Θησαυρός της αρχαίας ελληνικής μουσικής

γλαύξ, είδος κωμικού ή αστείου χορού , που αναφέρεται από τον Αθήναιο (ΙΔ', 629F, 27) μαζί με άλλους παρόμοιους χορούς ("γελοίαι ορχήσεις"). Βλ. λ. σκώψ .

http://www.musipedia.gr/

γλυκώνειον, μέτρον και γλυκώνειος στίχος· από το όνομα του Γλύκωνα, ποιητή άγνωστης εποχής. Μια τετραποδία αποτελούμενη από τρεις τροχαίους
και ένα δάκτυλο

. Υπήρχαν τρία είδη γλυκώνειου στίχου, ανάλογα με τη θέση του δακτύλου:

Α1 + U U - U - U - U (ακατάληκτο μέτρο)
A2 + U U - U - U - Λ (καταληκτικό μέτρο)
Β1 + U - U U - U - U (ακατάληκτο)
Β2 + U - U U - U - Λ (καταληκτικό)
Γ1 + U - U - U U - U (ακατάληκτο)
Γ2 + U - U - U U - Λ (καταληκτικό).

Γλυκώνειον σύστημα: ένωση τριών ή περισσότερων γλυκώνειων στίχων με ένα φερεκράτειο στο τέλος. Ο γλυκώνειος χρησιμοποιήθηκε πλατιά από λυρικούς και δραματικούς ποιητές. Βλ. λ. Ανακρέων .

Σημειώσεις: (α) Για τα ακατάληκτα και καταληκτικά μέτρα, βλ. λ. μέτρον

.
β) Το Λ είναι το σημείο για το λείμμα ("χρόνος κενός βραχύς", παύση). Βλ. γι' αυτό τα λ. λείμμα

και παρασημαντική .

http://www.musipedia.gr/

γλωττίς, άττ. γλωσσίς· και γλώττα ή γλώσσα· το γλωσσίδι του αυλού · κατασκευαζόταν από καλάμι. Το καλάμι που προοριζόταν για το γλωσσίδι ήταν ειδικής και ξεχωριστής ποιότητας (βλ. τα λ. κάλαμος και δόναξ).
Ο κατασκευαστής των γλωσσίδων λεγόταν γλωττοποιός (Πολυδ. ΙΙ, 108)· Ησ.: "ο τας αυλητικάς γλωσσίδας ποιών"· Ε.Μ. σ. 235, 44.

Βλ. τα λ. έξαυλος και συγκροτητικαί γλώτται .

http://www.musipedia.gr/

γλωττοκομείον, και γλωσσοκομείον, γλωσσοκόμιον και γλωσσόκομον· το κουτί, η θήκη όπου φυλάγονταν οι γλωσσίδες. Ησ.: "εν ώ οι αυληταί απετίθεντο τάς γλωσσίδας".

Βλ. Ε.Μ. σ. 234, 45 και λ. γλωττίς .

συν. γλωσσοκομείον, γλωσσοκόμιον, γλωσσόκομον

http://www.musipedia.gr/

γνωμολογικά, τραγούδια παραινετικού χαρακτήρα· Πρόκλ. Χρηστομ. 33: "τα δε γνωμολογικά δήλον ότι παραίνεσιν ηθών έχει" (τα γνωμολογικά είναι φανερό ότι περιέχουν ηθική παραίνεση [έχουν παραινετικό χαρακτήρα]).

Πρόκλ. Χρηστομ. 33

Εὐκτικὰ δὲ μέλη ἐγράφετο τοῖς αἰτουμένοις τι παρὰ θεοῦ γενέσθαι. Πραγματικὰ δὲ ἅ τινων περιεῖχε πράξεις. Ἐμπορικὰ δὲ ὅσα κατὰ τὰς ἀποδημίας καὶ ἐμπορίας ἐπιδεικνύμενά τισιν ἐγράφη. Καὶ ἀποστολικὰ δὲ ὅσα διαπεμπόμενοι πρός τινας ἐποίουν. Τὰ δὲ γνωμολογικὰ δῆλον ὅτι παραίνεσιν ἠθῶν ἔχει. Καὶ τὰ γεωργικὰ δὲ χώρας καὶ φυτῶν καιροὺς καὶ ἐπιμελείας. Καὶ τὰ ἐπισταλτικὰ δὲ ὅσα κατ΄ ἐντολὰς πρός τινας ποιοῦντες διέπεμπον.

