Θησαυρός της αρχαίας ελληνικής μουσικής

φλύαξ, (συχνά στον πληθυντικό φλύακες)· είδος τραγικής παρωδίας, που εισήγαγε ο ποιητής Ρίνθων. Ήταν έργο σύνθετο από στοιχεία λαϊκών κωμικών, σατυρικών και άσεμνων ακόμα τραγουδιών των Δωριέων της Σικελίας και της Νότιας Ιταλίας.

φοίνιξ, και φοινίκιον (α) ο φοίνιξ ήταν έγχορδο όργανο παρόμοιο με τη μάγαδι
και την πήκτιν· ήταν όργανο πολύχορδο και οι χορδές του κουρδίζονταν κατά ζεύγη, καθεμιά με την οκτάβα της, όπως και στα άλλα δύο όργανα. Η προέλευσή του ήταν φοινικική, από όπου και το όνομά του· αλλά, κατά τον Δήλιο ποιητή Σήμο, ονομαζόταν έτσι, γιατί οι βραχίονές του κατασκευάζονταν από ξύλο φοινικιάς της Δήλου (Αθήν. ΙΔ', 637Β, 40).
(β) φοινίκιον, υποκ. του φοίνιξ. Μολονότι ο όρος θα μπορούσε να σημαίνει μικρό φοίνικα, η λέξη φοινίκιο απαντά πάντοτε ως άλλη ονομασία του ίδιου οργάνου. Αριστοτ. (Προβλ. XIX, 14): "Γιατί η συμφωνία της ογδόης περνά απαρατήρητη και εμφανίζεται σαν ταυτοφωνία στο φοινίκιο, καθώς και στη φωνή;".

http://www.musipedia.gr/

φοιτητής, μαθητής, οπαδός, σπουδαστής. Κατά τον Φρύνιχο
(Επιτομή 124): "κυρίως δε λέγονται φοιτηταί οι γραμματικήν ή μουσικήν μανθάνοντες" (φοιτητές είναι κυρίως εκείνοι που μελετούν [παρακολουθούν μαθήματα] γραμματική ή μουσική).

http://www.musipedia.gr/

φορβειά, γενικά, περιστόμιο, καπίστρι. Στη μουσική, η δερμάτινη ταινία που οι αυλητές έβαζαν γύρω στο στόμα και τις παρειές· άφηνε ένα άνοιγμα μπροστά από το στόμα, για να επιτρέπει το φύσημα μέσα στον αυλό , και δενόταν πίσω από το κεφάλι. Ησύχ.: "φορβειά· η αυλητική στομίς· λέγεται δε και χιλωτήρ". Ο Ησύχιος δίνει και μιαν άλλη πιο ειδική ερμηνεία: "το περικείμενον τω στόματι του αυλητού δέρμα, ίνα μή σχισθή το χείλος αυτού" (η δερμάτινη ταινία που τοποθετείται γύρω στο στόμα του αυλητή για να προστατεύει το χείλος του, για να μη σκιστεί). Η φορβειά ονομαζόταν και περιστόμιον και επιστομίς· Ε.Μ. (σ. 798, 32): "περιστόμιον καπίστριον".
Για τη χρήση της φορβειάς διατυπώθηκαν διάφορες απόψεις· η πιο αποδεκτή άποψη είναι ότι η φορβειά χρησίμευε για να ενισχύει το φύσημα, με συγκέντρωση της πίεσης του αέρα. Μια άλλη άποψη είναι ότι χρησίμευε στη ρύθμιση του παραγόμενου ήχου· Scholia Aristoph.: "για να κάνει τον ήχο γλυκύ [ευχάριστο], κανονίζοντας το φύσημα του αυλητή"· Σφήκες 581-582: "καν αυλητής γε δίκην νικά ταύτης ημίν επίχειρα εν φορβειά τοις δικασταίς έξοδον αυλησ' απιούσιν" (και αν ένας αυλητής κερδίσει μια δίκη, παίζει στον αυλό, με τη φορβειά επάνω, μια μελωδία για την έξοδο των δικαστών).

