Θησαυρός της αρχαίας ελληνικής μουσικής

σχοινοτενής, μακρολόγος, τεντωμένος σαν σκοινί, εκτεταμένος· σχοινοτενή άσματα· τραγούδια που ξεπερνούν ένα λογικό μήκος.

http://www.musipedia.gr/

Ταυ

τάξις, σειρά, διάταξη, διευθέτηση.
Η της μελωδίας τάξις· η μελωδική σειρά, η διάταξη των φθόγγων ή διαστημάτων σε μια μελωδία · Αριστόξ. (Η, 40, 42): "η τον ηρμοσμένου [μέλους] τάξις" (η διάταξη που ταιριάζει στο αρμοσμένο μέλος [στο μέλος που ακολουθεί τους νόμους της μελωδίας]). "Η της των ασυνθέτων διαστημάτων τάξεως αλλοίωσις" (η αλλαγή στη διάταξη των απλών διαστημάτων).

Στη ρυθμοποιία , η διάταξη των διαρκειών (αξιών).

http://www.musipedia.gr/

τάσις, (από το τείνω, τεντώνω)· τέντωμα μιας χορδής, επομένως ύψος, μια νότα. Ο Αριστόξενος (Ι, 12, 2-3 Mb) λέει πως τάσις είναι: "μονή τις και στάσις της φωνής" (μια κάποια παραμονή σε μια θέση ή ακίνητη θέση της φωνής). Ο Αριστείδης (9 Mb, R.P.W.-I. 7) δίνει τον ακόλουθο ορισμό: "πάσα μεν ουν απλή κίνησις φωνής τάσις, η δε της μελωδικής φθόγγος ιδίως καλείται" (κάθε απλή κίνηση [θέση] της φωνής ονομάζεται τάση και η κίνηση της μελωδικής φωνής ονομάζεται φθόγγος ). Στον Ανώνυμο (Bell. 29, 21) η τάσις ορίζεται ως "στάσις και ενηρέμησις της φωνής" (στάση και ακινησία της φωνής)· και παρακάτω (51, 39) δίνεται ο ίδιος ορισμός με αυτόν του Αριστόξενου. Ο Κλεονείδης (Εισαγ. 2) αναφέρει: "καλούνται δε αι τάσεις και φθόγγοι· τάσεις μεν παρά το τετάσθαι, φθόγγοι επεί υπό φωνής ενεργούνται" (οι τάσεις ονομάζονται και φθόγγοι · τάσεις από το τέντωμα, ενώ φθόγγοι [λέγονται], γιατί παράγονται από φωνή).

http://www.musipedia.gr/

τελαμών, δερμάτινη ταινία ή λουρί, με το οποίο η λύρα ή η κιθάρα κρεμόταν από το στήθος (το λαιμό) του εκτελεστή· χάρη στον τελαμώνα, ο εκτελεστής μπορούσε να χρησιμοποιεί ελεύθερα και τα δύο του χέρια. Το όργανο συνήθως τοποθετούνταν στα γόνατα, όταν ο εκτελεστής καθόταν, ή κρεμόταν από το στήθος, όταν στεκόταν. Στην περίπτωση της λύρας, το όργανο κρατιόταν με ελαφρά κλίση προς τα εμπρός, ενώ στην περίπτωση της κιθάρας, που ήταν πολύ βαρύτερο όργανο, κρατιόταν σε ίσια (όρθια) θέση, με κάποια μάλλον κλίση προς τον εκτελεστή.

Βλ. τα λ. λύρα και κιθάρα.

http://www.musipedia.gr/

τέλειος αυλός, και υπερτέλειος αυλός· οι δύο τελευταίες τάξεις, η τέταρτη και η πέμπτη αντίστοιχα, στην αριστοξένεια κατάταξη των αυλών (βλ. λ. αυλός ). Και οι δύο τάξεις ονομάζονταν ανδρείοι (ανδρικοί), σε αντιδιαστολή προς τους παρθενίους (πρώτη τάξη) και τους παιδικούς (δεύτερη τάξη), και περιλάμβαναν όλες τις παραλλαγές αυλών που χρησιμοποιούνταν από άνδρες, ιδιαίτερα όμως εκείνους που χρησιμοποιούνταν από επαγγελματίες μουσικούς και σε αγώνες· Τέτοιοι ήταν ο πυθικός αυλός , ο έλυμος, ο σπονδειακός αυλός και άλλοι.
Το επίθετο τέλειος το συναντούμε και στα συστήματα· Σύστημα τέλειον (μείζον ή ελαττον).

