Θησαυρός της αρχαίας ελληνικής μουσικής

διάγυιος, παίων διάγυιος, αποτελούμενος από μια μακρά θέση και μια μικρή (βραχεία) και μια μακρά άρση (+ U -).

Πρβ. Αριστείδης Περί μουσικής, Mb 38, R.P.W.-I. 37 και λ. πους .

http://www.musipedia.gr/

διαείδω, και διάδω· (α) τραγουδώ για ένα βραβείο, διαγωνίζομαι στο τραγούδι·
(β) διαφωνώ (αντίθ. του συνάδω· LSJ, Δημ.).

http://www.musipedia.gr/

διάζευξις, όρος που καθόριζε το χώρισμα δύο τετραχόρδων , δηλ. όταν ένας ολόκληρος τόνος χώριζε το τέλος ενός τετραχόρδου από την αρχή του επόμενου:
mi-re-do-si - la-sol-fa-mi ή mi-fa-sol-la - si-do-re-mi

Οι διαζεύξεις ήταν δύο: (α) ανάμεσα στο τετράχορδο μέσων και το τετράχορδο διεζευγμένων, δηλ. ανάμεσα στη μέση και την παραμέση (la- si):

[...]


(β) ανάμεσα στο τετράχορδο συνημμένων και το τετράχορδο υπερβολαίων, δηλ. ανάμεσα στη νήτη
συνημμένων (re) και τη νήτη
διεζευγμένων (mi) (πρβ. Βακχ. Εισ. 39, Mb 10):


[...]


Βλ. επίσης τα λ. υποδιάζευξις , παραδιάζευξις και υπερδιάζευξις .

http://www.musipedia.gr/

διακτηρία, αμφίβολη λέξη· συναντάται στον Θεόφραστο (Περί φυτών ιστορίας, IV, 11, 5), όπου πιθανόν να σήμαινε το πέρασμα του αέρα μέσα από το σωλήνα (πρβ. Δ. Μαζαράκη, Ο αυλός της συλλογής Καραπάνου, σ. 247). Ο Sir A. Hort τη μεταφράζει "συνοδεία" (Enquiry into Plants I, σ. 372): "το άνοιγμα των γλωσσίδων κλείνει καλά, πράγμα που είναι καλό για τη συνοδεία" ("συμμύειν δε το στόμα των γλωττών, ο προς την διακτηρίαν είναι χρήσιμον"). Η λέξη εμφανίζεται σε μερικές εκδόσεις ως διακτορία· ίσως να ήταν διακτορία.

http://www.musipedia.gr/

διάλεκτος, στη μουσική συναντάται με τη σημασία του στιλ, τρόπου έκφρασης· κατά τον Th. Reinach "φραζάρισμα" ("phrase"· βλ. Η. Weil et Th. Rein. Plut. mus. σημ. 359, σ. 140).
Κρουματική διάλεκτος (Πλούτ. Περί μουσ. Γ132Β, 21) = μουσικό (ή οργανικό) στιλ. Ο Reinach μεταφράζει: "το μελωδικό σχήμα που εκτελείται πάνω στο όργανο"· βλ. ό.π. σημ. 202, σ. 85.
Η λέξη, στην περίπτωση οργάνων, σήμαινε: ποιότητα, χρώμα. Βλ. λ. κρούμα.

http://www.musipedia.gr/

http://analogion.com/forum/showthread.php?p=89824&highlight=%EA%F1%EF%FD%EC%E1#post89824

διάληψις, όρος σύμφωνα με τον οποίο μια χορδή της κιθάρας ή της λύρας αγγιζόταν ελαφρά στο μέσο του μήκους της και έδινε την 8η (αρμονικός φθόγγος), Πρβ. Th. Reinach, "Lyre", DAGR VI, σσ. 1437-1451. Βλ. λ. συριγμός.

http://www.musipedia.gr/

διαπασών, και δια πασών· (α) όρος που προήλθε από τη φράση "η διά πασών των χορδών συμφωνία"· η συμφωνία μεταξύ της πρώτης και τελευταίας νότας, επομένως το διάστημα 8ης.
Ο Βακχείος ο Γέρων (Εισ. 11, C.v.J. 294, Mb 3) καθορίζει: "την δε διά πασών [δη λούσι] προσλαμβανόμενος και μέση" (την διά πασών [φανερώνουν, δείχνουν] ο προσλαμβανόμενος και η μέση [δηλ. η 8η]):#

[...]

