Οι μελικές θέσεις του καλοφωνικού ειρμολογίου (το μέλος των καλοφωνικών ειρμών)

Τσακιτζής

Παλαιό Μέλος
Είναι ειρμός Ανδρέου Κρήτης. Ήχος πλ δ'. Α' ωδή. "Εξομολογείσθε τω Κυρίω"
Από το ΕΙΡΜΟΛΟΓΙΟΝ Μητρ. πρ. Λεοντοπόλεως Σωφρονίου Ευστρατιάδου.

Απολύτως Σωστός Φίλε μου.
Εδώ όμως θέλω να κάνω μιά διευκρίνηση. Κάποτε, είχα αρχίσει και έγραφα εκτεταμένους Καλλοφωνικούς Ειρμούς, σύμφωνα με τα υπάρχοντα πρώτυπα. Αυτό όμως που διεπίστωσα, ήταν ότι ποτέ δεν κατάφερνα να τους ψάλλω ολόκληρους. Πάντοτε με έκοβαν ή το έκανα μόνος μου, λόγω ανυπαρξίας ακροατηρίου. Γνώριζα βέβαια ότι υπήρχαν και Καλλοφωνικοί μικρής εκτάσεως ( Μπερεκέτου, Αρσενίου του Μικρού, Γερμανού Νέων Πατρών, Βαλασίου κ.ά. ), οπότε άρχισα να γράφω πάνω σ' αυτή την βάση, ενώ ταυτόχρονα, συντόμευσα αυτούς που είχα ήδη μελοποιήσει. Φίλε μου, Σε πληροφορώ ότι τώρα τους ψάλλω άνετα και είναι όλοι ευχαριστημένοι ( Μαζί μ' εμένα εννοείται ).
 

π. Ρωμανός Καράνος

Παλαιό Μέλος
Αγαπητέ Άρχοντα και φίλε Δημήτρη,

Ο λόγος της "απόλυτης" απάντησής μου είναι ότι χρησιμοποιώ τον όρο "καλοφωνικός ειρμός" αυστηρά για τις συνθέσεις που είναι δομημένες από "καλοφωνικές ειρμολογικές" θέσεις, δηλαδή κλασικές θέσεις του Ειρμολογίου, λιγότερο ή περισσότερο πεπλατυσμένες και πεποικιλμένες. Όλοι οι κλασικοί καλοφωνικοί ειρμοί ανήκουν, εξ επόψεως μορφολογίας, βασικώς στο ειρμολογικό γένος - και δευτερευόντως στο παπαδικό, εξαιτίας όμως του επισυναπτομένου κρατήματος κι όχι της μουσικής φόρμας του ειρμού. Αυτές οι παρατηρήσεις ισχύουν για τους ειρμούς, τα τροπάρια των κανόνων, αλλά και άλλα υμνογραφικά είδη (π.χ. καθίσματα, απολυτίκια, ιδιόμελα, δεκαπεντασύλλαβα υμνογραφήματα κ.ά.) που μελοποιήθηκαν κατά τον καλοφωνικό ειρμολογικό τρόπο.

Όσον αφορά τις εξαιρετικού κάλλους σχετικές συνθέσεις του Άρχοντα κ. Δημητρίου Ιωαννίδη, τουλάχιστον αυτές που είχε την καλωσύνη να μου αποστείλει - και τον ευχαριστώ δημοσίως -, δε θα τις κατέτασσα στο καλοφωνικό ειρμολογικό είδος. Π.χ. η σύνθεση Εξομολογείσθε τω Κυρίω αποτελείται από αναλελυμένες και καλλωπισμένες στιχηραρικές θέσεις (του νέου στιχηραρικού είδους) και μοιάζει περισσότερο με ιδιόμελο ή δοξαστικό του πλ. δ΄. Βέβαια, μπορεί να εφαρμοσθεί και σ' αυτές "καταχρηστικά" ο όρος "καλοφωνικός ειρμός" εξαιτίας της εξωλειτουργικής χρήσης για την οποία προορίζονται (ψαλμώδηση κατά τη διάρκεια της διανομής του αντιδώρου).
 
Last edited:

ybulbu

Μπουλμπουτζής Ιωάννης
αυστηρά για τις συνθέσεις που είναι δομημένες από "καλοφωνικές ειρμολογικές" θέσεις, δηλαδή κλασικές θέσεις του Ειρμολογίου, λιγότερο ή περισσότερο πεπλατυσμένες και πεποικιλμένες. Όλοι οι κλασικοί καλοφωνικοί ειρμοί ανήκουν, εξ επόψεως μορφολογίας, βασικώς στο ειρμολογικό γένος - και δευτερευόντως στο παπαδικό, εξαιτίας όμως του επισυναπτομένου κρατήματος κι όχι της μουσικής φόρμας του ειρμού.
Επειδή προσωπικά δυσκολεύομαι να καταλάβω αυτό που λέτε, αν και έχω διδαχθεί τουλάχιστον 20 καλοφωνικούς ειρμούς, θα μπορούσατε να το εξηγήσετε σαφέστερα; Ας πούμε με ένα παράδειγμα σε έναν ευρέως γνωστό ειρμό, πχ το «Πάσαν την ελπίδα μου» ή το «Εσείσθησαν λαοί»;
 