Βλ. λ. σύστημα .

http://www.musipedia.gr/

Τελεσίας, (4ος αι. π.Χ.)· μουσικός από τη Θήβα, σύγχρονος του Αριστόξενου .
Μνημονεύεται από τον Αριστόξενο ως τυπικό παράδειγμα της επίδρασης που ασκείται από την εκπαίδευση. "Ο Τελεσίας καλλιεργήθηκε με την πιο ωραία μουσική ("τραφήναι τη καλλίστη μουσική") και μελέτησε τις συνθέσεις του Πινδάρου , του Διονυσίου του Θηβαίου, του Λάμπρου , του Πρατίνα και άλλων λυρικών ποιητών. Έγινε, έτσι, ένας θαυμάσιος αυλητής , και απέκτησε μια, από κάθε άποψη, στέρεη μουσική κατάρτιση. Σε προχωρημένη ηλικία στράφηκε προς τη μουσική καινοτόμων, όπως ο Φιλόξενος και ο Τιμόθεος , αλλά οι προσπάθειές του να συνθέσει και στις δύο τεχνοτροπίες, του Πινδάρου και του Φιλόξενου, απέτυχαν ολότελα στο φιλοξένειο στιλ· αιτία ήταν το ότι ανατράφηκε από τα παιδικά του χρόνια με την κάλλιστη μουσική" (Πλούτ. Περί μουσ. 1142B-C και FHG ΙΙ, 287-288, απόσπ. 73).

http://www.musipedia.gr/

τελεσιάς, είδος πολεμικού ή ενόπλιου χορού. Κατά τον Ιππαγόρα (Αθήν. ΙΔ', 630Α, 27), "η τελεσιάς είναι πολεμικός χορός· το όνομά της προέρχεται από κάποιον Τελεσία, που τον χόρεψε ένοπλος".
Ο Πολυδεύκης επίσης αναφέρει (IV, 100): "ενόπλιοι ορχήσεις πυρρίχη τε και τελεσιάς, επώνυμοι δύο Κρητών ορχηστών, Πυρρίχου τε και Τελεσίου" (η τελεσιάς και η πυρρίχη είναι ενόπλιοι χοροί, που ονομάστηκαν έτσι από δύο Κρητικούς χορευτές, τον Πύρριχο και τον Τελεσία).

http://www.musipedia.gr/

Τελέσιλλα, (3ος αι. π.Χ.)· λυρική ποιήτρια από το ’Αργος. Συνέθεσε παρθένεια
και άλλα λυρικά τραγούδια. Κατά την πολιορκία του ’Αργους από το βασιλιά της Σπάρτης Κλεομένη, η Τελέσιλλα συνέβαλε στην απελευθέρωση της πόλης, προσπαθώντας με κάθε τρόπο να κρατήσει ψηλά το ηθικό των Αργείων γυναικών.

Βλ. Page PMG 372-374, αποσπ. 717-726, και Bergk PLG III, 380-381, απόσπ. 9.

