Θησαυρός της αρχαίας ελληνικής μουσικής

υπατοειδής, τόπος· η περιοχή της υπάτης· η χαμηλότερη περιοχή της φωνής· πρβ. Ανών. (Bell. 76-77, 63-64 και σημείωση).
υπατοειδής φθόγγος λεγόταν ο χαμηλότερος φθόγγος του πυκνού · η νότα που παράγεται από τη χορδή υπάτη (Βακχ. Εισαγ. 43).
υπατοειδής τρόπος· ένα στιλ της μελοποιίας (της σύνθεσης του μέλους). Ένας από τους τρεις τρόπους (είδη, στιλ) της σύνθεσης που συζητά ο Αριστείδης (30 Mb, 30 R.P.W.-I.)· ο υπατοειδής τρόπος συμπίπτει με το τραγικό στιλ της σύνθεσης.

http://www.musipedia.gr/

υπαυλώ, συνοδεύω (ένα τραγούδι ή χορό) με αυλό · με αυτή την έννοια είναι συνώνυμο του προσαυλώ . Ο Επίχαρμος, στο έργο του Περίαλλος (στον Αθήν. Δ', 183C, 81), γράφει: "και υπαυλεί σφιν σοφός κιθάρα παριαμβίδας" (και ένας δεξιοτέχνης κιθαριστής παίζει γι' αυτούς παριαμβίδες
με συνοδεία αυλού). Αυτή η πρόταση παρουσιάζει κάποιες δυσκολίες και μεταφράστηκε με διάφορους τρόπους· ο Gevaert μεταφράζει: "ενώ στο φλάουτο (αυλό), που ενώνεται με την κιθάρα, ένας επιδέξιος μουσικός παίζει (υπαυλεί) παριαμβίδες".

Σημείωση: υπαυλώ κατά το Δημ.: "παίζω τον αυλόν εν συμφωνία".

http://www.musipedia.gr/

υπεραιόλιος, τόνος· ο δεύτερος τόνος στη σειρά των 15 τόνων του νεο-αριστοξένειου συστήματος.

Βλ. τον πίνακα στο λ. τόνος

http://www.musipedia.gr/

υπερβατόν, διαβατό με πήδημα, δηλ. με διάστημα μη συνεχές, μεγαλύτερο της 2ας· αντίθ. του εξής.
υπερβατόν διάστημα· οποιοδήποτε διάστημα μεγαλύτερο της δευτέρας (στο διατονικό γένος)· διάστημα διαβατό με πήδημα. Το ρ. υπερβαίνω στη μουσική σήμαινε πηδώ, διαβαίνω, περνώ (ή τραγουδώ) με πηδήματα, περνώ πάνω από μια απόσταση δύο φθόγγων με πήδημα, δηλ. διάστημα μεγαλύτερο της δευτέρας (στο διατονικό γένος).
υπερβατόν σύστημα ήταν το σύστημα στο οποίο η πορεία της μελωδίας γινόταν με πηδήματα, αντί με συνεχείς βαθμίδες. Αριστόξ. (Αρμ. Ι, 17, 30 Mb): "παν γαρ σύστημα ήτοι. συνεχές ή υπερβατόν εστι" (γιατί κάθε σύστημα είναι ή συνεχές ή υπερβατό).

Πρβ. Κλεον. Εισαγ. 10 και Αριστείδης Περί μουσ. 16 Mb.

http://www.musipedia.gr/

υπερβολαιοειδής, τόπος· η περιοχή της φωνής που περιλαμβάνει όλες τις νότες πάνω από τον νητοειδή τόπο· η περιοχή των υπερβολαίων.

http://www.musipedia.gr/

υπερβολαίων, τετράχορδον· το ψηλότερο τετράχορδο στο Σύστημα Τέλειον Μείζον και στο Σύστημα Τέλειον Αμετάβολον (βλ. λ. σύστημα ):
Οι νότες του τετράχορδου υπερβολαίων, από κάτω προς τα πάνω, ονομάζονταν: τρίτη υπερβολαίων (fa), παρανήτη υπερβολαίων (sol) και νήτη
υπερβολαίων (la). Η νότα (mi), χαμηλότερη νότα του τετράχορδου υπερβολαίων και ψηλότερη (πρώτη) του τετράχορδου διεζευγμένων, ονομαζόταν νήτη διεζευγμένων.

http://www.musipedia.gr/

υπερδιάζευξις, σχηματίζεται όταν δύο τετράχορδα χωρίζονται από μια ογδόη. Υπερδιάζευξη γίνεται ανάμεσα στο τετράχορδο υπατών (si - do - re - mi) και στο τετράχορδο υπερβολαίων (mi - fa - sol - la):

[...]

