Θησαυρός της αρχαίας ελληνικής μουσικής

Zambelis Spyros

Παλαιό Μέλος
εστώτες, - κινούμενοι φθόγγοι· (α) εστώτες ήταν οι φθόγγοι ενός τετραχόρδου που έμεναν ακίνητοι, δηλ. δεν άλλαζαν παρά οποιεσδήποτε αλλαγές στο γένος του τετραχόρδου. Εστώτες επομένως ήταν οι ακρινοί (πρώτος και τελευταίος) του τετραχόρδου, λ.χ. στο τετράχορδο, mi - fa - sol - la, οι φθόγγοι mi και la.

[...]

Όπως το καθορίζει ο Νικόμαχος (Εγχειρ. Mb 26, C.v. J. 263): "οι ακρινοί φθόγγοι ενός τετραχόρδου λέγονται εστώτες, γιατί ουδέποτε αλλάζουν σε οποιοδήποτε από τα γένη".
Ο Αριστόξενος χρησιμοποιεί τον όρο ακίνητοι αντί εστώτες (Αρμ. Ι, 22, 11· III, 61, 23 Mb).
Ο Αλύπιος λέει τους εστώτες και ακλινείς (σταθεροί, αμετακίνητοι). Εισ. Mb 2, C.v.J. 368: "εστώτες και ακλινείς".

(β) κινούμενοι ήταν οι φθόγγοι που βρίσκονταν ανάμεσα στα δύο άκρα, στη μέση του τετραχόρδου και που άλλαζαν ανάλογα με το γένος:

[...]

Από τον Βακχείο (Εισ. 36) οι κινούμενοι λέγονταν φερόμενοι (που φέρονταν από τη μια θέση στην άλλη).
Πρβ. Αριστείδ. (Περί μουσ. Mb 12, R.P.W.-Ι. 9).

Σημείωση: οι ακρινοί φθόγγοι ενός τετραχόρδου ή ενός συστήματος ή ομάδας διαστημάτων ονομάζονταν άκροι , ενώ εκείνοι που βρίσκονταν ανάμεσά τους, μέσοι · Αριστόξ. (Αρμ. ΙΙ, 46, 20-22 και Ι, 29, 32 Mb).

Πρβ. για το λήμμα αυτό: Κλεον. Εισ. 4, Βακχ. Εισ. 35-36, Αλύπ. Εισ. 4, Νικόμ. Εγχειρ. 12.

http://www.musipedia.gr/
 
Last edited:

Zambelis Spyros

Παλαιό Μέλος
ετεροφωνία, ο όρος χρησιμοποιήθηκε από τον Πλάτωνα στους Νόμους (Ζ' 812D)· μιλώντας για την εκπαίδευση των νέων, λέει: "ο δάσκαλος της λύρας και ο μαθητής του πρέπει να χρησιμοποιούν το όργανο αυτό με τέτοιο τρόπο, ώστε η μελωδία να αναπαράγεται (να επαναλαμβάνεται) στη λύρα μόνο (απλά) νότα προς νότα. Αλλά ως προς την ετεροφωνία και την ποικιλία της λύρας, όταν οι χορδές ηχούν μια μελωδία και ο συνθέτης [της μελωδίας] άλλη... δεν είναι ανάγκη να ασκούμε τα παιδιά σε τέτοια πράματα" ("...την δ' έτεροφωνίαν και ποικιλίαν της λύρας, άλλα μεν μέλη των χορδών ιεισών, άλλα δε του την μελωδίαν ξυνθέντος ποιητού...").
Το ζήτημα αν οι αρχαίοι Έλληνες είχαν ή δεν είχαν κάποιο είδος πολυφωνίας δημιούργησε μακρές και συχνά έντονες συζητήσεις ανάμεσα στους μελετητές, ιδιαίτερα τον 19ο αιώνα. Το πρόβλημα δεν έχει λυθεί κατά τρόπο οριστικό. Εκείνο που είναι μάλλον γενικά παραδεκτό, είναι ότι στις χορωδίες οι φωνές τραγουδούσαν σε ταυτοφωνία ή σε παράλληλες όγδοες άνδρες και παιδιά (πρβ. Αριστοτ. Προβλ. XIX, 17, 18, 39b). Στην περίπτωση οργανικής συνοδείας φωνητικών κομματιών, το όργανο που συνόδευε (ενώ έπαιζε τη μελωδία στην 8η) μπορεί να χρησιμοποιούσε εδώ και κει κάποια διακοσμητική γραμμή ή κάποια διαστήματα εκτός από την 8η. Κάτι παρόμοιο μπορεί να γινόταν και στην οργανική μουσική. Σε όλες τις περιπτώσεις η συνοδεία έμπαινε πάνω από την κύρια μελωδία· πρβ. Αριστοτ. Προβλ. XIX, 12: "δια τι των [δύο] χορδών η βαρύτερα αεί το μέλος λαμβάνει;" (γιατί από τις [δύο] χορδές τη μελωδία την έχει πάντα η χαμηλότερη;)