Βλ. λ. αυλός .

http://www.musipedia.gr/

φόρμιγξ, μια παραλλαγή της αρχαϊκής λύρας . Ο Κ. Sachs (Hist. 130) υποστηρίζει ότι η φόρμιγγα ήταν "αλάνθαστα μια κιθάρα ". Ηταν, πιθανώς, το πιο αρχαίο έγχορδο όργανο στα χέρια των αοιδών. Εμφανίζεται σε παραστάσεις αγγείων, συνήθως, με τέσσερις χορδές (είχε τρεις έως πέντε), μολονότι αρχαίοι συγγραφείς μιλούν και για επτάχορδες φόρμιγγες· Πίνδαρος (2ος Πυθιόνικος 70-71), επτάκτυπος· Πίνδαρος (5ος Νεμεόνικος 24), επτάγλωσσος· Στράβων (ΙΓ', 2, 4, 618), επτάτονος. Αυτό είναι μια ένδειξη ότι ο όρος φόρμιγξ χρησιμοποιούνταν συχνά στη θέση του πιο γενικού όρου, της λύρας. Η φόρμιγγα ήταν μικρή, κοίλη και κρατιόταν σε πλαγιαστή θέση, όπως και η λύρα.
Η φόρμιγγα θεωρούνταν ιερό όργανο, όπως φανερώνουν πολλά επίθετα που της αποδόθηκαν από τον Όμηρο και άλλους συγγραφείς. Ονομαζόταν περικαλλής: Ομ. Ιλ. Α 603: φόρμιγγος περικαλλέος. Ακόμα, λίγεια (καθαρότονη, γλυκόφωνη), χρυσή, ελεφαντόδετος, γλαφυρά (κοίλη) κτλ. Ομ. Ιλ. Ι 186: "τον δ' εύρον φρένα τερπόμενον φόρμιγγι λιγείη" (και τον βρήκαν [τον Αχιλλέα] να τέρπει την ψυχή του με τη γλυκόφωνη φόρμιγγα).
Ησίοδος (Ι, 203): "...χρυσείη φόρμιγγι" (...με χρυσή φόρμιγγα)· Αριστοφ. (Όρνιθες 217-219): "ο χρυσοκόμας Φοίβος ακούων τοις σοις ελέγοις αντιψάλλων ελεφαντόδετον φόρμιγγα" (ο χρυσοκόμης Φοίβος παίζοντας σε συνοδεία προς τους θρήνους σου την ελεφαντοκόλλητη φόρμιγγα). Πρβ. αντίψαλμος .
Και τα δύο ρήματα, φορμίζω και κιθαρίζω, χρησιμοποιούνταν για το παίξιμο της φόρμιγγας ή της κίθαρης: φόρμιγγι κιθαρίζει (πρβ. Ομ. Ιλ. Σ 569-570)· επίσης, κίθαριν... φορμίζων (Ομ. Οδ. α 153-155).

φορμικτής και φορμικτήρ· εκτελεστής της φόρμιγγας.
φορμικτόν μέλος· τραγούδι με συνοδεία φόρμιγγας.


Βιβλιογραφία:

