Εὐχαριστοῦμε Δημήτρη γιά τήν ἐνδιαφέρουσα παραπομπή στό ἔργο τοῦ ἀειμνήστου π. Γ. Ρήγα, Ζητήματα Τυπικοῦ, σελ. 19-22. Αὐτό ἐμένα προσωπικῶς μέ ἔκανε νά διαβάσω ὅλο τό Περί τῶν νυχθημερινῶν ἱερῶν Ἀκολουθιῶν, ἐκ ΝΑ΄ κεφαλαίων ἀποτελούμενον, θέμα τοῦ Συμεών Θεσσαλονίκης καί ἀπό ἐκεῖ, ἐξ ἀφορμῆς καί τῶν #19 καί #20 μηνυμάτων σου νά μεταφερθῶ καί ὀλίγον εἰς τό Τυπικόν τῆς Εὐεργέτιδος, γιά νά συνδυάσω καί διασταυρώσω αὐτά πού γράφει ὁ Ρήγας καί ὁ ἅγ. Συμεών.
1. Ὁ Ρήγας παραπέμπει ἐσφαλμένως· αὐτά πού ἀναφέρει εὑρίσκονται εἰς τό ΛΒ΄ καί Ν΄ κεφάλαια τοῦ Συμεών Θεσσαλονίκης (ΣΘ). Αὐτό δέν ἔχει καί τόσο σημασία· σημασία ἔχει τί μᾶς λέει ὁ ΣΘ καί τί ἐνδιαφέροντα συμπεράσματα μποροῦμε νά βγάλουμε.
2. Ὁ ΣΘ κατ᾿ ἀρχήν στό ΛΑ΄ κεφ. μᾶς λέει ὅτι ἄν εἶναι «ἡμέρα ἑόρτιος» ὁ προοιμιακός «λέγεται» ἕως τοῦ «ἀνοίξαντός σου τὴν χεῖρα» καί τότε ὑφ᾿ ὅλων λαμπρότερα ψάλλεται ὁ ὑπόλοιπος καί σέ κάθε στίχο «δοξολογοῦσι ὅλοι τὴν ἁγίαν Τριάδα».
3. Γιά τό θέμα μας, τό «Μακάριος ἀνήρ» στό κεφ. ΛΒ΄ γράφει ὅτι ἄν εἶναι «ἡμέρα ἑορτῆς» μετά τά τριαδικά (σ.σ. ἀνοιξαντάρια) καί τήν συναπτήν ψάλλονται «οἱ τρεῖς πρῶτοι ψαλμοί» (τό «Μακάριος ἀνήρ»).
4. Στό κεφ. Ν΄, ἀναλύων τόν ᾀσματικόν ὄρθρον, γράφει ὅτι ὅλοι οἱ ψαλμοί τοῦ ὄρθρου «προεμφαίνουσι καὶ τὴν ἄμωμον ζωὴν καὶ πολιτείαν τοῦ Σωτῆρος ἡμῶν καί μάλιστα ὁ λεγόμενος Ἄμωμος, ὁμοίως καὶ τὴν ζωὴν τῶν ἁγίων αὐτοῦ καὶ τὰ πάθη καὶ τὴν ἀνάστασιν τοῦ Σωτῆρος. Διὰ τοῦτο ἐξαιρέτως ψάλλεται ἐν ταῖς Κυριακαῖς καὶ ταῖς μνήμαις τῶν ἁγίων πολλάκις αὐτός ὁ ψαλμὸς καὶ ὁ πρῶτος σὺν τῷ δευτέρῳ καί τρίτῳ τὸ "Μακάριος ἀνήρ"· μακάριος δῆλα δὴ ἀνὴρ καὶ ἄμωμος ἐν ὁδῷ μόνος ὁ Σωτὴρ εἶναι, κατὰ χάριν δὲ τούτου καὶ οἱ ἅγιοι ἄμωμοι εἶναι». Ἀπό αὐτά (τά ὀλίγον μπερδεμένα) συμπεραίνει ὁ Ρήγας τά περί Πολυελέου καί «Μακάριος ἀνήρ», καί δέν ἔχει ἄδικον.
