Θησαυρός της αρχαίας ελληνικής μουσικής

θερμαστρίς, είδος πολύ ζωηρού πηδηχτού χορού, κατά τον οποίο οι χορευτές πηδούσαν ψηλά στον αέρα και σταύρωναν τα πόδια σε σχήμα ψαλιδιού.
Ήσ.: "θερμαστρίς· όρχησις έντονος και διάπυρος τάχους ένεκα" (θερμαστρίς· χορός έντονος και φλογερός, εξαιτίας της ταχύτητάς του). Και ο Πολυδεύκης (IV, 102) γράφει: "θερμαστρίδες έντονα ορχήματα... η δε θερμαστρίς πηδητικόν" (οι θερμαστρίδες είναι χοροί έντονοι [ζωηροί]... και η θερμαστρίς είναι πηδηχτός [χορός]).
Στον Αθήναιο (ΙΔ', 629D, 27) η θερμαστρίς περιλαμβάνεται στους μανιακούς (τρελούς) χορούς.

Σημείωση: Αντί θερμαστρίς απαντά επίσης η λέξη θερμαυστρίς. Το ρήμα θερμαστρίζω και θερμαυστρίζω σήμαινε χορεύω τη θερμαστρίδα. Πρβ. Λουκ. Περί ορχήσεως 34.

http://www.musipedia.gr/

θέσις, με την ίδια περίπου σημασία που έχει ο όρος σήμερα. Κατά τον Αριστείδη , άρση είναι μια κίνηση προς τα πάνω ενός μέρους του σώματος και θέση μια κίνηση προς τα κάτω του ίδιου μέρους. Η θέσις ονομαζόταν στα παλιά χρόνια επίσης βάσις (από το ρ. βαίνω)· ένα ρυθμικό βήμα. βλ. τα λ. άρσις-θέσις και δύναμις .

http://www.musipedia.gr/

Θέων, ο Σμυρναίος (2ος αι. μ.Χ.)· πλατωνικός φιλόσοφος και μαθηματικός. Γεννήθηκε και έζησε στη Σμύρνη (από όπου και το επώνυμό του) τον καιρό της βασιλείας του Αδριανού. Είναι ο συγγραφέας ενός έργου που ασχολείται με τις μαθηματικές επιστήμες (αριθμητική, γεωμετρία, στερεομετρία, αστρονομία και μουσική). Το έργο αυτό εκδόθηκε με το ελληνικό κείμενο και λατινική μετάφραση από τον Ism. Bullialdus (I. Bouillaud, Παρίσι 1644) με τον τίτλο Theoni Smyrnei Platonici, Mathematica (Θέωνος Σμυρναίου Πλατωνικού, Των κατά μαθηματικήν χρησίμων εις την του Πλάτωνος ανάγνωσιν). Στο δεύτερο βιβλίο περιλαμβάνεται το Περί μουσικής (σσ. 73-188), όπου υπάρχουν πολύτιμες πληροφορίες και εκτίμηση της αρχαίας ελληνικής μουσικής, ιδιαίτερα της Σχολής των Πυθαγορείων. ’λλη έκδοση, νεότερη, έγινε από τον Ed. Hiller το 1878, Λιψία, Τ.
Μια σημαντική έκδοση με γαλλική μετάφραση έγινε από τον Jean Dupuis, Παρίσι 1892 (Librairie Hachette, 8ο, σσ. XXVIII+404)· Θέωνος Σμυρναίου Πλατωνικού, Των κατά μαθηματικήν χρησίμων είς την Πλάτωνος ανάγνωσιν (Theon de Smyrne, philosophe platonicien, Exposition des connaissances mathematiques utiles pour la lecture de Platon, traduite pour la premiere fois du grec au frangais). To βιβλίο Τα περί μουσικής δημοσιεύεται στις σσ. 80-151 (ελληνικό κείμενο στις ζυγές σελίδες και γαλλική μετάφραση στις μονές).

http://www.musipedia.gr/

θήρειος, αυλός· είδος αυλού που χρησιμοποιούσαν οι Θηβαίοι· ήταν κατασκευασμένος από μέλη μικρού ελαφιού· κατά τον Πολυδεύκη (IV, 75), το εξωτερικό του ήταν από μέταλλο: "θήρειος αυλός· Θηβαίοι μεν αυτόν εκ νεβρού κώλων ειργάσαντο· χαλκήλατος δ' ήν την έξωθεν όψιν" (θήρειος αυλός· οι Θηβαίοι τον κατασκεύαζαν από μέλη μικρού ελαφιού, και ήταν κατεργασμένος με χαλκό στην εξωτερική του επιφάνεια).

http://www.musipedia.gr/

θηρεπωδός, γητευτής άγριων θηρίων, που χρησιμοποιούσε για το σκοπό αυτό επωδές (μαγικά τραγούδια).