Ludwig Deubner, "Die viersaitige Leier", Mitteilungen des Deutschen Archaologischen Instituts, Athenische Abteilung 54(1929), 194-200.
K. Sachs, Real-Lex. 1972, σ. 296b "Phorminx".

~~~~~~~~

φόρμιγξ , ιγγος: phorminx, a kind of lute or lyre. The crosspiece (bridge) was called ζυγόν, the pegsκόλλοπες. Played not only by the professional bard, and by Apollo, Il. 24.63, but exceptionally also by heroes, Il. 9.186. In form substantially like theκίθαρις represented in the cut.

Georg Autenrieth. A Homeric Dictionary for Schools and Colleges. New York. Harper and Brothers. 1891.

φρύγιος, αρμονία ή φρυγιστί· το ακόλουθο οκτάχορδο είναι η γενικά αποδεκτή ως φρυγική αρμονία: re - do - si - la - sol - fa - mi - re (διατονικό γένος ).

http://www.musipedia.gr/

Υ.Γ. Σχετικές συζητήσεις στο Ψαλτολόγιο για τον "φρύγιο" ήχο:
http://analogion.com/forum/showthread.php?t=2078
http://analogion.com/forum/showthread.php?t=311
Νίκος Θεοτοκάτος

Φρύνις, γεννήθηκε στη Μυτιλήνη (από όπου και η επωνυμία Μυτιληναίος) το 475 π.Χ. περίπου. Κατά τη Σούδα , άρχισε τη σταδιοδρομία του ως αυλωδός , γρήγορα όμως στράφηκε προς την κιθάρα , με την καθοδήγηση του φημισμένου κιθαριστή ("ευδόκιμος κιθαριστής") Αριστοκλείδη: "παραλαβών δε [Αριστοκλείδης] Φρύνιν αυλωδούντα, κιθαρίζειν εδίδαξεν". Το 446 π.Χ. διαγωνίστηκε στα Παναθήναια στην κιθαρωδία και κέρδισε πρώτο βραβείο. Ο Φρύνις θεωρείται ο αρχηγός της σχολής των καινοτόμων του 5ου-4ου αι. π.Χ. στην Ελλάδα. Χρησιμοποίησε την εννεάχορδη κιθάρα και πολύ διακοσμητικό και μετατροπικό στιλ στη μελοποιία. Συνέβαλε ιδιαίτερα στην ανάπτυξη του κιθαρωδικού νόμου και τον μετέτρεψε σε κάτι παρόμοιο με "άρια κοντσέρτου".
Όταν κάποτε πήγε στη Σπάρτη, ένας έφορος έκοψε δύο χορδές από την εννεάχορδη κιθάρα του, γιατί ξεπερνούσαν τις παραδοσιακές επτά, λέγοντας ότι δε θα του επιτρεπόταν να διαφθείρει τη μουσική. Παρόμοιο επεισόδιο συνέβη αργότερα στον Τιμόθεο . Σε ώριμη ηλικία, το στιλ του έγινε πιο συντηρητικό· έτσι, η Μουσική, στην κωμωδία του Φερεκράτη Χείρων (βλ. τα λ. Κινησίας , Μελανιππίδης , Τιμόθεος ), τον συγχωρεί, "γιατί, παρόλο που έσφαλε, μετάνιωσε κατόπι".
Αν και είχε επικριθεί πολύ από τους κωμικούς ποιητές για τις καινοτομίες του, είχε μεγάλη εκτίμηση από άλλους. Ο Αριστοτέλης, στα Μεταφυσικά του (Α', 993Β), γράφει: "αν δεν υπήρχε ο Τιμόθεος δε θα είχαμε τόσες πολλές μελωδικές συνθέσεις, και αν δεν υπήρχε ο Φρύνις δε θα είχε υπάρξει και ο Τιμόθεος". Απο τα έργα του δεν έχει διασωθεί τίποτε.

http://www.musipedia.gr/