http://remacle.org/bloodwolf/erudits/photius/proclus.htm

γρόνθων, το πρώτο μάθημα στον αυλό (Πολυδ. IV, 83) ή τύπος αυλητικής σύνθεσης. Ησ.: "αναφύσησις, ην πρώτον μανθάνουσιν αυληταί και κιθαρισταί" ([ο γρόνθων είναι] η αναφύσηση, το πρώτο μάθημα ή σύνθεση που μαθαίνουν οι αυλητές και κιθαριστές). Βλ. λ. αναφύσησις.

http://www.musipedia.gr/

γυμνοπαιδία, γυμνοπαιδίαι· ετήσια τελετή ή γιορτή διάρκειας δέκα ημερών, που γινόταν στη Σπάρτη προς τιμήν του Απόλλωνα· αρχικά ήταν αφιερωμένη στη μνήμη των Σπαρτιατών που έπεσαν στη μάχη της Θυρέας.
Κατά την τελετή γυμνοί έφηβοι και αγόρια εκτελούσαν γυμναστικές ασκήσεις και χορούς γύρω από τα αγάλματα του Απόλλωνα, της ’Αρτεμης και της Λητώς· με τις κινήσεις τους μιμούνταν την πάλη και το παγκράτιο (βλ. λ. γυμνοπαιδική ). Τους στίχους και τη μουσική έγραφαν περίφημοι ποιητές-συνθέτες της εποχής, όπως ο Θαλήτας και ο Αλκμάν .
Ο χαρακτήρας των χορών και γενικά της γιορτής ήταν εξαιρετικά σοβαρός, ευπρεπής και μεγαλόπρεπος.

http://www.musipedia.gr/

γυμνοπαιδική, είδος χορού, παρόμοιου με την αναπάλη . Χορευόταν από αγόρια ή έφηβους γυμνούς, που μιμούνταν την πάλη και το παγκράτιο (μεικτός αγώνας πάλης και πυγμαχίας) με ρυθμικές κινήσεις· Αθήν. ΙΔ', 630D-E, 28 (βλ. το κείμενο στο λ. εμμέλεια).
Η γυμνοπαιδική ήταν ένας από τους τρεις χορούς της λυρικής ποίησης· οι δύο άλλοι ήταν η πυρρίχη και η υπορχηματική . Χορευόταν προς τιμήν του Διόνυσου και είχε δύο φόρμες (τύπους): την ωσχοφορική (προς τιμήν της Αθηνάς) και τη βακχική.

Βλ. λ. ωσχοφορικά .

http://www.musipedia.gr/

γύπωνες, χορευτές στη Σπάρτη που, ανεβασμένοι πάνω σε ξυλοπόδαρα και ντυμένοι γυναικεία, χόρευαν με πηδήματα. Ο Πολυδεύκης (IV, 104) αναφέρει γι' αυτούς: "οι δε γύπωνες, ξύλινων κώλων επιβαίνοντες, ωρχούντο διαφανή τα ταραντίδια αμπεχόμενοι" (οι γύπωνες χόρευαν ανεβασμένοι σε ξυλοπόδαρα και ντυμένοι διαφανή γυναικεία φορέματα)

http://www.musipedia.gr/

δέλτα

δακτυλικός, (α) είδος αυλού που χρησιμοποιούνταν στο υπόρχημα ή είδος μέλους (τραγουδιού, μελωδίας)· Πολυδ. (IV, 82): "και δακτυλικούς τους επί υπορχήμασιν [αυλούς], οι δε, ταύτα ουκ αυλών, αλλά μελών είδη είναι λέγουσιν" (και δακτυλικούς ονόμαζαν εκείνους [τους αυλούς] που έπαιζαν στα υπορχήματα · αλλά άλλοι λένε πως αυτοί δεν είναι είδη αυλών, αλλά είδη μελωδιών).