http://www.musipedia.gr/
 

Zambelis Spyros

Παλαιό Μέλος
ευάρμοστος, καλά τονισμένος, καλά κουρδισμένος, καλά αρμοσμένος (βλ. λ. ηρμοσμένος ). Αντίθ. ανάρμοστος . Πλάτων (Νόμοι Β', 655Α): "εύρυθμον και ευάρμοστον, εύχρων δε μέλος" (εύρυθμη και εναρμονισμένη και καλά χρωματισμένη μελωδία).
ευαρμοστία· καλό, αρμονικό κούρδισμα ή ταίριασμα, προσαρμοστικότητα. Πλάτων (Πρωταγόρας 326Β): "πάς γάρ ο βίος του ανθρώπου ευρυθμίας τε και ευαρμοστίας δείται" (γιατί όλη η ζωή του ανθρώπου χρειάζεται καλή ρυθμική και αρμονική τακτοποίηση [ρύθμιση])· κατ' άλλους "έχει ανάγκη από τις χάρες του ρυθμού και της αρμονίας" (W. R. Μ. Lamb) ή "χρειάζεται ευρυθμία και προσαρμοστικότητα" (Β. Ν. Τατάκης).

http://www.musipedia.gr/
 

Zambelis Spyros

Παλαιό Μέλος
ευεπής, μελωδικός, ευφωνικός, ευχάριστος στον τόνο. Ξενοφ. (Κυνηγετικός XΙΙΙ, 16): "φωνήν δε οι μεν ευεπή ιάσιν, οι δ' αισχράν" (μερικοί βγάζουν μελωδική [ευχάριστη] φωνή, ενώ άλλοι κακή [δυσάρεστη]).

http://www.musipedia.gr/
 

Zambelis Spyros

Παλαιό Μέλος
ευηχής, αυτός που ηχεί καλά, ωραία (ή ευχάριστα)· που δίνει ένα μελωδικό ή ευχάριστο ήχο· ευφωνικός.
Πλούτ. (Περί των εκλελοιπότων χρηστηρίων 437D): "ώσπερ όργανον εξηρτυμένον και ευηχές" (όπως ένα όργανο καλά προετοιμασμένο και ευφωνικό). Επίσης, εύηχος και ευήχητος.
 

Zambelis Spyros

Παλαιό Μέλος
ευθύς, ίσιος, ευθύς.
ευθεία αγωγή· η πορεία της μελωδίας με διαστήματα δευτέρας προς την ίδια διεύθυνση· Αριστόξενος (Αρμ. Ι, 29, 31 Mb): "αγωγή δ' έστω η δια των εξής
φθόγγων...· ευθεία δ' η επί το αυτό" (αγωγή είναι η πορεία με συνεχείς νότες... και ευθεία, εκείνη που προχωρεί προς την ίδια διεύθυνση).
Κατά τον Αριστείδη (Ι, 19 και 29 Mb) ευθεία αγωγή είναι η προς τα πάνω πορεία με συνεχείς νότες ("η δια των εξής φθόγγων την επίτασιν ποιουμένη").

http://www.musipedia.gr/
 

Zambelis Spyros

Παλαιό Μέλος
Εύιος, (4ος αι. π.Χ.)· αυλητής και συνθέτης από τη Χαλκίδα, επονομαζόμενος Χαλκιδεύς. Αναφέρεται από τον Αθήναιο (IB', 538F, 54) ότι είχε συμμετάσχει στους λαμπρούς εορτασμούς που έγιναν από τον Μέγα Αλέξανδρο κατά τους γάμους του στα Σούσα της Περσίας, μαζί με πλήθος άλλους γνωστούς καλλιτέχνες της εποχής (κιθαριστές , κιθαρωδούς , αυλητές και αυλωδούς ).