φυσαλλίς, είδος αυλού . Αριστοφ. (Λυσιστράτη 1245-1246)· "λαβέ δήτα τας φυσαλλίδας προς των θεών, ως ήδομαί γ' υμάς ορών όρχουμένους" (πάρε, λοιπόν, τις φυσαλλίδες, για τους θεούς, γιατί χαίρομαι να σας βλέπω να χορεύετε). Schol. Aristoph. : "λαβε δήτα τάς φυσαλλίδας" "τους αυλούς, από του φυσάν".

http://www.musipedia.gr/

φωνασκία, εξάσκηση της φωνής (από το ρήμα φωνασκώ, φωνή και ασκώ=ασκώ τη φωνή)· πρβ. Θεόφρ. Περί φυτών ιστορίας IX, 10- Δημοσθ. 319, 9: "επίδειξίν τινα φωνασκίας ποιήσασθαι".

φωνασκός· προπονητής της φωνής· δάσκαλος του τραγουδιού, της φωνητικής εξάσκησης. Πρβ. Θησ. Ελλ. Γλ. τ. Η', στήλ. 1188-1189.

Οι Έλληνες εισήγαγαν και ανέπτυξαν μια μέθοδο σολφέζ (μελωδικής ανάγνωσης). Ως βάση της μεθόδου αυτής είχαν το τετράχορδον · για "την εκτέλεση μέλους έχουμε διαλέξει, γράφει ο Αριστείδης , από τα γράμματα του αλφαβήτου εκείνα που είναι τα πιο κατάλληλα" (Περί μουσικής 91 Mb). Ως πιο κατάλληλα επέλεξαν τέσσερα φωνήεντα (α, η, ω, ε), μπροστά στα οποία έβαζαν "το καλύτερο από τα σύμφωνα" (το γράμμα τ), για να αποφεύγουν τη χασμωδία, που θα μπορούσε να προκληθεί με την αποκλειστική χρήση φωνηέντων. Η χαμηλότερη νότα του τετραχόρδου λεγόταν "τα", η δεύτερη "τη", η τρίτη "τω" και η τέταρτη "τε":



Αν η ψηλότερη νότα του τετραχόρδου ήταν και η πρώτη (χαμηλότερη) του επόμενου, δηλ. αν υπήρχε σύζευξη, τότε η τέταρτη νότα έπαιρνε τη συλλαβή "τα", που δινόταν στην πρώτη νότα του τετραχόρδου. Έτσι, τα δύο συζευγμένα τετράχορδα θα είχαν τις ακόλουθες συλλαβές:

[...]

Ο Ανώνυμος (Bell. 80-81, 77) καθορίζει με τον ακόλουθο τρόπο τις συλλαβές για τις διάφορες βαθμίδες των 15 τόνων:

[...]

"Ο προσλαμβανόμενος των δεκαπέντε τρόπων [τόνων] λέγεται "τω" (είναι φανερό πως έπρεπε να είναι "τε", ως τελευταία νότα πριν από την πρώτη του επόμενου τετραχόρδου)· οι υπάτες "τα", οι παρυπάτες "τη", οι λιχανοί

"τω", οι μέσες "τε", οι παραμέσες "τα", οι τρίτες "τη", οι παρανήτες "τω" και οι νήτες "τε"":


[...]


Σημειώσεις: (α) Η μέση συνημμένων (la) είχε "τα", γιατί ήταν η πρώτη νότα του τετραχόρδου, ενώ η μέση διεζευγμένων (la), ως τελευταία νότα του τετραχόρδου μέσων, είχε "τε".

(β) Το ίδιο γίνεται με τη νήτη διεζευγμένων (mi), που είχε "τα" (ως πρώτη του τετραχόρδου υπερβολαίων), ενώ η νήτη συνημμένων (re) και η νήτη υπερβολαίων (la) είχαν "τε".
Στην περίπτωση των οργανικών σχημάτων πρόκρουσις, προκρουσμός κτλ. οι νότες διατηρούσαν τίς αντίστοιχες συλλαβές:

[...]

Στα φωνητικά σχήματα πρόληψις, προλημματισμός κτλ. και όταν υπήρχε υφέν, η συλλαβή χρησιμοποιούνταν χωρίς το σύμφωνο:

[...]

Στο μελισμό , τον κομπισμό και τον τερετισμό συνήθιζαν να παρεμβάλλουν ένα "ν" ή δύο "νν":

[...]

Βλ. Αριστείδης Κοϊντιλιανός (Περί μουσικής 91-94), Ανώνυμος (Bell. 80-81), 77· επίσης, Gevaert I, 418-423.

http://www.musipedia.gr/