(β) δακτυλικόν (το)· έγχορδο όργανο, πιθανόν είδος κιθάρας . Πολυδ. (IV, 66): "το μέντοι των ψιλών κιθαριστών όργανον, ο και πυθικόν [*] ονομάζεται, δακτυλικόν τίνες κεκλήκασι" (το όργανο των σολίστ-κιθαριστών [εκτελεστών κιθάρας χωρίς τραγούδι], που ονομάζεται και πυθικό, ονομάστηκε από μερικούς δακτυλικό).

Σημείωση: Μερικοί μελετητές θεωρούν τη λ. "δακτυλικός" ως επίθ. (από το δάκτυλος) και το μεταφράζουν: "παίζεται με τα δάχτυλα"· αυτό όμως δε θα είχε κανένα νόημα, αφού όλα σχεδόν τα όργανα παίζονταν συνήθως με τα δάχτυλα. Θα είχε ίσως περισσότερο νόημα, αν ο "δακτυλικός" [αυλός] ερμηνευόταν: "με πλάτος ενός δακτύλου".

http://www.musipedia.gr/

δάκτυλος, (α) δάκτυλοι (πληθ.) ονομαζόταν ένα είδος απλού και στάσιμου, αλλά ποικίλου χορού . Ο Αθήναιος (ΙΔ', 629D, 27) περιλαμβάνει τους δακτύλους σε αυτό το είδος των χορών: "τα δε στασιμώτερα και ποικιλώτερα και την όρχησιν απλουστέραν έχοντα καλείται δάκτυλοι, ιαμβική , μολοσσική ..." κτλ.
Σημείωση: Η λέξη ποικιλώτερα στο κείμενο του Αθήναιου διαβάζεται από μερικούς πυκνότερα (σε πιο κλειστή σειρά) ή αποικιλώτερα.

(β) δάκτυλος· ο γνωστός μετρικός πους , που αποτελείται από μια μακρά και δύο βραχείες συλλαβές, - U U. Δακτυλικό γένος ήταν το γένος , όπου η σχέση θέσης και άρσης ήταν 2 προς 2.

Iαμβικός δάκτυλος ("δάκτυλος ο κατά ίαμβον")· Ένας μετρικός πους με.το σχήμα U - U -, που λεγόταν και διίαμβος· πρβ. Αριστείδης, Περί μουσ. Mb 48, R.P.W.-I. 45.
Δακτυλικόν μέτρον· μέτρο αποτελούμενο από δακτύλους· Αριστείδ. Περί μουσ. Mb 50, R.P.W.-I. 48.
Δαχτυλικόν εξάμετρον· ένα ρυθμικό τμήμα (στίχος), αποτελούμενο από έξι δακτυλικούς πόδες· ονομαζόταν και ηρωικόν εξάμετρον.