π. Ρωμανός Καράνος

Παλαιό Μέλος
Αγαπητέ Ιωάννη,

Η ουσία του θέματος βρίσκεται στην ταυτότητα των χρησιμοποιουμένων μελικών μορφωμάτων (θέσεων). Αν πάρεις, ας πούμε, τις δύο συνθέσεις που αναφέρεις και τις συγκρίνεις με οποιοδήποτε χερουβικό ή κοινωνικό ή άλλο παπαδικό μέλος του τετάρτου και του βαρέος ήχου αντιστοίχως, θα δυσκολευτείς να βρεις έστω και μία κοινή θέση. Οι θέσεις του Καλοφωνικού Ειρμολογίου αντιθέτως βρίσκονται (σε αφθονία) και στους απλούς ειρμούς, αν και έχουν μερικώς καλλωπισθεί. Για να το διαπιστώσει κανείς αυτό ιδίοις όμμασι, είναι απαραίτητο να κοιτάξει σε χειρόγραφα με την παλαιά σημειογραφία, αφού η πληθώρα των σημαδιών της Νέας Μεθόδου δυσκολεύει τα πράγματα. Επισυνάπτω δύο παραδείγματα από τη διατριβή μου, που πιστεύω ότι φωτίζουν κάπως το θέμα. Πάντως, κάποιες (ελάχιστες όμως) παπαδικές θέσεις μπορούν να εντοπισθούν σε καλοφωνικούς ειρμούς, κυρίως μεταγενέστερους. Π.χ. ο Μακάριος ιερομόναχος εκ Ρουμανίας, που μετέφρασε το Καλοφωνικό Ειρμολόγιο στα ρουμανικά το 1833, συνέθεσε κάποια εγκώμια προς εκκλησιαστικούς και κοσμικούς άρχοντες (δεν είναι ακριβώς καλοφωνικοί ειρμοί) που αποτελούνται από παπαδικές και (καλοφωνικές) ειρμολογικές θέσεις.

Μένιος
 

Attachments

  • Καλοφωνικές ειρμολογικές θέσεις.pdf
    74.2 KB · Views: 210

ybulbu

Μπουλμπουτζής Ιωάννης
Πριν το ψάξω λίγο βαθύτερα, νομίζω πως επί το πλείστον έχουν χαρακτηριστικά των παπαδικών μελών ως προς το γένος και τη βάση. Άγια είναι το «Εσείσθησαν λαοί» και οι λοιποί του δ' (ο λέγετος αντικαθιστά συνήθως στη σειρά των ήχων τον 2ο, πχ στο «Ην ηρετήσω» του Ιακώβου, όμως ο λέγετος είναι ένα κεφάλαιο από μόνος του για το τι είναι) και βαρύς διατονικός είναι το «Πάσαν την ελπίδα μου» και οι λοιποί του βαρέος, δηλαδή η παπαδική μορφή των ήχων. Επίσης, η έκταση των θέσεων είναι πολλές φορές αρκετά εκτενής. Αυτά με ένα πρόχειρο συλλογισμό. Εξαιρετικά ενδιαφέρον πάντως φαίνεται το θέμα της διατριβής σας.
 

π. Ρωμανός Καράνος

Παλαιό Μέλος
Ναι, σαφώς διακρίνονται από τους απλούς ειρμούς, ειδάλλως δε θα λέγονταν καλοφωνικοί! Όμως η βάση τους είναι κοινή. Ένα από τα κεφάλαια της εργασίας μου είναι αφιερωμένο στην εξέταση του μέλους των καλοφωνικών ειρμών (χρονική διάρκεια, θέσεις, παλιλλογίες, επαναλήψεις, μεταβολές γενών και ήχων, φωνητική έκταση, κίνηση στις κλίμακες των ήχων, υπερβατές κινήσεις, σκιαγραφήσεις λέξεων κ.τ.λ.). Αν η διατριβή τύχει της ευμενούς κρίσεως των μουσικολόγων καθηγητών του Πανεπιστημίου Αθηνών, ευελπιστώ κάποια στιγμή να εκδοθεί προς γενικό όφελος αλλά και κρίσιν υπό πάντων των περί τα ψαλτικά ασχολουμένων.

Μένιος
 

π. Ρωμανός Καράνος

Παλαιό Μέλος
Να το ξεκαθαρίσω, όταν λέω ότι "η βάση τους είναι κοινή", δεν εννοώ βέβαια τη βάση των ήχων, αλλά τη χρήση ειρμολογικών θέσεων.
 
Top