H ογδόη ήταν η πιο τέλεια συμφωνία. Αριστοτ. Προβλ. XIX, 35α: "η διά πασών καλλίστη συμφωνία".
Ο Πτολεμαίος θεωρεί το διάστημα της ογδόης το πιο ωραίο και πιο ενωτικό από τα ομόφωνα ("Των δε ομοφώνων ενωτικώτατον και κάλλιστον το διά πασών"). Η δις διαπασών ήταν η διπλή οκτάβα· όπως λέει ο Βακχείος, το διάστημα ανάμεσα στον προσλαμβανόμενο και τη νήτη υπερβολαίων (βλ. επίσης Αριστοτ. Προβλ. XIX, 14).

(β) Ο όρος δια πασών αντικατέστησε, μετά την εποχή του Αριστόξενου , τον όρο αρμονία. Ο Νικόμαχος γράφει: "αρμονίαν μεν καλούντες [οι παλαιότατοι] την διά πασών" (την δια πασών την ονόμαζαν [οι παλαιότατοι] αρμονία).

http://www.musipedia.gr/

δια πέντε, "η διά πέντε χορδών συμφωνία"· το διάστημα της 5ης καθαρής. Από τους πυθαγορικούς ονομαζόταν "δι' οξειών [χορδών] ή διοξεία ".
Ο Νικόμαχος (Εγχειρ. 9, Mb 17, C.v.J. 252) αναφέρεται στον ορισμό του Φιλόλαου : "το μέγεθος της αρμονίας (δηλ. της 8ης) είναι ίσο προς μια συλλαβή (διάστ. 4ης) και μια δι' οξειών (5η)· γιατί από την υπάτη ως τη μέση είναι μια 4η και από τη μέση ως τη νήτη
είναι μια 5η":



"το δε δι' οξειών μείζον τας συλλαβάς επογδόω" (και η 5η είναι μεγαλύτερη από την 4η κατά έναν τόνο).

Βλ. τα λ. συμφωνία

http://www.musipedia.gr/

-σύμφωνος και ομοφωνία
-ομόφωνοι.

διάστασις, διάστημα , η απόσταση ανάμεσα σε δύο διαφορετικούς στο ύψος φθόγγους. Ο όρος χρησιμοποιήθηκε από τον Αριστόξενο (Αρμον. Στοιχ. Ι, 3, 35 Mb): "Περί της του βαρέος τε και οξέος διαστάσεως" (Για το διάστημα, ανάμεσα στο χαμηλό και το ψηλό [στο ύψος]). Βλ. ακόμα, ό.π. Ι, σ. 13, 32, σ. 14, 9, σ. 18, 30 κτλ. διάστημα· η απόσταση ανάμεσα σε δύο νότες με διαφορετικό ύψος.
Μερικοί ορισμοί των παλιών θεωρητικών Κλεον. (Εισαγ. 1, C.v.J. 179, Mb 1): "διάστημα δε το περιεχόμενον υπό δύο φθόγγων άνομοίων οξύτητι και βαρύτητι" (διάστημα [είναι] η απόσταση που περιλαμβάνεται ανάμεσα σε δύο νότες διαφορετικές στο ύψος και στο βάθος). Ο ίδιος ορισμός και στον Βακχείο.
Ο Ανώνυμος (Bell. 30, 22) λέει: "διάστημα δ' εστί το περιεχόμενον υπό δύο φθόγγων ανομοίων τη τάσει, του μεν οξυτέρου, του δε βαρυτέρου" (διάστημα είναι εκείνο που περιλαμβάνεται ανάμεσα σε [ή περικλείεται από] δύο νότες διαφορετικές στο ύψος [βλ. λ. τάσις ], από τους οποίους ο ένας είναι ψηλότερος και ο άλλος χαμηλότερος). Σ' ένα απόσπασμα χειρογράφου (Vincent Notices 234) ο ορισμός διατυπώνεται έτσι: "Διάστημα δ' είναι μέγεθος φωνής υπό δυοίν περιεχόμενον φθόγγων" (Διάστημα είναι η έκταση της φωνής που περιέχεται ανάμεσα σε δύο φθόγγους).
Ο Νικόμαχος (Εγχειρ. 12, C.v.J. 261, Mb 24) χρησιμοποιεί τον όρο μεταξύτης (η): "Διάστημα, γράφει, δ' εστί δυοίν φθόγγων μεταξύτης" (Διάστημα. είναι ό,τι υπάρχει ανάμεσα σε δύο φθόγγους)· μεταξύτης = ό,τι είναι ανάμεσα, μεταξύ· στη μουσική η απόσταση, το διάστημα.