http://www.musipedia.gr/

Δάμων, (5ος αι. π.Χ.)· φιλόσοφος και θεωρητικός. Γεννήθηκε στην Αθήνα (στο δήμο Όα) και έζησε γύρω στο 430 π.Χ. Ένας από τους πιο σημαντικούς θεωρητικούς της μουσικής της προ-αριστοξένειας εποχής. Υπήρξε μαθητής του σοφιστή Πρόδικου και του μουσικού Λαμπροκλή , δάσκαλος του μουσικού Δράκοντα και, καθώς λέγεται, του ίδιου του Περικλή. Κατά τον Διογένη Λαέρτιο (Β', 5, 19) υπήρξε και δάσκαλος του Σωκράτη στη μουσική.
Ήταν εξαιρετικά και πλατιά καλλιεργημένος και χάρη στην έξοχη παιδεία του άσκησε μεγάλη επίδραση· ο Πλάτων τον αναφέρει με ξεχωριστή εκτίμηση και σεβασμό. Στην Πολιτεία (Δ', 424C) ο Δάμων αναφέρεται από τον Σωκράτη σε μια φράση που δείχνει βαθύ σεβασμό στις απόψεις του για την ηθική αξία της μουσικής: "ουδαμού γαρ κινούνται μουσικής τρόποι άνευ πολιτικών νόμων των μεγίστων, ως φησί τε Δάμων και εγώ πείθομαι" (γιατί πουθενά δε θα μπορούσαν οι τρόποι (τα στιλ) της μουσικής ν' αλλάξουν [να μετακινηθούν], χωρίς να κλονιστούν οι θεμελιώδεις νόμοι της πολιτείας, όπως λέει και ο Δάμων και το πιστεύω και εγώ). Το όνομα του Δάμωνα αναφέρεται από τον Πλάτωνα επίσης στον Λάχη (ΙΙΙ, 180D, όπου τον αποκαλεί "ανδρών χαριέστατον", XXVI, 197D, XXIX, 200Α).
Οι απόψεις του Δάμωνα σχετικά με την εσώτερη σχέση της ψυχής προς τη μουσική (τραγούδι και χορό) εκφράζονται στον Αθήναιο (ΙΔ', 624C, 25). Φαίνεται ότι και ο Αριστείδης οφείλει πολλά στον Δάμωνα για τη διαμόρφωση των απόψεων του για την παιδευτική αξία της μουσικής· βλ. ειδικά στον Αριστείδη, II, 14, Mb 94, R.P.W.-I. 80, όπου αναφέρονται ο Δάμων και η Σχολή του.
Ο Δάμων έγινε στενός φίλος του Περικλή, στον οποίο συνήθιζε να υποβάλλει τολμηρές πολιτικές εισηγήσεις· οι πολιτικές του αυτές δραστηριότητες κατέληξαν στο να εξοριστεί.
Ο Κικέρων τον θεωρούσε τον πρώτο και πιο πρωτότυπο απ' όλους τους μουσικούς της προ-αριστοξένειας εποχής.
Από τα γραπτά του Δάμωνα έχουν διασωθεί μόνο λίγα αποσπάσματα από το έργο του Αρεόπαγος, σχετικά με το ρυθμό και την ηθική αξία της μουσικής.

Βλ. Fr. Lasserre, Plutarque de la Musique, κεφ. 6-7, σσ. 53-95, "Damon a Athenes" και "La posterite de l'ethique damonienne".
Ev. Moutsopoulos, La Musique dans l'oeuvre de Platon, 3o μέρος, κεφ. II, (α) "L'ere pre-damonienne", σσ. 175-185· (β) "L'ere damonienne et post-damonienne", σσ. 185-197.

http://www.musipedia.gr/

δαφνηφορικά, μέλη· τραγούδια που τα τραγουδούσαν χορεύοντας προς τιμήν του Δαφνηφόρου Απόλλωνα· οι χορευτές κρατούσαν κλάδους δάφνης· Πολυδ. IV, 53. Από το ρ. δαφνηφορώ, φέρω κλάδους ή στεφάνια δάφνης.
Σύμφωνα με τον Πρόκλο (Χρηστομ. 26) τα δαφνηφορικά ανήκαν σε μια τάξη παρθενίων
: "δάφνας γαρ εν Βοιωτία δι' εννεατηρίδος εις τα του Απόλλωνος κομίζοντες οι ιερείς, εξυμνούν αυτόν δια χορού παρθένων" (στη Βοιωτία κάθε εννιά χρόνια οι ιερείς του Απόλλωνα, κρατώντας δάφνες, υμνούσαν το θεό με χορό παρθένων).

δαφνηφορία· η μεταφορά των δαφνών στην τελετή. Ο Πρόκλος (ό.π.) λέει: "η δε δαφνηφορία, ξύλον ελαίας καταστέφουσι δάφναις και ποικίλοις άνθεσι" (η δαφνηφορία είναι [όταν] στολίζουν [ή στεφανώνουν] κλάδους ελιάς με δάφνες και διάφορα λουλούδια). Δαφνηφορία λεγόταν και η γιορτή η ίδια, που γινόταν στη Βοιωτία κάθε εννιά χρόνια.