Βλ. λ. επωδός

και Σούδα στο λ. "σοφός".

http://www.musipedia.gr/

θίξις, "άγγιγμα" των χορδών της λύρας . Πρβ. Πλούτ. Ηθικά 802F.

http://www.musipedia.gr/

Θράσυλλος ο Φλιάσιος, (· συνθέτης άγνωστης εποχής. Αναφέρεται από τον Πλούταρχο (Περί μουσ. 1137F, 21), μαζί με τον Τυρταίο από τη Μαντινεία (βλ. Τυρταίος 2) και τον Ανδρέα τον Κορίνθιο , ως παράδειγμα συνθέτη που κρατούσε την αρχαία παράδοση και απέφευγε το χρωματικόν γένος, τις μετατροπίες , τη χρήση πολλών χορδών και άλλες καινοτομίες στη ρυθμοποιία , στη μελοποιία και στην ερμηνεία.

http://www.musipedia.gr/

θρεττανελό, κατά τα λεξικά LSJ και Δημ., απομίμηση του ήχου της κιθάρας, όπως περίπου το τραλαρά σ' εμάς. Αριστοφ. Πλούτος 290: "και μην εγώ βουλήσομαι θρεττανελό τον Κύκλωπα".

Πρβ. τα λ. βλίτυρι , τήνελλα, τορέλλη .

http://www.musipedia.gr/

θρήνος, τραγούδι που εκφράζει δυνατό αίσθημα λύπης· επίσης, θρηνώδημα και θρηνωδία.
Ο θρήνος πρέπει να διακριθεί από το επικήδειον , επειδή τραγουδιόταν χωρίς περιορισμό στο χρόνο ή στην περίπτωση, ενώ το επικήδειο τραγουδιόταν στην κηδεία με το σώμα του νεκρού εκτεθειμένο. Πρόκλ. (Χρηστομ. 25): "Διαφέρει δε του επικήδειου ο θρήνος· ότι το μεν επικήδειον παρ' αυτό το κήδος, έτι του σώματος προκειμένου λέγεται· ο δε θρήνος ού περιγράφεται χρόνω" (Διαφέρει ο θρήνος του επικήδειου μέλους, γιατί το επικήδειο τραγουδιέται στην κηδεία με το σώμα του νεκρού εκτεθειμένο [πριν από την ταφή], ενώ ο θρήνος δεν περιορίζεται από το χρόνο).

http://www.musipedia.gr/

Βλ. λ. επικήδειον .

θρηνωδία, ωδή, τραγούδι με θρηνητικό χαρακτήρα, μοιρολόι. Πλούτ. Συμποσιακά (III, 8, 2): "ώσπερ [γαρ] η θρηνωδία και ο επικήδειος [URL="http://analogion.com/forum/showthread.php?p=84415&highlight=%C1%D5%CB%CF%D3#post84415"]αυλός[/URL]" ([γιατί] όπως η θρηνωδία, έτσι και ο επικήδειος αυλός).

συν. θρηνώδημα

http://www.musipedia.gr/

θρηνωδός, τραγουδιστής θρήνων , μοιρολογητής, θρηνωδός. Επίσης και θρηνητήρ. Στην αρχαία Ελλάδα υπήρχαν επαγγελματίες θρηνωδοί που πληρώνονταν για να τραγουδούν τα μοιρολόγια· στον Όμηρο αναφέρονται οι "θρήνων έξαρχοι " (βλ. Ιλ. Ω 720-722, και λ. αοιδός για το κείμενο).