http://www.musipedia.gr/

Τελέστης, (420-345 π.Χ.)· συνθέτης διθυράμβων από τη Σελινούντα της Σικελίας (από όπου και η επωνυμία Σελινούντιος). Κατά τον Διόδωρο Σικελιώτη (ΙΔ', 46, 6), ανήκε σε μια ομάδα φημισμένων συνθετών διθυράμβων, όπως ο Φιλόξενος ο Κυθήριος, ο Τιμόθεος ο Μιλήσιος και ο Πολύειδος ("ήκμασαν δε κατά τούτον τον ενιαυτόν οι διασημότεροι διθυραμβοποιοί, Φιλόξενος Κυθήριος, Τιμόθεος Μιλήσιος, Τελέστης Σελινούντιος, Πολύειδος...").
Στα 402/401 π.Χ., πολύ νέος ακόμη, διαγωνίστηκε στην Αθήνα στο διθύραμβο και κέρδισε ένα βραβείο (Πάριο Χρονικό στ. 65).
Στον Τελέστη αποδιδόταν μια αλλαγή στη ρυθμική σύνθεση του διθυράμβου· γι' αυτές τις αλλαγές και για την ανάμειξη στο ίδιο έργο διαφόρων αρμονιών και γενών ψέγεται από τον Διονύσιο τον Αλικαρνασσέα και άλλους.
Πέθανε στη Σικυώνα, όπου ο τύραννος Αρίστρατος έστησε μνημείο προς τιμή του. Διθύραμβοι του Τελέστη και του Φιλόξενου, μαζί με έργα των τριών μεγάλων τραγικών, ζητήθηκαν και στάλθηκαν για τις γιορτές που έγιναν στα Σούσα κατά το γάμο του Αλέξανδρου· για την αποστολή τους είχε φροντίσει ο ’ρπαλος (πρβ. Πλούτ. Βίος Αλεξάνδρου 8).
Ανάμεσα στα έργα του αναφέρονται η Αργώ και ο Ασκληπιός, από τα οποία διασώθηκαν μερικά αποσπάσματα.

Βλ. Bergk PLG ΙΙΙ, 627-631 και Anth. Lyr. 298-299.

http://www.musipedia.gr/

τερέτισμα, και τερετισμός (από το ρήμα τερετίζω: κελαηδώ, σιγοτραγουδώ σαν το χελιδόνι ή το τζιτζίκι)· μίμηση τραγουδιού από τζιτζίκι ή χελιδόνι στο τραγούδι ή στο παίξιμο της κιθάρας · είδος τρίλιου.
Ο Ανώνυμος (Bell. 26, 10) και ο Μαν. Βρυέννιος (Wallis 480) καθορίζουν τον τερετισμό ως ένα μείγμα κομπισμού και μελισμού (βλ. τα λ. κομπισμός-μελισμό).
Ησύχ. : "τερετίσματα· ωδαί απατηλαί, τα της κιθάρας κρούματα και τα των τεττίγων άσματα" και "τερετίζοντα· λαλούντα εκ μεταφοράς της χελιδόνος" (τερετίσματα· απατηλά τραγούδια, κομμάτια [ή ήχοι] κιθάρας και τα τραγούδια των τζιτζικιών· και τερετίζοντα· μεταφορικά από το χελιδόνι).
Σύμφωνα με τον Α. J. Η. Vincent (Notices 53), ο τερετισμός θα ήταν κάτι παρόμοιο με το ακόλουθο, στο οποίο γίνεται ανάμειξη του κομπισμού και μελισμού:

[...]

