "παρυπάτη " και, σύμφωνα με άλλους, η ανακάλυψη της δωρικής αρμονίας (Κλήμ. Αλεξ. Τα ευρισκόμενα 132).

http://www.musipedia.gr/

~~~~~~~~~~~

Θάμυρις : Thamyris, a Thracian bard vanquished and blinded by the Muses, Il. 2.595†.

Georg Autenrieth. A Homeric Dictionary for Schools and Colleges. New York. Harper and Brothers. 1891.

''[ Ήταν γιος του Φιλάμμωνα και της νύμφης Αγριόπης (ή Αργιόπης) ή, κατά τη Σούδα , Αρσινόης. Ήταν ο όγδοος επικός ποιητής πριν από τον Όμηρο (Σούδα) και έζησε στην αυλή του Εύρυτου, βασιλιά της Οιχαλίας.'']

Σούδα

Suda On Line

Headword: Θάμυρις ἢ Θαμύρας
Adler number: theta,41
Translated headword: Thamyris or Thamyras
Vetting Status: low
Translation:
A Thracian, from Edones, the city in Brinkoi;[1] son of Philammon[2] and Arsinoe, eighth epic poet before Homer; but according to others fifth; and some [say he came] from Odryse. This Thamyris was blinded because he insulted the Muses. A Theology in three thousand verses is attributed to him.
And he was the first to be passionate about a boy, called Hymenaios, the son of Kalliope and Magnes. But the Cretans say that a certain Talon was passionate about Rhadamanthys [sc. and was the first to be so].[3] Others [claim] Laios was passionate about Chrysippos, the son of Pelops, as the first [sc. object of such passion].[4] Others [assert] that it was the Italiotes, under campaigning duress, who invented this.[5] But the truth is that it was Zeus himself who was first passionate about Ganymede.[6]
Greek Original:
Θάμυρις ἢ Θαμύρας, Θρᾷξ, ἐξ Ἠδωνῶν, τῆς ἐν Βρίγκοις πόλεως, υἱὸς Φιλάμμωνος καὶ Ἀρσινόης, ἐποποιὸς ὄγδοος πρὸ Ὁμήρου: κατὰ δὲ ἄλλους πέμπτος: οἱ δὲ ἀπ' Ὀδρύσσης. οὗτος ὁ Θάμυρις, ἐπειδὴ εἰς τὰς Μούσας ὕβρισεν, ἐπηρώθη. φέρεται δὲ αὐτοῦ Θεολογία εἰς ἔπη τρισχιλία. καὶ πρῶτος ἠράσθη παιδὸς Ὑμεναίου τοὔνομα, υἱοῦ Καλλιόπης καὶ Μάγνητος. οἱ δὲ Κρῆτά φασί τινα Τάλωνα Ῥαδαμάνθυος ἐρασθῆναι. οἱ δὲ Λάϊόν φασιν ἐρασθῆναι πρώτου Χρυσίππου, τοῦ Πέλοπος υἱοῦ. οἱ δὲ Ἰταλιώτας πρώτους κατ' ἀνάγκην στρατείας εὑρέσθαι τοῦτο. κατὰ δὲ ἀλήθειαν αὐτὸς ὁ Ζεὺς πρῶτος ἠράσθη Γανυμήδους.
Notes:
For Thamyris see Homer, Iliad 2.594-600; Apollodorus, Library 1.3; OCD(3) s.v.
[1] This means, broadly speaking, Thrace (cf. eta 103, eta 104), but "Brinkoi" (or "Brinka"?) is otherwise unattested and should, it has been suggested, perhaps be Brigoi/Brigoi (cf. Herodotus 7.73 and Steph.Byz, s.v. Briges).
[2] Philammon: phi 300.
[3] For Rhadamanthys see rho 12, rho 13.
[4] For Laios and Chrysippos cf. Apollodorus, Library 3.4.
[5] i.e. love between adult males and boys.
[6] For Ganymede see under mu 1092.
Keywords: aetiology; biography; chronology; epic; gender and sexuality; geography; medicine; military affairs; mythology; women

http://www.stoa.org/sol-bin/search.pl

[''Ο Ηρακλείδης Ποντικός (Πλούτ. ό.π. 1132Α-Β, 3) αναφέρει ότι ο Θάμυρις ξεχώριζε από όλους για την ομορφιά και τη μελωδικότητα των τραγουδιών του, και ότι συνέθεσε την ιστορία του πολέμου των Τιτάνων και των Θεών.'']