http://www.musipedia.gr/

θυροκοπικόν, τραγούδι με συνοδεία αυλού και χορού, που το εκτελούσε κανείς μπροστά στην πόρτα της αγαπημένης του. Επίσης, αύλησις (σόλο αυλού). Άλλος όρος ήταν το κρουσίθυρον
, είδος σερενάτας και αυτό. Ο Αλεξανδρινός λεξικογράφος Τρύφων (Αθήν. ΙΔ', 618C, 9) περιλαμβάνει και τα δύο, το θυροκοπικό και το κρουσίθυρο, στον κατάλογο των αυλήσεων (βλ. λ. αύλησις ).
Το ρήμα θυροκοπώ σήμαινε χτυπώ την πόρτα· στον Φρύνιχο (Επιτομή, έκδ. I. de Borries, σ. 74) ερμηνεύεται αλλιώς: "θυροκοπείν· επικωμάζειν" ([χτυπώ την πόρτα και] εισορμώ εύθυμος [ή μεθυσμένος] ή με άλλους εύθυμους [κωμαστές]). Βλ. λ. κώμος.
Το κρουσίθυρον προέρχεται από τα κρούω + θύρα: χτυπώ την πόρτα.

συν. κρουσίθυρον

http://www.musipedia.gr/

Ιώτα

ιάλεμος, πένθιμο, παραπονετικό τραγούδι· μοιρολόι. Ο Μοίρις (Λεξ. σ. 190) λέει ότι στην αττική διάλεκτο σημαίνει: "το μοιρολόι και τον ψυχρό άνθρωπο". Ο Αριστοφάνης ο γραμματικός, ο επονομαζόμενος Βυζάντιος (257-180 π.Χ.) στο λεξικό του (Αττικαί Λέξεις, Αθήν. ΙΔ', 619Β, 10) λέει ότι "ο ιάλεμος τραγουδιόταν σε πένθη".
Το ρήμα ιαλεμίζω σήμαινε θρηνώ, μοιρολογώ.

http://www.musipedia.gr/

ιαμβική, είδος χορού

που αναφέρεται από τον Αθήναιο (ΙΔ', 629D, 27) ως ένας "από τους λιγότερο ζωηρούς, τους πιο ποικιλμένους και πιο απλούς χορούς".

http://www.musipedia.gr/

ιαμβικόν, (α) το τρίτο μέρος του πυθικού νόμου , κατά το οποίο γίνεται ο αγώνας (η πάλη) ανάμεσα στον Απόλλωνα και το δράκοντα. Στο μέρος αυτό ο αυλητής έπρεπε να μιμηθεί τα σαλπίσματα και το τρίξιμο των δοντιών του δράκοντα (τον λεγόμενο "οδοντισμό"). Ο Πολυδεύκης (IV, 84) γράφει γι' αυτό το μέρος: "εν δε τω ιαμβικώ μάχεται [ο Απόλλων], εμπερείληφε δε το ιαμβικόν και τα σαλπιστικά κρούσματα και τον οδοντισμόν".
(β) ιαμβικόν, ως επίθετο, σήμαινε εκείνο που αποτελούνταν από ίαμβους, π.χ. ιαμβικόν μέτρον.
ιαμβικόν γένος· το ρυθμικό γένος, όπου η άρση και η θέση ήταν σε σχέση 1 προς 2.

http://www.musipedia.gr/

ιαμβίς, σόλο κιθάρας με συνοδεία αυλού . Σε μια πλατύτερη σημασία ήταν ένας κιθαριστήριος νόμος · βλ. λ. παριαμβίς.

http://www.musipedia.gr/

ίαμβος, (α) σατιρικό, πειραχτικό τραγούδι. Οι ίαμβοι αυτοσχεδιάζονταν σε μια τελετή προς τιμή της Δήμητρας. Λέγεται πως αυτή η συνήθεια προήλθε από την Ιάμβη, κόρη του Πάνα και της Ηχώς και θεραπαινίδα της Μετάνειρας, γυναίκας του βασιλιά της Ελευσίνας Κελεού· η Ιάμβη διασκέδασε με τα αστεία της τη Δήμητρα σε μια επίσκεψη της θεάς στη Μετάνειρα, στην Ελευσίνα. Σύμφωνα με έναν άλλο μύθο, όταν η Δήμητρα, εξοργισμένη και απελπισμένη για την απαγωγή της κόρης της Περσεφόνης ήρθε στην Ελευσίνα και κάθισε πανω στη λεγόμενη αγέλαστη πέτρα ("αγέλαστος πέτρα"), η Ιάμβη την ψυχαγώγησε με τα αστεία της και την έφερε σε εύθυμη διάθεση. (Πρόκλ. Χρηστομ. Β, R. Westphal Script. Metr. Gr. 242).
Ο Σήμος ο Δήλιος στο βιβλίο του Περί παιάνων (Αθήν. ΙΔ', 622Β, 16) λέει ότι οι ίαμβοι ήταν μασκοφόροι μίμοι, που παλαιότερα ονομάζονταν αυτοκάβδαλοι, και τα τραγούδια τους ονομάστηκαν επίσης ίαμβοι ("ύστερον δε ίαμβοι ωνομάσθησαν αυτοί τε [οι αυτοκάβδαλοι] και τα ποιήματα αυτών").
Ο τραγουδιστής των ιάμβων λεγόταν ιαμβιστής. Το ρήμα ιαμβίζω σήμαινε εκτελώ ίαμβους, άλλα και χλευάζω, σκώπτω ("και γαρ το ιαμβίζειν κατά τινα γλώσσαν λοιδορείν έλεγον": R. Westphal, ό.π. 242).