Βλ. Dinse De Antigen. Theb. σ. 27.

http://www.musipedia.gr/
 

Zambelis Spyros

Παλαιό Μέλος
Ευκλείδης, (350/330-275/270 π.Χ.)· μεγάλος μαθηματικός και γεωμέτρης. Είναι άγνωστο πού γεννήθηκε· σύμφωνα με ορισμένες πηγές γεννήθηκε στη Γέλα της Σικελίας, από όπου και το επώνυμο του Γελώος ή Σικελός· άλλοι υποστηρίζουν ότι γεννήθηκε στην Τύρο της Συρίας από Έλληνα πατέρα, τον Ναυκράτη, από τη Δαμασκό. Ο Ευκλείδης έζησε και δίδαξε στην Αλεξάνδρεια ύστερα από πρόσκληση του πρώτου βασιλιά της Αλεξάνδρειας Πτολεμαίου Ι (323-284 π.Χ.).
Σε αυτόν αποδιδόταν πρώτα η Εισαγωγή Αρμονική· το όνομά του ως συγγραφέα της εμφανίζεται σε χειρόγραφα από τον 12ο ως τον 15ο αι. μ.Χ. και στην έκδ. του Meibom Ant. mus. auct. sept., 1652 (τόμ. Ι, σσ. 1-22). Η Εισαγωγή τώρα έχει οριστικά αποδοθεί στον Κλεονείδη .
Με το όνομά του τώρα παραμένει η Κατανομή Κανόνος, θεωρήματα μουσικά, δημοσιευμένη από τον Meibom στην παραπάνω εκδοσή του, σσ. 23-40, και από τον Carl v. Jan στην έκδοσή του Mus. script. Gr. (Sectio canonis, Κατανομή Κανόνος, σσ. 148-166).
Η Κατανομή Κανόνος μεταφράστηκε στα γαλλικά από τον Ch.-Em. Ruelle στην εκδοσή του Collection des auteurs Grecs relatifs a la musique, μετά την Εισαγωγή του Κλεονείδη (Παρίσι 1883, La division du canon d'Euclide le Geometre, σσ. 42-59).

http://www.musipedia.gr/
 

Zambelis Spyros

Παλαιό Μέλος
ευκτικά, μέλη με τα οποία υποβαλλόταν σ' έναν θεό μια ευχή ή παράκληση. Πρόκλος (Χρηστομ. 29): "ευκτικά δε μέλη εγράφετο τοις αιτουμένοις τι παρά θεού γενέσθαι" (και ευκτικά μέλη γράφονταν για εκείνους που ικέτευαν έναν θεό να πραγματοποιήσει ένα αίτημά τους).
Επίσης, ευκτικοί ύμνοι· ύμνοι με τους οποίους εκφραζόταν μια θερμή παράκληση.

http://www.musipedia.gr/
 

Zambelis Spyros

Παλαιό Μέλος
ευμελής, που έχει μιαν ευχάριστη ή ωραία μελωδική γραμμή. Αριστοτ. (Πολιτ. Η', 7, 2, 1341Β): "πότερον προαιρετέον μάλλον την ευμελή μουσικήν ή την εύρυθμον" (ποιό από τα δύο είναι προτιμότερο [να διαλέξει κανείς], τη μελωδική μουσική ή την εύρυθμη).
ευμελώς· μελωδικά, εύφωνικά, με χάρη.
ευμέλεια· ευφωνία, μελωδικότητα.