PLUTARQUE
ΠΕΡΙ ΜΟΥΣΙΚΗΣ

Πλούτ. ό.π. 1132Α-Β, 3

Θάμυριν δὲ τὸ γένος Θρᾷκα εὐφωνότερον καὶ ἐμμελέστερον πάντων τῶν τότε ᾆσαι, ὡς ταῖς Μούσαις κατὰ τοὺς ποιητὰς εἰς ἀγῶνα καταστῆναι· (32) πεποιηκέναι δὲ τοῦτον ἱστορεῖται Τιτάνων πρὸς τοὺς θεοὺς πόλεμον· (33) γεγονέναι δὲ καὶ Δημόδοκον Κερκυραῖον παλαιὸν μουσικόν, ὃν πεποιηκέναι Ἰλίου τε πόρθησιν καὶ Ἀφροδίτης καὶ Ἡφαίστου γάμον· (34) ἀλλὰ μὴν καὶ Φήμιον Ἰθακήσιον νόστον τῶν ἀπὸ Τροίας μετ΄ Ἀγαμέμνονος ἀνακομισθέντων ποιῆσαι.

http://remacle.org/bloodwolf/historiens/Plutarque/musiquegr.htm

Θεόφραστος, (372-περ. 287 π.Χ.)· φιλόσοφος από την Ερεσό της Λέσβου· υπήρξε αρχικά μαθητής του Πλάτωνα στην Ακαδημία· εκεί συνάντησε τον Αριστοτέλη , με τον οποίο συνδέθηκε με φιλία. Αργότερα υπήρξε συνεργάτης του Αριστοτέλη στο Λύκειο και τελικά τον διαδέχτηκε μετά το θάνατό του στη διεύθυνση του Λυκείου (βλ. λ. Αριστόξενος ). Στη θέση αυτή παρέμεινε 35 περίπου χρόνια· από το 322 ως το θάνατο του (287 π.Χ.).
Κατά τον Διογένη Λαέρτιο (Ε', 38), το αρχικό του όνομα ήταν Τύρταμος, αλλά ο Αριστοτέλης τον μετονόμασε σε Θεόφραστο "δια το θεσπέσιον της φράσεως".
Ο Θεόφραστος υπήρξε πολυγράφος συγγραφέας· ανάμεσα στα βιβλία του υπάρχουν πολλές αναφορές στη μουσική, από τις όποιες έχουν διασωθεί μερικά αποσπάσματα.

http://www.musipedia.gr/

[ARUNDO DONAX]

θερμαστρίς, είδος πολύ ζωηρού πηδηχτού χορού, κατά τον οποίο οι χορευτές πηδούσαν ψηλά στον αέρα και σταύρωναν τα πόδια σε σχήμα ψαλιδιού.
Ήσ.: "θερμαστρίς· όρχησις έντονος και διάπυρος τάχους ένεκα" (θερμαστρίς· χορός έντονος και φλογερός, εξαιτίας της ταχύτητάς του). Και ο Πολυδεύκης (IV, 102) γράφει: "θερμαστρίδες έντονα ορχήματα... η δε θερμαστρίς πηδητικόν" (οι θερμαστρίδες είναι χοροί έντονοι [ζωηροί]... και η θερμαστρίς είναι πηδηχτός [χορός]).
Στον Αθήναιο (ΙΔ', 629D, 27) η θερμαστρίς περιλαμβάνεται στους μανιακούς (τρελούς) χορούς.

Σημείωση: Αντί θερμαστρίς απαντά επίσης η λέξη θερμαυστρίς. Το ρήμα θερμαστρίζω και θερμαυστρίζω σήμαινε χορεύω τη θερμαστρίδα. Πρβ. Λουκ. Περί ορχήσεως 34.

http://www.musipedia.gr/

[''Και ο Πολυδεύκης (IV, 102) γράφει: "θερμαστρίδες έντονα ορχήματα... η δε θερμαστρίς πηδητικόν" (οι θερμαστρίδες είναι χοροί έντονοι [ζωηροί]... και η θερμαστρίς είναι πηδηχτός [χορός]).''

Pollux, Onomasticon

Πολυδεύκης, IV, 102

http://www.archive.org/stream/onomasticon01polluoft#page/n318/mode/1up

[''Στον Αθήναιο (ΙΔ', 629D, 27) η θερμαστρίς περιλαμβάνεται στους μανιακούς (τρελούς) χορούς.'']