5. Διαβάζοντας ὅλο τό θέμα τοῦ ΣΘ εἶδα στό κεφ. ΜΖ΄ περί τοῦ ᾀσματικοῦ ἑσπερινοῦ (πάντοτε ὁ ΣΘ ἀναλύει σέ σχέση μέ τό μοναχικό τυπικό), ὅτι ἀναφερόμενος στήν τάξη τῶν μονῶν γιά τό ἕνα κάθισμα στόν ἑσπερινό καί δύο στόν ὄρθρο, τά ὁποῖα τώρα δέν λέγονται στόν κόσμο, καί γιά τήν παράλληλη κατάργηση τῶν ἀντιφώνων τοῦ ᾀσματικοῦ ἑσπερινοῦ καί τή διατήρησή του μόνον κατά τήν ἁγίαν τεσσαρακοστήν καί τό ἑσπέρας τοῦ Σαββάτου, γράφει ὅτι στήν ἁγία Σοφία διέταξε «νὰ λέγηται μόνον εἷς ψαλμὸς, τό Μακάριος ἀνήρ, μέ μελῳδίαν κατά τὸν ἦχον».
6. Στό Δ΄ κεφ. ὅμως, Περὶ τοῦ Ἱεροσολυμιτικοῦ Τυπικοῦ, γράφει ὅτι «αὐτὴν τὴν διατύπωσιν (τοῦ ἱεροῦ Σάββα) ἀκολουθοῦσι καὶ ὅλαι αἱ ἱεραὶ μοναὶ καί Ἐκκλησίαι [...] ἐκτὸς τινῶν (μονῶν) μόνον, αἱ ὁποῖαι εἶναι τεταγμέναι ἰδίᾳ κατὰ καιροὺς εἰς τὴν μεγάλην Ἐκκλησίαν τῆς Κωνσταντινουπόλεως ἐκ συνηθείας ἀρχαίας· [...] Αὐτοί δέν λέγουσι μήτε ψαλτήριον...». Καί ἀπό ἐδῶ ἐρχόμεθα στό Τυπικόν τῆς Εὐεργέτιδος καί ἐν συνεχείᾳ στό ΤΜΕ, πού καί τά δύο σέ/μᾶς ἀπησχόλησαν.
7. Τό Τυπικόν τῆς Εὐεργέτιδος γράφει στήν ἀρχή του (D I, σελ. 258) ὅτι «ὅταν ἐπιστῇ ἑορτή, ἔχουσα ἀναγνώσματα, εἰς τὸ λυχνικὸν οὐ στιχολογοῦμεν». Ἀπ᾿ ὅ,τι εἶδα στή συνέχεια τό Τυπικόν τῆς Εὐεργέτιδος, ἐνῶ τίς κοινές καθημερινές προβλέπει στιχολογία στόν ἑσπερινό (καί στό ὄρθρο) κατά τή μοναχική τάξη, στίς ἑορτές (ὅποιες ἑορτές) δέν προβλέπει στιχολογία, εἰ μή μόνον τό «Μακάριος ἀνήρ», εἰ ἡ ἑορτή τύχῃ ἐν κυριακῇ, τηρῶντας τήν ἀρχαία ᾀσματική παράδοση τῆς Μεγάλης Ἐκκλησίας τῆς Κωνσταντινουπόλεως, ὅπως γράφει ὁ ΣΘ.
8. Αὐτή τήν κωνσταντινουπολίτικη τάξη περί τοῦ «Μακάριος ἀνήρ» μόνον τό ἑσπέρας τοῦ Σαββάτου, τό ΤΜΕ τήν ἐπεξέτεινε στίς Θεομητορικές ἑορτές καί μνῆμες ἁγίων. Χάνεται (ὅπως λές) τό ἐνδιάτακτο Κάθισμα; Ναί, καταλιμπάνεται σύμφωνα μέ τήν κωσταντινουπολίτικη παράδοση καί «σπάει» (ὅπως λές) ἡ σειρά τῶν καθισμάτων τοῦ ψαλτηρίου. Ἔτσι δέν γίνεται καί μέ τήν διαδοχή τῶν ὑπό τοῦ Τριῳδίου προβλεπομένων κατά τήν ἑορτή τοῦ Εὐαγγελισμοῦ ὑπό τοῦ ΤΜΕ; Τό ΤΑΣ δέν τήν «σπάει» τή σειρά. Τά προβλέπει ὅλα παράλληλα.
9. Τώρα τό ΤΜΕ βεβαίως τό Σάββατον ἑσπέρας προβλέπει ὅλο τό α΄Κάθισμα καί τίς ἑορτές τήν α΄στάση. Τό «Μακάριος ἀνήρ» τοῦ Τυπικοῦ τῆς Εὐεργέτιδος μᾶλλον προβλέπει τήν α΄στάση ἤτοι τό ἀντίφωνον τοῦ ᾀσματικοῦ ἑσπερινοῦ.