Βλ. Βακχ. Εισαγ. 87 και Μαν. Βρυέν. Αρμ. (Wallis III, 506).

http://www.musipedia.gr/

υπερδώριος, τόνος· ο πέμπτος τόνος στη σειρά των 15 τόνων του νεο-αριστοξένειου συστήματος· ήταν ο μιξολύδιος
τόνος του αριστοξένειου συστήματος των 13 τόνων (αρ. 3 στον σχετικό πίνακα).

Βλ. λ. τόνος

http://www.musipedia.gr/

υπεριάστιος, ή υπεριώνιος, τόνος· ο τέταρτος τόνος στη σειρά των 15 τόνων του νεο-αριστοξένειου συστήματος. Ήταν ο μιξολύδιος οξύτερος, αρ. 2, του αριστοξένειου συστήματος των 13 τόνων.

Βλ. λ. τόνος

http://www.musipedia.gr/

υπερλύδιος, τόνος· ο πρώτος τόνος στη σειρά των 15 τόνων του νεο-αριστοξένειου συστήματος.

Βλ. λ. τόνος

http://www.musipedia.gr/

υπερμέση, η χορδή "πιο πάνω" από τη μέση ως προς τη θέση της στη λύρα ή την κιθάρα , αλλά χαμηλότερη στο ύψος από τη μέση κατά μία δευτέρα. Η υπερμέση ονομάστηκε αργότερα λιχανός.

Πρβ. Ch.-Em. Ruelle, Deux textes grecs anonymes, Παρίσι 1878, σ. 5.

Νικόμ. Εγχειρίδιον 3 και Γ. Παχυμέρης (στις Notices του Vincent, 406).

Βλ. τα λ. λύρα και λιχανός.

http://www.musipedia.gr/

υπερμιξολύδιος, τόνος· ο ψηλότερος τόνος (αρ. 1) στο αριστοξένειο σύστημα των 13 τόνων και ο τρίτος (με το όνομα υπερφρύγιος) στο νεο-αριστοξένειο σύστημα των 15 τόνων.

Βλ. λ. τόνος

http://www.musipedia.gr/

υπέρτονος, (Δημ. και LSJ) τεντωμένος στο έπακρο· υπερβολικά οξύς η δυνατός. υπέρτονον σάλπισμα πολύ δυνατό (ή πολύ οξύ στο ύψος) σάλπισμα.

http://www.musipedia.gr/

υπερυπάτη, ο Αριστείδης (Περί μουσ. 10 Mb, 8 R.P.W.-I.) ονομάζει υπερυπάτες τις νότες (ή χορδές) που είναι χαμηλότερες της υπάτης μέσων, και οι οποίες είναι φθόγγοι "κινούμενοι" και αλλάζουν σύμφωνα με το γένος· "αύται γενικώς υπερυπάται καλούνται".

http://www.musipedia.gr/

υπερφρύγιος, τόνος· ο τρίτος τόνος στη σειρά των 15 τόνων του νεο-αριστοξένειου συστήματος και ο ψηλότερος τόνος στο αριστοξένειο σύστημα των 13 τόνων, με το όνομα υπερμιξολύδιος.

Βλ. λ. τόνος

http://www.musipedia.gr/

υπηχώ, αντηχώ· ηχώ σε απάντηση (Δημ., LSJ).

Πρβ. Αριστοτ. Προβλ. XIX, 24 και 42.

http://www.musipedia.gr/

υποαιόλιος, τόνος, ή υπολύδιος βαρύτερος· ο δέκατος τόνος στο αριστοξένειο σύστημα των 13 τόνων και δωδέκατος στο νεο-αριστοξένειο σύστημα των 15 τόνων.