Athénée de Naucratis, les Deipnosophistes, livre XIV

Αθήναιο, ΙΔ', 629D, 27

μανιώδεις δ΄ εἰσὶν ὀρχήσεις κερνοφόρος καὶ μογγὰς καὶ θερμαυστρίς. ἦν δὲ καὶ παρὰ τοῖς ἰδιώταις ἡ καλουμένη ἄνθεμα.

http://hodoi.fltr.ucl.ac.be/concordances/athenee_deipnosophistes_14/texte.htm

[''Αντί θερμαστρίς απαντά επίσης η λέξη θερμαυστρίς. Το ρήμα θερμαστρίζω και θερμαυστρίζω σήμαινε χορεύω τη θερμαστρίδα. Πρβ. Λουκ. Περί ορχήσεως 34.'']

Λουκιανού
ΠΕΡΙ ΟΡΧΗΣΕΩΣ
22-40
Μτφρ. Ιωάννη Κονδυλάκη

Λουκ. Περί ορχήσεως 34

Αἱ μὲν γὰρ πρῶται ἐκεῖναι ὥσπερ τινὲς ῥίζαι καὶ θεμέλιοι τῆς ὀρχήσεως ἦσαν, τὸ δὲ ἄνθος αὐτῆς καὶ τὸν τελεώτατον καρπόν, ὅσπερ νῦν μάλιστα ἐς τὸ ἀκρότατον ἀποτετέλεσται, τοῦτον οὖν ὁ ἡμέτερος λόγος διεξέρχεται, παρεὶς τὸ θερμαυστρίζειν καὶ γέρανον ὀρχεῖσθαι καὶ τὰ ἄλλα ὡς μηδὲν τῇ νῦν ταύτῃ ἔτι προσήκοντα.

http://www.mikrosapoplous.gr/lucian/peri_orxhsews_d2.htm

θέσις, με την ίδια περίπου σημασία που έχει ο όρος σήμερα. Κατά τον Αριστείδη , άρση είναι μια κίνηση προς τα πάνω ενός μέρους του σώματος και θέση μια κίνηση προς τα κάτω του ίδιου μέρους. Η θέσις ονομαζόταν στα παλιά χρόνια επίσης βάσις (από το ρ. βαίνω)· ένα ρυθμικό βήμα. βλ. τα λ. άρσις-θέσις και δύναμις .

http://www.musipedia.gr/

[''θέσις, με την ίδια περίπου σημασία που έχει ο όρος σήμερα. Κατά τον Αριστείδη, άρση είναι μια κίνηση προς τα πάνω ενός μέρους του σώματος και θέση μια κίνηση προς τα κάτω του ίδιου μέρους.'']

Αριστείδης Κοιντιλιανός
Περί μουσικής

παρὰ μέρος μέν, τεταγμένως δὲ κινοῦντα τὴν διάνοιαν.
ἄρσις μὲν οὖν ἐστι φορὰ μέρους σώματος ἐπὶ τὸ ἄνω, θέσις
δὲ ἐπὶ τὸ κάτω ταὐτοῦ μέρους. ῥυθμικὴ δέ ἐστιν ἐπιστήμη
τῆς τῶν προειρημένων χρήσεως.

Θέων, ο Σμυρναίος (2ος αι. μ.Χ.)· πλατωνικός φιλόσοφος και μαθηματικός. Γεννήθηκε και έζησε στη Σμύρνη (από όπου και το επώνυμό του) τον καιρό της βασιλείας του Αδριανού. Είναι ο συγγραφέας ενός έργου που ασχολείται με τις μαθηματικές επιστήμες (αριθμητική, γεωμετρία, στερεομετρία, αστρονομία και μουσική). Το έργο αυτό εκδόθηκε με το ελληνικό κείμενο και λατινική μετάφραση από τον Ism. Bullialdus (I. Bouillaud, Παρίσι 1644) με τον τίτλο Theoni Smyrnei Platonici, Mathematica (Θέωνος Σμυρναίου Πλατωνικού, Των κατά μαθηματικήν χρησίμων εις την του Πλάτωνος ανάγνωσιν). Στο δεύτερο βιβλίο περιλαμβάνεται το Περί μουσικής (σσ. 73-188), όπου υπάρχουν πολύτιμες πληροφορίες και εκτίμηση της αρχαίας ελληνικής μουσικής, ιδιαίτερα της Σχολής των Πυθαγορείων. ’λλη έκδοση, νεότερη, έγινε από τον Ed. Hiller το 1878, Λιψία, Τ.