Ανάμεσα στα διαστήματα υπήρχαν πολλές διαφορές:
(α) ως προς το μέγεθος·
(β) ως προς το γένος·
(γ) ως προς τη συμφωνία και διαφωνία
(δ) ανάμεσα σε σύνθετα και απλά·
(ε) ανάμεσα σε ρητά και άλογα.

Πρβ. Αριστόξ. Ι, 16, 22-30 Mb· Κλεον. 5, Mb 8, C.v.J. 187· Ανώνυμος Bell. 71-32, 58, κτλ.

Τα διαστήματα ονομάζονταν άρτια και περιττά, ανάλογα με τον αριθμό των διέσεων που περιλάμβαναν· λ.χ. το ημιτόνιο και ο τόνος ήταν άρτια, γιατί περιείχαν αντίστοιχα δύο και τέσσερις διέσεις (κάθε δίεση ίση προς ένα τέταρτο τόνου· βλ. λ. δίεσις ). Το διάστημα ανάμεσα στην παρυπάτη και τη λιχανό στο μαλακό διάτονον (δηλ. τρία τέταρτα του τόνου) ήταν περιττό, γιατί περιείχε τρεις διέσεις. * = μαλακός

συν. διάστημα

http://www.musipedia.gr/

διάστημα, ή διάστασις , η απόσταση ανάμεσα σε δύο διαφορετικούς στο ύψος φθόγγους. Ο όρος χρησιμοποιήθηκε από τον Αριστόξενο (Αρμον. Στοιχ. Ι, 3, 35 Mb): "Περί της του βαρέος τε και οξέος διαστάσεως" (Για το διάστημα, ανάμεσα στο χαμηλό και το ψηλό [στο ύψος]). Βλ. ακόμα, ό.π. Ι, σ. 13, 32, σ. 14, 9, σ. 18, 30 κτλ. διάστημα· η απόσταση ανάμεσα σε δύο νότες με διαφορετικό ύψος.
Μερικοί ορισμοί των παλιών θεωρητικών Κλεον. (Εισαγ. 1, C.v.J. 179, Mb 1): "διάστημα δε το περιεχόμενον υπό δύο φθόγγων άνομοίων οξύτητι και βαρύτητι" (διάστημα [είναι] η απόσταση που περιλαμβάνεται ανάμεσα σε δύο νότες διαφορετικές στο ύψος και στο βάθος). Ο ίδιος ορισμός και στον Βακχείο.
Ο Ανώνυμος (Bell. 30, 22) λέει: "διάστημα δ' εστί το περιεχόμενον υπό δύο φθόγγων ανομοίων τη τάσει, του μεν οξυτέρου, του δε βαρυτέρου" (διάστημα είναι εκείνο που περιλαμβάνεται ανάμεσα σε [ή περικλείεται από] δύο νότες διαφορετικές στο ύψος [βλ. λ. τάσις ], από τους οποίους ο ένας είναι ψηλότερος και ο άλλος χαμηλότερος). Σ' ένα απόσπασμα χειρογράφου (Vincent Notices 234) ο ορισμός διατυπώνεται έτσι: "Διάστημα δ' είναι μέγεθος φωνής υπό δυοίν περιεχόμενον φθόγγων" (Διάστημα είναι η έκταση της φωνής που περιέχεται ανάμεσα σε δύο φθόγγους).
Ο Νικόμαχος (Εγχειρ. 12, C.v.J. 261, Mb 24) χρησιμοποιεί τον όρο μεταξύτης (η): "Διάστημα, γράφει, δ' εστί δυοίν φθόγγων μεταξύτης" (Διάστημα. είναι ό,τι υπάρχει ανάμεσα σε δύο φθόγγους)· μεταξύτης = ό,τι είναι ανάμεσα, μεταξύ· στη μουσική η απόσταση, το διάστημα.