http://www.musipedia.gr/

Τέρπανδρος, (περ. 710-περ. 7ος αι. π.Χ.)· γεννήθηκε στην Άντισσα της Λέσβου· ο πατέρας του λεγόταν Δέρδενις, γι' αυτό και επονομάζεται Δερδένεος (στο Πάριο Χρονικό στ. 34) ή γενικά Αντισσαίος. Σύμφωνα μ' ένα μύθο, όταν ο Ορφέας φονεύθηκε από τις Θρακιώτισσες Μαινάδες, η λύρα του ρίχτηκε στη θάλασσα και παρασύρθηκε ως την Άντισσα· εκεί τη βρήκαν μερικοί ψαράδες και την έφεραν στον Τέρπανδρο (Excerpta ex Nicom. 1).
Ο Τέρπανδρος πήγε στη Σπάρτη, όπου πρώτος νίκησε στους μουσικούς αγώνες των Καρνείων το 676 και το 673 π.Χ. (Αθήν. ΙΔ', 635Ε, 37). Διαγωνίστηκε επίσης και νίκησε τέσσερις φορές συνέχεια στα Πύθια· υπήρξε απαράμιλλος στην κιθαρωδική τέχνη (Πλούτ. Περί μουσ. 1132Ε, 4).
Έζησε το μεγαλύτερο μέρος της ζωής του στη Σπάρτη, όπου έπαιξε συμφιλιωτικό ρόλο στις πολιτικές έριδες και απέκτησε τη φήμη του κατεξοχήν μουσικού, του ιδρυτή και θεμελιωτή της μουσικής ζωής της πόλης. Οι Σπαρτιάτες συνήθιζαν να τοποθετούν οποιονδήποτε διακεκριμένο μουσικό "μετά Λέσβιον αοιδόν" (FHG ΙΙ, 130 [Aristotelis Fragmenta], απόσπ. 87). Και ο Ηρακλείδης Ποντικός (Περί Πολιτειών ΙΙ, Λακεδαιμονίων 6, στα FHG ΙΙ, 210) γράφει: "Λακεδαιμόνιοι τον Λέσβιον ωδόν ετίμησαν· τούτου γαρ ακούειν ο θεός χρησμωδουμένοις εκέλευεν" (οι Λακεδαιμόνιοι ετίμησαν τον Λέσβιο αοιδό [Τέρπανδρο]· γιατί ο θεός τους διέταξε, όταν ζήτησαν χρησμό, να υπακούουν σε αυτόν).

Ανάμεσα στις εφευρέσεις και στις καινοτομίες που αποδίδονταν στον Τέρπανδρο, οι κυριότερες ήταν οι ακόλουθες:
1. η επέκταση του επτάχορδου στο οκτάχορδο με παράλειψη της τρίτης στη δωρική αρμονία

(τρίτη βαθμίδα από πάνω,
[mi - re] - do κτλ.) και προσθήκη της νήτης
(8ης mi)· βλ. λ. λύρα ·

2. η καθιέρωση και ονομασία των κιθαρωδικών νόμων (Πάριο Χρονικό στ. 34· Πλούτ. 1132C, D, 3 και 4)· ένας από αυτούς τους νόμους έχει το ονομά του (Τερπάνδρειος)·

3. ο μετασχηματισμός της μελωδικής απαγγελίας (τραγουδιστής απαγγελίας) των αοιδών σε πραγματική μελωδία·

4. η εισαγωγή των κιθαρωδικών προοιμίων στα επικά τραγούδια (Πλούτ. Περί μουσ. 1132D, 4)·

5. η εφεύρεση του βάρβιτου .

Ο Gevaert (Ι, 182) υποστηρίζει ότι ο Τέρπανδρος έθεσε τις οριστικές βάσεις της ελληνικής μουσικής και αξίζει τον τίτλο του ιδρυτή-θεμελιωτή της. Βλ. Bergk PLG III, 7-12 και Anth. Lyr. 165, μερικά αποσπάσματα

http://www.musipedia.gr/

τεταρτημόριον, τέταρτο τόνου· από μερικούς θεωρητικούς θεωρούνταν ίσο προς μία δίεση.
Σύμφωνα με τον Αριστόξενο (Αρμ. II, 46, 7), ο οποίος υποστηρίζει πως το εναρμόνιο που περιέχει ακριβή τέταρτα τόνου ήταν το μόνο κανονικό γένος, το τέταρτο του τόνου είναι ίσο προς την ελάχιστη εναρμόνια δίεση: "και το τέταρτον [του τόνου], ό καλείται δίεσις εναρμόνιος ελαχίστη". Ο Νικόμαχος επίσης θεωρούσε το τέταρτο του τόνου ίσο προς την εναρμόνια δίεση (Εγχειρ. 12, C.v.J. 362, Mb 26).http://analogion.com/forum/showthread.php?p=91310&highlight=%CD%E9%EA%FC%EC%E1%F7%EF%F2#post91310

Βλ. λ. δίεσις.

http://www.musipedia.gr/

τετράγηρυς, αυτός που έχει τέσσερις ήχους, τετράφωνος, τετράτονος. Ο Στράβων (ΙΓ', 2, 4, 618), γράφοντας για τον Τέρπανδρο , λέει: "σοι δ' ημείς τετράγηρυν αποστρέψαντες αοιδήν, επτατόνω φόρμιγγι νέους κελαδήσομεν ύμνους" (σε σένα, αφού έχουμε εγκαταλείψει το τετράφωνο τραγούδι, ας τραγουδήσουμε νέους ύμνους στην επτάφθογγη φόρμιγγα ).