~~~~~~~

Phōnaskia for singers and orators
by Andrew Barker
Philomusica on-line, 7 2008 – 9-18


http://riviste.paviauniversitypress.it/index.php/phi/article/view/07-02-Moisa-01/07-02-MOISA-01a

~~~~~~

http://analogion.com/forum/showthread.php?t=20496

φωνή, κυρίως η ανθρώπινη φωνή ή ο ήχος της ανθρώπινης φωνής· επίσης και των ζώων. Κατ' επέκταση, ο ήχος οποιουδήποτε μουσικού οργάνου. Ο Αριστοτέλης (Περί ψυχής 420Β) λέει: "η δε φωνή ψόφος τις εστιν εμψύχων των γαρ αψύχων ουδέν φωνεί, αλλά καθ' ομοιότητα λέγεται φωνείν, οίον αυλός και λύρα και όσα άλλα των αψύχων απότασιν έχει και μέλος και διάλεκτον" (η φωνή είναι ένας ήχος των εμψύχων· γιατί κανένα από τα άψυχα δε μιλεί, αλλά κατ' αναλογία λέγεται μιλεί [ηχεί], όπως λ.χ. ο αυλός και η λύρα και όλα εκείνα που έχουν διάρκεια, μελωδία και έκφραση).
[URL="http://analogion.com/forum/showthread.php?p=92251&highlight=%D0%EB%DC%F4%F9%ED#post92251"]Πλάτων[/URL] (Πολιτ. Γ', 397Α): "πάντων οργάνων φωνάς" (ήχους όλων των οργάνων). Ευριπίδης (Τρωάδες 127): "συριγγών φωναίς" (με τους ήχους των συριγγών ).
Και ο Αριστόξενος χρησιμοποιεί τον όρο φωνή με τη σημασία του φωνητικού και του οργανικού ήχου (βλ. Αρμον. Ι, 8, 16· 9, 10 κτλ.). Αλλά χρησιμοποιεί και τον όρο οργανική φωνή (ή φωνή οργανική), ειδικά για τον οργανικό ήχο (Ι, 14, 4-5· βλ. το κείμενο στο λ. όργανον ).
Η λέξη φωνή χρησιμοποιούνταν, κατ' επέκταση, και με τη σημασία της φράσης, του τραγουδιού, της μελωδίας· Πλούτ. (Περί μουσ. 1143Α, 33): "πολυηχής φωνή αηδόνος" (πολυποίκιλο τραγούδι του αηδονιού).
φωνάριον υποκορ. του φωνή· μικρή φωνή ή κραυγή.

http://www.musipedia.gr/

φώτιγξ, πλαγίαυλος, κατασκευασμένος από ξύλο λωτού, αιγυπτιακής προέλευσης.
Λέγεται από τον Ιόβα (Αθήν. Δ', 175Ε, 78) ότι ήταν εφεύρεση του Όσιρι: "τον μόναυλον Οσίριδος είναι εύρημα, καθάπερ και τον καλούμενον φώτιγγα πλαγίαυλον... επιχωριάζει γαρ και ο φώτιγξ αυλός παρ' ημίν" (ο μόναυλος
είναι εφεύρεση του Όσιρι, όπως και ο πλαγίαυλος ο λεγόμενος φώτιγξ... ο οποίος είναι συνηθισμένος σε μας [στην Αίγυπτο]). Στον Αθήναιο επίσης (Δ', 182D, 80) υπάρχει μια πιο σαφής παράγραφος για το φώτιγγα: "και οι καλούμενοι λώτινοι αυλοί ονομάζονται από τους Αλεξανδρινούς φώτιγγες. Κατασκευάζονται από ξύλο λωτού που φύεται στη Λιβύη". Ο Ησύχιος λέει μόνο πως ο φώτιγξ είναι πλαγίαυλος ("φώτιγξ... πλάγιος αυλός").

Βλ. λ. πλαγίαυλος .

http://www.musipedia.gr/

ΓΡΑΜΜΑ ΧΙ