http://www.musipedia.gr/
 

Zambelis Spyros

Παλαιό Μέλος
Εύμολπος, μυθικός επικός ποιητής-μουσικός της προομηρικής εποχής. Κατά τη Σούδα καταγόταν από την Ελευσίνα (γι' αυτό και λεγόταν Ελευσίνιος)· ήταν γιος του Μουσαίου
και μαθητής του Ορφέα . Άλλοι τον θεωρούσαν πατέρα του Μουσαίου (Διογ. Λαερτ. Α', Προοίμιον 3). Η Σούδα λέει ότι κέρδισε με τη λύρα του ένα βραβείο στα Πύθια και πως συνέθεσε "τρεις χιλιάδες επικά τραγούδια", καθώς και τελετουργικά τραγούδια για τη Δήμητρα και για τα ελευσίνια μυστήρια.
- Εύμολπος· μυθικός βασιλιάς στον οποίο η Δήμητρα δίδαξε τα μυστήρια (Όμηρος, Ύμνος στη Δήμητρα 154), ο πρώτος ιεροφάντης των ελευσίνιων μυστηρίων. Οι ιερείς των μυστηρίων θεωρούσαν τους εαυτούς τους απόγονους του Εύμολπου και ονομάζονταν Ευμολπίδες από το όνομά του. Ησ. "Ευμολπίδαι· ούτως οι από Ευμόλπου εκαλούντο, του πρώτου ιεροφαντήσαντος" (Ευμολπίδες· έτσι ονομάστηκαν από τον Εύμολπο, τον πρώτο ιεροφάντη).
Το Πάριο Χρονικό (στ. 15) αναφέρεται στον Εύμολπο, γιο του Μουσαίου, που καθιέρωσε τα μυστήρια στην Ελευσίνα την εποχή του Ερεχθέα, βασιλιά των Αθηνών.
Επειδή και οι δύο Εύμολποι συνδέονται με την Ελευσίνα και την καθιέρωση των ελευσίνιων μυστηρίων, μπορεί να υποτεθεί ότι πρόκειται ίσως για έναν Εύμολπο.

http://www.musipedia.gr/
 

Zambelis Spyros

Παλαιό Μέλος
Ευριπίδης, (480;-406 π.Χ.)· γεννήθηκε στη Σαλαμίνα (η χρονολογία της γέννησής του δεν είναι απόλυτα εξακριβωμένη) και πέθανε στη Μακεδονία, στην αυλή του βασιλιά Αρχέλαου. Κατά το Πάριο Χρονικό (έκδ. F. Jacoby, 50) γεννήθηκε "όταν ο Αισχύλος κέρδισε για πρώτη φορά στην τραγωδία", δηλαδή το 485 π.Χ. ("κατά τη διάρκεια της διακυβέρνησης του Φιλοκράτη"). Η Σούδα λέει ότι "γεννήθηκε την ημέρα που οι Έλληνες νίκησαν τους Πέρσες" (στη Σαλαμίνα), δηλαδή το 480 π.Χ. Μια παλιά παράδοση, αρκετά διαδομένη, όπως φαίνεται, στην αρχαιότητα, και όχι ολότελα αστήρικτη, συνέδεε τους τρεις μεγάλους τραγικούς με τη νικηφόρα ναυμαχία της Σαλαμίνας· σύμφωνα με αυτήν, ο Αισχύλος εκείνη την ημέρα πολεμούσε εναντίον των Περσών στη Σαλαμίνα, ο Ευριπίδης γεννιόταν, και αμέσως κατόπι, ο Σοφοκλής , μόλις 16 χρόνων, τέθηκε επικεφαλής της πομπής κατά τους εορτασμούς της νίκης.

Από τη μουσική του Ευριπίδη διασώθηκαν δύο μικρά και κολοβωμένα αποσπάσματα:
1. Ένα μέρος από το πρώτο στάσιμο του Ορέστη (στ. 338 κέ.)· βρέθηκε το 1892 σ' έναν πάπυρο του Rainer και δημοσιεύτηκε στα Papyri Erzherzog Rainer το 1894. Μεταγράφηκε για πρώτη φορά στη νεότερη ευρωπαϊκή γραφή από τον Carl Wessely (Der Pap. Erzh. Rainer, τόμ. V, Βιέννη 1892).
2. Ένα απόσπασμα από την Ιφιγένεια εν Αυλίδι, το οποίο ανακαλύφτηκε τον Δεκέμβριο του 1972 από τη μουσικολόγο Denise Jourdan-Hemmerlinger σ' έναν πάπυρο του Πανεπιστημίου του Leyden (αρ. 510) και δημοσιεύτηκε στα Comptes Rendus des Seances de l' annee 1973 (σ. 295) της Academie des Inscriptions et Belles-Lettres (Παρίσι).