http://www.musipedia.gr/

δεικηλιστής, (δωρ. δεικηλίκτας)· κωμικός ή μίμος που μιμούνταν διάφορους κωμικούς χαρακτήρες· ηθοποιός, γελωτοποιός, ιδιαίτερα στη Λακωνία· Ε.Μ. 260, 42: "δεικηλισταί, μιμηταί παρά Λάκωσι".
Ο Αθήναιος (ΙΔ', 621F, 15) λέει ότι υπήρχαν πολλά άλλα ονόματα, ("προσηγορίαι") σε διάφορα μέρη για τους δεικηλιστές· έτσι, στη Σικυώνα λέγονταν φαλλοφόροι· άλλοι τους ονόμαζαν αυτοκάβδαλους και άλλοι φλύακες (δωρ. τύπος του φλύαροι· μωρολόγοι, παλιάτσοι), ενώ οι Θηβαίοι, "οι οποίοι συνηθίζουν να δίνουν ονόματα για πολλά πράματα", τους ονόμαζαν εθελοντές (εθελονταί). Πολλοί τους έλεγαν και σοφιστές.
Οι αυτοκάβδαλοι, καθώς λέει ο Σήμος ο Δήλιος (Περί παιάνων), ονομάζονταν και ίαμβοι όπως τα ποιήματά τους (Αθήν. ΙΔ',622Β, 16).

δεικηλιστική· είδος παντομιμικού χορού που χορευόταν σε λαϊκές γιορτές από προσωπιδοφόρους (μασκαράδες) που μιμούνταν διάφορους κωμικούς χαρακτήρες.

http://www.musipedia.gr/

δενδρυάζουσα, όρος που χρησιμοποιούσαν οι δάσκαλοι του τραγουδιού (οι φωνασκοί) για ένα ιδιαίτερο είδος τόνου (ίσως καλυμμένος, σκοτεινός κάπως τόνος φωνής, όπως προτείνεται από τον Ε. Κ. Borthwick). Αίλιος Διονύσιος, 119: "φωνήν τίνα καλούσιν οι φωνασκοί δενδρυάζουσαν".

http://www.musipedia.gr/

δημήτρουλος, ένας ύμνος στη Δήμητρα. Βλ. λ. ίουλος .

http://www.musipedia.gr/

Δημόδοκος, ένας από τους αρχαιότερους επικούς τραγουδιστές. Ήταν τυφλός και ζούσε στο παλάτι του βασιλιά των Φαιάκων Αλκίνοου. Αναφέρεται στην Οδύσσεια (ι 44 κ.ε.)· όταν ο Οδυσσέας, μετά το τελευταίο ναυάγιό του, κατέφυγε στο νησί των Φαιάκων, τελευταίο σταθμό πριν από το τέλος της Οδύσσειάς του, ο βασιλιάς Αλκίνοος έδωσε μια γιορτή προς τιμήν του. Κατά το συμπόσιο ο Δημόδοκος, κατά παράκληση του Οδυσσέα, τραγούδησε τα κατορθώματά του που οδήγησαν στην κατάληψη της Τροίας, προκαλώντας σ' αυτόν μεγάλη συγκίνηση· αυτό οδήγησε και στην αποκάλυψη της ταυτότητάς του στον Αλκίνοο, στη Ναυσικά και σε όλους. Βλ. επίσης, Παυσ. Γ', 18, 11.
Ο Ηρακλείδης Ποντικός (Πλούτ. 1132Β, 3) στη Συναγωγή των εν μουσική αναφέρει τον Δημόδοκο τον Κερκυραίο ανάμεσα στους πιο παλιούς μουσικούς και λέει ότι έχει τραγουδήσει την κατάληψη της Τροίας και τους γάμους της Αφροδίτης και του Ήφαιστου.

Δημόδοκος (2)· επικός τραγουδιστής (αοιδός) που αναφέρεται από τον Δημήτριο Φαληρέα. Σ' αυτόν εμπιστεύτηκε ο Αγαμέμνων την προστασία της Κλυταιμνήστρας· ο Αίγισθος όμως τον πήγε σ' ένα ερημικό νησί και τον εγκατέλειψε βορά σε αγρία θηρία ή γύπες.
Βλ. Sextus Empir. VI, 12.
Σύμφωνα με μια παράδοση ήταν αδελφός του Φήμιου .