Μια σημαντική έκδοση με γαλλική μετάφραση έγινε από τον Jean Dupuis, Παρίσι 1892 (Librairie Hachette, 8ο, σσ. XXVIII+404)· Θέωνος Σμυρναίου Πλατωνικού, Των κατά μαθηματικήν χρησίμων είς την Πλάτωνος ανάγνωσιν (Theon de Smyrne, philosophe platonicien, Exposition des connaissances mathematiques utiles pour la lecture de Platon, traduite pour la premiere fois du grec au frangais). To βιβλίο Τα περί μουσικής δημοσιεύεται στις σσ. 80-151 (ελληνικό κείμενο στις ζυγές σελίδες και γαλλική μετάφραση στις μονές).

http://www.musipedia.gr/

[''Μια σημαντική έκδοση με γαλλική μετάφραση έγινε από τον Jean Dupuis, Παρίσι 1892 (Librairie Hachette, 8ο, σσ. XXVIII+404)· Θέωνος Σμυρναίου Πλατωνικού, Των κατά μαθηματικήν χρησίμων είς την Πλάτωνος ανάγνωσιν (Theon de Smyrne, philosophe platonicien, Exposition des connaissances mathematiques utiles pour la lecture de Platon, traduite pour la premiere fois du grec au frangais). To βιβλίο Τα περί μουσικής δημοσιεύεται στις σσ. 80-151 (ελληνικό κείμενο στις ζυγές σελίδες και γαλλική μετάφραση στις μονές).''

Theon de Smyrne, philosophe platonicien, Exposition des connaissances mathematiques utiles pour la lecture de Platon, traduite pour la premiere fois du grec au frangais

Τα περί μουσικής
80-151

http://remacle.org/bloodwolf/erudits/theon/musique.htm

Ανεβάζω το πολύτιμο σύγγραμμα του Θέωνος Σμυρναίου "Των κατά μαθηματικήν χρησίμων εις την Πλάτωνος ανάγνωσιν" (έκδοση Λειψίας 1878). Το αρχείο είναι σε djvu format, καθώς το pdf είναι εξαιρετικά αργό στην ανάγνωση πολυσέλιδων αρχείων. Έναν djvu reader για windows, με περιβάλλον ίδιο σχεδόν με το pdf της Adobe, μπορείτε να κατεβάσετε από εδώ (οι χρήστες linux δεν χρειάζεται να κάνετε τίποτα, καθώς ο reader του ubuntu διαβάζει και αρχεία djvu). Προσέξτε στη σελ. 124 του αρχείου (102 του βιβλίου) τον μαθηματικό τροχό, τον οποίο ο Καράς ισχυρίζεται ότι είχαν υπόψη τους οι βυζαντινοί κατά την κατασκευή του τροχού της Οκτωήχου.

θήρειος, αυλός· είδος αυλού που χρησιμοποιούσαν οι Θηβαίοι· ήταν κατασκευασμένος από μέλη μικρού ελαφιού· κατά τον Πολυδεύκη (IV, 75), το εξωτερικό του ήταν από μέταλλο: "θήρειος αυλός· Θηβαίοι μεν αυτόν εκ νεβρού κώλων ειργάσαντο· χαλκήλατος δ' ήν την έξωθεν όψιν" (θήρειος αυλός· οι Θηβαίοι τον κατασκεύαζαν από μέλη μικρού ελαφιού, και ήταν κατεργασμένος με χαλκό στην εξωτερική του επιφάνεια).

http://www.musipedia.gr/

[''θήρειος, αυλός· είδος αυλού που χρησιμοποιούσαν οι Θηβαίοι· ήταν κατασκευασμένος από μέλη μικρού ελαφιού· κατά τον Πολυδεύκη (IV, 75), το εξωτερικό του ήταν από μέταλλο: "θήρειος αυλός· Θηβαίοι μεν αυτόν εκ νεβρού κώλων ειργάσαντο· χαλκήλατος δ' ήν την έξωθεν όψιν" (θήρειος αυλός· οι Θηβαίοι τον κατασκεύαζαν από μέλη μικρού ελαφιού, και ήταν κατεργασμένος με χαλκό στην εξωτερική του επιφάνεια).'']

Pollux, Onomasticon

Πολυδεύκη, IV, 75

http://www.archive.org/stream/onomasticon01polluoft#page/n311/mode/1up

θηρεπωδός, γητευτής άγριων θηρίων, που χρησιμοποιούσε για το σκοπό αυτό επωδές (μαγικά τραγούδια).

Βλ. λ. επωδός

και Σούδα στο λ. "σοφός".

http://www.musipedia.gr/