Bλ. περισσότερες λεπτομέρειες και για τα δύο αυτά αποσπάσματα στο λ. λείψανα ελληνικής μουσικής (αρ. 1 και 15).

Αυτές οι αποσπασματικές και ατέλειωτες μελωδίες δεν μπορούν να μας δώσουν καμία ιδέα για τη μουσική του Ευριπίδη. Είναι, ωστόσο, γνωστό από αρχαίες πηγές ότι, παρά την άδικη εχθρότητα και τους χλευασμούς του Αριστοφάνη ,1 η μουσική του είχε πολλούς θαυμαστές και πολλές από τις μελωδίες του έγιναν δημοφιλείς όσο ζούσε, αλλά και μετά το θάνατό του. Ο Πλούταρχος (Νικίας 29) διηγείται ότι μετά την καταστροφική εκστρατεία των Αθηναίων εναντίον των Συρακουσών (415-413 π.Χ.) πολλοί Αθηναίοι σώθηκαν χάρη στον Ευριπίδη, η μουσική του οποίου είχε πολλούς θαυμαστές στη Σικελία· "άλλοι (Αθηναίοι) παλεύοντας να σωθούν, μετά τη μάχη, έπαιρναν τροφή και νερό τραγουδώντας μερικά από τα τραγούδια του" ("των μελών άσαντες"). Στον Λύσανδρο (15) πάλι, ο Πλούταρχος διηγείται ένα άλλο χαρακτηριστικό ανέκδοτο: σε μια σύσκεψη των συμμάχων για να συζητήσουν τους όρους της παράδόσης που θα επιβάλλονταν στην πολιορκημένη Αθήνα (404 π.Χ.), μερικοί από τους συμμάχους της Σπάρτης πρότειναν να πουληθούν οι Αθηναίοι ως σκλάβοι και η πόλη να κατεδαφιστεί και να καταστραφεί· "αλλά, κατόπι, όταν σ' ένα συμπόσιο των αρχηγών ένας από τη Φωκίδα τραγούδησε το πρώτο χορικό μέλος (πάροδο) από την Ηλέκτρα, που αρχίζει: "Αγαμέμνονος ώ Κόρα, ήλυθον, Ηλέκτρα...", συγκινήθηκαν κι ένιωσαν συμπόνια και τους φάνηκε πολύ σκληρή πράξη να καταστρέψουν μια τόσο φημισμένη πόλη, που γέννησε τέτοιους ανθρώπους". Ο Αξιόνικος, κωμικός ποιητής του 4ου αι. π.Χ., στην κωμωδία του Φιλευριπίδης (Αθήν. Δ', 175Β· Kock CAF ΙΙ, 412) λέει: "έχουν τόσο αρρωστημένο πάθος για τα λυρικά τραγούδια του Ευριπίδη, που οτιδήποτε άλλο στα μάτια τους φαίνεται σαν θρήνος ενός ισχνού πνευστού και μεγάλη ενόχληση".
Μερικές από τις μελωδίες του επέζησαν και τραγουδιόνταν για αιώνες. Ο Διονύσιος ο Αλικαρνασσέας (1ος αι. π.Χ.) είναι μάρτυρας· στο βιβλίο του Περί συνθέσεως ονομάτων (XI, Ακοαίς ηδέα τίνα) προβαίνει σε λεπτομερειακή μουσική ανάλυση της μελωδίας του Ευριπίδη, που τραγουδά η Ηλέκτρα προς το χορό στον Ορέστη ("Σίγα, σίγα, λευκόν ίχνος αρβύλης...").
Ο Ευριπίδης έγραψε 92 δράματα, από τα οποία 78 ήταν γνωστά στους Αλεξανδρινούς· από αυτά 19 έχουν διασωθεί πλήρη: ’λκηστις, Μήδεια, Ηρακλείδες, Ιππόλυτος, Εκάβη, Ικέτιδες, Ανδρομάχη, Ηρακλής Μαινόμενος, Τρωάδες, Ηλέκτρα, Ίων, Ιφιγένεια εν Ταύροις, Ελένη, Φοίνισσαι, Ορέστης, Βάκχαι, Ιφιγένεια εν Αυλίδι, Κύκλωψ (σατυρικό δράμα) και Ρήσος (αυθεντικότητα αμφισβητούμενη). Έχουν διασωθεί πολλά αποσπάσματα από άλλα δράματά του.
Κέρδισε πέντε φορές σε δραματικούς αγώνες, από τους οποίους τον ένα μεταθανάτια (Σούδα). Έχει συνθέσει επίσης μια ελεγεία για τον Νικία και τους Αθηναίους που χάθηκαν στον πόλεμο με τις Συρακούσες (413 π.Χ.) και ένα επινίκιο για τον Αλκιβιάδη.