Βλ. λ. τόνος

http://www.musipedia.gr/

υπολύριος, τοποθετημένος κάτω από τη λύρα .

Βλ. λ. δόναξ

http://www.musipedia.gr/

υπόρχημα, (α) υπόρχημα ήταν ένα μέλος που τραγουδιόταν με όρχηση προς τιμήν του Απόλλωνα. Υπόρχημα λεγόταν και ο ίδιος ο χορός. Ο Λουκιανός (Περί ορχήσεως 16) λέει: "Στη Δήλο οι θυσίες όχι μόνο δε γίνονταν χωρίς όρχηση, αλλά γίνονταν και με χορό και με μουσική... τα τραγούδια που σύνθεταν γι' αυτούς τους χορούς λέγονταν υπορχήματα". Και ο Πρόκλος (Χρηστομ. 17): "Υπόρχημα δε το μετ' όρχήσεως αδόμενον μέλος" (υπόρχημα ήταν ένα τραγούδι που τραγουδιόταν με όρχηση). Στο Ετυμολ. Μέγα (έκδ. Th. Gaisford, σ. 690) σημειώνεται: "Υπορχήματα δε, άτινα πάλιν έλεγον ορχούμενοι και τρέχοντες κύκλω του βωμού, καιομένων των ιερείων" (Υπορχήματα [ήταν] εκείνα τα τραγούδια που τραγουδούσαν ενώ χόρευαν και έτρεχαν γύρω από το βωμό, κατά το κάψιμο των σφαγίων).
Το υπόρχημα είχε τρία σχήματα (φιγούρες)· στο πρώτο, όλα τα μέλη του χορού χόρευαν και τραγουδούσαν μαζί· στο δεύτερο, ο χορός μοιραζόταν σε δύο ομάδες, από τις οποίες η μια χόρευε και η άλλη τραγουδούσε· στο τρίτο, ο κορυφαίος τραγουδούσε, ενώ όλοι οι άλλοι χόρευαν.
Το υπόρχημα συνοδευόταν στην αρχή από τη φόρμιγγα και αργότερα από τον αυλό και την κιθάρα (ή τη λύρα )· Λουκιανός Περί ορχ. 16: "και εμπέπληστο των τοιούτων η λύρα" (και η λύρα γέμιζε όλα αυτά). Ο Πολυδεύκης (IV, 82) λέει πως ο δακτυλικός αυλός χρησιμοποιούνταν στα υπορχήματα.

(β) υπόρχησις· άλλος όρος για το υπόρχημα.

http://www.musipedia.gr/

~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~

Ο Λουκιανός (Περί ορχήσεως 16) λέει: "Στη Δήλο οι θυσίες όχι μόνο δε γίνονταν χωρίς όρχηση, αλλά γίνονταν και με χορό και με μουσική... τα τραγούδια που σύνθεταν γι' αυτούς τους χορούς λέγονταν υπορχήματα".

Λουκιανού
ΠΕΡΙ ΟΡΧΗΣΕΩΣ
Μτφρ. Ιωάννη Κονδυλάκη

Λουκιανός, Περί ορχήσεως 16

[16] Ἐν Δήλῳ δέ γε οὐδὲ αἱ θυσίαι ἄνευ ὀρχήσεως ἀλλὰ σὺν ταύτῃ καὶ μετὰ μουσικῆς ἐγίγνοντο. παίδων χοροὶ συνελθόντες ὑπ᾽ αὐλῷ καὶ κιθάρᾳ οἱ μὲν ἐχόρευον, ὑπωρχοῦντο δὲ οἱ ἄριστοι προκρι- θέντες ἐξ αὐτῶν. τὰ γοῦν τοῖς χοροῖς γραφόμενα τούτοις ᾄσματα ὑπορχήματα ἐκαλεῖτο καὶ ἐμπέπληστο τῶν τοιούτων ἡ λύρα.