(β) ίαμβος ήταν κυρίως ο όρος για τον γνωστό μετρικό πόδα (U -). Ο Αριστείδης (Περί μουσ. 38 Mb) λέει ότι "ο ίαμβος ονομάστηκε έτσι από το ρήμα ιαμβίζω, που σημαίνει σκώπτω, για την ανομοιότητα των μερών του".

ιαμβικόν μέτρον· μέτρο αποτελούμενο από ίαμβους.

(γ) ίαμβοι και δάκτυλοι· κατά τον Στράβωνα (Θ', 3, 10) ήταν το τέταρτο μέρος του κιθαριστήριου πυθικού νόμου (βλ. λ. πυθικός νόμος ), τμήμα που περιείχε τον θριαμβευτικό ύμνο για τη νίκη του θεού Απόλλωνα·

http://www.musipedia.gr/

ιαμβύκη, έγχορδο όργανο τριγωνικού σχήματος. Φαίνεται πως το ονομά του προήλθε από τους ίαμβους, γιατί, καθώς λένε μερικές πηγές, συνόδευε αυτά τα τραγούδια. Ο Φίλλις ο Δήλιος στο δεύτερο βιβλίο του Περί μουσικής (Αθήν. ΙΔ', 636Β, 38) λέει: "εν οίς γαρ τους ιάμβους ήδον ιαμβύκας έκάλουν" (οι ιαμβύκες ήταν εκείνα τα όργανα που συνόδευαν τα τραγούδια ίαμβους). Το ίδιο λέει και ο Ησύχιος . Ο Πολυδεύκης αναφέρει απλώς το όνομα του οργάνου ανάμεσα στα έγχορδα ("κρουόμενα ").

http://www.musipedia.gr/

Ίβυκος, (6ος αι. π.Χ.)· λυρικός ποιητής και μουσικός από το Ρήγιο της Ν. Ιταλίας (γι' αυτό και επονομαζόταν Ρηγίνος). Έζησε μια ζωή πλανόδια. Η Σούδα διηγείται ότι πήγε στη Σάμο και πέρασε λίγον καιρό στην αυλή του Πολυκράτη (532-523 π.Χ.). Στον μουσικό Ίβυκο αποδιδόταν η εφεύρεση της σαμβύκης (Σούδα · Νεάνθης στον Αθήν. Δ', 175Ε, 77). Ο Ίβυκος συνέθεσε επινίκια και εγκώμια .
Ο μύθος για το θάνατό του είναι γνωστός από τη Σούδα και άλλες πηγές: ο Ίβυκος σκοτώθηκε από ληστές κοντά στην Κόρινθο, τη στιγμή όμως του φόνου πολλοί γερανοί πετούσαν από πάνω, και ο Ίβυκος πεθαίνοντας επικαλέστηκε τη μαρτυρία τους (ή την εκδίκηση τους). Λίγον καιρό αργότερα, ενώ oι ληστές περπατούσαν στην Κόρινθο, αντιλήφθηκαν γερανούς από πάνω και φώναξαν "να οι εκδικητές του Ιβύκου"· αυτό οδήγησε στην αποκάλυψη του φόνου και στην τιμωρία των ενόχων.

Βλ. Bergk PLG III, 235-252· επίσης, Page PMG 143-169, απόσπ. 282-345.

http://www.musipedia.gr/