Δημόδοκος (3) (6ος αι. π.Χ.)· γνωμικός (διδακτικός) ποιητής (που δεν πρέπει να συγχέεται με τους δύο παραπάνω) από τη νήσο Λέρο. Έχουν διασωθεί μερικά μικρά αποσπάσματα επιγραμμάτων και ιάμβων του.
Βλ. Bergk PLG ΙΙ, 65 και Anth. Lyr. 47-48.

http://www.musipedia.gr/

Διαγόρας, (μέσα 5ου αι. π.Χ.· η Σούδα λέει 78η Ολυμπιάδα, δηλ. 468-465 π.Χ.)· ποιητής-συνθέτης και φιλόσοφος από τη Μήλο, που επονομαζόταν ο ’θεος, γιατί στα αθεϊστικά του έργα γελοιοποιούσε τη φρυγική θρησκεία και τους θεούς της. Κατά τη Σούδα, ήταν σκλάβος που αγοράστηκε από τον φιλόσοφο Δημόκριτο τον Αβδηρίτη για δέκα χιλιάδες δραχμές και έγινε μαθητής του. Έζησε μετά τον Πίνδαρο και τον Βακχυλίδη και ήταν παλαιότερος από τον Μελανιππίδη .
Καταδικάστηκε κάποτε σε θάνατο, γιατί αποκάλυψε τα μυστικά των μυστηρίων και για τις αθεϊστικές του ιδέες· διασώθηκε με τη φυγή. Σύμφωνα με μια παράδοση, πνίγηκε σε ναυάγιο, ενώ η Σούδα λέει πως εγκαταστάθηκε και πέθανε στην Κόρινθο. Βλ. Bergk PLG ΙΙΙ, 562-563 και Anth. Lyr. 274, δύο μικρά αποσπ. χωρίς τίτλο.

http://www.musipedia.gr/

διάγραμμα, σχέδιο, σχεδιάγραμμα που χρησίμευε να βοηθά τους σπουδαστές να καταλαβαίνουν οπτικά τις ακουστικές διαφορές σε όλα τα γένη.
Ο Βακχείος ο Γέρων (Εισ. 62, C.Y.J. 305, Mb 15) γράφει: "Διάγραμμα εστι σχήμα επίπεδον εις ό παν γένος μελωδείται. Διαγράμματι δε χρώμεθα ίνα τα τη ακοή δύσληπτα προ οφθαλμών τοις μανθάνουσι φαίνηται" (Διάγραμμα είναι ένα επίπεδο σχεδιάγραμμα, μέσα από το οποίο κάθε γένος μπορεί να τραγουδηθεί. Σκοπός του διαγράμματος είναι να βοηθά τους μαθητές να διακρίνουν οπτικά καθετί που είναι δύσκολο να το συλλάβουν με την ακοή). Και ο Κλεονείδης (Εισ. 14, C.v.J. 207, Mb 22) το καθορίζει με τον ακόλουθο τρόπο: "Διάγραμμα δε σχήμα επίπεδον τάς των μελωδουμένων περιέχον δυνάμεις" (Διάγραμμα είναι ένα επίπεδο σχέδιο, που περιέχει [καθορίζει] τους μηχανισμούς των φθόγγων σ' ένα σύστημα)· βλ. λ. δύναμις.
Σύμφωνα με τον Φαινία, ο Στρατόνικος ο Αθηναίος πρώτος καθιέρωσε το διάγραμμα (Αθήν. Η', 352C, 46· FHG ΙΙ, 298). Η υποδιαίρεση των διαστημάτων σε τέταρτα τόνου πάνω στο διάγραμμα ονομαζόταν καταπύκνωσις του διαγράμματος· Αριστόξ. (Ι, 28, 1 Mb): "εν ταις των διαγραμμάτων καταπυκνώσεσιν" (βλ. επίσης, Ι, 7, 32 και λ. καταπύκνωσις).

Συμπερασματικά μπορεί να λεχθεί ότι το διάγραμμα ήταν κάτι ανάλογο με το πεντάγραμμο.

http://www.musipedia.gr/