χαλαρός, ένας όρος που απαντά ιδιαίτερα στον Πλάτωνα · αρμονία χαλαρά· όχι σύντονος· θηλυπρεπής ως προς το ήθος.
Ο όρος ανειμένος χρησιμοποιούνταν επίσης με την ίδια σημασία: Αριστοτ.
(Πολιτικά VI (IV), 3, 1290Α, 20): "τας δ' ανειμένας [αρμονίας] και μαλακάς δημοτικάς" (εκείνες [οι αρμονίες] που είναι χαμηλές στο ύψος και χαλαρές, που είναι από τη φύση τους της δημοκρατίας· κατά τη μετάφραση Η. S. Macran, Αριστόξ., σ. 72). Ο Η. Rackham, στην έκδοση των Πολιτικών (Loeb Classical Library, σ. 289), μεταφράζει: "οι χαλαρωμένες και μαλακές [αρμονίες] δημοκρατικές". Πλάτων (Πολιτ. Γ', 398Ε): "Ιαστί, ή δ' ος, και λυδιστί, αίτινες χαλαραί καλούνται" (Η ιωνική, είπε, και η λυδική [αρμονία], που ονομάζονται χαλαρές).

http://www.musipedia.gr/

χειροκαλαθίσκος, είδος χορού ή φιγούρας χορού. βλ. λ. καλαθίσκος.

http://www.musipedia.gr/

χειρονομία, (α) παντομιμική κίνηση των χεριών εκτελούμενη με ρυθμό είτε χορεύοντας είτε κατά τη διάρκεια θεατρικής παράστασης· χρησιμοποιούνταν για να εκφράσει με τις κινήσεις των χεριών διάφορα νοήματα ή σκέψεις. Πολυδ. (ΙΙ, 153): "χειρονομήσαι δε, το ταιν χερίν εν ρυθμώ κινηθήναι. Ηρόδοτος δε είρηκεν επί Ιπποκλείδου του Αθηναίου τοις ποσίν εχειρονόμησεν" (χειρονομώ σημαίνει κινώ τα χέρια με ρυθμό. Και ο Ηρόδοτος είπε πως ο Αθηναίος Ιπποκλείδης εχειρονόμησε [εκφράστηκε] με κινήσεις των ποδιών· βλ. και Ηρόδ. ζ', 129). Ο Πλούταρχος (Περί σαρκοφαγίας Β', 997C): "μη πυρρίχαις χαίρειν, μηδέ χειρονομίαις, μηδ' ορχήμασι". Πρβ. και Λουκ. Περί ορχήσεως 38.
Παντομίμα

(β) είδος πυρρίχης ή άλλη ονομασία της. Αθήν. (ΙΔ', 631C): "καλείται δ'ή πυρρίχη και χειρονομία".

http://www.musipedia.gr/

χειρονόμος, ο εκτελεστής χειρονομιών· ο χορευτής, που χορεύοντας εκτελούσε ταυτόχρονα και χειρονομίες. Ησύχ. : "χειρονόμος· ορχηστής".

http://www.musipedia.gr/

χειρουργία, εμπειρία, δεξιότητα σε τέχνη των χεριών· τεχνική δεξιότητα.
Το επίθετο χειρουργικός χρησιμοποιείται με τη σημασία της τεχνικής επιδεξιότητας (LSJ, Δημ.), επίσης πρακτικής, οργανικής. Πλούτ. (Περί μουσ. 1135D, 13): "ημείς γαρ μάλλον χειρουργικώ μέρει της μουσικής εγγεγυμνάσμεθα" (όσο για μένα [μιλεί ο Λυσίας, ένα από τα τρία πρόσωπα του διαλόγου Περί μουσικής], έχω μάλλον μελετήσει το πρακτικό μέρος της μουσικής [δηλ. την εκτέλεση]).

http://www.musipedia.gr/

χελιδόνισμα, τραγούδι του χελιδονιού. Το όνομα ενός τραγουδιού που τραγουδούσαν τα παιδιά στη Ρόδο γυρνώντας από σπίτι σε σπίτι, το μήνα Βοηδρομιώνα, και μάζευαν δώρα ή χρήματα (Δημ.). Βοηδρομιών ήταν το όνομα του μήνα που αντιστοιχούσε με το διάστημα από 15 Σεπτεμβρίου ως 15 Οκτωβρίου.