16. Εις την Δήλον ούτε αι θυσίαι εγίνοντο χωρίς όρχησιν, αλλά και μετά μουσικής. Εσχηματίζοντο χοροί παίδων και εχόρευον υπό τους ήχους αυλού και κιθάρας, οι δε διακρινόμενοι εξ αυτών συνώδευον και με άσματα τον χορόν, και τα άσματα τα οποία εποιούντο δια τον χορόν εκαλούντο υπορχήματα, ήσαν δε πολυάριθμα.

http://www.mikrosapoplous.gr/lucian/...rxhsews_d1.htm

~~~~~~~~~~~~~~~~~~~

[''Και ο Πρόκλος (Χρηστομ. 17): "Υπόρχημα δε το μετ' όρχήσεως αδόμενον μέλος" (υπόρχημα ήταν ένα τραγούδι που τραγουδιόταν με όρχηση).'']

PROCLUS,
Cours de Littérature.

Πρόκλος, Χρηστομ. 17

Ἀδωνίδια δὲ λέγεται τὰ εἰς Ἄδωνιν ἀναφερόμενα. Ἤιδετο δὲ ὁ ἰόβακχος ἐν ἑορταῖς καὶ θυσίαις Διονύσου, βεβαπτισμένος πολλῷ φρυάγματι. Ὑπόρχημα δὲ τὸ μετ΄ ὀρχήσεως ᾀδόμενον μέλος ἐλέγετο· καὶ γὰρ οἱ παλαιοὶ τὴν <ὑπό> ἀντὶ τῆς <μετά> πολλάκις ἐλάμβανον. Εὑρέτας δὲ τούτων λέγουσιν οἱ μὲν Κουρῆτας, οἱ δὲ Πύρρον τὸν Ἀχιλλέως· ὅθεν καὶ πυρρίχην εἶδός τι ὀρχήσεως λέγουσιν.

http://remacle.org/bloodwolf/erudits...us/proclus.htm

υπορχηματική, (επίθ.) όρχησις· σύμφωνα με μερικούς συγγραφείς, ήταν ένα είδος παιχνιδιάρικου χορού συνοδευμένου από τραγούδι. Ήταν ένας από τους τρεις χορούς της λυρικής ποίησης (οι άλλοι δύο ήταν η πυρρίχη και η γυμνοπαιδική ) και συνδεόταν με την κωμική όρχηση κόρδαξ (Αθήν. ΙΔ', 630D-E, 28).
Κατά τον Πίνδαρο , τον χόρευαν οι Λάκωνες, άνδρες και γυναίκες ("ορχούνται δε ταύτην παρά τω Πινδάρω οι Λάκωνες, και εστίν υπορχηματική όρχησις ανδρών και γυναικών"· Αθήν. 631C, 30).

http://www.musipedia.gr/

~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~

[''Ήταν ένας από τους τρεις χορούς της λυρικής ποίησης (οι άλλοι δύο ήταν η πυρρίχη και η γυμνοπαιδική ) και συνδεόταν με την κωμική όρχηση κόρδαξ (Αθήν. ΙΔ', 630D-E, 28).'']

Athénée de Naucratis, les Deipnosophistes, livre XIV

Αθήν. ΙΔ', 630D-E, 28

ἡ δ΄ ὑπορχηματικὴ τῇ κωμικῇ οἰκειοῦται, ἥτις καλεῖται κόρδαξ· παιγνιώδεις δ΄ εἰσὶν ἀμφότεραι.

Αθήν. 631C, 30).

ἡ δ΄ ὑπορχηματική ἐστιν ἐν ᾗ ᾄδων ὁ χορὸς ὀρχεῖται. φησὶ γοῦν ὁ Βακχυλίδης· οὐχ ἕδρας ἔργον οὐδ΄ ἀμβολᾶς. καὶ Πίνδαρος δέ φησιν· Λάκαινα μὲν παρθένων ἀγέλα. ὀρχοῦνται δὲ ταύτην παρὰ τῷ Πινδάρῳ οἱ Λάκωνες, καὶ ἐστὶν ὑπορχηματικὴ ὄρχησις ἀνδρῶν καὶ γυναικῶν ---. βέλτιστοι δέ εἰσι τῶν τρόπων οἵτινες καὶ ὀρχοῦνται.

http://hodoi.fltr.ucl.ac.be/concorda...s_14/texte.htm