Σημείωση: γήρυς = φωνή, ομιλία, ήχος. Το ρ. γηρεύω = τραγουδώ. Η λέξη τετράγηρυς, τετράφωνος, δεν πρέπει να παρερμηνευτεί ως τετράφωνο τραγούδι, σύμφωνα με τη νεότερη αντίληψη του αρμονικού συνδυασμού τεσσάρων φωνών· απλώς αυτό σημαίνει ότι η έκταση του τραγουδιού ήταν τέσσερις νότες.

http://www.musipedia.gr/

τετράγωνος, χορός· χορός (χορωδία) τοποθετημένος σε τετράγωνο σχήμα· Τίμαιος (FHG Ι, 201, απόσπ. 44 και Αθήν. Ε', 181C, 28): "Οι δε Λακωνισταί λεγόμενοι εν τετραγώνοις χοροίς ήδον" (οι λεγόμενοι λακωνιστές τραγουδούσαν [τοποθετημένοι] σε τετράγωνο σχήμα).

http://www.musipedia.gr/

τετρακτύς, το άθροισμα των τεσσάρων πρώτων αριθμών, 1+2+3+4 = 10.
Ο Σέξτος Εμπειρικός (Προς Αριθμητικούς IV, 3) καθορίζει την τετρακτύν με τα ακόλουθα λόγια: "τετρακτύς δε προσηγορεύετο παρ' αυτοίς [τοις Πυθαγορικοίς] ο εκ των πρώτων τεσσάρων αριθμών συγκείμενος δέκα αριθμός· εν γαρ και δύο και τρία και τέσσερα δέκα γίνεται' ός εστι τελειότατος αριθμός" (τετρακτύς ονομαζόταν [από τους Πυθαγορικούς] ο αριθμός δέκα, που αποτελείται από την ένωση των τεσσάρων πρώτων αριθμών· γιατί ένα και δύο και τρία και τέσσερα κάνουν δέκα· και αυτός είναι ο πιο τέλειος αριθμός).
Η τετρακτύς θεωρούνταν από τους Πυθαγορικούς ως ιερή και ως "η πηγή της αιώνιας φύσης"· γι' αυτό η τετρακτύς ήταν η βάση του πιο ιερού και επίσημου όρκου τους: "ναί, μα τον αμετέρα ψυχά παραδόντα τετρακτύν παγαν αεννάου φύσεως ριζώματ' εχουσαν" (ναι, ορκίζομαι σ' Αυτόν, που μετέδωσε στην ψυχή μας την τετρακτύν, πηγή της αιώνιας [αέναης] φύσης).
Στη μουσική, η τετρακτύς είχε ιδιαίτερη σημασία, γιατί περιείχε όλες τις συμφωνίες· ο Θέων Σμυρναίος γράφει: "σε αυτούς τους αριθμούς (δηλ. 1, 2, 3, 4) περιλαμβάνονται: η δια τεσσάρων στο λόγο 4:3 (επίτριτος), η δια πέντε στον ημιόλιο λόγο (3:2), η δια πασών στον διπλό λόγο (2:1) και η δις διαπασών στον τετραπλό (4:1)· όλες [οι συμφωνίες] που συμπληρώνουν το αμετάβολο σύστημα [διάγραμμα ]".