χελιδονισμός· εκτέλεση του τραγουδιού του χελιδονιού (LSJ).
Χελιδονιστής· ο εκτελεστής του τραγουδιού αυτού. Χελιδονισταί λέγονταν τα παιδιά που τραγουδούσαν το τραγούδι και μάζευαν μικρά δώρα ή χρήματα. Το χελιδόνισμα τραγουδιέται και τώρα, την άνοιξη, στη Ρόδο.
χελιδονίζω· τραγουδώ το τραγούδι του χελιδονιού. Ο Αθήναιος (Η', 360Β) λέει ότι το χελιδονίζειν ήταν στους Ροδίτες (στην αρχαιότητα) "ένα άλλο είδος αγερμού" (αγερμός=συλλογή χρημάτων) και διασώζει ένα τέτοιο τραγούδι (360C), μνημονευόμενο από τον Θέογνι στο δεύτερο βιβλίο του Περί θυσιών στη Ρόδο (FHG IV, 514).

Βλ. λ. κορώνισμα .

http://www.musipedia.gr/

χέλυς, χελώνα. Η αρχαϊκή λύρα , που ονομαζόταν έτσι, γιατί το ηχείο της ήταν κατασκευασμένο από όστρακο χελώνας. Ησύχ.: "χέλυς· χελώνα, λύρα, μηχάνημα". Ο Πολυδεύκης (IV, 59) περιλαμβάνει τη χέλυ στον κατάλογο των έγχορδων οργάνων. Φιλόστρ. 777 (στο Δημ.): "της λύρας τε σόφισμα πρώτος Ερμής πήξασθαι λέγεται κεράτων δυοίν, κατά ζυγού και χελύος" (η εφεύρεση της λύρας οφείλεται στον Ερμή, που πρώτος έδεσε δύο κέρατα σ' ένα ζυγό και μια χελώνα).
Μια περιγραφή της κατασκευής από τον Ερμή της πρώτης αυτής λύρας (χέλυς) βρίσκεται στον Ομηρικό Ύμνο στον Ερμή (στ. 24-25, 47-51)· στίχοι 24-25: "Βρήκε εκεί μια χελώνα και κέρδισε ατέλειωτη ευχαρίστηση, γιατί ήταν ο Ερμής που πρώτος έκανε από τη χελώνα έναν τραγουδιστή"· στίχοι 47-51: "Έκοψε με μέτρο στελέχη καλαμιού και τα στερέωσε μέσα από τρύπες στο όστρακο χελώνας, και τέντωσε γύρω μεμβράνη βοδιού και έβαλε τα κέρατα της λύρας, και στα δύο στερέωσε τη γέφυρα (καβαλάρη) και τέντωσε επτά αρμονικές χορδές από έντερο προβάτου" (μτφρ. Α. Lang, The Homeric Hymns, Λονδίνο 1899).

Άντυξ
μαγάς

χέλους· Ήσ. : "μουσικόν όργανον".

Για βιβλιογραφία βλ. στο τέλος του λ. λύρα .

http://www.musipedia.gr/

χιάζειν, η χρήση ή εκτέλεση προσποιημένων μελωδιών. Η έκφραση αυτή προήλθε από τη Χίο, το νησί του Δημόκριτου του μουσικού, που χρησιμοποιούσε τέτοιες μελωδίες· Πολυδ. (IV, 65): "το μέντοι σιφνιάζειν και χιάζειν, το περιέργοις μέλεσι χρήσθαι, από Δημοκρίτου του Χίου και Φιλοξένου του Σιφνίου, ός και Υπερίδης εκαλείτο" (πραγματικά [οι εκφράσεις] σιφνιάζειν και χιάζειν, δηλ. η χρήση παράξενων [προσποιημένων] μελωδιών, προήλθαν από τον Δημόκριτο τον Χίο και τον Φιλόξενο τον Σίφνιο, που ονομαζόταν και Υπερίδης).

http://www.musipedia.gr/