Ανάμεσα στα διαστήματα υπήρχαν πολλές διαφορές:
(α) ως προς το μέγεθος·
(β) ως προς το γένος·
(γ) ως προς τη συμφωνία και διαφωνία
(δ) ανάμεσα σε σύνθετα και απλά·
(ε) ανάμεσα σε ρητά και άλογα.

Πρβ. Αριστόξ. Ι, 16, 22-30 Mb· Κλεον. 5, Mb 8, C.v.J. 187· Ανώνυμος Bell. 71-32, 58, κτλ.

Τα διαστήματα ονομάζονταν άρτια και περιττά, ανάλογα με τον αριθμό των διέσεων που περιλάμβαναν· λ.χ. το ημιτόνιο και ο τόνος ήταν άρτια, γιατί περιείχαν αντίστοιχα δύο και τέσσερις διέσεις (κάθε δίεση ίση προς ένα τέταρτο τόνου· βλ. λ. δίεσις ). Το διάστημα ανάμεσα στην παρυπάτη και τη λιχανό στο μαλακό διάτονον (δηλ. τρία τέταρτα του τόνου) ήταν περιττό, γιατί περιείχε τρεις διέσεις.

συν. διάστασις

http://www.musipedia.gr/

διαστηματική κίνησις, μελωδική κίνηση με διαστήματα· αντίθ.: συνεχής κίνηση (που δε χρησιμοποιεί διαστήματα, όπως στην ομιλία). Ο Αριστόξενος (Αρμ. Ι, 8, 18-19 Mb) καθορίζει τα είδη κινήσεων: "δύο τινές εισιν ιδέαι κινήσεως, ήτε συνεχής και η διαστηματική" (τα είδη κίνησης είναι δύο, η συνεχής και η κίνηση με διαστήματα). Ο Αριστόξενος καθορίζει ακόμα ότι η διαστηματική είναι μελωδική κίνηση, δηλ. χρησιμοποιείται στο τραγούδι.
Βλ. Κλεον. 2, C.v.J. 180, Mb 2 την ίδια έκφραση: "συνεχής τε και λογική" κίνηση (η κίνηση της ομιλίας) και "διαστηματική τε και μελωδική" κίνηση. Επίσης στο λ. συνεχής .

http://www.musipedia.gr/

διαστολή, η καθαρή και σαφής εκφορά των διαδοχικών φθόγγων σ' ένα τραγούδι ή σ' ένα οργανικό κομμάτι. Διαστολή είναι επίσης μια παύση, μια διακοπή ακαθόριστης διάρκειας· σημειωνόταν με μια διπλή κάθετη γραμμή με δύο στιγμές προς τα δεξιά (||: ) . Ο όρος αυτός εμφανίζεται στη μουσική σε νεότερα κάπως χρόνια (βλ. Μ. Βρυέν. Αρμ. Wallis III, 480): "η δε διαστολή, επί τε της ωδής και της κρουματογραφίας* παραλαμβάνεται, αναπαύουσα και χωρίζουσα τα προάγοντα από των επιφερομένων" (η διαστολή χρησιμοποιείται και στο τραγούδι [ωδή] και στη γραφή της μουσικής· καθορίζει μια παύση και χωρίζει τα προηγούμενα από εκείνα που ακολουθούν).
Ο Σέργιος (σ. 1836, Vincent Notices σ. 221) λέει: "Diastole est nota contraria hyphen" (η διαστολή είναι σημείο αντίθετο προς το υφέν [που συνδέει δύο νότες]).
Ο Μ. Βρυέννιος κατατάσσει τη διαστολή στα δώδεκα σχήματα του μέλους και τη συζητά ως το τελευταίο από αυτά (σσ. 479-480).