Πρβ. Bergk Anth. Lyr. 130-131, δύο αποσπ. και το επινίκιο. Nauck TGF, 363-716, και Ο. Schroeder, Euripides, Cantica, 2η εκδ., Τ., 1928.

Σχετικά με τη μουσική του Ευριπίδη αναφέρουμε, ανάμεσα σε άλλα, τα ακόλουθα:
F. Α. Gevaert, Histoire et theorie de la musique de l' antiquite, Γάνδη 1881, τόμ. II, ιδιαίτ. σσ. 214-240 και 538-550.
Evanghelos Moutsopoulos, "Euripide et la philosophie de la musique", REG 85, 1962, σσ. 396-452.

1. Ο Αριστοφάνης συχνά αποκαλούσε χλευαστικά τις μελωδίες του Ευριπίδη επύλλια (επύλλιον, μικρό έπος, τραγουδάκι). Στην Ειρήνη (531-532) ο Αριστοφάνης κάνει μια σκόπιμη αντιδιαστολή ανάμεσα στις μελωδίες του Σοφοκλή και του Ευριπίδη, ονομάζοντας τις πρώτες μέλη και τις δεύτερες επύλλια ("Σοφοκλέους μελών, κιχλών, επυλλίων Ευριπίδου"). Στους Αχαρνής (398-400) λέει με σκληρά κοροϊδευτικό τρόπο (μέσο του υπηρέτη του Ευριπίδη) ότι "το μυαλό του [του Ευριπίδη] είναι έξω συλλέγοντας [συρράπτοντας] τραγουδάκια (ξυλλέγων επύλλια), ενώ αυτός ο ίδιος είναι ξαπλωμένος κάτω με τα πόδια του πάνω και γράφει μια τραγωδία".

http://www.musipedia.gr/
 
Last edited:

Zambelis Spyros

Παλαιό Μέλος
εύρυθμος, στη μουσική, αυτός που έχει καλή ρυθμική σύσταση· ρυθμικός.
εύρυθμα κρούματα· ρυθμικά μουσικά κομμάτια.
εύρυθμον μέλος· ρυθμική, ωραία, χαριτωμένη μελωδία.
Βλ. Πλάτων Νόμοι Β', 655Α (το κείμενο στο λ. ευάρμοστος)· επίσης Αριστοτ. Πολιτ. Η', 7, 2, 1341Β (βλ. λ. ευμελής). Ο Πτολεμαίος γράφει: "εύρυθμοι μεν [χρόνοι] οι διαφυλάττοντες ακριβώς την προς αλλήλοις εύρυθμον τάξιν" (εύρυθμοι [χρόνοι] είναι εκείνοι που διατηρούν ακριβώς την καλή ρυθμική τάξη ανάμεσά τους) (Πτολεμαίου μουσικά· Excerpta Neapolitana, C.v.J. Mus. script. Gr. 414).
ευρυθμία· καλή ρυθμική τάξη, συμμετρία· ακόμα, ωραία, πλαστική κίνηση· Λουκ. Περί ορχήσεως 8: "εώρων [οι Τρώες] την εν τω πολεμείν αυτού κουφότητα και ευρυθμίαν, ην εξ ορχήσεως εκέκτητο" ([οι Τρώες] έβλεπαν την ελαφράδα και την εύρυθμη κίνησή του [του Μηριόνη, συντρόφου του Ιδομενέα] στη μάχη, που την είχε αποκτήσει από το χορό).
ευρύθμως· ρυθμικά· σε καλή ρυθμική τάξη ή κίνηση· κατ' επέκταση, με χάρη.

http://www.musipedia.gr/
 
Top