Εκλογή βιβλιογραφίας :

Jean Dupuis, Θέωνος Σμυρναίου, Περί τετρακτύος και δεκάδος, με γαλλική μετάφραση (Du quartenaire et de la decade) στην έκδοσή του: Theon de Smyrne, Exposition des connaissances mathematiques utiles pour la lecture de Platon, Παρίσι, 1892, σσ. 152-175. Βλ. και λ. Θέων Σμυρναίος .
Armand Delatte, "La tetractys pythagoricienne", Etudes sur la litterature pythagoricienne, Παρίσι 1915, σσ. 249-268. Βλ. και λ. Πυθαγόρας .
Paul Kucharski, Etude sur la doctrine pythagoricienne de la tetrade, Παρίσι, έκδ. Les Belles Lettres, 1952, σσ. 85.

http://www.musipedia.gr/
Συνημμένα Thumbnails

τετράκωμος, (α) είδος πολεμικού χορού· επίσης, θριαμβευτικό (επινίκιον ) τραγούδι και χορός προς τιμή του Ηρακλή. Πολυδ. (Περί ορχήσεως IV, 100): "και τετράκωμος, Ηρακλέους ιερά και πολεμική [όρχησις]" (πρβ. και IV, 105). Ησυχ. : "τετράκωμος, μέλος τι σύν ορχήσει πεποιημένον εις Ηρακλέα επινίκιον" (τετράκωμος, επινίκιο τραγούδι με χορό προς τιμή του Ηρακλή).

(β) είδος αύλησης που περιλαμβάνεται στον κατάλογο αυλήσεων του λεξικογράφου Τρύφωνα.

Βλ. λ. αύλησις .

http://www.musipedia.gr/

τετραοίδιος, κιθαρωδικός νόμος αποδιδόμενος στον Τέρπανδρο . Ήταν, πιθανώς, ένας νόμος με τέσσερις στροφές ή μελωδικά τμήματα διαφορετικά στο ρυθμό· κάτι ίσως ανάλογο με τον τριμερή αυλωδικό νόμο.

Πρβ. Πλούτ. Περί μουσ. 1132D, 4, και Στράβων, ΙΓ', 618.


http://www.musipedia.gr/

τετράσημος, χρόνος· ο χρόνος που αποτελείται από τέσσερις πρώτους (βραχείς) χρόνους, δηλ. από τέσσερις χρονικές μονάδες.

http://www.musipedia.gr/

τετράχορδον, το σύνολο τεσσάρων συνεχών χορδών ή φθόγγων που σχηματίζουν μια καθαρή τετάρτη. Βακχ. (Εισαγ. 26): "τετράχορδο είναι μια σειρά από νότες που τραγουδιούνται κατά συνέχεια ("εξής μελωδουμένων") και τα άκρα τους σχηματίζουν τη συμφωνία μιας τετάρτης". Το τετράχορδο υπήρξε το πρώτο σύστημα της προϊστορικής Ελλάδας· με την ανάπτυξη της μουσικής κατά την ιστορική εποχή, έγινε η βάση του σχηματισμού του επτάχορδου και του οκτάχορδου και, αργότερα, των τέλειων συστημάτων. Υπήρχαν τρία γένη

του τετράχορδου: το διατονικό , το χρωματικό και το εναρμόνιο . Στο διατονικό γινόταν χρήση τόνων (και ημιτονίου):

[...]

Στο χρωματικό γινόταν χρήση του διαστήματος ενός και μισού τόνου και στο εναρμόνιο τετάρτων του τόνου:

[...]

Οι ακρινοί φθόγγοι του τετράχορδου λέγονταν εστώτες και οι εσωτερικοί, που άλλαζαν ανάλογα με το γένος, κινούμενοι (βλ. τα λ. εστώτες , γένος, διάτονον, χρωματικόν και εναρμόνιον ).
Δύο τετράχορδα τοποθετημένα συνεχώς σχηματίζουν είτε ένα επτάχορδο, όταν τα τετράχορδα είναι συνημμένα, ή ένα οκτάχορδο, όταν είναι διεζευγμένα. Στην πρώτη περίπτωση, τα τετράχορδα λέγονται συνημμένα, στη δεύτερη διεζευγμένα: (α) συνημμένα τετράχορδα (β) διεζευγμένα τετράχορδα


Βλ. τα λ. διάζευξις , συνημμένος και σύστημα .

http://www.musipedia.gr/