http://www.musipedia.gr/

(Σέργιος

~~~~~~~~~~~~~~~~~
*κρουματογραφίας

{''Οι αρχαίοι Έλληνες διαμόρφωσαν τελικά διπλή μουσική γραφή, είχαν δηλαδή άλλα σύμβολα για την οργανική μουσική, την κρουματογραφία, και άλλα για την φωνητική μουσική, την μελογραφία. Τα ίδια τα σχήματα των μουσικών συμβόλων της οργανικής γραφής, της κρουματογραφίας, θυμίζουν την αρχαϊκή μορφή που είχαν τα γράμματα των μέσων χρόνων του 5ου αιώνα π.Χ.

Ας δούμε τα συμπεράσματα δύο διεθνώς καταξιωμένων ειδικών μελετητών του θέματος. Κατά τον καθηγητή Egert Pöhlmann[43] «περισσότερες δυνατότητες συγκρίσεων προσφέρουν τα αλφάβητα του Άργους και των Μυκηνών. . . . . . Αυτό που βλέπουμε να προκύπτει, συνεχίζει, είναι ότι οι απαρχές της μουσικής γραφής της κρουματογραφίας, θα πρέπει να αναζητηθούν στο Άργος και να χρονολογηθούν στο πρώτο μισό του 5ου αιώνα π.Χ., στο τελευταίο τέταρτο του οποίου πρέπει να δημιουργήθηκε και η μελογραφία.»..
Για το ίδιο θέμα ο M. L. West συμπεραίνει ότι : «την οργανική παρασημαντική, ή εν πάση περιπτώσει τον αρχικό της πυρήνα, την εφηύρε κάποιος μουσικός από την Αργολίδα, όχι πολύ αργότερα από τα μέσα του 5ου αιώνα π.Χ. και πιθανώς λίγο νωρίτερα. Δεν μπορεί κανείς να μη νοιώσει έκπληξη, σημειώνει, από τη σύμπτωση ότι δύο από τους παλαιότερους γνωστούς θεωρητικούς (της μουσικής) κατάγονται από αυτήν ή από κοντινή περιοχή, ο Λάσος ο Ερμιονεύς και ο Επίγονος ο Σικυώνιος»[44].''

43] Έγκερτ Πέλμαν – Ιωάννα Σπηλιοπούλου. Δράμα και Μουσική στην Αρχαιότητα. Σελ. 38-40.

[44] M. L. West Αρχαία Ελληνική Μουσική. Σελ. 358-359.

Η Συμβολή του Αρχαίου Άργους στην ανάπτυξη της μουσικής }

Κατερίνα Παπαοικονόμου-Κηπουργού
Μουσικός - Αρχαιολόγος

http://webcache.googleusercontent.c....asp+κρουματογραφίας&cd=2&hl=el&ct=clnk&gl=gr

διάσχισμα, όρος που χρησιμοποιούσαν οι αρχαίοι θεωρητικοί για την απόσταση που είναι ίση προς το μισό του "ελάσσονος" ημιτονίου, ή για τη διαφορά ανάμεσα σε τέσσερις καθαρές πέμπτες και δύο μεγάλες τρίτες από τη μια, και τρία διαστήματα ογδόης από την άλλη (ή αλλιώς το διάστημα που τρεις οκτάβες ξεπερνούν το σύνολο τεσσάρων καθαρών διαστημάτων 5ης και δύο μεγάλων τρίτων)· ή το διάστημα με το οποίο δύο διατονικά ημιτόνια ξεπερνούν έναν τόνο.

http://www.musipedia.gr/

δια τεσσάρων, "η δια τεσσάρων χορδών συμφωνία" το διάστημα καθαρής 4ης, που οι Πυθαγόρειοι το ονόμαζαν συλλαβή ή συλλαβά (λόγος 4:3). Ο Αριστείδης (Mb 17) γράφει: "παρά μεν τοις παλαιοίς το μεν διά τεσσάρων εκαλείτο συλλαβή". Επιδιατεσσάρων ονομαζόταν η ψηλότερη τετάρτη και υποδιατεσσάρων η χαμηλότερη τετάρτη.

Βλ. τα λ. δια πέντε , συμφωνία και ομοφωνία.

http://www.musipedia.gr/

διατομή, τρύπα του αυλού , τρήμα.

http://www.musipedia.gr/

διαυλία, ντουέτο αυλών (Ησ.).

http://www.musipedia.gr/

διαύλιον, ιντερλούντιο για σόλο αυλού , που εκτελείται ανάμεσα σε δύο μέρη ενός χορικού τραγουδιού, κατά τη διάρκεια μιας διακοπής του χορού. Βλ. λ. διάψαλμα . Η λέξη εμφανίζεται και ως διαύλειον στη Σούδα .

http://www.musipedia.gr/

δίαυλος, ή δίδυμοι αυλοί· διπλός αυλός , δίδυμοι αυλοί. Ονομαζόταν επίσης δικάλαμος και δίζυγοι ή δίζυγες αυλοί. Νόνν. [Διον. XI, 227-228]: "και Κλεόχου Βερέκυντες υπό στόμα δίζυγες αυλοί φρικτόν εμυκήσαντο Λίβυν γόον" (οι διπλοί Βερέκυντες [φρυγικοί] αυλοί στο στόμα του Κλέοχου αντήχησαν ένα αποτρόπαιο λιβυκό θρήνο).
Βλ. τα λ. αυλός και δίζυγοι ή δίζυγες αυλοί.

συν. δικάλαμος, δίζυγοι ή δίζυγες αυλοί

http://www.musipedia.gr/

διαφωνία,
Οι αρχαίοι `Ελληνες θεωρούσαν ως «διαφωνία» οποιοδήποτε διάστημα εκτός των σύμφωνων (των σημερινών "καθαρών"). Κατά τον Κλεονίδη "διαφωνία είναι η αδυναμία 2 φθόγγων να συνηχήσουν ευχάριστα για την ακοή", ο δε Γαυδέντιος θεωρεί ότι ουδεμία συγγένεια υφίσταται μεταξύ 2 διάφωνων φθόγγων, ενώ ο Βακχείος διαφοροποιείται υποστηρίζοντας ότι «διαφωνία» είναι «ὂταν δύο φθόγγων ἀνομοίων τυπτομένων τοῦ βαρυτέρου φθόγγου τὸ μέλος ὑπάρχη ἤ τοῦ ὀξυτέρου ».

http://www.musipedia.gr/

διάψαλμα, οργανικό ιντερλούντιο ανάμεσα σε δύο μέρη ενός φωνητικού (ή χορωδιακού) κομματιού. Η λ. διαψηλάφημα παράγεται από το ρ. διαψηλαφώ, εγγίζω. Η λ. διάψαλμα παράγεται από το διαψάλλω, που σήμαινε παίζω ένα έγχορδο με τα δάχτυλα (χωρίς πλήκτρο)· γι' αυτό ο όρος διάψαλμα πρέπει να ερμηνευτεί ιντερλούντιο στην κιθάρα ή άλλο έγχορδο όργανο· η ίδια άποψη ισχύει και για το διαψηλάφημα.
Ο Ησύχιος λέει ότι το διάψαλμα ήταν μια αλλαγή ή παραλλαγή της φωνητικής μελωδίας ή του ρυθμού ("μουσικού μέλους ή ρυθμού... εναλλαγή"). Επίσης, η Σούδα λέει "μέλους εναλλαγή".
Ο Ανώνυμος Bell. 22, 3, ονομάζει διαψηλαφήματα τα ακανόνιστα μέλη που εκτελούνται σε όργανα.
Βλ. τα λ. κεχυμένα μέλη και διαύλιον .

συν. διαψηλάφημα

http://www.musipedia.gr/